Zanieczyszczenia powstające na terenie zlewni rzeki Mała Panew

Zmiany obci¹¿enia wód Odry zanieczyszczeniami

z przemys³u rolno-spo¿ywczego do roku 2007

Anna Janeczko-Mazur*

Przemiany ustrojowe w Polsce od 1989 r. spowodowa³y zmiany w gospodarce, w tym tak¿e w przemyœle rol-no-spo¿ywczym. Czêœæ zak³adów zosta³o zlikwidowanych, inne uleg³y restrukturyzacji i prywatyzacji. Do ustalenia zmian wielkoœci zanieczyszczeñ wprowadzanych do wód Odry z przemys³u rolno-spo¿ywczego wytypowano zak³ady, które odprowadza³y œcieki w iloœci powy¿ej 500 m3

/d. Jako stan aktualny przyjêto wielkoœci ³adunków zanieczyszczeñ zrzucanych w roku 2002.

Analizê obecnego i docelowego obci¹¿enia wód Odry zanieczyszczeniami z przemys³u rolno-spo¿ywczego dokonano w oparciu o opracowanie Korol i in. (2003) sfi-nansowane ze œrodków Narodowego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej na zamówienie Ministra Œrodowiska. Podstaw¹ tej analizy by³y: raporty wojewódz-kich inspektoratów ochrony œrodowiska, opracowanie Instytutu Ochrony Œrodowiska we Wroc³awiu oraz Wielo-funkcyjny System Informacji Gospodarki Wodnej Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej Oddzia³ w Katowicach. W oparciu o te materia³y ustalono listê zak³adów przemys³u rolno-spo¿ywczego w dorzeczu Odry. Do wszystkich wys³ano ankietê w formie tabeli obejmuj¹c¹ dane o: u¿yt-kowniku, odbiorniku œcieków, aktualnym stanie gospodarki œciekowej oraz o planowanych zmianach w zakresie gospo-darki œciekowej w latach 2003–2007. Spoœród 66 ankieto-wanych zak³adów w dorzeczu Odry tylko 17 spe³nia kryterium odprowadzania œcieków w iloœci powy¿ej 500 m3

/d. Poszczególne sektory przemys³owe, zgodnie z Roz-porz¹dzeniem Ministra Œrodowiska (2002), reprezentowa-ne s¹ przez nastêpuj¹c¹ liczbê zak³adów: przetwórstwo mleka — 2, przetwórstwo owoców i warzyw — 1, przetwór-stwo ziemniaków — 2, przemys³ miêsny — 4, produkcja t³uszczów roœlinnych i zwierzêcych — 1 i cukrownie — 7. Dla tych u¿ytkowników ustalono wielkoœci ³adunków:

ChZTCr, azotu ogólnego i fosforu ogólnego jakie obecnie wprowadzaj¹ oni do wód Odry oraz ³adunki jakie planuj¹ wprowadzaæ w roku 2007. Nastêpnie obliczono wielkoœci zmian zanieczyszczeñ wprowadzanych przez przemys³ rolno-spo¿ywczy do wód Odry dla trzech rozpatrywanych tu wskaŸników. Z grupy 17 branych pod uwagê zak³adów przemys³u rolno-spo¿ywczego inwestycje w zakresie ochrony wód Odry przed zanieczyszczeniem na lata 2003–2007 zaplanowa³o tylko 5 u¿ytkowników: 4 cukrow-nie i 1 zak³ad przemys³u miêsnego.

Obecnie roczne obci¹¿enie wód w dorzeczu Odry ³adunkiem wynosi: dla ChZTCr — 430,759 t/r, dla azotu ogólnego — 37,287 t/r i dla fosforu ogólnego — 7,021 t/r.

Analiza kierunku zmian wynikaj¹cych zarówno z zaplanowanej dzia³alnoœci inwestycyjnej na lata 2003–2007 w zakresie ochrony wód Odry przed zanie-czyszczeniem, jak i wzrostu iloœci odprowadzanych œcie-ków o 3145 m3

/d w stosunku do stanu aktualnego wykaza³a, ¿e w zlewni Odry mog¹ nast¹piæ bardzo nieko-rzystne zmiany; wprawdzie zmniejszy siê wielkoœæ ³adun-ku ChZTCro 122,825 t/r, lecz nast¹pi wzrost ³adunku azotu ogólnego o 4,986 t/r i ³adunku fosforu ogólnego o 0,065 t/r.

