• Nie Znaleziono Wyników

View of Womanhood and Sacrum in the Works of Lesya Ukrainka

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "View of Womanhood and Sacrum in the Works of Lesya Ukrainka"

Copied!
12
0
0

Pełen tekst

(1)

KATARZYNA JAKUBOWSKA-KRAWCZYK

KOBIECO

ĝû A SACRUM

W TWÓRCZO

ĝCI àESI UKRAINKI

Kategoria sacrum w przypadku àesi Ukrainki jest niezwykle istotna, bowiem twórczoĞü poetki mocno zostaáa zakorzeniona w Biblii, apokryfach oraz pismach i tradycji wczesnochrzeĞcijaĔskiej. „[B]iblijne sacrum oraz reli-gijny chrzeĞcijaĔski chaos miaáy w niej swoją wierną, wnikliwą, a przy tym równoczeĞnie dociekliwą i krytyczną wielce czytelniczkĊ – komentatorkĊ. [...] [B]yáa [...] poetka w sprawy wiary, religii, chrzeĞcijaĔskiej kultury szczególnie zaangaĪowana” – pisaá Ryszard àuĪny1. Jak zauwaĪa Marta Reda: „Intertek-stualny Ğwiat twórczoĞci, w interesującym nas kontekĞcie dramaturgii, àesi Ukrainki stanowi bardzo róĪnorodną, posáugując siĊ sformuáowaniem Julii Kristevej, «mozaikĊ cytatów», «bibliotekĊ przeczytanych tekstów» (R. Barthes), która stanowi po dziĞ dzieĔ dziewicze jeszcze, co wydaje siĊ doĞü dziwne w kontekĞcie badaĔ nad twórczoĞcią poetki ukraiĔskiej, pole badawcze i jedno-czeĞnie materiaá dla odrĊbnych analiz”2.

Naszą analizĊ zacznijmy wiĊc od krótkiej refleksji nad samym pojĊciem

sacrum i jego rozumieniem. Termin ten pochodzi z áaciĔskiego sacer czyli

„religijne wyáączenie”, uĪywanego zarówno w sensie pozytywnym, jak i nega-tywnym. OkreĞlane nim byáy wydarzenia, osoby czy przedmioty, które odznaczaáy siĊ jakimiĞ szczególnymi cechami pozytywnymi lub negatywnymi, np. byáy wyjątkowo skaĪone poprzez záo czy grzech. Na przestrzeni wieków pierwsze rozumienie tego terminu wyparáo niemal caákowicie to drugie. PojĊcie

sacrum w naszym rozumieniu tego sáowa zostaáo po raz pierwszy uĪyte przez

KATARZYNA JAKUBOWSKA-KRAWCZYK – wykáadowca w Katedrze Ukrainistyki Uniwersytetu Warszawskiego; e-mail: k.jakubowska@uw.edu.pl.

1ĝwiat sacrum chrzeĞcijaĔskiego na drodze twórczej àesi Ukrainki, „Zeszyty Naukowe KUL” 34(1991), z. 1-2, s. 105.

(2)

francuską szkoáĊ socjologiczną. Ze wspóáczesnej perspektywy za twórców dzi-siejszego rozumienia tego terminu i jego kontekstu uznaü naleĪy Henriego Huberta, Marcela Maussa i Emile'a Durkheima. Sacrum rodzi siĊ z napiĊcia po-miĊdzy ludzkim duchem, którego emanacjĊ odnajdujemy w religii czy teĪ innej formie obrzĊdów, a Ğwiatem materialnym, ciaáem targanym przez instynkty. Jest pomostem prowadzącym od tego, co przyziemne, do tego, co duchowe. To przejĞcie odciska siĊ takĪe na sposobie przeĪywania czasu – od czasu profanum czyli zawáadniĊtego przez jednostkĊ do czasu sacrum, który naleĪy do wspólnoty.

Pisząc o sacrum nie moĪna takĪe pominąü takich nazwisk, jak Rudolf Otto czy Mircea Eliade. Wedle tego ostatniego sacrum to dąĪenie do tajemnicy, które wpisane jest w odwieczną naturĊ czáowieka. Religia w takim rozumieniu staje siĊ doĞwiadczeniem tajemnicy ĞwiĊtoĞci. Sacrum stoi u podstaw wszystkich religii, organizuje je i nadaje im kierunek. Tylko to, co przenikniĊte ĞwiĊtoĞcią, ma prawdziwą wartoĞü. ĝwiĊtoĞü powstaáa u zarania dziejów, a caáa historia to zabieganie o powrót do pierwotnego raju, zaĞ wszystkie ludzkie dziaáania – wedáug autora – wypeánia nostalgia za prapoczątkiem. Czáowiek doĞwiadcza tego w sposób mistyczny, spotyka siĊ z rzeczywistoĞcią sacrum, zaĞ mitologia jest opisem tego doĞwiadczenia3. Sacrum w przeciwieĔstwie do profanum sta-nowi dotkniĊcie tego, co naprawdĊ istnieje, jest realne. Pozostawia niezatarte Ğlady w kulturze, jest nieodáączną czĊĞcią ludzkiej egzystencji. Z punktu widze-nia funkcjonalizmu antropologicznego, istotą sacrum jest organizacja czaso-przestrzeni, wydzielenie dotkniĊtych hierofanią elementów umoĪliwiających orientacjĊ.

