Źródła do dziejów Szadku znajdujące się w archiwach kościelnych

Źródła do dziejów Szadku znajdujące

się w archiwach kościelnych

Biuletyn Szadkowski 5, 111-127

2005

Piotr Szkutnik*

ŹRÓDŁA DO DZIEJÓW SZADKU, ZNAJDUJĄCE SIĘ

W ARCHIWACH KOŚCIELNY CH

S zad ek o d p o c z ą tk u sw eg o istn ie n ia z w ią z a n y b y ł ze stru k tu ram i a d m in istra c ji k o śc ie ln e j. W ra z z o k o lic ą tw o rz y ł jej p o d s ta w o w ą je d n o s tk ę p o d z ia łu tj. p arafię. B y ł i j e s t ró w n ież, sie d z ib ą d ek an atu , o b e jm u ją c e g o sw y m za się g ie m o k o liczn e p arafie. A d m in istra c ja k o śc ie ln a w y tw o rz y ła w z w ią z k u z ty m ró ż n o ro d n ą do k u m e n ta c ję , z w ią z a n ą ze sw y m fu n k c jo n o w a n ie m n a ty m o b szarze.

Ź ró d ła k o śc ie ln e , d o ty czące p a ra fii S zadek, z o stały zg ro m a d z o n e w w ię k sz o śc i w A rc h iw u m D ie c e z jaln y m w e W ło c ła w k u , p o n a d to w A rc h iw u m A rc h id ie c e zja ln y m w G n ieźn ie. W z a so b a c h a rc h iw a ln y c h w e W ło c ła w k u z n a jd u je się w iele c e n n y c h d la d z ie jó w S zad k u d o k u m en tó w . S ą n im i lu źn e a k ta b ą d ź te ż całe z e sp o ły a k t sp o rząd zan e n a te re n ie p a ra fii S zad ek lu b jej d o ty czące. A rc h iw a k o śc ie ln e p rz e c h o w u ją za ró w n o d o k u m e n ta c ję k o śc ie ln ą , ja k i św iecką.

N a js ta rs z a g ru p a a k t d o ty c z ą c y ch S zad k u zn a jd u je się w zb io rze d o k u m e n tó w p e rg a m in o w y c h i p a p ie ro w y c h w A rc h iw u m D ie c e z jaln y m w e W ło c ła w k u . D o zb io ru te g o w łą c z o n o m . in. w y sta w io n y 14 k w ie tn ia 1578 r. w W a rsz a w ie d o k u m en t, n a z w a n y d ru g ą e re k c ją S zadku. W ak cie ty m S tefan , k ró l P o lsk i, w ielk i k sią ż ę L itw y , R u si itd., n a p ro śb ę p rz e d sta w ic ieli k ró le w sk ie g o m ia s ta S zadek, k tó re g o p ie rw sz y p rzy w ilej lo k a c y jn y sp ło n ął, w y sta w ia n o w y d o k u m e n t p ra w a n ie m ie c k ie g o w o d m ian ie m a g d eb u rsk iej o raz u sta la d alsze je g o sp raw y o g ó ln e i szczeg ó ło w e.

K o le jn y a k t w y sta w io n o 2 sty c z n ia 1598 r. w S zadku. W d o k u m e n c ie ty m N a d z w y c z a jn y S ąd W ó jto w sk i w S zad k u p rz y jm u je o d m ie sz c z a n in a W a le n te g o S [z]areg o , w d o m u je g o sy n o w c a W a le n te g o S [z]arew icza, o s ta tn ią w o lę te g o p ie rw szeg o . * Piotr Szkutnik jest asystentem w Zakładzie Nauk Pomocniczych Historii Uniwersytetu Łódzkiego.

W a le n ty S [z]ary , m ie sz c z a n in z S zad k u d y k tu je w o b e c p rz e d sta w ic ieli m ie jsc o w e g o u rz ę d u w ó jto w sk ie g o w ła sn y te sta m e n t, ro z p o rz ą d za ją c sw o im sk ro m n y m d o b y tk iem .

W n a stę p n y m d o k u m e n c ie z 21 m a ja 1683 r., U rząd G ro d zk i w P io trk o w ie p o w ia d a m ia , że do je g o k a n c e la rii p rz y b y ł sz lach cic K a z im ie rz Z a k rz e w sk i, p rz y n o sz ą c do w p isu w ta m te jsz e akta, la u d u m se jm ik u sza d k o w sk ie g o (z 10 m a ja 1683 r.), p o d an e ju ż u p rz e d n io do a k t sierad zk ich , o treści: (1) 17 m a ja 1683 r. U rz ą d G ro d zk i w S ierad zu p o d a je do w ia d o m o śc i, że p rz e d je g o ak tam i sta n ą ł szla c h c ic u ro d z o n y K a z im ie rz Ł u k o (w )sk i, p rz e k a z u ją c do in g ro sa c ji la u d u m se jm ik u szad k o w sk ieg o (z 10 m a ja 1683 r.) w o je w ó d z tw a sierad zk ieg o , (2) 10 m a ja 1683 r. S zadek, S ejm ik w o je w ó d z tw a sierad zk ieg o (o b e jm u ją c e g o p o w iaty : sierad zk i, sz a d k o w sk i, p io trk o w sk i, ra d o m sk o w sk i i ziem ię w ie lu ń sk ą ), o d b y ty w S zad k u p o d p rz e w o d n ic tw e m sz la c h c ic a u ro d z o n e g o W ła d y sła w a M y c ie lsk ie g o , w o jsk ie g o w ię k sz e g o i m a rsz a łk a k o ła ry c e rsk ie g o te g o ż w o je w ó d z tw a , u c h w a la p o d atk i n a o d sie c z w ie d e ń s k ą k ró la J a n a III, w o b ro n ie ch rz e śc ijań stw a, p rz e c iw n aw ale tu re c k ie j.

W d o k u m en cie z 23 lip c a 1683 r. U rz ą d G ro d zk i w S ierad zu p o św ia d c z a , że do je g o k a n c e la rii p rz y b y ł szlach cic u ro d z o n y S zy m o n B o le st, k tó ry w im ie n iu sz la c h c ic a u ro d z o n e g o Ja n a M ą c z y ń sk ieg o , c h o rą ż e g o w a rsz a w sk ie g o i m a rsz a łk a sejm ik u S z ad k o w sk ieg o , zło ż y ł do ak ty k a c ji k o le jn e la u d u m u c h w a lo n e 10 lip c a 1683 r. w S zad k u , w k tó ry m d y g n ita rz e , u rz ę d n ic y i ry c e rstw o w o je w ó d z tw a sierad zk ieg o , zeb ra n e o d 7 lip c a w S zadku p o d p rz e w o d n ic tw e m m a rsz a łk a Ja n a M ą c z y ń sk ieg o , p o d n o s z ą p o d a tk i i k o n try b u c je o d w sz y stk ic h sta n ó w n a p o trz e b ę o b ro n y o jczy zn y . L a u d u m p o d p isa ł J. M ą c z y is k i.

In te re su ją c y m i d o ść o b fic ie z a c h o w a n y m m a te ria łe m źró d ło w y m s ą a k ta w iz y ta c ji. D o k u m e n ta c ja a k to w a w iz y ta c ji k a n o n ic z n y c h in sty tu c ji k o śc ie ln y c h stan o w i m a te ria ł do o p ra c o w y w a n ia h isto rii re g io n a ln e j. A k ta te o p is u ją k o ścio ły , k a p lic e , in n e z a b u d o w a n ia k o śc ie ln e , ic h w y p o sa ż e n ie , ru c h o m o ści, p o sia d ło śc i, d o c h o d y k o śc ie ln e , p e rso n e l k o ścieln y . N a jsta rsz e a k ta w iz y ta c ji arc h id ie c ez ji g n ie ź n ie ń sk ie j, p o c h o d z ą c e z X V II, X V III i X IX w ., z n a jd u ją się w zesp o le A k t A rc y b isk u p ó w G n ie ź n ie ń sk ic h w A rc h iw u m D ie c e z jaln y m w e W ło c ła w k u . K ilk a n a śc ie w iz y ta c ji

o p isu je p a ra fię S zadek. P rz e d sta w io n y dalej w y k a z p o b ie ż n ie o m a w ia ic h tre ś ć d o ty c z ą c ą S zadku.