Aktualizacja pozwoleñ tylko w 6 zak³adach przekra-czaj¹cych dopuszczalne wielkoœci ³adunków zrzucanych do wód powierzchniowych pozwoli na zmniejszenie ³adunków: ChZTCro 135,783 t/r, azotu ogólnego o 4,598 t/r i fosforu ogólnego o 1,506 t/r.

Literatura

KOROL R., MARCHLEWSKA-KNYCH B., JANECZKO-MAZUR A., BO¯EK A., STROÑSKA M. & SZYJKOWSKA U. 2003 — Opra-cowanie koncepcji ochrony wód Odry przed zanieczyszczeniem na lata 2003–2007. Opracowanie IMGW Oddzia³ we Wroc³awiu: 5–19, Wroc³aw.

Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska, 2002 — z dn. 29 listopada w sprawie warunków, jakie nale¿y spe³niæ przy wprowadzaniu œcieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodli-wych dla œrodowiska wodnego. Dziennik Ustaw, Nr 212, poz. 1799.

Zanieczyszczenia powstaj¹ce na terenie zlewni rzeki Ma³a Panew

Ma³gorzata Ostrowska*

Ma³a Panew objêto lata 1995–1998 na odcinku Kielcza -Czarnow¹sy (województwo opolskie). W okresie badaw-czym teren zlewni zamieszkiwa³o ok. 85 000 osób. W mia-stach 24,4 tys. osób, reszta na terenach wiejskich, tj; 60,6 tys. osób. Bezpoœrednio do koryta rzeki przed zbiornikiem dop³ywa³o w ci¹gu roku 1 434 815 m3œcieków bytowo-go-spodarczych z miast: Zawadzkie, Kolonowskie, Ozimek.

Poni¿ej by³y to œcieki mieszane z przewag¹ poprodukcyj-nych w iloœci 279 590 m3

. Potencjalne iloœci zanieczysz-czeñ powstaj¹ce w budynkach inwentarskich wynios³y: w postaci obornika (106 872 Mg/rok), w postaci p³ynnej — gnojowicy (634 064 Mg/rok). Na podstawie przeprowa-dzonej ankiety ustalono œrednie wielkoœci dawek nawozo-wych wprowadzanych z nawozami sztucznymi i organicznymi na teren zlewni (nawozy mineralne — 138,6 kg NPK /ha, nawozy wapniowe — 295 kg/ha, nawozy organiczne — 57,6 kg NPK/ha). Do koryta rzeki sp³ywa³o w ci¹gu roku z nawo¿enia gruntów od 1,07 do 11,8 kg azo-tu/ha, od 0,01 do 0,9 kg fosforu/ha i od 1,2 do 5,8 kg pota-1093

Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 11, 2004

*Katedra In¿ynierii Rolniczej i Œrodowiska, Uniwersytet Opolski, ul. Dmowskiego 9, 45-365 Opole; ost-mal@wp.pl

su/ha. Stwierdzono wiêkszy sp³yw sk³adników nawozowych z powierzchni zlewni poni¿ej zbiornika ni¿ przed nim. Jakoœæ wód Ma³ej Panwi (najczêœciej II i III kla-sa czystoœci w wiêkszoœci wskaŸników) wynika³a z dop³ywu œcieków z punktowych ognisk zanieczyszczeñ oraz wykorzystanego area³u uprawianych gruntów rolnych (ok. 70%) i zu¿ycia nawozów mineralnych, a w

konse-kwencji ich sp³ywu powierzchniowego. Zanieczyszczenia powstaj¹ce na terenie zlewni, z powodu dzia³alnoœci gospodarstw domowych i z dzia³alnoœci rolniczej, zasila³y wody rzeki w ró¿nym stopniu. Woda przed zbiornikiem nios³a wiêkszy ³adunek biogenów ni¿ powsta³ w zlewni. Wskazuje to na mo¿liwoœæ importu zanieczyszczeñ z innych czêœci zlewni przez dop³ywy do Ma³ej Panwi.

1094