Próba zrozumienia kategorii sacrum w twórczoĞci àesi Ukrainki wymaga spojrzenia na jej intelektualne przygotowanie. Autorka od najmáodszych lat przesiąkaáa literaturą Ğwiatową. JuĪ jako máoda dziewczyna sporządziáa przekáady Biblii i prac o dziejach ĩydów. Interesowaáa siĊ historią staroĪytną i historią ludzkich losów (OderĪyma, Na polu krowi, Ohrija). Jak stwierdziáa Sylwia Wójtowicz w ksiąĪce Dramatopisarstwo àesi Ukrainki, w refleksjach kulturowych àesi Ukrainki rozpoznaü moĪna równieĪ staroĪytne praĨródáa inspiracji aksjologicznej: tradycjĊ helleĔskiej religii, mitologii i filozofii czáowieka, tradycjĊ wierzeĔ i kosmogonii indoiraĔskich w postaci mitraizmu i manicheizmu, które wniosáy motyw walki Dobra ze Záem, oraz tradycjĊ ju-daistyczną biblijną (Niewola babiloĔska, Na ruinach). Niejednokrotnie odnaj-dujemy praĨródáa w postaci schrystianizowanej. Stąd, oprócz klasycznej triady

(3)

ideaáów prawdy, dobra i piĊkna (np. Orgia), wystĊpują w jej dramatach takĪe trzy cnoty teologalne: wiara, nadzieja i miáoĞü (Rufin i Pryscyla), a nawet potrójne wezwanie z okresu rewolucji francuskiej: wolnoĞü, równoĞü i brater-stwo (Trzy chwile)4.

Jednym z pierwszych a zarazem bardzo waĪnym w polskich badaniach artykuáem poĞwiĊconym w caáoĞci sacrum àesi Ukrainki byáa praca Ryszarda àuĪnego ĝwiat sacrum chrzeĞcijaĔskiego na drodze twórczoĞci àesi Ukrainki. Autor zwraca uwagĊ, Īe àesia Ukrainka „[...] jako czáowiek, twórca – osobo-woĞü, i jako podmiot swoich zróĪnicowanych literackich wypowiedzi”5, sytuuje siĊ w poáowie drogi miĊdzy odrzuceniem religii, a gáĊbokim zaangaĪowaniem w wiarĊ. I, o ile nie moĪna jej zaklasyfikowaü do pisarzy religijnych, o tyle czĊĞü religii – sacrum zajmuje w jej twórczoĞci miejsce szczególne. Trzeba je rozpatrywaü w powiązaniu z wszystkimi innymi wartoĞciami ludzkoĞci. Podle-ga ono bowiem ewolucji.

TwórczoĞü àesi Ukrainki dobrze ilustruje twierdzenie, Īe sacrum wypáywa z potrzeby znalezienia sensu. Znaki sacrum stanowią wyznaczniki orientujące wĞwiecie, wskazówki, drogowskazy. Porządkując Ğwiat sprawiają, Īe czáowiek nie Īyje w chaosie. CaáoĞü ludzkich dziaáaĔ wpisana jest w szersze ramy, wy-znaczane przez ĞwiĊte historie, a realizowane poprzez rozmaite obrzĊdy. ĝwiĊ-toĞci nie moĪna dotknąü, objawia siĊ ona zmysáom czáowieka w sposób nie-uchwytny, trudno opisywalny, ukazuje Ğwiat transcendentny. RozwaĪając

sac-rum literatury, trzeba uwzglĊdniü jednoczeĞnie aspekty poetyki i semantyki,

wzajemne ich powiązania i przekaz. JednoczeĞnie niezbĊdne staje siĊ przyj-rzenie relacjom, w jakich pozostają one w stosunku do kontekstu kulturowego i powszechnego odbioru.

Jednym z rodzajów nawiązywania do sacrum w twórczoĞci àesi Ukrainki są wyróĪnione przez àuĪnego bezpoĞrednie inspiracje biblijne. Za przykáad badacz podaje Monolog Saula czy CórkĊ Jeftego. WyróĪnia takĪe luĨne parafrazy

poetyckie, np. w poematach dramatycznych Niewola babiloĔska czy Na rui-nach. Dalsza czĊĞü pracy poĞwiĊcona zostaáa nawiązaniom do Nowego

Testa-mentu.

Kategoria sacrum szczególnie istotna wydaje siĊ w dramatach autorki – nie oznacza to oczywiĞcie jakoby dramaty te miaáy ciąĪyü w stronĊ religijnych. Powoáując siĊ, co juĪ czynili inni badacze, na prace teoretycznoliterackie Ireny 4 S. W ó j t o w i c z, Dramatopisarstwoàesi Ukrainki. Horyzont aksjologiczny refleksji

kultu-rowych, Wrocáaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocáawskiego 2008, s. 34.

(4)

SáawiĔskiej stwierdziü natomiast moĪemy, Īe dramat „przeczuwa” sacrum. Dra-mat jest grą w stwarzanie wymyĞlonego przez czáowieka Ğwiata, Ğwiata, który winien dąĪyü do najwyĪszej ĞwiĊtoĞci, do Boga. Henri Gouhier w tekĞcie Istota

teatru. ObecnoĞü i teraĨniejszoĞü pisze: „teatr reprezentuje najwyĪszy wysiáek

czáowieka, aby staü siĊ obrazem Boga”6. MyĞl tĊ Sylwia Wójtowicz rozwinĊáa w przytaczanej juĪ monografii.