A k ta w iz y ta c ji a rc h id ia k o n a tu u n ie jo w sk ie g o z lat 1 6 3 5 -1 6 3 6 p o c h o d z ą c e z w iz y ta c ji arc h id ia k o ń sk ie j, z a w ie ra ją in fo rm a c je o zn ajd u jącej się w S zad k u p re p o z y tu rz e szpitalnej św. D u ch a, z k o śc io łe m p o d ty m ż e w e z w a n ie m , p o ło ż o n y m n a p rz e d m ie śc iu p o w sch o d n iej stro n ie m iasta. O p is u ją k o śc ió ł p a ra fia ln y pw . W n ie b o w z ię c ia N M P , w z m ia n k u ją c p re p o z y tu rę p a ra fia ln ą. W s p o m in a ją o k o śc ie le pw . św . Id zieg o o p a ta , sto jący m p o z a k u r ią k ró le w s k ą w k ie ru n k u w si W o jsła w ic e .

A k ta w iz y ta c ji a rc h id ia k o n a tu u n ie jo w sk ie g o z 1683 r., p o c h o d z ą c e z w iz y ta c ji arc h id ia k o ń sk ie j, z a w ie ra ją in fo rm a c je o zn ajd u jącej się w S zad k u p re p o z y tu rz e p a ra fia ln ej, k o ściele p a ra fia ln y m pw . W n ie b o w z ię c ia N M P i św . Ja k u b a ap o sto ła. P o n ad to w z m ia n k u ją o p re p o z y tu rz e szpitalnej św . D u ch a, ery g o w an ej w r. 1540, u sy tu o w an ej w e w n ą trz m iasta, p rz y d ro d ze w io d ącej do U n iejo w a, z n o w ą k a p lic ą n ie d e d y k o w a n ą o ra z o k o śc ie le pw . św . Id zieg o o p ata, sto jący m z a m ia ste m , o b o k p a ła c u k ró lew sk ieg o .

K o lejn e a k ta w iz y ta c ji a rc h id ia k o n a tu u n ie jo w sk ie g o z lat 1 7 1 1 -1 7 1 2 p o c h o d z ą z w iz y ta c ji g e n e ra ln e j, k tó r ą p rz e rw a n o z p o w o d u p an u jącej w S zad k u zarazy . W d o k u m e n ta c h ty c h n ie m a o p isó w , a in fo rm a c je o k o śc io ła c h czy te ż k a p lic a c h pw . D u c h a św. i św . B a rtło m ie ja a p o sto ła p o d a je je d y n ie in d ek s. W z m ia n k o w a n y je s t ró w n ie ż m ie jsc o w y d z ie k a n ks. A n d rzej W y s z y is k i, p ro b o sz c z

p a ra fii R usiec.

A k ta w iz y ta c ji a rc h id ia k o n a tu u n ie jo w sk ie g o z lat 1 7 2 8 -1 7 2 9 p o c h o d z ą c e z w iz y ta c ji g e n e ra ln e j, z a w ie ra ją in fo rm a c je o zn ajd u jącej się w S zad k u p re p o z y tu rz e p a ra fia ln ej, k o śc ie le p a ra fia ln y m pw . W n ie b o w z ię c ia N M P i św . Ja k u b a a p o sto ła (w y m ie n ia ją 13 o łtarzy ) w iz y to w a n y m 24 sty czn ia, a p o n a d to o p re p o z y tu rz e szpitalnej św . D u c h a z n o w y m k o śc io łe m , n ie d ed y k o w an y m .

A k ta w iz y ta c ji d e k a n a tu szad k o w sk ie g o z la t 1 7 5 9 -1 7 6 0 , p o c h o d z ą c e z w iz y ta c ji d ziek ań sk iej o dbytej p rzez ks. M ic h a ła R a fa ła Ja rn o w sk ie g o , p ro b o sz c z a p a ra fii R u siec, d z ie k a n a k o le g ia ty łask iej i d e k a n a tu S zad k o w sk ieg o , z a w ie ra ją in fo rm a c je o zn ajd u jącej się w S zad k u p re p o z y tu rz e p a ra fia ln ej. In fo rm u ją

ró w n ie ż o p re p o z y tu rz e szpitalnej św . D u c h a z w ła sn y m k o śc io łe m p o d ty m ż e w e z w a n ie m , k o śc ie le (k a p lic y w z g lę d n ie p re b e n d z ie ) n a stary m m ie śc ie , e ry g o w a n y m 13 c z e rw c a 1398 r.

A k ta w iz y ta c ji a rc h id ia k o n a tu u n ie jo w sk ie g o i te ry to riu m w ie lu ń sk ie g o z la t 1 7 6 1 -1 7 6 3 p o c h o d z ą c e z w iz y ta c ji gen eraln ej z a w ie ra ją in fo rm a c je o zn ajd u jącej się w S zad k u p re p o z y tu rz e p arafialn ej (od 1528 r.). In fo rm u ją o k o śc ie le p a ra fia ln y m pw . W n ie b o w z ię c ia N M P i św . J a k u b a a p o sto ła (w y m ie n ia ją c 13 o łtarzy ). Z a w ie ra ją w y k az k sią ż e k k o ś c io ła p a ra fia ln eg o (36 d zieł). P o d a ją in fo rm a c je o p re p o z y tu rz e szpitalnej fu n d o w an ej w 1540 r. z k o śc io łe m pw . T ró jc y Ś w iętej, B o żeg o C iała, św . H ip o lita m ę c z e n n ik a i T o w a rz y sz y o ra z św . L e o n a rd a opata. P o n ad to in fo rm u ją o z b u d o w a n y m w 1740 r. k o śc ie le pw . św . Id zieg o o p a ta p o ło ż o n y m w w si S tary S zadek, p o ło żo n ej n a te re n ie p arafii S zadek.

