• Nie Znaleziono Wyników

View of Cultural anthropology in translation studies

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "View of Cultural anthropology in translation studies"

Copied!
9
0
0

Pełen tekst

(1)

Tom LXII, zeszyt 7 – 2014

MARIA MOCARZ-KLEINDIENST*

ANTROPOLOGIA KULTUROWA

W BADANIACH PRZEK ADOZNAWCZYCH

Antropologia kulturowa, skupiajca si na badaniach rónorodnoci kultu-rowej, znajduje zastosowanie w metodologii wielu dyscyplin nauk humani-stycznych, nie wykluczajc przekadoznawstwa. Instrumentarium badawcze nauki o przekadzie jako niezalenej dyscypliny ukonstytuowanej dopiero w latach pi dziesitych XX wieku z reguy opiera si na wypracowanych wczeniej metodach innych pokrewnych nauk. Std te wanie w ramach przekadoznawstwa spotka moemy wiele poj znanych badaczom z innych obszarów badawczych, w tym interesujcej nas w szczególnoci antropologii kulturowej. Jednoczenie translatoryka jako dyscyplina rozwijajca si nie-zwykle dynamicznie, funkcjonujc w przestrzeni interdyscyplinarnej i dokonujc transferu poj z innych dyscyplin, poddaje je w krótszej lub duszej perspektywie czasowej niezbdnym adaptacjom, m.in. w kierunku modyfikacji zakresu znaczeniowego poj . W dalszej czci niniejszego opra-cowania postaram si pokrótce przedstawi wpyw najwaniejszych postula-tów badawczych antropologii na rozwój instrumentarium badawczego prze-kadoznawstwa, zwracajc przy tym uwag na wspomniane zjawiska modyfi-kacji wybranych poj dla potrzeb tej wanie dziedziny.

Szczególnie zintensyfikowany wpyw nurtu antropologicznego w bada-niach nad przekadem obserwujemy od czasu tzw. zwrotu kulturowego (cultu-ral turn). Zdaniem niektórych badaczy momentem przeomowym dla zwrotu

DR HAB. MARIA MOCARZ-KLEINDIENST – adiunkt, kierownik Katedry Jzyków Sowiaskich KUL; e-mail:momar@kul.pl

(2)

kulturowego jest 1990 rok. Jest to data wydania ksiki Translation, History and Culture pod redakcj Susan Bassnett i André Lefevere’a. Wydarzenie to zapocztkowao przesunicie punktu cikoci w badaniach przekadoznaw-czych z systemu jzyka na system kultury jako podstawowy obiekt procesu tumaczenia i jego rezultatu w postaci przetumaczonego tekstu. Zdaniem Magdy Heydel zwrot kulturowy w przekadoznawstwie przyczyni si do zmiany stanowiska badawczego w zakresie jednostki przekadu. Jak twierdzi badaczka, „przekadoznawstwo zorientowane kulturowo za przedmiot swoich bada nie uwaa ju transferu midzyjzykowego i midzytekstowego a wie-lowymiarow sfer kontaktów midzykulturowych. To kultura, a nie jzyk, sowo, czy tekst, jest w przekadoznawstwie epoki zwrotów ‹‹jednostk opera-cyjn przekadu››”1. Pojcie „jednostki operacyjnej przekadu” badaczka za-czerpna z przytoczonej pozycji Translation, History and Culture. Oczywi-cie zwrot kulturowy dokona radykalnej zmiany w podejciu do obiektu prze-kadu, jego kulturotwórczej roli w spoecznoci jzyka docelowego, aczkol-wiek warto w tym miejscu wspomnie innych badaczy, reprezentujcych opcj jzykoznawcz (m.in. Olgierda Wojtasiewicza czy Wilena Komissarowa), którzy znacznie wczeniej postulowali wczenie czynnika kulturowego w krg zainteresowa praktyków i teoretyków przekadu.