WaĪne przy rozpatrywaniu kategorii sacrum w twórczoĞci poetki jest takĪe jej rozumienie idei i posáannictwa narodowego. ChĊtnie odwoáuje siĊ ona do archetypu narodu izraelskiego, pod którym kryáa losy UkraiĔców, ich zmagania o wolnoĞü. Tematem tym zajmowali siĊ w swoich badaniach Stefan Kozak (m.in. àesia Ukrainka na tle epoki7, Koncepcjia àesynoho sáowa8) oraz Florian NieuwaĪny (m.in. Prometeizm àesi Ukrainki9, Poetka pasji i mĊstwa10). Obaj autorzy mocno akcentują rolĊ, jaką w utworach poetki odgrywa nadzieja, która uskrzydla i dodaje siá do pracy dla ogóáu. Badacze pokazują, jak w sposób Ğwiadomy àesia Ukrainka skáada swoje szczĊĞcie na oátarzu spraw narodowych, jak odnajduje w tym wyborze drogĊ swojego poetyckiego powoáania11. Od sa-mego początku jej twórczoĞci waĪna byáa dla niej idea ofiary i wyrzeczenia, skáadania ofiary swojego Īycia na oátarzu spraw wyĪszych. To zaczerpniĊte z chrzeĞcijaĔskiej filozofii wyrzeczenie ĞciĞle wiąĪe siĊ z nadzieją, Īe przy-niesie ono „owoc obfity”. àesia Ukrainka przez badaczy przedstawiana jest przede wszystkim jako poetka wielkiej nadziei, jednej z cnót boskich, wpisanej w ludzką kondycjĊ. To nadzieja sprawia, Īe wierzymy w sens Īycia czáowieka i istnienia Ğwiata. W religii chrzeĞcijaĔskiej gwarantem nadziei jest Bóg i páy-nące odeĔ zapewnienie, Īe Jego moc przemienia uczynki czáowieka, nadając im sens w wiecznoĞci – kiedy na ziemi zapanuje królestwo BoĪe. Jak czytamy w PiĞmie ĝwiĊtym: „nadzieja zawieĞü nie moĪe” (Rz 5,5). Mocne przekonanie o prawdziwoĞci tych sáów charakteryzowaáo pierwszych chrzeĞcijan, którzy tak bardzo fascynowali àesiĊ UkrainkĊ. Podobnie jak oni, wierzyáa, Īe Bóg powoáaá czáowieka „do nadziei” (1. Tes 5, 24). DuchowoĞü nadziei odczytuje wszelkie

6 „PamiĊtnik Literacki”, 1976, z. 2, s. 16 7 „Slavia Orientalis” 1997, nr 4, s. 355-369. 8„Slavia Orientalis” 42(1993), nr 2, s. 283-295. 9 „Slavia Orientalis” 1997, nr 4, s. 379-393. 10„PrzyjaĨĔ” 1971, nr 7, s. 11.

11 F. NieuwaĪny: „nadzieja daje àesi Ukraince siáy i rodzi pragnienie, by pokonaü sáowem i osobistym bohaterstwem wáasną tragediĊ, coraz wyraĨniej áączoną z tragedią ogólnonarodową [...]. Nie pragnąc dla siebie szczĊĞcia poetka postanawia poĞwiĊciü siĊ dla innych, w wyrzeczeniu tym widząc dla siebie sens Īycia i swoją misjĊ poetycką”. TamĪe, s. 18.

(5)

wydarzenia w kategoriach wiecznoĞci. Takie przekonanie wyzwalaáo poetkĊ od bycia niewolnikiem „tu i teraz”, niewoli cierpienia, zarówno fizycznego, jak i duchowego, dodawaáo odwagi. àesia Ukrainka przedstawiana jest jako ta, która ĞciĞle zespala siĊ z narodem, tak Īe stają siĊ jedno. Stefan Kozak pisze o wziĊciu przez nią na swoje barki obowiązków Prometeusza, ale Prometeusza którego obraz zbliĪony jest do Chrystusa niosącego nadziejĊ.

àesia Ukrainka swoją kobiecą wraĪliwoĞcią stara siĊ pielĊgnowaü nadziejĊ w sobie i w tych, którzy ją otaczają. Troszczy siĊ nie tylko o swoje Īycie, ale i swoich przyjacióá, ziomków, naród. ħródáa nadziei poszukuje w siáach wyĪ-szych, doskonali ją wierząc, kochając, cierpiąc.

Mówiąc o sacrum w twórczoĞci àesi nie moĪemy ograniczaü go do jakiejĞ jednej wybranej religii, funkcjonuje ono bowiem ponad wyznaniami. Stanowi pewną rzeczywistoĞü spotkania czáowieka z tajemnicą, która gáĊboko go dotyka i przemienia. Nie moĪna w peáni zrozumieü czáowieka bez dotkniĊcia sfery

sacrum. WiĊcej nawet, nie da siĊ ogarnąü kultury, którą tworzy, bez odniesienia

do rzeczywistoĞci sakralnej. Tym niemniej stroni ona jednak i zdecydowanie siĊ odcina od literatury religijnej:

ɉɨɟɡɿɹ ɜɢɤɥɸɱɧɨ ɪɟɥɿɝɿɣɧɚ, əɤ ɜɫɹɤɚ ɪɿɱ, ɡɚɧɚɞɬɨ ɬɟɧɞɟɧɰɿɣɧɚ,

ɑɨɝɨɫɶ ɦɟɧɟ ɧɟ ɪɚɞɭɽ ɡɨɜɫɿɦ, Ɉɬɚɤ, ɹɤ ɰɿ ɧɿɦɟɰɶɤɿ ɦɭɞɪɿ ɜɿɪɲɿ

W dorobku pisarki sacrum nie wiąĪe siĊ wiĊc ĞciĞle z jednym konkretnym wyznaniem. Nie podchodzi teĪ ona do niego bezrefleksyjnie:

Ɍɟɩɟɪ ɤɚɡɚɬɢ ɬɪɟɛɚ: Ȼɨɝ ɞɟʀɫɬɿɜ, Ȼɨɝ ɫɤɟɩɬɢɤɿɜ ɿ ɛɨɝ ɞɟɬɟɪɦɿɧɿɫɬɿɜ. ɓɨ ɫɤɚɠɟ Ȼɨɝ ɞɟʀɫɬɿɜ ɦɨɦɭ ɫɟɪɰɸ? ə ɸɲɤɢ ɧɟ ɥɸɛɥɸ ɛɟɡ ɫɨɥɿ ɿ ɛɟɡ ɩɟɪɰɸ. ȱɦɟɧɧɹ Ȼɨɝɚ ɫɤɟɩɬɢɤɿɜ: «ɇɟ ɡɧɚɸ», ɓɨɫɶ ɹ ɬɚɤɨɝɨ ɣ Ȼɨɝɨɦ ɧɟ ɜɜɚɠɚɸ. ȼ ɞɟɬɟɪɦɿɧɿɫɬɿɜ ɫɜɿɬ ɧɚɥɚɞɠɟɧɢɣ ɬɚɤ ɫɬɚɥɨ, ɓɨ ɬɚɦ ɞɥɹ Ȼɨɝɚ ɦɿɫɰɹ ɜɠɟ ɧɟ ɫɬɚɥɨ. ȼɫɿ ɬɪɢ Ȼɨɝɢ ɧɟɜɥɚɞ, ɫɬɜɨɪɢɬɶ ɧɨɜɨɝɨ ɬɪɭɞɧɨ, Ɍɚ ɣ ɜɿɪɲɭɜɚɬɶ ɧɚ ɫɸɸ ɬɟɦɭ ɧɭɞɧɨ. Ⱦɨ ɬɨɝɨ ɠ ɧɚ ɡɟɦɥɿ ɭ ɧɚɫ ɬɚɤ ɦɚɥɨ ɜɨɥɿ, ȱ ɛɟɡ Ȼɨɝɿɜ ɧɚɱɚɥɶɫɬɜɚ ɜ ɧɚɫ ɞɨɜɨɥɿ...

(6)

jak Bóg tych, którzy nie wierzą w bezpoĞrednie przeáoĪenie Jego dziaáaĔ na Īycie, determiniĞci, którzy dla Boga miejsca nie znajdują. Ich Bóg wydaje siĊ nijaki, wiara w Niego nie nadaje Īyciu smaku.

Takie obrazy bogów nie odpowiadają na zadawane przez poetkĊ pytania. Co wiĊcej, niepokoi ją sprawa wolnoĞci, która w pewien sposób przez Boga mo-gáaby byü ograniczana. Obietnica Īycia wiecznego jest maáo kusząca, bo zbyt maáo konkretna, mgáawicowy Ğwiat duchów pozagrobowych jej nie cieszy. Ciekawe mogáoby byü doĞwiadczenie piekáa, ale ono juĪ zostaáo przez innych opisane, a poza tym i tak czĊĞciowo jest udziaáem tych, którzy Īyją na ziemi. Z kolei nadziei na raj poetka nie ma zbyt duĪej, ponadto wydaje siĊ on zbyt nijaki, pozbawiony emocji, wprawdzie nie ma w nim bólu, ale teĪ i burzy uczuü pozytywnych: wzbudzających silne doznania przyjaĨni, miáoĞci „Takoho raju ja ne rozumiju” – dodaje àesia Ukrainka.

Za ĞwiĊte wartoĞci przyjmuje ona szczytne idee, wolnoĞü, wspólnotowoĞü i braterstwo wĞród ludzi, naturĊ czy wspominaną juĪ ojczyznĊ i wolnoĞü jej obywateli. Kategoria sacrum porządkuje jej sposób rozumienia Ğwiata, pomaga czáowiekowi w osiągniĊciu stabilizacji. Nadaje istnieniu jej i innych ludzi sens, dlatego jest tak bardzo pociągająca i fascynująca.

W kontekĞcie sacrum przeĪywanego przez kobietĊ, niesáychanie ciekawe są dwa wiersze pisane po Ğmierci ukochanego Serhija MerĪyĔskiego, w których autorka, szukając dla siebie ukojenia, odwoáuje siĊ do dwóch postaci kobiet towarzyszących Chrystusowi w Jego drodze. Pierwszą z nich jest Weronika, drugą Maria Magdalena. Obie staáy siĊ w kulture chrzeĞcijaĔskiej symbolem kobiet kochających i do koĔca towarzyszących w najtrudniejszych chwilach.

ə ɛɚɱɢɥɚ, ɹɤ Ɍɢ ɯɢɥɢɜɫɶ ɞɨɞɨɥɭ…, rozpoczyna jeden z nich àesia Ukrainka.

Dramatyczne sáowa poetyki, bĊdącej Ğwiadkiem Ğmierci ukochanego, stawiają pytanie o sens i granice cierpienia. Czy dobrowolnie moĪna wspóácierpieü, godziü siĊ w sposób Ğwiadomy na ból wbrew woli? – stawia ona przez ázy pytanie o istotĊ cierpienia, o to, na ile staje siĊ ono udziaáem Ğwiata zewnĊtrz-nego i o to, gdzie w jego trakcie znajduje siĊ Bóg, na ile wspóácierpi On z czáowiekiem, a na ile czáowiek z Bogiem. Czy cierpienie determinuje wszyst-kie nasze pozostaáe czynnoĞci, czy okreĞla caáe Īycie czáowieka, czy czáowiek jest przez nie zdominowany. Na ile moĪliwe jest poczucie sensownoĞci i szczĊĞcia pomimo cierpienia?