A k ta w iz y ta c ji d ek an ató w : sza d k o w sk ie g o , w a rc k ie g o i u n ie jo w sk ie g o z 1779 r., p o c h o d z ą c e z w iz y ta c ji g e n e ra ln e j, z a w ie ra ją in fo rm a c je o zn ajd u jącej się w S zad k u p re p o z y tu rz e p a ra fia ln ej. O p is u ją k o śc ió ł p a ra fia ln y (sp rzed 1300 r.) pw . W n ie ­ b o w z ię c ia N M P i św . Ja k u b a a p o sto ła, k o n se k ro w a n y w 1335 r. p rz e z a rc y b isk u p a Ja n isław a, lic z ą c y 13 o łtarzy . A k ta z a w ie ra ją w y k a z k sią ż e k b ib lio te k i k o śc io ła p a ra fia ln eg o (33 dzieła). In fo rm u ją o z b u d o w a n y m w 1740 r. k o ściele pw . św . Id zieg o o p ata, p o ło ż o n y m w S tary m S zadku. P o d a ją in fo rm a c je o p re p o z y tu rz e szp italn ej, ery g o w an ej w 1540 r. z k o śc io łe m pw . T ró jc y Ś w iętej, B o żeg o C iała, św . H ip o lita m ę c z e n n ik a i św . L e o n a rd a opata, z lo k a liz o w a n y m p rz y d ro d ze w io d ącej do U n iejo w a. W y m ie n ia ją d e k re ty re fo rm a c y jn e d la d e k a n a tu sz a d k o w sk ieg o , w ty m d la S zadku. P o d a ją ró w n ie ż , iż d z ie k a n e m d e k a n a tu sz a d k o w sk ieg o o d 1769 r. b y ł ks. K le m e n s G o d z ie m b a C zyż, od 1766 r. m ie jsc o w y p re p o z y t, u ro d z o n y w 1728 r. A k ta w iz y ta c ji d e k a n a tu S z a d k o w sk ieg o , p o ło ż o n e g o w a rc h id ia k o n a cie u n ie jo w sk im z 1788 r., p o c h o d z ą c e z w iz y ta c ji d z ie k a is k ie j sp ecjaln ej, z a w ie ra ją in fo rm a c je o zn ajd u jącej się w S zad k u p re p o z y tu rz e p arafialn ej fu n d o w a n e j, w 1500 r. p rz e z Ja ro sła w a Ł a sk ie g o w o je w o d ę łęc z y c k ieg o , ery g o w an ej w 1506 r. p rz e z a rc y b isk u p a B o ry szew sk ieg o . O p is u ją k o śc ió ł p a ra fia ln y , lic z ą c y 13 o łta rz y pw . W n ie b o w z ię c ia N M P i św . Ja k u b a a p o sto ła

(w y sta w io n y p rz e d 1300 r.), k o n se k ro w a n y w 1335 r. p rz e z a rc y b isk u p a Jan isła w a , o d n o w io n y sta ra n ie m p re p o z y ta R a fa ła W a rg a w sk ie g o w 1551. In fo rm u ją o b ib lio te c e k o śc io ła p a ra fia ln eg o , p o siad ającej sw ój k a ta lo g (n ie w c ią g n ię ty do n in ie jsz y c h akt). W y m ie n ia ją 5 b ra c tw fu n k c jo n u ją c y c h p rzy k o ściele. P o d a ją in fo rm a c je o p re p o z y tu rz e szp italn ej, fu n d o w an ej p rz e z szla c h c ia n k ę E lż b ie tę W o ls k ą z a z g o d ą k ró la Z y g m u n ta S tareg o , z k o śc io łe m w z g lę d n ie k a p lic ą pw . T ró jc y Ś w iętej, z lo k a liz o w a n y m n a sk raju m ia sta , p rz y d ro d ze w io d ącej do U n iejo w a. P o n a d to in fo rm u ją o k a p lic y p u b liczn ej pw . św . Id zieg o o p ata, p o ło żo n ej w W ielk iej W si czy li w S tary m S zad k u , p o d o b n o starszej o d k o śc io ła p a ra fia ln eg o , w ó w c z a s o d n o w io n ej n a k ła d e m D a n ie la S u ch eck ieg o , sta ro sty szad k o w sk ieg o .

R e sz tk i a k t w iz y ta c ji d ziek ań sk iej sp ecjaln ej d e k a n a tu sz a d k o w sk ieg o p rz e p ro w a d zo n e j p rz y p u sz c z aln ie w 1801 r. z p o le c e n ia a d m in istra to ra g e n e ra ln e g o arch id ie c ez ji F ra n c isz k a M alc z e w sk ie g o p rz e z m ie jsc o w e g o d z ie k a n a M ic h a ła Ż d ż e n ic k ie g o , w z m ia n k u ją S zad ek w części p erso n aln ej ty c h akt.

O d p o w ie d z i p a ra fii i k la sz to ró w d e k a n a tu sza d k o w sk ie g o z 1802 r. n a p y ta n ia rz ą d u p ru sk ie g o z a w ie ra ją m . in. „ o d p o w ie d z n a p u n k ta z p a r a fii m ia sta S zadku... ”.

K o lejn e a k ta to o p isy stan u p a ra fii i k la sz to ró w d e k a n a tu sz a d k o w sk ieg o z u w z g lę d n ie n ie m sta ty sty k i lu d n o śc i, w y k a z e m in w e n ta rz a k o śc ie ln e g o i b e n e fic ja ln eg o o ra z z p o d a n ie m d o ch o d ó w . Z o sta ły sp o rząd zo n e z n a k a z u K o n sy sto rz a G e n e ra ln e g o Ł o w ic k ie g o p rz e z p ro b o sz c z ó w i g w a rd ia n ó w w 1802 r. i u w ie rz y te ln io n e ty lk o p rz e z n ic h sam ych. Z a w ie ra ją in fo rm a c je o zn ajd u jącej się w S zad k u p o d u p ad łej p re p o z y tu rz e p arafialn ej o raz o p re p o z y tu rz e szpitalnej z k o śc io łe m pw . D u c h a św . „ za ję ty m na m a g a zy n m ą c zn y ”.

A k ta w iz y ta c ji d ek an ató w : sza d k o w sk ie g o (z k o le g ia tą ła sk ą) i lu to m ie rsk ie g o z 1811 r., p o d a ją in fo rm acje o S zad k u w iz y to w a n y m 6 p a ź d z ie rn ik a 1811 r. A k ta w s p o m in a ją o w y g asłej p re p o z y tu rz e p arafialn ej w ty m m ieście. In fo rm u ją, iż k o śc ió ł p a ra fia ln y pw . W n ie b o w z ię c ia N M P i m a ją c y z a p a tro n a św. Ja k u b a a p o sto ła cz ę śc io w o „ z g o rz a ł” w 1802 r. W k o ściele z n a jd o w a ło się p o d c z a s w iz y ta c ji 7 o łtarzy . W z m ia n k u ją ró w n ie ż m e try k i p a ra fii Szadek: „ m e try k i chrztów , ślu b ó w i zm a rły c h o d r.

1 6 0 5 n ie re g u la rn ie za p isy w a n y c h [b yło w ó w c za s] je d e n a ś c ie , o d 1790, a ż d o d z iś [tj. d o 1811 r.] p o r z ą d n ie [są ] z a p is y w a n e ”1. W iz y ta c ja w y lic z a ró w n ie ż a k ta zn a jd u ją c e się w ó w c z a s w arc h iw u m p a ra fialn y m : o p isu je 15 d o k u m e n tó w p o c h o d z ą c y c h z lat 1 6 3 0 -1 6 9 8 o raz p o d a je , iż p rz y k o śc ie le je s t e re k c ja Jo a n n is de L asko.

A k ta tej w iz y ta c ji p o d a ją in fo rm a c je n a te m a t g ru n tó w i p o d d a n y c h n a le ż ą c y c h do p ro b o stw a o ra z d o c h o d ó w , w ty m w y so k o ść z b ie ra n y c h d ziesięcin . C zy tam y m . in ., iż „ N a p r z e d m ie ś c iu sza d k o w sk im B o b ro w n ia zw a n y m j a k e re k c ja opiew a, j e s t ch ło p ó w sie d m iu d o p r o b o s tw a n a leżą cych , k tó rzy m a ją sw o je w yd zielo n e d zia łk i o d p r o b o s z c z ó w na d a n ych , któ re to d zia łki m ię d zy m iejskim i ró w n e j d łu g o śc i j a k m iejskie. P o p o g o r z e li sa m i s ię p o b u d o w a li. Z tych ch ło p ó w trzech ro b i p ie s z o p o d n i trzy, re szta p o d n i d w a ”. S ą ró w n ie ż w z m ia n k o w a n e d o b ra ju ż w cześn iej u tra c o n e p rz e z p ro b o stw o : „ N a le ża ł d o k o śc io ła b ó r O g ro d zim zw any, le c z ten z a ze szłe g o rzą d u o d e b ra n y [został], a za ty m nie j e s t w sta n ie p r o b o s z c z p u s te p o b u d y n k i rep a ro w a ć, tym w ię c e j n o w e sta w ia ć, bo n a o p a ł ta k d la siebie, k się d za w ik a re g o i cze la d zi k u p o w a ć m u si ”1 2.

