K. KOPCZYŃSKI & J. SKOCZYLAS — Kamień w religii, kulturze i sztuce.

K. KOPCZYÑSKI & J. SKOCZYLAS — Kamieñ w

religii, kulturze i sztuce. Wydawnictwo Naukowe

UAM, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w

Pozna-niu, Seria Badania Interdyscyplinarne Nr 3, Poznañ

2006, 148 str., 39 fot.

Nowa ksi¹¿ka Kazimierza Kopczyñskiego i Janusza

Skoczy-lasa jest drug¹ z kolei publikacj¹ Wydawnictwa Naukowego

UAM w Poznaniu poœwiêcon¹ interdyscyplinarnej tematyce

zna-czenia kamienia w rozwoju cywilizacji — w 2005 r. wydano

pierwsz¹ ksi¹¿kê o pokrewnej tematyce — Symbolika kamienia

jako element legitymizacji w³adzy w cywilizacji europejskiej

(J. Skoczylas i M. ¯yromski, UAM Poznañ, patrz Przegl¹d

Geo-logiczny nr 5/2006).

We wstêpie nowej ksi¹¿ki autorzy nakreœlaj¹ miejsce i rolê

kamienia w ¿yciu cz³owieka od zarania cywilizacji, akcentuj¹c

jego funkcje u¿yteczne. Szczególn¹ uwagê zwracaj¹ na kult

kamienia i jego znaczenie w ró¿nych kulturach i regionach

œwiata, a koñcz¹ ciekawymi odniesieniami do dawniejszych

i wspó³czesnych œwiatopogl¹dów oraz koncepcji filozoficznych.

Zapraszaj¹ czytelnika w podró¿ do innych kultur,

by

lepiej

poznaæ duchowe wnêtrze œwiata, a przewodnikiem w tej podró¿y

ma byæ kamieñ.

Ju¿ na pocz¹tku proponuje siê podjêcie próby rewaloryzacji

abiotycznego œrodowiska przyrodniczego, gdy¿ zdaniem

auto-rów, w badaniach nad przyrodniczymi uwarunkowaniami

histo-rycznego rozwoju i kultury materialnej cz³owieka ma³o uwagi

poœwiêca siê elementom tego w³aœnie œrodowiska, zw³aszcza

zwi¹zkom pomiêdzy warunkami geologicznymi i dostêpnoœci¹

surowców a zaspokajaniem potrzeb ludzi, od pradziejów po czasy

wspó³czesne. Autorzy przybli¿aj¹ czytelnikowi, w zwiêz³y i

cie-kawy sposób, genezê i klasyfikacjê ska³ oraz problematykê

kamieni szlachetnych i ozdobnych.

W dalszej czêœci ksi¹¿ki przedstawiona jest symbolika i kult

kamienia w ró¿nych religiach, pocz¹wszy od religii

megalitycz-nych, w których istotnym elementem czci by³y wielkie, „œwiête”

bloki skalne i kamienne krêgi, poprzez staro¿ytnoœæ

grec-ko-rzymsk¹ z jej symbolik¹ kamienia zwi¹zan¹ z Apollinem i

kultem meteorytów — „œwiêtych” kamieni z nieba, po

chrzeœci-jañstwo i judaizm. Przy omawianiu dwóch ostatnich religii

uwzglêdnia siê oczywiœcie teksty biblijne, gdzie odnaleŸæ mo¿na

liczne odniesienia do symboliki góry, ska³y, kamienia wêgielnego

i kamieni szlachetnych. Wiele jest te¿ cytatów z judaistycznej

Ksiêgi Blasku podkreœlaj¹cej znaczenie „kamienia

fundamental-nego”, wed³ug judaizmu centralnego punktu Wszechœwiata, na

którym zosta³ osadzony œwiat, i na którym stoi Miejsce Œwiête

Œwiêtych.

Jak pisz¹ autorzy kamieñ zajmowa³ od wieków szczególne

miejsce równie¿ w kulturze i sztuce Japonii, co mo¿na do dziœ

obserwowaæ w suiseki — sztuce komponowania minipejza¿u z

u¿yciem naturalnych kamieni, w których Japoñczycy potrafi¹

odnajdowaæ wyj¹tkowe piêkno. W ksi¹¿ce obszernie jest te¿

potraktowana problematyka ³¹czenia w ró¿nych regionach œwiata

wizerunku Boga z symbolik¹ kamienia. W wielu wierzeniach

skaliste szczyty by³y uwa¿ane za naturalny tron w³adaj¹cego

œwiatem bóstwa. Opisana jest rola kamienia jako symbolu i

przedmiotu kultu przy budowie egipskich piramid oraz ich

œrod-kowoamerykañskich odpowiedników, a tak¿e w budowlach i

wie-rzeniach Japonii, Chin, Tybetu, Kambod¿y i Bali. Kamieñ

odgrywa³ te¿ istotn¹ rolê w religii i kulturze Majów, Azteków

(s³ynne geoglify — rysunki naskalne na pustyni Nazca),

miesz-kañców Wyspy Wielkanocnej (kamienne pos¹gi),

skandynaw-skich wikingów, mieszkañców Oceanii, a tak¿e Celtów i bardziej

wspó³czesnych mieszkañców Irlandii. W ksi¹¿ce porusza siê

tak¿e problem krêgów kamiennych znajdowanych w Polsce,

któ-re s¹ bogatym Ÿród³em informacji o kulturze i ¿yciu duchowym

Gotów, zamieszkuj¹cych tereny Polski pó³nocnej, Niemiec i

Szwecji. Wspomina siê te¿ kamienne krêgi w Masywie Œlê¿y.