ə ɛɚɱɢɥɚ, ɹɤ ɬɢ ɯɢɥɢɜɫɶ ɞɨɞɨɥɭ, ɉɪɢɝɧɿɱɟɧɢɣ ɫɜɨʀɦ ɜɚɠɤɢɦ ɯɪɟɫɬɨɦ, Ɍɢ ɝɨɜɨɪɢɜ: «ə ɜɬɨɦɥɟɧɢɣ… ɬɚɤ, ɫɩɪɚɜɞɿ…

(7)

ə ɨɞɢɧɨɤɢɣ ɿ… ɧɟɦɚ ɜɠɟ ɫɢɥɢ…» Ɍɢ ɝɨɜɨɪɢɜ ɬɚɤ ɩɪɨɫɬɨ ɿ ɫɩɨɤɿɣɧɨ, ɓɨɫɶ ɜ ɝɨɥɨɫɿ ɬɪɟɦɬɿɥɨ, ɦɨɜ ɫɥɶɨɡɚ, Ɍɚ ɩɨɥɢɫɤɨɦ ɫɭɯɢɦ ɫɜɿɬɢɥɢɫɶ ɨɱɿ, – əɤ ɡɚɜɠɞɢ… ə ɫɬɨɹɥɚ ɛɿɥɹ ɬɟɛɟ, ɇɟ ɡɜɚɠɢɥɚɫɶ ɚɧɿ ɡɚ ɪɭɤɭ ɜɡɹɬɢ, Ⱥɧɿ ɫɯɢɥɢɬɢɫɹ ɞɨ ɬɜɨɝɨ ɱɨɥɚ, Ⱥɧɿ ɬɟɛɟ ɩɿɞɜɟɫɬɢ…

àesia Ukrainka utoĪsamia siĊ z kobietą stojącą obok krzyĪa, czekającą na Ğmierü ukochanego, kobietą wspóácierpiącą. Stoi bezradna, bez szansy na pomoc. Jednak chciaáaby wierzyü, Īe ta Ğmierü ma sens, jest Ğmiercią zwy-ciĊską. Ma przynieĞü nowe Īycie. W tych traumatycznych chwilach pociesza siĊ myĞlą, Īe jej nastĊpstwem jest zmartwychwstanie utwierdzające miáoĞü i wier-noĞü. Nawet, jeĪeli cierpienie w chwili jego przeĪywania wydaje siĊ bez sensu, waĪne jest jego przezwyciĊĪenie, ono da moc. W wierze chrzeĞcijaĔskiej po Ğmierci Chrystusa nastĊpuje Jego zmartwychwstanie. Te dwie rzeczywistoĞci nie tylko siĊ przepalatają, ale są ze sobą nierozerwalnie záączone. Bóg wspóá-cierpi z czáowiekiem, przez co staje siĊ teĪ mu bliĪszy, daje mu siáĊ. MiáoĞü daje zwyciĊstwo – tĊ filozofiĊ gáosiáa àesia Ukrainka.

Z naszego punktu widzenia jest odwoáanie siĊ w wierszu ə ɛɚɱɢɥɚ ɹɤ Ɍɢ

ɯɢɥɢɜɫɶ ɞɨɞɨɥɭ... do postaci Ğw. Weroniki – kobiety, której w prawdzie nie

opisaá Īaden z ewangelistów, jednak tradycja przechowaáa o niej pamiĊü w roz-waĪaniach drogi krzyĪowej, a takĪe we wczesnochrzeĞcijaĔskich apokryfach, do których tak chĊtnie siĊgaáa poetka.

Weronika staáa siĊ bliska chrzeĞcijanom poprzez prostotĊ swojego czynu, widząc mĊkĊ Chrystusa otaráa Mu twarz. To filozofia prostych, acz gáĊboko hu-manistycznych czynów przenikaáa twórczoĞü àesi. Zdawaáoby siĊ, Īe gest We-roniki byá zwykáym ludzkim odruchem, ale ile odwagi wymagającym w tamtych warunkach. Prosta kobieta staáa siĊ Ğwiadkiem cudu, jego „noĞnikiem”. Odbita na jej chuĞcie twarz Chrystusa przez wieki uwaĪana byáa za Ĩródáo wiedzy o pobycie Zbawiciela na ziemii, Ğwiadectwem, Īe Bóg staá siĊ czáowiekiem. Jak wierzono w tradycji zachodniej, ale Ğlady tego przekonania odnajdujemy takĪe w twórczoĞci àesi Ukrainki, to kobieta jest szczególnie zdolna do przekazy-wania i dzielenia siĊ ludzkimi doĞwiadczeniami. Czyn Weroniki staá siĊ począt-kiem ikonografii. „Mieszanina krwi i potu stanowi materiĊ pierwotną, z której boska rĊka uformowaáa wizerunek achiropita, obiektywne Ğwiadectwo ludzkiej natury Chrystusa, który wáaĞnie dziĊki tej prostej kobiecie z ludu – jak mówi

(8)

tradycja – bĊdzie przemierzaá Ğwiat do czasu, kiedy zatrzyma siĊ w stolicy chrzeĞcijaĔstwa”12.

JakĪe bliskie poetce wydaáo siĊ pragnienie, aby obraz ukochanego zatrzymaü jak najdáuĪej. Zabraü okruchy wraĪeĔ, bezgáoĞne ázy, wszystko co towarzyszy odchodzeniu tego jedynego, a pamiĊü o nim moĪna na zawsze zachowaü:

ɏɭɫɬɢɧɨɸ ɫɜɹɬɚɹ ȼɟɪɨɧɿɤɚ Ɂɿɛɪɚɬɶ ɯɨɬɿɥɚ ɫɥɶɨɡɢ ɣ ɩɿɬ ɏɪɢɫɬɚ. Ɍɚ ɧɚ ɯɭɫɬɢɧɿ ɡɚɦɿɫɬɶ ɩɨɬɭ ɣ ɫɥɿɡ Ɂɨɫɬɚɜɫɹ ɨɛɪɚɡ ɭ ɜɿɧɰɿ ɬɟɪɧɨɜɿɦ Ɍɨɝɨ, ɯɬɨ ɜɩɚɜ ɡɧɟɛɭɥɢɣ ɩɿɞ ɯɪɟɫɬɨɦ. Ɉ, ɤɨɠɧɢɣ ɪɚɡ, ɹɤ ɹ ɡɛɢɪɚɥɚ ɫɥɶɨɡɢ Ɍɜɨʀ, ɦɿɣ ɞɪɭɠɟ, ɧɚ ɩɚɩɿɪ ɛɿɥɟɧɶɤɢɣ, ə ɛɚɱɢɥɚ ɬɟ ɱɭɞɨ ȼɟɪɨɧɿɤɢ…