In te re su ją c e s ą dan e o c h a rak terze d e m o g ra fic zn y m . W p u n k c ie d ru g im w iz y ta c ji czytam y: „ p a ra fia s za d k o w sk a s k ła d a się z m ia sta S z a d e k i n a stę p n y c h w si z ko m u n ik u ją c y ch ... ”, a n astę p n ie w y lic z o n y c h j e s t 21 m ie jsc o w o śc i z p o d a n ie m lic z b y dusz.

W iz y ta c ja z 1811 r. w sp o m in a p o n a d to k o śc ió łe k sz p ita ln y w m ie śc ie i k o śc ió łe k pw . św . Id zieg o o p ata, p o ło ż o n y z a m iastem . W iz y ta c ję p a ra fii S zad ek p o d p isa ł m . in. m ie jsc o w y d z ie k a n M ich ał Ż d żen ick i.

W za so b ie A rc h iw u m A rc h id ie c e zja ln e g o w G n ieźn ie z n a jd u ją się p o n a d to 2 k się g i w iz y ta c y jn e , g d zie ró w n ie ż s ą in fo rm a c je o Szadku.

P ie rw sz a z n ic h n o si ty tu ł A k ta n a d zw y c za jn y c h w izy ta c ji d zie k a ń sk ic h d eka n a tó w lu to m ie rsk ie g o i sza d ko w skieg o , o d b ytych w c ią g u la t 1 7 9 8 -1 7 9 9 z p o le c e n ia a rc y b isk u p a Ig n a c e g o 1 Archiwum Diecezjalne we Włocławku [dalej: ADWł], Akta Arcybiskupów Gnieźnieńskich [dalej: AAG], sygn. AAG. Wiz. 135, s. 655.

K ra sic k ie g o p r z e z m ie jsc o w y c h d zieka n ó w : w p ie r w s z y m p r z e z W o jciech a S ta n isła w a W a c ła w sk ie g o , w d ru g im M ic h a ła Ż d że n ic k ie g o . A k ta te z a w ie ra ją o p is k o śc io ła p a ra fia ln eg o sz a d k o w sk ieg o z 1798 r. P o d ają, iż k o śc ió ł p a ra fia ln y pw . W n ie b o w z ię c ia N M P i św . Ja k u b a a p o sto ła zo sta ł z b u d o w a n y p rz e d 1300 r., a k o n se k ro w a n y w 1335 r. p rz e z a rc y b isk u p a Jan isław a. K o śc ió ł o d n o w io n o sta ra n ie m p ro b o sz c z a R a fa ła W a rg a w sk ie g o w 1551. K o lejn ej re n o w a c ji d o k o n a ł w 1788 r. p re p o z y t M ich ał Ż d ż en ick i. W iz y ta c ja in fo rm u je o p o d u p ad łej p re p o z y tu rz e. W iz y ta c ję p a ra fii S zad ek p o d p isa ł p re p o z y t i za ra z em d z ie k a n w sp o m n ia n y M ic h a ł Ż d żen ick i.

In fo rm a c je o S zad k u z a w ie ra ją ró w n ie ż M a te r ia ły do zre d a g o w a n ia d ekretó w re fo rm a c y jn y c h d la p a r a fii d eka n a tó w sza d k o w sk ie g o i lu to m ierskieg o , p r z e s ła n e w roku 1811 p r z e z o p a ta N o rb e rta n ó w w W itow ie W o jciech a K a m iń sk ie g o p o zw izy to w a n iu p r z e z n ie g o w sp o m n ia n y c h d eka n a tó w , d o K u rii A r c y b is k u p ie j w G n ieźn ie o ra z b ru lio n y tych że dekretó w , o p ra c o w a n e n a ich p o d s ta w ie w r. 1 8 1 2 p r z e z a r c y b isk u p a Ig n a c e g o R a c zy ń sk ie g o . W a k ta c h ty c h z a c h o w a ł się d la S zad k u b ru lio n d ek retu re fo rm a c y jn eg o z 4 k w ie tn ia 1812 r. i m a te ria ł do d e k re tu re fo rm a c y jn eg o z 6 p a ź d z ie rn ik a 1811 r.

P o u sta le n iu w 1818 r. n o w y c h g ra n ic d ie c e z ji p a ra fia S zad ek z n a la z ła się w raz z w ię k s z ą c z ę ś c ią daw nej arc h id ie c ez ji g n ie ź n ień sk iej w sk ład zie d iecezji k u ja w sk o -k alisk iej (w ło cław sk iej). W iz y ta c je z te g o o k re su s ą z g ru p o w a n e w A rc h iw u m D ie c e z jaln y m w e W ło c ła w k u w zesp o le A k t B isk u p ó w K u jaw sk o -K a lisk ic h . W śró d n ic h z n ajd u je się k się g a pt. W izyta d zie k a ń sk a d e k a n a tu sza d k o w sk ie g o o d b y ta w 1 8 2 5 r.

K się g ę tę o tw ie ra o p is w iz y ty d ziek ań sk iej k o śc io ła p a ra fia ln eg o w m ie śc ie S zadku, o dbytej 22 g ru d n ia 1825 r. O pis d o ty c z y stan u k o ś c io ła p a ra fia ln eg o , k tó ry s ta n o w iła św ią ty n ia m u ro w a n a , p o trz e b u ją c a n o w y c h o k ie n i w y b ie le n ia . P a ra fia is tn ia ła p rz e d 1521 r., ale n ie b y ło w ia d o m o , p rz e z k o g o i k ie d y św ią ty n ia z o sta ła fu n d o w an a. W e d łu g tra d y c ji b y ła k o n se k ro w a n a w 1335 r. p rz e z a rc y b isk u p a Ja n isław a. A k tu a ln ie p ra w o p a tro n a tu n a le ż a ło do rząd u . K o śc ió ł sp a lił się w 1802 r. i p o z o sta ły je d y n ie u szk o d z o n e sk le p ie n ia i filary. P a tro n e m k o śc io ła b y ł św . Jak u b ap o sto ł. K a p lic a św . Id zieg o z n a jd o w a ła się n a cm e n ta rz u

g rz e b a ln y m z a m iastem . T ra d y c ja g ło siła, że w ty m m ie jsc u stał k o śc ió ł p a ra fia ln y . P rz y k o śc ió łk u sz p ita ln y m b y ł d aw n iej p rz y tu łe k d la u b o g ic h , w k tó ry m o b o k p o trz e b u ją c y c h zam ie sz k iw a ł p ro b o sz c z szp italn y , a w drugiej u b o d z y , ale w 1823 r., w b re w fu n d acji, z a b ran o p rz e m o c ą je g o d o c h o d y n a rzecz In sty tu tu M iejsk ieg o .