Zjawiskiem konstytuujcym podstawy antropologii kulturowej, a zarazem czynnikiem motywujcym do dalszych eksploracji badawczych na tym polu jest wspomniana ju wczeniej rónorodno kulturowa. Heterogeniczno kulturowa ley u podstaw zjawiska hybrydycznoci, która pojawia si w sytu-acji kontaktów rónych systemów kulturowych, czsto bardzo odlegych. W kontekcie antropologii europejskiej klasycznym kontaktem jest spotkanie kultury europejskiej z tzw. kultur egzotyczn, wywodzc si z obszaru po-zaeuropejskiego. Hybrydyczno jest postrzegana jako rezultat historycznego procesu dekolonizacji, konsekwencja rzeczywistoci postkolonialnej, w której przyszo si spotka , czy wrcz zderzy czsto odmiennym systemom kultu-rowym europejskim i pozaeuropejskim o wyranie zrónicowanym statusie oddziaywania: zazwyczaj bya to kultura kolonizatorów, dominujca i podle-ga jej kultura ludnoci tubylczej, reprezentujca obszar kultury sabszej. Hy-brydyczno , ukonstytuowana w takich warunkach, nacechowana bya asy-metri kulturow, tj. dominujc pozycj kultury europejskiej oraz podrzdn kultury lokalnej. W obecnej sytuacji polityczno-ekonomicznej i spoecznej, w dobie szerzcej si globalizacji, rozwinitych kontaktów

midzykulturo-1

(3)

wych hybrydyczno jest postrzegana jako konsekwencja otwartoci poszcze-gólnych systemów kulturowych na przyjmowanie elementów nowych poprzez róne formy kontaktów, równie za porednictwem mechanizmów przekadu. To, co nowe, jest postrzegane jako atrakcyjne, zwaszcza wywodzce si z krgów tzw. egzotyki, chocia nie tylko. Zjawisko hybrydycznoci doprowa-dzio do wykreowania pojcia „trzeciej przestrzeni” (third space), ukonstytu-owanej w efekcie kontaktu rónych obszarów kulturowych i wykraczajcej poza granice wycznie tego, co swojskie, i tego, co obce. Jak podkrela Homi Bhabha – twórca tego pojcia i krytyk kultury postkolonialnej, w trzeciej przestrzeni gromadzi si wspólny potencja hybrydycznoci: rónorakie prze-jawy synkretyzmu, akulturacji, kreolizacji2. Pojcie to znajduje swoje zastoso-wanie równie w kontekcie przekadu – to wanie przekad prowadzi do po-wstania tzw. trzeciej przestrzeni, co wicej – celem przekadu jest nie tylko rozszerzenie pola poznawczego, ale take „jakociowa zmiana, akcentujca pozytywny wynik konfrontacji z obcym kontekstem kulturowym wzbogacenie kultury docelowej”3. Takie wspóczesne mylenie o roli przekadu jest dalekie od postrzegania go jako narzdzia kolonizacji w warunkach asymetrii wadzy4. Jak zauwaa sam Bhabha, we wspomnianych pojciach akulturacji, synkrety-zmu czy te kreolizacji zawiera si równie potencja oraz punkt wyjcia dla postkolonialnych strategii tumaczeniowych:

It is that Third Space, thought unrepresentable in itself, which constitutes the discursive conditions of enunciation that ensure that the meaning and symbols of culture have no primordial unity or fixity; that even the same signs can be appropriated, translated, rehistoricized and read anew5.

Przyjrzyjmy si mechanizmom powstawania trzeciej przestrzeni za pored-nictwem przekadu. Za klasyczn przyjmijmy sytuacj funkcjonowania prze-tumaczonego tekstu, traktujcego o kulturze oryginau w spoecznoci kultu-rowej jzyka przekadu. W ten sposób w nowo ukonstytuowanej przestrzeni spotykaj si reprezentacje dwóch kultur oryginau i przekadu (ta ostatnia jest reprezentowana gównie przez zjawiska jzykowe), niekiedy dopeniaj je

2

The Location of Culture, London 1994, s. 36. 3

Ch. E n g e l, R. Lewicki (red.), Interkulturalität: Slawistische Fallstudien /

Interkulturo-woU. Studia slawistyczne, Innsbruck 2005, s. 22.