Choü do dnia dzisiejszego nie wiadomo, kim byáa tajemnicza Weronika, àesia Ukrainka dostrzegáa w niej siostrĊ, z którą moĪe odczuwaü wspólnotĊ losu. Sporo do moĪliwoĞci odczytania tej postaci wnoszą apokryfy, z kórych czĊĞü, mamy prawo przypuszczaü, poetka znaáa, np. PamiĊtniki Nikodema nadają jej imiĊ „Berenika pochodzące od Pherenike, záoĪonego z phere i nike, rozumianego jako «niosąca zwyciĊstwo»”. ImiĊ to ma symboliczne znaczenie, kobieta ta bowiem zwyciĊĪyáa niepamiĊü i zapomnienie, zdobyáa dla ludzkoĞci bezcenną relikwiĊ. A czyĪ nie z zapomnieniem chciaáa walczyü àesia Ukrainka?

Inne Ĩródáa mówią, Īe Weronika byáa kobietą cierpiącą na krwotok, opis uzdrowienia kórej spotykamy w ewangeliach. Byáa osobą silnej wiary i boga-tego Īycia duchowego, skoro w tak niesprzyjających warunkach zdecydowaáa siĊ na dotkniĊcie Jezusowego páaszcza. JednoczeĞnie jej wdziĊcznoĞü za uzdro-wienie z choroby i wiąĪąca siĊ z nią samotnoĞü z powodu odrzucenia przez spoáeczeĔstwo byáa tak wielka, Īe nic dziwnego, iĪ towarzyszyáa Jezusowi w Jego wĊdrówkach do koĔca dni. Przez dwanaĞcie lat nie mogáa bowiem uczestniczyü w Īyciu spoáecznym, nie mogáa publicznie o swojej dolegliwoĞci mówiü, byáa poniĪana i uwaĪana za wyrodka. Samo zwrócenie siĊ z proĞbą do Jezusa mogáo podwaĪyü Jego status.

Ten piĊkny opis Īycia kobiety, która dziĊki wewnĊtrznej sile powraca do Īycia spoáecznego, nie mógá nie poruszyü àesi Ukrainki; kobiety, która dziĊki uzdrowieniu moĪe powróciü do Ğwiata, moĪe znowu braü udziaá w Īyciu swojej rodziny, wspólnoty i grupy religijnej. Nic dziwnego, Īe nosząc w sobie

(9)

nicĊ szukaáa okazji, aby dawaü Ğwiadectwo o nieprzemijającej MiáoĞci. W trak-cie drogi krzyĪowej dostaáa coĞ, co uwaĪane bĊdzie za relikwiĊ przez nastĊpne wieki, ale ta droga przede wszystkim zmieniáa ją samą, cud dokonaá siĊ w jej sercu. W wielu tekstach za zachowanie portretu Zbawiciela zostaje hojnie w dalszym Īyciu wynagrodzona, jest to moment, który ją odmienia. W utworze

ĝmierü Piáata Weronika opowiada to, co siĊ wydarzyáo: „podczas gdy mój

Mistrz oddalaá siĊ, aby nauczaü, ja – pozbawiona Jego obecnoĞci – czuáam siĊ nieszczĊĞliwa. PomyĞlaáam wiĊc, Īe poproszĊ o namalowanie Jego portretu, abym podczas samotnych godzin miaáa chociaĪ jego podobiznĊ na pocie-szenie”13.

Przywoáanie postaci Marii Magdaleny w wierszu Ɍɨ, ɦɨɠɟ, ɫɬɚɧɟɬɶɫɹ

ɿ ɞɪɭɝɟ ɞɢɜɨ ma nieco inny charakter. W tej, jak gáosi tradycja bogatej i

opie-wającej w zbytki, kobiecie lekkich obyczajów twórcy przez wieki widzieli siáĊ i niezaleĪnoĞü. Fascynowaáa ich scena wyrzucania z niej demonów, opisana przezĞw. àukasza, przez wieki na róĪne sposoby interpretowana. Tym niemniej pewne jest, Īe ów uczyniony przez Jezusa akt pomógá jej odzyskaü integralnoĞü wáasnej osoby, pokonaü wewnĊtrzne rozdarcie i zagubienie. Jak siĊ wydaje, to wáaĞnie dziĊki sile wewnĊtrznej, pewnoĞci swojego celu i drogi, którą chce zmierzaü, umiaáa panowaü nad emocjami, pokonywaü lĊk i odrzucenie i podjąü jakĪe odwaĪną decyzjĊ pójĞcia za Jezusem. Nie mogáa wiĊc do tego wątku nie siĊgnąü i àesia Ukrainka. Tym bardziej, Īe fakt, iĪ Chrystus na to przystaá, od wieków byá odczytywany jako Jego przywrócenie godnoĞci kobietom, nadanie im naleĪnego miejsca w spoáeczeĔstwie. Wzmacniaáy to przekonanie sáowa Ğw. Pawáa z Listu do Galatów: „nie ma juĪ mĊĪczyzny ani kobiety, wszyscy bowiem jesteĞcie kimĞ jednym w Chrystusie” (Ga 3,28). Zarówno we wczesnym chrzeĞ-cijaĔstwie, jak i w czasach obecnych, Maria Magdalena byáa symbolem kobiet, nieistotne czy báądzących, waĪne, Īe silnych, pewnych siebie i Ğmiaáo dąĪących do celu. àesia Ukrainka patrząc na nią chce, aby doĞwiadczenie póĨniejszej ĞwiĊtej staáo siĊ równieĪ jej udziaáem:

Ɍɨ, ɦɨɠɟ, ɫɬɚɧɟɬɶɫɹ ɿ ɞɪɭɝɟ ɞɢɜɨ ȯɜɚɧɝɟɥɶɫɶɤɟ? ɉɪɢɣɞɭ, ɹɤ Ɇɚɝɞɚɥɢɧɚ, Ɍɨɛɿ ɜɿɞɞɚɬɶ ɨɫɬɚɬɧɸɸ ɩɨɫɥɭɝɭ, ȱ ɫɚɦɟ ɜ ɬɭ ɯɜɢɥɢɧɭ, ɹɤ ɭ ɬɭɡɿ ə ɛɭɞɭ ɝɿɪɤɨ ɩɥɚɤɚɬɶ, ɳɨ ɧɚɜɿɤɢ Ɍɟɛɟ ɜɬɟɪɹɥɚ, – ɪɚɩɬɨɦ ɹ ɩɨɛɚɱɭ, ɓɨ ɬɢ ɜɨɫɤɪɟɫ ɿ ɩɪɨɫɿɹɜ ɜɿɞ ɫɥɚɜɢ 13 TamĪe, s. 41.

(10)

ɀɢɬɬɹ ɧɨɜɨɝɨ ɿ ɧɨɜɢɯ ɧɚɞɿɣ.

Ma nadziejĊ na cud, przede wszystkim ten duchowy. Podobnie jak Maria Magdalena, doĞwiadczyáa straty ukochanego, nie uciekaáa przed nią, byáa ze swoim bólem i cierpieniem do koĔca. Poetka w postaci Marii Magdaleny szuka wzoru miáoĞci, która przezwyciĊĪa nawet Ğmierü. Cierpi, ale mimo wszystko pozostaje w bliskim związku z NajdroĪszym, stara siĊ w nowych okolicz-noĞciach na nowo przeformuáowaü swoją miáoĞü. Nie chce zostaü skazana na bierny los kobiety cierpiącej lecz dziĊki oddaniu i wierze odbudowaü swój wewnĊtrzny Ğwiat. Tym niemniej wizja ujrzenia ukochanego jest najwiĊkszym moĪliwym szczĊĞciem: ȱ ɹ ɜɩɚɞɭ ɜ ɧɟɫɬɹɦɿ ɧɚ ɤɨɥɿɧɚ, ȱ ɪɭɤɢ ɩɪɨɫɬɹɝɧɭ ɞɨ ɬɟɛɟ, ɿ ɧɚ ɣɦɟɧɧɹ Ɍɟɛɟ ɩɨɤɥɢɱɭ ɜɝɨɥɨɫ… Ⱥɥɟ ɬɢ? ɓɨ ɫɤɚɠɟɲ ɬɢ ɬɨɞɿ? ɑɢ, ɦɨɠɟ, ɣ ɬɢ ɉɨɲɥɟɲ ɦɟɧɟ ɜɟɫɟɥɭ ɡɜɿɫɬɤɭ ɞɚɬɢ Ɍɜɨʀɦ ɡɚɛɭɬɥɢɜɢɦ ɿ ɩɨɬɚɣɧɢɦ ɞɪɭɡɹɦ, ɓɨ ɬɪɢɱɿ ɨɞɪɿɤɚɥɢɫɹ ɜɿɞ ɬɟɛɟ?

W imiĊ miáoĞci kobieta gotowa jest na wszystko, tak jak Maria Magdalena dziĊki swojej wierze i oddaniu nie tylko spotyka Zmartwychwstaáego, ale jako pierwsza je ogáasza i staje siĊ apostoáem apostoáów. BĊdzie to zwieĔczeniem cudu przemiany moĪliwym tylko dziĊki gáĊbokiej miáoĞci silnej kobiety, wypáy-wającej z gáĊbi jej jestestwa. ĝw. Jan w opisie poranku zmartwychwstania od-woáuje siĊ do ksiĊgi PieĞni nad PieĞniami. GáĊboka miáoĞü zakochanych, którą oĪywiü moĪe samo wypowiedzenie imienia. To ona przezwycieĪa Ğmierü i daje wolnoĞü. (Pnp 8,6)

Kobieta poĞwiĊca caáą siebie namiĊtnemu uczuciu, aby pozostaü blisko uko-chanego, jest takĪe gotowa na zmiany i przeobraĪenia, ale lĊka siĊ o przyszáoĞü:

ȱ ɩɨɤɢ ɹ, ɧɟ ɬɹɦɥɹɱɢɫɶ ɜɿɞ ɳɚɫɬɹ, ɇɨɫɢɬɢɦɭ ɩɨ ɥɸɞɹɯ ɥɸɛɭ ɩɪɨɜɿɫɬɶ, Ɍɢ ɩɿɞɟɲ ɩɚɧɭɜɚɬɶ ɜ ɧɨɜɭ ɤɪɚʀɧɭ ɫɥɚɜɢ ȱ ɧɚ ɡɟɦɥɿ ɡɛɭɞɭɽɲ ɪɚɣ ɧɨɜɢɣ Ⱦɥɹ ɫɟɛɟ ɿ ɞɥɹ ɬɢɯ, ɤɨɝɨ ɩɨɤɥɢɱɟɲ. ɑɢ ɛɭɞɟ ɠ ɦɿɫɰɟ ɬɚɦ ɞɥɹ Ɇɚɝɞɚɥɢɧɢ? Ɉɞɧɚɤɨɜɨ, ɚɛɢ ɜɱɢɧɢɥɨɫɶ ɞɢɜɨ!

(11)

zna-czenie.

Na przykáadzie analizowanych wierszy wyraĨnie widaü, jak bardzo àesia Ukrainka utoĪsamiaáa siĊ z kobiecą wraĪliwoĞcią i postrzeganiem Ğwiata. Wie-lokrotnie w swoich utworach akcentowaáa, Īe historia zbawienia nie byáaby tak spektakularna, gdyby nie udziaá w niej kobiet, bowiem sposób przyjmowania rzeczywistoĞci i uczestniczenia w dziejach ubogaca caáą ludzkoĞü.