P a ra fia lic z y ła o só b k o m u n ik u ją c y c h 2560. W je j sk ład w c h o d z iło m ia sto o raz 13 w si sz la c h e c k ich i 4 rz ą d o w e , w k tó ry c h b y ły 4 d w o ry . S z k o ła p a ra fia ln a u trz y m y w a n a b y ła ze sk ład k i p arafian . P ro b o sz c z e m o d la t 11, b y ł Ja n L e śn iew sk i. N ie p o d an o im ie n ia w ik a riu sz a , p o d o b n ie ja k o rg a n isty i d z ia d a k o śc ie ln e g o . P o n ad to o p isa n o z a b u d o w a n ia i fu n d u sze k o ścieln e. P ro to k ó ł p o d p isa ł i s w o ją p ie c z ę c ią o p a trz y ł d z ie k a n lu to m ie rsk i, W in c e n ty H o jn o w sk i. D n ia 22 g ru d n ia 1825 r. d o z ó r k o śc ie ln y , w y p e łn ia ją c p o le c e n ia w ła d z c y w iln y ch , w o b e c n o śc i p ro b o sz c z a Ja n a L e śn ie w sk ie g o sp o rz ą d z ił spis in w e n ta rz a p a ra fii szad k o w sk iej. P ro to k ó ł te n p o d p isa ł Jan L e śn ie w sk i, p ro b o sz c z , Jan P alcew sk i, Jan S z y m a is k i i M a te u sz W o ź n ia k , ja k o c z ło n k o w ie d o z o ru i d z ie k a n lu to m ie rsk i W in c e n ty H o jn o w sk i, k tó ry te ż p rz y sta w ił s w o ją p ieczęć.

R ó w n ie ż inne z e sp o ły a k t ad m in istra c ji k o ścieln ej m o g ą z a w ie ra ć in fo rm a c je d o ty c z ą c e S zad k u , np. A k ta K o n sy sto rz a F o ra ln e g o U n ie jo w sk ieg o . B rak sz c z e g ó ło w y c h in w e n ta rz y ty c h z e sp o łó w u n ie m o ż liw ia je d n a k z o rie n to w a n ie się w ich z aw arto ści.

K o le jn ą g r u p ą ź ró d e ł p rz e c h o w y w an y c h w e W ło c ła w k u s ą a k ta m e try k a ln e . M e try k a lia sta n o w ią b e z c e n n e źró d ło do b a d a i d e m o g ra fic zn y c h , o n o m a sty c z n y c h i g e n e a lo g ic zn y c h . M etry k i p a ra fii S zad ek z a c h o w a ły się cz ę śc io w o d la o k re su staro p o lsk ieg o . P o ło w y X V II w . s ię g a ją m e try k i ch rztó w . K sięg i ch rz tó w z a c h o w a ły się z la t 1 6 5 3 -1 6 7 9 , 1 6 8 2 -1 7 0 3 , 1 7 3 4 -1 7 5 7 ,

1 8 1 8 -1 8 4 1 , 1 8 2 6 -1 8 3 1 , 1 8 4 8 -1 8 6 9 , 1 9 4 7 -1 9 4 8 , 1 9 4 9 -1 9 5 0 , 1 9 5 0 -1 9 5 3 , 1 9 5 3 -1 9 5 4 . D la cią g ło śc i b a d a i g e n e a lo g ic zn y c h n a d p o c h o d z e n ie m sz a d k o w sk ic h ro d ó w sz czeg ó ln ie d o tk liw y j e s t b ra k k sięg i c h rz tó w z p rz e ło m u X V III i X IX w ., o której istn ie n iu w sp o m in a z re s z tą w sp o m n ia n a w iz y ta c ja z 1811 r. N a jsta rsz e m e try k i ślu b ó w s ię g a ją p ierw szej p o ło w y X V III w . s ą to k o lejn o k sięg i z la t 1 7 2 3 -1 7 7 6 , 1 7 7 7 -1 8 0 3 , 1 8 2 6 -1 8 3 6 , 1 9 4 7 -1 9 5 1 oraz k się g a za p o w ie d z i z la t 1 8 2 6 -1 8 4 7 . K się g i zm a rły c h o b e jm u ją la ta

1 8 2 6 -1 8 3 5 , 1 9 4 7 -1 9 5 1 . M etry k i łą c z n e (ch rztó w , ślu b ó w i z m arły ch ) z a w ie ra k s ię g a z 1834 r. P o n ad to z a c h o w a ła się k się g a n a w ró c o n y c h z la t 1 8 8 8 -1 9 4 7 .

N a p o d sta w ie m e try k m o ż n a u s ta lić rotacje n a z w isk fu n k c jo n u ją c y c h w S zad k u o ra z w y k a z a ć trw a ło ś ć n ie k tó ry c h sp o śró d n ic h n a p rz e strz e n i o sta tn ic h 350 lat. Ju ż w 1653 r. w y s tę p u ją w z a p isa c h m e try k a ln y c h ta k ie n a z w isk a , ja k np. Z a b o ro w sk i, K o la d (A n n a K o la d k a ), A d a m o w ic , Sarnik.

Rys. 1: Metryka chrztu z 1657 r.

Źródło: Archiwum Diecezjalne we Włocławku, Księgi metrykalne parafii Szadek, sygn. 1, s. 62.

W yżej w y m ie n io n e k sięg i m e try k a ln e p ro b o sz c z sp isy w ał po łac in ie o b o k a k t sta n u cy w iln e g o , k tó re w X IX w . tw o rz y ł n a p o trz e b y a d m in istra c ji p ^ is tw o w e j w ję z y k u p o lsk im , a n astę p n ie ro sy jsk im . D u p lik a ty a k t sta n u c y w iln eg o z X IX w . z n a jd u ją się o b ecn ie w A rc h iw u m P a ń stw o w y m w Ł o d zi. U n ik a ty ty c h ak t p o z o sta w a ły w k a n c e la rii p a ra fia ln ej. N ie p o s ia d a ich je d n a k k a n c e la ria p a ra fia ln a w S zad k u i n ie fig u ru ją w in w e n ta rz u w A rc h iw u m D ie c e z jaln y m w e W ło c ła w k u .

In w e n ta rz k a rtk o w y m e try k A rc h iw u m D ie c e z jaln e g o w e W ło c ła w k u nie u w z g lę d n ia k sięg i zm a rły c h z la t 1 8 0 9 -1 8 2 5 , k tó ra z o sta ła p rz e k a z a n a p rz e z A rc h iw u m A rc h id ie c e zja ln e w Ł o d z i w ra m a c h ek stra d y c ji a k t do W ło c ła w k a 6 p a ź d z ie rn ik a 1997 r. W ó w c z a s w y sła n o w ra z z sz a d k o w sk im i m e try k a m i ró w n ie ż a k ta p rz e p isó w p o lic y jn y c h S zad k u z la t 1 8 1 8 -1 8 6 7 , k tó re te o re ty c z n ie p o w in n y z n a jd o w a ć się o b ecn ie w e W ło c ła w k u .

D o k u m e n ta c ja w y tw o rz o n a w p a ra fii S zad ek z o sta ła w w ię k sz o śc i p rz e w ie z io n a do W ło c ła w k a . W stę p e m do akcji k o n c e n tra c ji k sią g p a ra fia ln y c h z te re n u d ie c e z ji w ło cław sk iej b y ł spis d o k u m e n ta c ji sp o rząd zo n ej do 1900 r., a p rz e ch o w y w an ej w p o sz c z e g ó ln y c h a rc h iw a c h p a ra fia ln y ch , w ty m w sz a d k o w sk im w la ta c h 1 9 6 0 -1 9 6 2 . P rz e w ie z ie n ie k sią g p a ra fia ln y c h do arc h iw u m d ie c e z jaln e g o n a stą p iło w la tach 1 9 7 8 -1 9 8 1 3.