4

Szerzej to zagadnienie prezentuje Andriy Savenets w publikacji: TosamoU Innego

w przekadzie a perspektywa postkolonialna, w: Przekad jako akt komunikacji interkulturowej,

red. I. Kasperska, A. uchelkowska, Pozna 2013, s. 232. 5

(4)

elementy tzw. kultury trzeciej, czyli innej ni kultura tekstu wyjciowego i docelowego, obecne ju na poziomie tekstu wyjciowego i transponowane do tekstu tumaczonego. Skala wspówystpowania elementów obu (lub wicej) kultur jest zmienna, uwarunkowana wieloma czynnikami, w tym typem tekstu, decyzjami tumacza w kwestii wyboru strategii (egzotyzacji lub adaptacji) czy wreszcie oczekiwaniami odbiorców, ich presuponowanego stosunku do obco-ci lub innoobco-ci. Jednak niezalenie od natenia wystpowania wymienionych elementów cecha hybrydycznoci tekstu przekadu nie ulega cakowitemu zatraceniu.

Wyej wymieniona kategoria obcoci i innoci to pojcia obecne w myli przekadoznawczej równie dziki wpywom metodologii antropologicznej, w której ugruntowan pozycj zajmuje relacja swój – obcy. Relacji tej czsto przypisuje si cechy opozycji, opartej na fundamentalnym, nioscym wyrane znamiona antropocentryzmu zaoeniu, e „swój” jest ulokowany centralnie, ma uprzywilejowan pozycj w wiecie, za inne kultury zajmuj pozycj bardziej oddalon. Zwerbalizowanej w ten sposób relacji czsto towarzyszyo odczucie wartociowania, przy czym ewaluacji dokonywali sami oceniajcy. Mona zakada , e jest to wpyw ideologii mylenia postkolonialnego, nace-chowanego wspomnian opozycyjnoci w relacjach pomidzy kultur kolo-nizatorów i tubylców, gdzie w ramach kategorii „swój” miecia si kategoria kultury nadrzdnej. Obco , obecna od dawna w pracach przekadoznaw-czych, aktualnie podlega procesom przewartociowania, jest niekiedy utosa-miana z odmiennoci6, co staje si pewnym krokiem w kierunku adaptacji na grunt przekadoznawstwa pojcia innoci i Innego. W tym miejscu równie zauway moemy wyranie oddziaywanie instrumentarium antropologicz-nego. Jest nim przesunicie punktu cikoci z bada obcoci, czsto nace-chowanej negatywnie, na inno kulturow, tj. odmienno , niekoniecznie wywoujc skojarzenia negatywne, nastawion na eksplikacj innego frag-mentu rzeczywistoci, prezentujcego pewn warto poznawcz. Takie po-dejcie do innoci nacechowanej aksjologicznie spotykamy m.in. u przedsta-wicieli filozofii dialogu, m.in. Martina Bubera czy Paula Ricoeura, gdzie

ka-6Potwierdzeniem takiego stanowiska jest nastpujce stwierdzenie Romana Lewickiego: „Postrzeganie innych ludzi jako obcych wyznaczane jest zatem przez zestaw istotnych cech ludzi lub grup ludzi ocenianych, którymi róni si oni od oceniajcych; w szczególnoci (wedug klasyfikacji Aliny Caej) s to: odmienno jzykowa, odmienno religijna i zwizana z ni aksjologiczna odmienno obyczajowa, odmienno organizacji spoecznej grupy, odmienno zaj i zwizana z ni odmienno trybu ycia: R. L e w i c k i, ObcoU

(5)

tegoria Innego jest postrzegana jako warunek samoidentyfikacji czowieka wspóczesnego7.