ɀȱɇɈɑȱɋɌɖ ȱ SACRUM ɍ ɌȼɈɊɑɈɋɌȱ Ʌȿɋȱ ɍɄɊȺȲɇɄɂ Ɋ ɟ ɡ ɸ ɦ ɟ ɋɬɚɬɬɹ ɀɿɧɨɱɿɫɬɶ ɿ sacrum ɭ ɬɜɨɪɱɨɫɬɿ Ʌɟɫɿ ɍɤɪɚʀɧɤɢ ɩɨɤɚɡɭɽ ɬɜɨɪɱɿɫɬɶ ɩɨɟɬɤɢ ɤɪɿɡɶ ɩɪɢɡɦɭ ɡɚɤɨɪɿɧɟɧɧɹ ɜ Ȼɿɛɥɿʀ, ɚɩɨɤɪɢɮɚɯ ɬɚ ɪɚɧɧɶɨɯɪɢɫɬɢɹɧɫɶɤɿɣ ɬɪɚɞɢɰɿʀ. Ⱦɨɫɥɿɞɠɟɧɧɹ ɫɤɨɧɰɟɧɬɪɨɜɚɧɟ ɧɚ ɞɜɨɯ ɬɜɨɪɚɯ: ə ɛɚɱɢɥɚ, ɹɤ ɬɢ ɯɢɥɢɜɫɶ ɞɨɞɨɥɭ… i Ɍɨ, ɦɨɠɟ, ɫɬɚɧɟɬɶɫɹ ɿ ɞɪɭɝɟ ɞɢɜɨ, ɧɚɩɢɫɚɧɢɯ ɩɿɫɥɹ ɫɦɟɪɬɿ ɋɟɪɝɿɹ Ɇɟɪɠɢɧɫɶɤɨɝɨ, ɞɟ ɚɜɬɨɪɤɚ, ɲɭɤɚɸɱɢ ɞɥɹ ɫɟɛɟ ɜɬɿɯɢ, ɡɜɟɪɬɚɽɬɶɫɹ ɞɨ ɨɛɪɚɡɿɜ ɞɜɨɯ ɠɿɧɨɤ, ɹɤɿ ɫɭɩɪɨ-ɜɨɞɠɭɜɚɥɢ ɏɪɢɫɬɚ ɧɚ Ƚɨɥɝɨɮɭ – ȼɟɪɨɧɿɤɢ ɿ Ɇɚɪɿʀ-Ɇɚɝɞɚɥɟɧɢ.

WOMANHOOD AND SACRUM IN THE WORKS OF LESYA UKRAINKA S u m m a r y

Femininity and sacrum in the works of Lesya Ukrainka analyzes the inspiration she

drew from the Bible, the Apocrypha, as well as early Christian writing and tradition. It is mostly focused on two works, ə ɛɚɱɢɥɚ, ɹɤ ɬɢ ɯɢɥɢɜɫɶ ɞɨɞɨɥɭ… and Ɍɨ, ɦɨɠɟ, ɫɬɚɧɟɬɶɫɹ ɿ ɞɪɭɝɟ ɞɢɜɨ, written after the dead of her soul mate Serhiy Merzhynsky.

The author seeks solace in evoking the two women accompanying Christ on his way to Calvary – St. Veronica and St. Mary Magdalene. This paper investigates the works of Lesya Ukrainka from the vantage point of the participation of women in the Salvation History and their contributions into the development of the Christian faith.

Sáowa kluczowe: àesia Ukrainka, sacrum, kobiecoĞü, historia zbawienia, Biblia,

(12)

Ʉɥɸɱɨɜɿ ɫɥɨɜɚ: Ʌɟɫɹ ɍɤɪɚʀɧɤɚ, cɚɤɪɚɥɶɧɟ, ɠɿɧɤɚ, iɫɬɨɪɿɹ ɫɩɚɫɿɧɧɹ, Ȼɿɛɥɿɹ,

aɩɨɤɪɢɮɢ, cɜɹɬɚ ȼɟɪɨɧɿɤɚ, Ɇɚɪiɹ Ɇɚɝɞɚɥɢɧɚ.

Key words: Lesya Ukrainka, sacrum, femininity, Salvation History, the Bible, the

Cytaty

Powiązane dokumenty

Formations of two aircraft of the same type are analyzed to determine the effects of; (1) weight differences between the aircraft, (2) altitude and (3) formation

Władysława Kosin´skiego − zmartwychwstan´ca, który pisze, „iz˙ z braci emigracyjnej wielu, patrz ˛ac na te˛ odmiane˛ z˙ycia garstki dzielnych młodzien´ców, cieszyło sie˛

Działalnos´c´ Instytutu polega tu przede wszystkim na gromadzeniu materiałów z zakresu dziejów i sytuacji współczesnej Polaków na terenie byłego ZSRR i popularyzo- wanie tej

These strategies are material flow analysis to improve the planning of the ship recycling process, waste-to-energy technology to improve the earnings of a ship recycling yard

on cultural specific models of thought and inter- actions; (2) based on these insights, developing extensions of the techniques that are more appro- priate to a Chinese situation;

Research on political systems and their subsystems (electoral systems, party systems, government systems) are no longer as popular as they used to be in the second half of the

Roczniki Humanistyczne 62(2014) z.. minalistyczna na podstawie jzyka pisanego 1. Wprawdzie oba teksty poruszaj problem analizy pismoznawczej, jednak dzieli je 11 lat, w

Nie ulega wtpliwoci, e jego Orfeusz jest czo- wiekiem smutnym – jego tsknota objawia si nie tylko w zachowaniu, ale jest równie widoczna na twarzy. Jest on take szalecem,