W e d łu g ro c z n ik a d ie c e z ji w ło cław sk iej z 2 0 0 0 r., arc h iw u m p a ra fia ln e w S zad k u p o sia d a ło k sięg i m e try k a ln e u ro d z o n y c h z lat 1 9 0 0 -1 9 3 9 , 1 9 4 0 -1 9 4 1 i od 1945 r., k się g i ślu b ó w z la t 1 9 0 0 -1 9 3 9 i o d 1945 r., zm a rły c h z la t 1 9 0 0 -1 9 3 9 i o d 1945 r. Z n a jd o w a ły się w n im ró w n ie ż p ro to k o ły w iz y ta c ji z la t 1913, 1932, 1956, 1957, 1963, 1969, 1974, 1980, 1985, 1991, 1996. P o n ad to k się g i o g ło sz e ń o d 1978 r. i k ro n ik a p a ra fii o d 1978 r. A rc h iw u m p a ra fia ln e w S zad k u o b e c n ie (2005 r.) z a w ie ra je d y n ie k się g i o d 1945 r. W A rc h iw u m D ie c e z jaln y m w e W ło c ła w k u p o w in n y z atem zn a jd o w a ć się w yżej w y m ie n io n e k się g i i d o k u m e n ty p o c h o d z ą c e z p ierw szej p o ło w y X X w.

W z b io ra c h p ry w a tn y c h ks. p ro b o sz c z a p a ra fii S zad ek s ą cen n e ź ró d ła ik o n o g ra fic z n e do d z ie jó w S zad k u , m . in. o b razy p rz e d sta w ia jąc e k o śc ió ł p a ra fia ln y w S zad k u w 1655 r. w ra z z p a n o ra m ą m ia s ta o ra z n ie istn ie ją c y j u ż k o śc ió ł św . D ucha.

M ie jsc a p rz e c h o w y w a n ia cz ę śc i d o k u m e n tó w k o śc ie ln y c h w y k a z a n y c h w sp isach p o w o je n n y c h , nie u stalo n o . D o ty c z y to m. in. d o k u m e n ta c ji fig u ru jącej w spisie a rc h iw a lió w p a ra fii S zadek, p rz e p ro w a d zo n y m w 1960 r.4 W y k a z a n o w n im ręk o p isy , a w śró d n ic h k się g ę z w ią z a n ą z d z ia ła ln o ś c ią są d o w ą w ó jta. K się g a ta n o siła ty tu ł A c tio n u m a d v o c a cia liu m ... v ita tis Schade, J u d ic ia m a g n a ce le b ra tu m est, f e r i a se x ta p o st. G alii P ro xim a , A n n o D o m in i 1554. P e r n o b ilem . W ru b ry ce a u to r p o d a n o n a z w isk o P io tr S w ierczo w sk i. Poniżej w y k a z u w z g lę d n ia ró w n ie ż k ro n ik ę z la t 3 W. Kujawski, Zabezpieczenie archiwów parafialnych na przykładzie diecezji włocławskiej, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” [dalej: ABMK] 2001, t. 75, s. 153-160.

4 Archiwum Diecezjalne we Włocławku, Rejestracja archiwaliów i starych druków na terenie diecezji włocławskiej, przeprowadzona pod protektoratem ks. biskupa Antoniego Pawłowskiego przez ks. prof. Stanisława Librowskiego przy pomocy studentów Seminarium Duchownego we Włocławku w latach 1960-1962 (przedstawiająca stan aktualny zasobów), k. 272.

1 9 3 0 -1 9 3 8 . N ie o p isu je je j je d n a k ks. L ib ro w sk i w sw y m a rty k u le (o p u b lik o w a n y m k ilk a la t p ó ź n ie j) d o ty c z ą c y m z a c h o w a n y ch k ro n ik p a ra fia ln y c h 5.

W zaso b ie a rc h iw u m w e W ło c ła w k u z a c h o w a ła się ró w n ie ż k się g a B r a c tw a b o żeg o c ia ła i p ię c iu ra n p a n a n a sze g o J e zu sa C h rystu sa . Z a w ie ra w p isy z la t 1 8 0 8 -1 8 9 4 . In te re su ją c e s ą w niej m . in. w y k a z y n a z w isk c z ło n k ó w b ra c tw a , p rz y jm o w a n y c h n a p rz e strz e n i X IX w ., w ty m in fo rm a c je o ic h u su n ię c iu . S ą tu w y m ie n io n e n azw isk a: A d a m o w ic z ó w , G o d z iń sk ic h , W ro ń sk ic h , K o b u sie w ic z ó w , R u d e c k ic h , W o sz c z a lsk ic h , S zy m ań sk ich , C ic h o rsk ic h , M a lin o w sk ic h i in. W k się d z e z n a jd u ją się ró w n ie ż k a rty z za p isa m i p o c h o d z ą c y m i z X V II w ., a d o ty c z ą c y m i te g o ż b ractw a.

W e W ło c ła w k u zg ro m a d z o n e s ą ró w n ie ż A k ta d e k a n a ln e z o kresu d ie c e zji k u ja w sk o -k a lisk ie j. D la d e k a n a tu sz a d k o w sk ieg o za c h o w a ło się 10 k sią g p o w sta ły c h w X IX w . K się g a z 1857 r. d o ty c z y sp isu ta b e la ry c zn e g o m a ją tk u p a ra fii S tro ń sk o , k o lejn e d w ie z la t 1 8 2 6 -1 8 4 0 i 1 8 4 1 -1 8 5 3 to d z ien n ik i reg istratu ry . P o zo stałe k się g i to: a k ta ró żn e d z ie k a is k ie z la t 1 8 1 0 -1 8 6 6 , a k ta d o ty c z ą c e fu n d u sz y k o śc ie ln y c h z la t 1 8 1 4 -1 8 6 7 , a k ta k o n g re g a c ji d e k a n a ln y c h z la t 1 8 1 5 -1 8 6 7 , a k ta d o ty czące fu n d u sz y i d o z o ró w k o śc ie ln y c h z la t 1 8 1 7 -1 8 6 5 , a k ta d o ty c z ą c e c m e n ta rz y i ich fu n d u sz y z la t 1 8 1 9 -1 8 5 9 , a k ta d o ty c z ą c e p re n u m e ra t z lat 1 8 3 7 -1 8 6 7 , spis m a ją tk ó w d u c h o w n y c h d e k a n a tu z la t 1 8 5 6 -1 8 6 0 . A k ta ró żn e d zie k a ń sk ie z a w ie ra ją m . in. w y k a z y d u c h o w ie ń stw a d ek an aln eg o . N a ic h p o d sta w ie m o ż n a o p ra c o w a ć k ró tk ie b io g ra m y lo k a ln y c h k sięży . P o z a d a tą u ro d z e n ia , p o d a n e s ą in fo rm a c je o w y k sz ta łc e n iu , o św ię c e n ia c h k a p ła ń sk ic h , k o le jn y c h p la c ó w k a c h d u sz p a ste rsk ic h , ty tu ła c h , sp ra w o w a n y c h fu n k cjach . W je d n y m z w y k a z ó w j e s t ru b ry k a p o d a ją c a in fo rm a c je o m ie jsc u p o b y tu i z a ję c iac h d u c h o w n e g o w czasie p o w sta n ia listo p ad o w eg o .

In te re su ją c e d la u s ta le n ia z a so b u ó w c z e sn e g o arch iw u m d z ie k a ń sk ie g o s ą p ro to k o ły p rz e ję c ia a k t d z ie k a ń sk ic h p rz e z n a stę p c ó w p o o so b a c h u stę p u ją c y c h ze sta n o w isk a d ziek an a. W 5 S. Librowski, Zachowane kroniki parafialne z terenu diecezji włocławskiej z lat 1901-1939 oraz ich wartość jako źródła historycznego, ABMK 1969, t. 18, s. 7.