Inno kulturowa, ch jej poznania, jest si sprawcz prowadzonej obec-nie na szerok skal dziaalnoci przekadowej. Przekad rodzi si z potrzeby wzbogacenia wiedzy o Innym jako wyodrbnionej grupie spoecznej z zespo-em materialnych i duchowych reprezentacji kulturowych. Racj zatem naley przyzna Joannie Kozak, twierdzcej, e „tym, co nas interesuje w przeka-dzie, jest Inny, rzeczywisto jego obrazu”8. Podobnie jak obco , równie inno – jak susznie zauwaa Dorota Urbanek – jest cech relacyjn9. Doko-nane m.in. na gruncie zaoe antropologii kulturowej dokadne poznanie po-szczególnych przestrzeni kulturowych czy wrcz czste ogniskowanie uwagi poszczególnych badaczy na wyranych ukadach spoecznych (kontekstach)10 pozwolio na stwierdzenie ich heterogenicznoci jako zjawiska stopniowal-nego, uzalenionego od zespou czynników intra- i interkulturowych, wyzwo-lio pewn ciekawo poznania innego fragmentu rzeczywistoci m.in. naocz-nie w trakcie licznych podróy, eksploracji badawczych, jak równaocz-nie za po-rednictwem przekadu, postrzeganego jako swoiste medium komunikacji in-terkulturowej. Zauwamy przy tym, e poznawanie innej kultury poprzez kontakt w tekstem przekadu ma charakter otwarty, niezakoczony, tzn. mona mówi o procesie poznawania, ale nie jest to cykl zamknity. Aby do-kadnie wnikn w mentalno Innego, zrozumie jego system wartoci, za-chowa, potrzebny jest bezporedni i – co istotne – duszy kontakt fizyczny z tak kultur. Przekad jako proces i jako tekst pozwalaj dokona jedynie ogldu innej kultury na poziomie deskrypcji denotatów, pozbawiaj natomiast zapoznania z innoci jzykow – wszak podstawow przesank powstania kadego tekstu przekadu jest niemoliwo zapoznania si z jego pierwowzo-rem w wersji oryginalnej. Wyjtek stanowi jzykowe eksplikacje innoci w postaci egzotyzmów oraz barbaryzmów, stosowane powszechnie np. w tek-stach reportay czy te przewodnikach turystycznych, sporadycznie równie w literaturze piknej. Jzykowe egzotyzmy oswajaj z innoci dziki zastoso-wanym eksplikacjom. Warunkiem prezentacji innych elementów kulturowych za porednictwem przekadu jest stosowanie przez tumacza strategii transla-torskiej w postaci egzotyzacji. Pozwala ona na zachowanie elementów

typo-7

Taki punkt widzenia zdradza niejako ju sam tytu rozprawy Paula Ricoeura O sobie

samym jako innym (Warszawa 2003).

8

Przekad literacki jako metafora. Midzy logos a lexis, Warszawa 2009, s. 170. 9

Dialektyka przekadu, Warszawa 2011, s. 122. 10

(6)

wych dla kultury oryginau, zachowujc w ten sposób koloryt lokalny, zapre-zentowany w tekcie wyjciowym. Jak zauwaa Elbieta Skibiska, „szacunek dla Obcego staje si jedn z regu deontologii tumacza, w której poszanowa-nie specyfiki Innego naley do zasad podstawowych”11. Z tego stwierdzenia wysnu mona dwa wnioski, po pierwsze, cytat ten wskazuje na równorzdn, wrcz synonimiczn relacj poj Obcy i Inny (dodajmy, e taka postawa po-jawia si niejednokrotnie w pracach innych badaczy przekadu12), co pozwala domniema , e Obcy pozbawiony jest w tym miejscu negatywnych konotacji, o których bya mowa wczeniej. Wniosek drugi: kwestia innoci (obcoci) staje si gównym obiektem zainteresowania nie tylko odbiorcy, wiadomie sigajcego po tekst przekadu jako tekst innej kultury, lecz równie tumacza, który t inno powinien odbiorcy zaprezentowa . Takie, a nie inne, stanowi-sko potwierdza potrzeb preferencji strategii egzotyzacji, o której bya mowa wczeniej. O takiej potrzebie jest przekonana take Anna Majkiewicz, która w peni susznie konstatuje, e pozytywne nastawienie do egzotyzacji, której miejsca ustpia adaptacja, jest wynikiem dokonanego w przekadoznawstwie zwrotu kulturowego13.