Autorzy przybli¿aj¹ czytelnikowi bogaty œwiat jaskiñ

wyko-rzystywanych czêsto przez pierwotnych ludzi jako miejsca

schro-nienia, kultu i grzebania zmar³ych. W miêkkich ska³ach pierwotni

chrzeœcijanie dr¹¿yli cmentarzyska (katakumby staro¿ytnego

Rzymu) i ca³e miasta z piêknie zdobionymi koœcio³ami

(Kapado-cja). Kamieñ wykorzystywany by³ te¿ w magii i alchemii, gdzie

otaczany by³ szczególn¹ atencj¹ — kamieñ mleczny, kamieñ

wê¿owy, kamieñ piorunowy czy kamieñ filozoficzny.

Wyj¹tkowe miejsce zajmuje kamieñ w sztuce ró¿nych

naro-dów, i to zarówno w sztuce u¿ytkowej, jak i zdobniczej. Istota

wyrafinowanej sztuki ogrodowej, dla przyk³adu, ma polegaæ na

³¹czeniu w kompozycyjn¹ ca³oœæ architektury, sztuk

plastycz-nych i przyrody. Ogrody zmienia³y swoj¹ formê w ró¿plastycz-nych

styl-ach architektonicznych, ale czêsto wa¿nym elementem by³

kamieñ (np. ogrody skalne z roœlinnoœci¹ alpejsk¹ z XVIII w.).

Odrêbn¹ tradycjê maj¹ ogrody na Dalekim Wschodzie —

japoñ-skie i chiñjapoñ-skie — gdzie od wieków komponowano bloki

kamien-ne z roœlinnoœci¹, wod¹ i elementami wschodniej architektury,

tworz¹c charakterystyczne wzornictwo ogrodowe (s³ynne ogrody

japoñskie). W europejskich ogrodach bardziej ceniono kamienne

rzeŸby, czêsto bêd¹ce elementami fontann.

Autorzy zwracaj¹ równie¿ uwagê na wykorzystanie kamienia

we wspó³czesnej architekturze i rzeŸbie i wspominaj¹ o innych

ciekawych trendach sztuki kamieniarsko-artystycznej. Na koniec

podkreœlaj¹ szczególny fenomen kamienia polegaj¹cy na tym, i¿

mo¿e on byæ jednoczeœnie obiektem natury, przedmiotem kultu

religijnego i tworzywem w sztuce.

Omawiana ksi¹¿ka zawiera obszerny spis materia³ów

Ÿród³owych cytowanych w tekœcie, co podkreœla jej

merytorycz-ne ugruntowanie i interdyscyplinarny charakter. Jest równie¿

sta-rannie przygotowana pod wzglêdem techniczno-edytorskim.

Niemniej lektura ksi¹¿ki nasuwa pewne uwagi krytyczne.

Ksi¹¿ka traktuje temat bardzo szeroko co powoduje, ¿e niekiedy

trudno znaleŸæ spójnoœæ miêdzy poszczególnymi rozdzia³ami.

Niektóre fragmenty s¹ nieco lakoniczne i wymykaj¹ siê z

ogólne-go uk³adu tematyczneogólne-go — np. wzmianka o unikalnych

obiek-tach skalnych objêtych ochron¹ na terenie Polski (krótka

informacja na koñcu rozdzia³u 9). Niewiele jest informacji o

typach kamieni w najbardziej znanych zabytkach œwiata. Strona

ilustracyjna — jak na tak obszerny temat — jest raczej skromna.

Szczególnie dotkliwy jest brak ilustracji do rozdzia³ów

dotycz¹cych sztuki suiseki (uk³adania minipejza¿u za pomoc¹

kamieni), magii kamienia, czy sztuki ogrodowej. Utrudnieniem

jest te¿ zestawienie wszystkich fotografii na koñcu dzie³a

(zapewne z przyczyn technicznych). Nie ustrze¿ono siê te¿

pew-nych drobpew-nych b³êdów, np. na stronie 17 — magma to stopiona

skorupa ziemska, podczas gdy wiadomo, ¿e g³ówne Ÿród³a

magmy s¹ w p³aszczu Ziemi, a nie tylko w skorupie.

Wydaje siê, ¿e uwzglêdnienie powy¿szych uwag przy

ewen-tualnym drugim wydaniu tego sk¹din¹d wartoœciowego dzie³a,

powinno podnieœæ jego zalety i sprawiæ, ¿e by³oby ono bardziej

komunikatywne dla szerszego krêgu zainteresowanych ciekaw¹

problematyk¹ kamienia.

Ryszard Kryza

1030