1826 r. ks. Ja n G a w e łc z y k p o u stę p u ją c y m d z ie k a n ie ks. Janie L e śn ie w sk im p rz e ją ł 12 w o lu m in ó w a k t d z ie k ań sk ich . W czasie je g o u rz ę d o w a n ia sk ła d n ic a a k t k ilk a k ro tn ie p o w ię k sz y ła sw e ro zm iary . W 1854 r., g d y ks. W in c e n ty K ru p sk i o b ją ł u rz ą d d z ie k a n a p o u stę p u ją c y m ks. Ja n ie G a w e łc z y k u p rz e ją ł a ż 63 w o lu m in y akt. T rz e b a p rz y ty m zazn a cz y ć , że n ie zaw sze d z ie k a n e m sz a d k o w sk im b y ł p ro b o sz c z p a ra fii S zadek, co p o w o d o w a ło w ę d ró w k ę ty c h a k t p o te re n ie d ek an atu .

A k ta ró żn e z a w ie ra ją ró w n ie ż w y k a z b ra c tw re lig ijn y ch , fu n k c jo n u ją c y c h p rz y k o śc io ła c h w d ek a n a c ie szad k o w sk im . N a a k ta d zie k a ń sk ie w w ię k sz o śc i s k ła d a ją się p is m a ro zsy łan e p rz e z d z ie k a n a do p o d le g ły c h m u p ro b o szczó w . P o n a d to z a w ie ra ją one k o re sp o n d e n c je d z ie k a n a z in sty tu c ja m i i o so b a m i d u c h o w n y m i i św ieck im i, np. z K o n sy sto rz e m G e n e ra ln y m K alisk im , in fu ła te m i p ro b o sz c z e m Ł a sk u , n a c z e ln ik iem p o w ia tu sierad zk ieg o , b u d o w n ic z y m te g o ż p o w ia tu itd.

Rys. 2. Podpisy mieszkańców Szadku pod petycją z 1933 r. Źródło: Archiwum Diecezjalne we Włocławku, Akta Kurii Diecezjalnej we

Włocławku, sygn. AKDWł pers. 416, k. 53

K o le jn y z e sp ó ł to A k ta K u rii D ie c e zja ln e j w e W łocław ku, k tó re z a w ie ra ją m . in. a k ta p e rso n a ln e k sięży , w ty m p ro b o sz c z ó w p a ra fii S zadek. D o k u m e n ta c ja t a m o że sta n o w ić in te re su ją c e źró d ło n ie ty lk o ja k o p o d sta w a do tw o rz e n ia b io g ra m ó w rz ą d c ó w p arafii, ale ró w n ie ż do d z ie jó w sam ej parafii. A k ta ks. Ja n a S tan isław a Ż a k a (1 8 7 0 -1 9 4 4 ) z a w ie ra ją m . in. p e ty c je p a ra fia n S zad k o w sk ich , k ie ro w a n e do b isk u p a d ie c e z ji k u ja w sk o -k a lisk ie j, a n astę p n ie w ło c ła w sk ie j. Je d n a z n ic h z a w ie ra au to g ra fy k ilk u se t (!) p a ra fia n w ty m w ie lu m ie sz k a ń c ó w S zadku. P o d p e ty c ją z 1933 r. p o d p isa li się p a ra fia n ie m . in. o n a z w isk ach : S tasiak, Ja g iełło , K u p ś,

O le w iń sk i, K o b u sie w ic z , D o m a g a lsk i, S zu ster, K ró lew iak , K lu szczy ń sk i, C ic h o rsk i, S u liń sk i, N o w a k , Ł a z u c h ie w icz , Z ięb a, P ietrzak , P aw lak , R u d eck i. J e s t to z a p ew n e je d n o z n ie w ie lu źró d eł, k tó re p rz e c h o w a ło ta k liczn e o d ręczn e p o d p isy ó w c z e sn y c h m ieszk ań có w .

Z e sp ó ł A k t K u rii D iecezjaln ej w e W ło c ła w k u z a w ie ra ró w n ie ż te c z k i z a k tam i p o sz c z e g ó ln y c h p ara fii, w ty m p a rafii S zad ek z la t 1 9 2 0 -1 9 3 9 . A k ta te z a w ie ra ją p ro śb y o d y sp e n sę z p o w o d u p o k re w ie ń stw a lu b p o w in o w a c tw a m ię d z y o so b am i p ra g n ą c y m i za w rz e ć z w ią z e k m a łż e ń sk i. S ą to z atem ciek aw e m a te ria ły do g e n e a lo g ii ty c h ro d zin , ja k ró w n ie ż d o ty czące św ia d o m o śc i ó w c z e sn y c h p a ra fia n n a te m a t w z a je m n y c h w ię z ó w k rw i. D o sąd u b isk u p ie g o k ie ro w a n o ró w n ie ż p ro śb y o u n ie w ^ n ie n ie m a łż e ń stw a . W 1922 r. p ro sił o a n u lo w an ie m a łż e ń stw a p a ra fia n in , k tó re g o ż o n a w czasie je g o słu żb y w o jsk o w ej z w ią z a ła się z in n y m m ę ż c z y z n ą i u ro d z iła w ty m czasie d w ó jk ę d zieci. W 1925 r. p a ra fia n k a J ó z e fa K a c z m a rsk a sk ie ro w a ła do k u rii p ro śb ę o u n ie w a ż n ie n ie m a łż e ń stw a z p o w o d u b ra k u in fo rm a c ji o m ężu , k tó ry n ie w ró c ił p o w o jn ie. P ro śb a t a b y ła p o p a rta p ry w a tn ą k o re s p o n d e n c ją m a łż o n k ó w , k tó ra z o sta ła w p ię ta w n in ie js z ą te c z k ę p a ra fii S zadek. W a k ta c h je s t ró w n ie ż p ro śb a p a ra fia n in a k a to lik a , k tó ry z a w a rł m a łż e ń stw o w cerk w i p ra w o sła w n e j, o le g a liz a cję zw ią z k u w k o śc ie le k ato lick im .

W a k ta c h p a ra fii S zad ek z n a jd u ją się ró w n ie ż e c h a ó w c z e sn y c h (w 1921 r.) zm ia n g ra n ic parafii. A k ta z a w ie ra ją p e ty c je m . in. m ie sz k a ń c ó w w si C h o strz e w y z p r o ś b ą o p rz y d z ie le n ie do o d leg łeg o o 4 k m k o śc io ła w S zad k u i o d łączen ie ich w si o d k o ś c io ła p a ra fia ln eg o w M ary n iu , o d leg łeg o o 8 km . P ism o to p o z y ty w n ie ro z p a trz o n o w p rz e c iw ie ń stw ie do p ro śb y m ie sz k a ń c ó w w si B o rk i, k tó rz y n ie c h c ie li o d łą c z e n ia o d p arafii S zad ek i p rz y d z ie le n ia sw ej m ie jsc o w o śc i do p a ra fii Z y g ry . P ety cje te z a w ie ra ją o cz y w iśc ie k ilk a d z ie sią t au to g ra fó w m ie sz k a ń c ó w w y m ie n io n y c h w si.

W a k ta c h p a ra fii S zad ek z n a jd u ją się ró w n ie ż w z m ia n k i d o ty c z ą c e n a u c z a n ia relig ii w szk o le p o w s z e c h n e j. Z p ism a k u ra to ra łó d z k ie g o p rz e sła n e g o 13 p a ź d z ie rn ik a 1924 r. do k u rii m o ż n a np. d o w ie d z ie ć się, i ż w szk o le p o w szech n ej w S zad k u b y ły w ó w c z a s 24 g o d z in y n a u k i re lig ii ty g o d n io w o .