Pod wyranym wpywem antropologii kulturowej przeobraeniu ulega w pracach przekadoznawczych wariant jzykowej eksplikacji innoci. Otó, coraz czciej w pracach traktujcych o przekadzie spotykamy form Inny (potwierdziy to chociaby przytaczane wczeniej cytaty kilku badaczy). O ile inno moe by definiowana jako pewna kategoria abstrakcyjna z zespoem wartoci j dyferencjujcych, o tyle ju Inny (zauwamy, wyraz zapisywany najczciej wielk liter) wysuwa na plan pierwszy sam podmiot, twórc, uczestnika, równie obserwatora innego systemu zjawisk, sprawc procesów kulturowych, ich ewolucji, zmiennego w czasie i w przestrzeni punktu odnie-sienia dla tego, co swojskie. Zatem inno , a wraz z ni ulokowane centralnie w tej kategorii antropocentryczne pojcie Innego stanowi warto poznaw-cz. Jednoczenie, przytaczajc myl Ryszarda Kapuciskiego, uksztato-wan na gruncie antropologii kulturowej, „spotkanie z Innym jest wyzwaniem

11

Przekad a kultura. Elementy kulturowe we francuskich tumaczeniach „Pana

Tadeusza”, Wrocaw 1999, s. 37.

12

Potwierdzeniem takiego stanowiska jest nastpujca konstatacja Anny Majkiewicz: „Uzyskany […] efekt obcoci poprzez uobecnianie Innego, Nieznanego wpisuje si nie tylko w praktyk literack (i kulturow) XXI wieku, ale równie we wspóczesne tendencje w humanistyce, otwierajce si na wielo kontekstów kulturowych” – A. M a j k i e w i c z,

IntertekstualnoU – implikacje dla teorii przekadu, Warszawa 2008, s. 310.

13

(7)

XXI wieku” . Uzasadnienie takiego stanowiska autora znajdujemy w poni-szym fragmencie:

Prawdziwe wyzwanie naszego czasu, spotkanie z nowym Innym, Innym rasowo i kultu-rowo, bierze si [….] z szerszego kontekstu historycznego. Mianowicie – druga poowa XX wieku to lata, w których dwie trzecie ludnoci wiata wyzwala si z zalenoci ko-lonialnej i staje si obywatelami swoich, przynajmniej nominalnie, niepodlegych pastw. Stopniowo ludzie ci zaczynaj odnajdywa swoj wasn przeszo , mity i ko-rzenie, swoj histori, poczucie tosamoci15.

Powysza myl eksponuje zmiany w relacjach interkulturowych (od zde-rzenia kultur po ich spotkanie), podyktowane zmianami w statusie podmiotów, tworzcych rónorodno kulturow, a jednoczenie wskazuje na potrzeb dialogu z innoci kulturow. Postulowana w ramach nauki o przekadzie po-stawa badawcza, propagujca pozytywne nastawienie do innoci i Innego, sprawia, e przekad, którego metodologi w znacznym stopniu uksztatowaa antropologia kulturowa, jest traktowany jako medium interkulturowoci. Przy wspóudziale antropologii kulturowej i przekadu obserwujemy dynamik zmian w relacjach interkulturowych. Dziki zastosowaniu metodologii opartej na zaoeniach antropologii kulturowej w przekadzie zmniejszeniu uleg dy-stans pomidzy tym, co swojskie, a tym, co obce lub inne. Mam tu na myli zarówno dystans przestrzenny, jak i mentalny, tzn. opozycyjno Swój-Inny tworz tu dwie lub niekiedy wicej przestrzenie kulturowe niekoniecznie od-lege od siebie, lecz czsto ssiadujce ze sob (np. kultura polska i niemiecka lub kultura polska i rosyjska). Tymczasem, jeli wrócimy do róde antropolo-gii i rzeczywistoci postkolonialnej, t opozycyjno tworzyy kultury odlege, które zetkny si ze sob wskutek ekspansywnego dziaania kultury silniej-szej. Zmniejszeniu uleg równie dystans mentalny, co wyraa si m.in. w oswajaniu obcoci poprzez dowiadczenia, mówieniu o innoci jako odmiennoci, nie za wrogoci. Co wicej, nastpia pozytywna ewaluacja innoci kulturowej, która, jak wielokrotnie podkrelaam, jest postrzegana jako warto poznawcza, zasugujca na odtworzenie w tekcie przekadu. W praktyce przekadu takie stanowisko przenosi si na znaczny udzia strate-gii egzotyzacji w przekazie zjawisk kulturowych. Paradygmat interkulturowo-ci w przekadoznawstwie, oparty na wzajemnym oddziaywaniu rónych systemów kultury, odsun na plan dalszy wypracowane w tradycji

