R. KOVACH & B. MCGUIRE — Guide to Global Hazards. A Complete Reference Guide to the Hazards That Endanger Life on Earth. Philip’s, London 2003, 256 str.
Tragiczne nastêpstwa fali tsunami, która w ostatnich dniach 2004 roku uderzy³a w wybrze¿a pó³nocnej czêœci Oceanu Indyj-skiego, uœwiadomi³a nam z ca³¹ brutalnoœci¹ potêgê ¿ywio³u i bezsilnoœæ cz³owieka wobec si³ przyrody. Uœwiadomi³a nam jed-nak równie¿ i to, ¿e fala nie musia³a poch³on¹æ niemal 300 000 ofiar ludzkich. Przynajmniej czêœæ miejscowej ludnoœci i turys-tów mog³a siê uratowaæ, gdyby w porê ostrze¿ono o zbli¿aj¹cym siê niebezpieczeñstwie; gdyby ludzie mieszkaj¹cy w tym regio-nie choæ trochê wiedzieli o mo¿liwoœci powstania fali tsunami. Niestety, pamiêæ ludzka nie siêga³a do koñca XIX wieku, gdy fala tsunami, spowodowana erupcj¹ wulkanu Krakatau, zabi³a 36 000 osób. Ludzie nie byli po prostu œwiadomi, ¿e coœ takiego mo¿e siê wydarzyæ.
Trzêsienie ziemi w pó³nocno-wschodniej Polsce w roku ubieg³ym, mimo ¿e nie przynios³o ofiar w ludziach, by³o na tyle silne, ¿e zaniepokoi³o wielu mieszkañców naszego kraju. Zaczêli siê oni zastanawiaæ, czy rzeczywiœcie nic im nie grozi, czy rze-czywiœcie mieszkaj¹, jak wszyscy naukowcy przekonuj¹, na obszarze praktycznie wolnym od wstrz¹sów sejsmicznych.
Oba wydarzenia wywo³a³y falê dyskusji, która przetoczy³a siê przez media, w której dominowa³o pytanie: czy mo¿na prze-widzieæ kataklizmy? Czy mo¿na im zapobiegaæ? Jak siê przed nimi broniæ? Gdy temat by³ „gor¹cy”, dyskusji by³o wiele. W mia-rê up³ywu czasu dyskusja, co naturalne, przycich³a. Zapewne od¿yje z now¹ si³¹, gdy znów nast¹pi jakiœ kataklizm przyrodni-czy. Czy wtedy równie¿ bêdziemy do niego nieprzygotowani, czy te¿ bêdziemy gotowi stawiæ mu czo³a, m¹drzejsi o wiedzê, któr¹ w tym czasie nabyliœmy? Nie budzi w¹tpliwoœci koniecznoœæ ci¹g³ego przypominania o zagro¿eniach, z którymi mo¿emy siê zetkn¹æ. Nie tylko o trzêsieniach ziemi, tsunami, o erupcjach wulkanicznych, upadkach meteorytu, ale i o powodziach, sztor-mach, huraganach, lawinach czy osuwiskach, z którymi w naszym kraju mo¿emy spotkaæ siê najczêœciej. Ogromna rola przypada tu edukacji szkolnej na ró¿nych poziomach, ale nie mniejsza — pra-sie, ksi¹¿ce, radiu czy telewizji. I nie chodzi o to, aby wytwarzaæ psychozê strachu, lecz o rzeteln¹ informacjê o zjawisku, o tym, co robiæ, aby zapobiegaæ jego negatywnym skutkom, aby nauczyæ ludzi, jak maj¹ siê zachowaæ w momencie zagro¿enia.
Temu celowi s³u¿y z pewnoœci¹ starannie wydana, anglo-jêzyczna pozycja, której tytu³ w swobodnym przek³adzie brzmi Przewodnik po geozagro¿eniach. To publikacja przeznaczona dla szerokiego krêgu odbiorców. To swego rodzaju kieszonkowe wydanie ksi¹¿ki traktuj¹cej w sposób bardzo interesuj¹cy o pro-cesach przyrodniczych, których skutki s¹ lub mog¹ byæ tragiczne dla cz³owieka. Na 256 stronach formatu B5 autorzy prezentuj¹ wszystkie mo¿liwe zagro¿enia przyrodnicze, z którymi cz³owiek mo¿e siê spotkaæ na ró¿nych szerokoœciach geograficznych, na ró¿nych kontynentach, w ró¿nych strefach klimatycznych. W kil-kunastostronicowych rozdzia³ach zaprezentowane s¹ ró¿ne, gwa³towne zjawiska przyrodnicze, ich przyczyny i skutki: m.in. trzêsienia ziemi, erupcje wulkaniczne, tsunami, sztormy, powo-dzie, huragany, tornada, lawiny, osuwiska, a nawet po¿ary, które czêsto wybuchaj¹ z przyczyn naturalnych. Wszystkie informacje podane s¹ w sposób bardzo przystêpny; liczne s¹ barwne ilustra-cje — fotografie, rysunki i schematy objaœniaj¹ce poszczególne procesy.
Autorzy nie ograniczyli tematu tylko do wydarzeñ nag³ych. Wiele miejsca poœwiêcono tu równie¿ innego rodzaju zagro¿e-niom, których skutki uwidaczniaj¹ siê dopiero po d³u¿szym cza-sie. Opisano zagadnienia zwi¹zane z zanieczyszczeniem wód, niszczeniem warstwy ozonowej, kwaœnymi deszczami i global-nym ociepleniem. Na koñcu ksi¹¿ki s¹ te¿ rozdzia³y poœwiêcone zjawisku El Niño, zagro¿eniu wynikaj¹cemu ze zderzenia siê Ziemi z komet¹ lub meteorem, a tak¿e wielkim wymieraniom.
Ksi¹¿ka obejmuje zatem niemal wszystkie geozagro¿enia i przedstawia je szerokiemu krêgowi odbiorców. Nie bez znacze-nia s¹ tu te¿ bardzo porêczny format i ciekawa szata graficzna.
Mo¿na by by³o powiedzieæ: Ksi¹¿ka, jakich wiele na œwiecie. Na œwiecie tak, ale nie u nas. S¹ oczywiœcie i na naszym rynku publikacje na podobny temat, ale nie tak wyczerpuj¹ce i nie tak atrakcyjne. Mo¿e pora, ¿eby wydaniem tego rodzaju opracowañ zainteresowali siê polscy specjaliœci i zaproponowali czytelniko-wi ksi¹¿kê o geozagro¿eniach, z którymi mo¿na siê spotkaæ na obszarze naszego kraju. Nie nale¿y jednak zapominaæ, ¿e dzisiaj œwiat sta³ siê przystêpny dla ka¿dego i ka¿dy polski turysta mo¿e znaleŸæ siê nagle oko w oko z zagro¿eniem zupe³nie mu niezna-nym, a przed którym powinien zostaæ ostrze¿ony. Z pewnoœci¹ warto by³oby zadbaæ o podobn¹ ksi¹¿kê w jêzyku polskim. Ksi¹¿kê bez wielkich ambicji naukowych, ale rzeteln¹, przy-stêpn¹ dla wszystkich i na ka¿d¹ kieszeñ.
Marek Graniczny &W³odzimierz Mizerski
464
Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 6, 2005