postkolo-14

Ten Inny, Kraków 2006, s. 63. 15

(8)

nialnej stanowisko oparte na asymetrii kultur, podyktowane sytuacj poli-tyczn, spoeczn oraz kulturow16. Jak susznie twierdzi Andrzej Hejmej, paradygmat interkulturowoci jest reakcj „na szereg rozmaitych koncepcji objaniajcych hybrydyczny charakter wspóczesnych kultur, takich koncep-cji, jak akulturacja, wielokulturowo , plurikulturowo , czy ostatnio – tran-skulturowo ”17. Zmiana stanowiska wobec nierównoci poszczególnych systemów kulturowych na paszczynie przekadoznawstwa staa si moliwa dziki postrzeganiu fenomenu interkulturowoci w warunkach komunikacji midzy kulturami. Proces komunikacji z zaoenia posiada dialogowy cha-rakter relacji, zatem rozpatrywany na poziomie interkulturowym ewokuje równie dialogowy status kultur w takiej komunikacji uczestniczcych (m.in. za porednictwem przekadu) i jednoczenie dziki takiemu dialogowi podle-gajcych dalszemu rozwojowi.

Na koniec wypada wspomnie o zasadzie wzajemnoci oddziaywania wielu dyscyplin badawczych, wród których istotne miejsce zajmuje przeka-doznawstwo. Ten fakt wyeksponowaa ju Mary Snell-Hornby, prezentujc projekt Translation Studies jako niezalenej dyscypliny18. Mimo niekwestionowanego oddziaywania antropologii kulturowej na metodologi i praktyk przekadu, niektórzy badacze s skonni zauway odwrócony kierunek oddziaywania: to rozlege badania nad przekadem oraz sam proces przekadu i jego produktu, tj. tekst, wpyny na bardziej gruntown eksplora-cj problemów rónorodnoci kultur, a wic wzbogaciy warsztat badawczy antropologii.

CULTURAL ANTHROPOLOGY IN TRANSLATION STUDIES

S u m m a r y

Cultural anthropology focusing on the study of cultural heterogeneity finds application in many humanistic disciplines, including translation studies. Its effect on translation studies can be observed especially through the so-called cultural turn. Thanks to the assumptions of

an-16

S a v e n e t s, TosamoU Innego..., s. 232. 17

InterkulturowoU – literatura – komparatystyka, „Teksty Drugie” 2009, nr 6, s. 35. 18

(9)

otherness, intercultural communication. Anthropological methodology also affected the change of translators' preferences with regard to the use of translation strategies. Aiming at maintain-ing cultural heterogeneity, they more frequently make use of exotisation.

Key words: cultural anthropology, heterogeneity, cultural turn, third space, strangeness,

other-ness, intercultural communication.

ANTROPOLOGIA KULTUROWA W BADANIACH PRZEK ADOZNAWCZYCH

S t r e s z c z e n i e

Antropologia kulturowa, skupiajca si na badaniach rónorodnoci kulturowej, znajduje zastosowanie w wielu dyscyplinach humanistycznych, w tym w przekadoznawstwie. Jej wpyw na badania przekadu mona zauway szczególnie po tzw. zwrocie kulturowym (cultu-ral turn) . Dziki zaoeniom antropologii w centrum zainteresowania teoretyków przekadu znajduj si takie pojcia jak obco , inno , komunikacja interkulturowa. Metodologia antro-pologiczna wywara równie wpyw na zmian preferencji tumaczy w zakresie stosowania strategii translatorskich. Dc do zachowania rónorodnoci kulturowej czciej stosuj oni egzotyzacj.

Sowa kluczowe: antropologia kulturowa, zwrot kulturowy, obco , inno , egzotyzacja.

/< <  ''% '<%  €    € K_‡Š=_@v\] \v=@|{|‡|x`], [ †€v=@€ [v`\v`] >|=|@|ƒ v\q|}`=^] >_‡Š=_@v\] x€=€@|-x€vv|^=Š, `^{|‡Š_€=^] >\> €=|}|‡|x`‚€^>\] |^v|[\ [| v|x`q v\_‚vQq }`^†`{‡`vaq, [ =| ‚`^‡€ [ {€@€[|}|[€}€v``. € [‡`]v`€ v\ `^^‡€}|[\v`] {€@€[|}\ |^|ˆ€vv| |=‚€=-‡`[| v\ˆ‡}\€=^] {|^‡€ =\>. v\. >_‡Š=_@v|x| {|[|@|=\. ‡\x|}\@] }|^=`€v`] \v=@|-{|‡|x`` [ †€v=@€ [v`\v`] =€|@€=`>|[ {€@€[|}\ v\q|}]=^] =\>`€ =€@`vQ >\> ‚_|€, `v|€, `v=€@>_‡Š=_@v\] >|_v`>\†`]. v=@|{|‡|x`‚€^>\] €=|}|‡|x`] {|[‡`]‡\ v\ ˆ|‡Š‹`ƒ `v=€@€^ {€@€[|}‚`>|[ > ^=@\=€x`` ‰>|=`\†``.    : >_‡Š=_@v\] \v=@|{|‡|x`], x€=€@|x€vv|^=Š, >_‡Š=_@vQƒ {|[|@|=, =@€=Š€ {@|^=@\v^=[|, ‚_|€, `v|€, `v=€@>_‡Š=_@v\] >|_v`>\†`].

Cytaty

Powiązane dokumenty

Całość zamknie zapowiadany już tom o panowaniu Wacława II i Wacława III (Do tří korun). Zaplanowane z niezwykłym rozmachem przedsięwzięcie zbliża się zatem już

Z psychologického hlediska je možné jí zařadit mezi základní lidské potřeby, z pedagogického hlediska je možné tvořivost ve vhodných podmínkách vhodnými

Dwie funkcje pierwotne tej samej formy — róøniπ siÍ o funkcjÍ, której róøniczka jest równa 0, czyli o funkcjÍ sta≥π.... 25: Problemy z konstrukcjπ funkcji

The French intellectual's attempt to redefine the object of sociological studies in order to introduce &#34;a new rule of legitimization and evaluation of the

Procentowy udział produkcji mięsa wielbłądziego w poszczególnych rejonach Afryki (FAO, 2012) Fig.. The percentage of camel’s meat production in different parts of Africa

Niet aileen konden hierdoor duidelijke richtlijnen voor het ontwerp van het stortebed worden vastgesteld, maar boven- dien werd door deze onderzoekingen een goed

4 Tamże, s.. ) , cechy psychiczne i fizyczne człowieka (Blindes, Gorbaty, Wariat, Fiks, Ryzykor, Kiwajko itp.), mamy też nazwiska pochodne od nazw osobowych

Ładunek wewnątrz kuli jest równomiernie rozłożony, zatem kąt pomiędzy wektorem natężenia oraz promień wynosi zero. Aby zastosować prawo Gaussa, otaczamy kulę