O p isan e ź ró d ła n ie s ta n o w ią k o m p le tn e g o w y k a z u a rc h iw a lió w d o ty c z ą c y ch S zadku. W y n ik a to m .in z b ra k u in w e n ta rz y czy su m a riu sz y d o ty c z ą c y ch n ie k tó ry c h z e sp o łó w akt. B rak te g o ty p u p o m o c y a rc h iw a ln y c h u tru d n ia o d szu k an ie p o sz c z e g ó ln y c h d o k u m e n tó w d o ty c z ą c y ch S zad k u , z n a jd u ją c y ch się n ie ra z w o p a sły c h to m a c h . P o n ad to ź ró d ła do d z ie jó w S zad k u m o g ą b y ć w w ie lu in sty tu c ja c h k o śc ie ln y c h . W p o sz u k iw a n ia c h in fo rm a c ji n a te m a t d o k u m e n ta c ji zn ajd u jącej się w p o sia d a n iu a d m in istra c ji k o śc ie ln e j, a u to r sp ra w d z ił z a so b y a rc h iw ó w , k tó re z racji p o w ią z a ł a d m in istra c y jn y c h , w p rz e sz ło śc i i o b ecn ie p rz e c h o w u ją , b ą d ź m o g ą p rz e c h o w y w a ć ź ró d ła o w sp o m n ian ej treści. O d b y ł k w e re n d y w k ilk u a rc h iw a c h a rc h id ie c ez ja ln y c h tj. w Ł o d z i, G n ie ź n ie , C zę sto c h o w ie o raz w D ie c e z jaln y m w e W ło c ła w k u . Z a się g a ł rad y ta m te jsz y c h ks. d y re k to ró w , czerp ał w ia d o m o śc i z p u b lik o w a n y c h p o m o c y a rc h iw a ln y c h o raz w e rto w a ł p o sz c z e g ó ln e je d n o s tk i arc h iw a ln e , k tó re p o te n c ja ln ie m o g ły z a w ie ra ć in fo rm a c je d o ty c z ą c e S zadku. A u to r k o rz y sta ł ró w n ie ż z u p rz e jm o śc i ks. d ziek an a, p ro b o sz c z a S zad k u 6, z a co w y r ^ a serd eczn e p o d z ię k o w a n ie .

Słownik terminów

A d m in is tr a to r g e n e ra ln y - d u c h o w n y , k tó re m u zle c o n o cza so w y z a rz

ą

d d ie c e z ją z p o w o d u z a w a k o w a n ia sto licy b isk u p iej lu b b rak u m o ż liw o śc i w y k o n y w a n ia rz ą d ó w p rz e z b isk u p a.

A r c h id ia k o n a t - u rz

ą

d i je d n o s tk a te ry to ria ln a ad m in istra c ji d iecezjaln ej (g ru p u ją c a np. k ilk a d e k a n a tó w ), n a której czele stał arc h id ia k o n , zn ie sio n y w X IX w.

B e n e fic ju m - u rz

ą

d k o śc ie ln y z w ła sn y m u p o sa ż e n ie m .

B ra c tw o ko śc ie ln e - k o n fra te rn ia , zrz e sz en ie relig ijn e ery g o w an e fo rm a ln y m d e k re te m p rz e z w ład ze k o śc ie ln e i p o z o sta ją c e p o d jej z w ie rz c h n o ś c ią ja k o sta ła fu n d a c ja m a ją c a o so b o w o ść p raw n ą, w ła s n ą a d m in istra c ję o ra z sta tu ty re g u lu ją c e je j stru k tu rę, ch arak ter, cele.

B ru lio n - b ru d n o p is p rz y g o to w a n y do s p o rz ą d z e n ia z e ń w ersji c z y s to p is o w e j.

C h o rą ży w a rsza w sk i - u rz ą d ziem sk i, ty tu la rn y w X V II w.

D e k r e ty re fo rm a c y jn e - z a le c e n ia p o w iz y ta c y jn e ze stro n y z w ie rz c h n ik a w sto su n k u do w iz y to w an eg o .

D o z ó r k o śc ie ln y - in sty tu c ja p o w o ła n a w X IX w ., sk ła d a ją c a się z d u c h o w n e g o i k ilk u o só b św ieck ich , sp ra w u ją c a k o n tro lę fin a n s o w ą n a d d an y m p ro b o stw e m .

D z ie n n ik reg istra tu ry, p o d a w c z y - k się g a k a n c e la ry jn a, słu ż ą c a do re je stro w a n ia p ism p rz y jm o w a n y c h lu b w y sy ła n y c h p rz e z k a n c e la rię.

E re k c ja - a k t p ra w n y k o m p e te n tn e g o p rz e ło ż o n e g o k o śc ie ln e g o , p o w o łu ją c y do is tn ie n ia u rz ą d , in sty tu c ję k o ś c ie ln ą (k o śció ł), sto w arzy szen ie k o ścieln e.

I n fu ła t - d u c h o w n y , n ie b ę d ą c y b isk u p e m , p o sia d a ją c y p rzy w ilej u ż y w a n ia u b io ru b isk u p a (m. in. In fu ły , czy li o p ask i n a g ło w ę ) p rzy sp ra w o w a n iu m sz y św . i in n y c h o b rzęd ach .

In g ro sa cja , a k ty w a c ja - w p isa n ie do k sią g w ie rz y te ln y c h d an eg o te k s tu w celu n a d a n ia m u ce c h w ie rz y teln o ści.

In w e n ta r z (zesp o łu a rc h iw a ln e g o ) - op is je d n o s te k arc h iw a ln y c h w c h o d z ą c y ch w sk ład z e sp o łu a rch iw aln eg o .

K o le g ia ta - k o śc ió ł, p rz y k tó ry m zn a jd u je się k a p itu ła k a n o n ik ó w (k o leg iu m d u c h o w n y ch ).

K o n g re g a c je d e k a n a ln e - zja z d y d u c h o w ie ń stw a d ek an a ln e g o , zw o ły w an e p rz e z d ziek an a, słu żące k o n tro li k le ru i o m ó w ie n iu sp raw p o sz c z e g ó ln y c h p a ra fii, n a k tó ry c h m . in. o d c z y ty w an o u sta w y sy n o d aln e, re w id o w a n o k się g i m etry k aln e.

K o n se k ra c ja k o śc io ła - p o św ię c e n ie k o ścio ła.

K o n s y s to r z - ra d a g ru p u ją c a w sp ó łp ra c o w n ik ó w b isk u p a , w ik a riu sz a g e n e ra ln e g o lu b o fic ja ła , k tó ra z a jm o w a ła się sp raw am i ad m in istra c y jn y m i, sąd o w y m i, zle c o n y m i p rz e z b isk u p a lub o ficjała.

Laudum

- u c h w a ła se jm ik u ziem sk ieg o .

Prawo niemieckie w odmianie magdeburskiej

- n ajb ard ziej ro z p o w sz e c h n io n y w P o lsce w a ria n t p ra w a n ie m ie c k ie g o , o p ie ra ją c y się n a z w y c z a jac h p ra w n y c h , o b o w ią z u ją c y ch w M ag d eb u rg u .

Prebenda

- d o b ra k o śc ie ln e lub d o c h o d y o trzy m y w an e p rz e z d u c h o w n e g o , ja k o w y n a g ro d z e n ie z a sp ełn ian e o b o w iązk i, b en eficju m .

Prepozytura

- u rz ą d i g o d n o ść p ro b o sz c z a k ate d ra ln e g o , p ro b o stw o .

Sumariusz

- z e staw ien ie streszcze

ń

a k tó w i d o k u m e n tó w d an eg o z e sp o łu arc h iw a ln e g o lu b je g o części.

Wizytacja

- u rz ę d o w e o d w ie d z in y d o k o n a n e p rzez w ła d z ę z w ie rz c h n ią lu b je j d e le g a ta w celu p rz e p ro w a d z e n ia k o n tro li d zia ła ln o śc i in sty tu cji; w iz y ta c je k a n o n ic z n e ze w z g lę d u n a ran g ę d z ie lą się na: g e n e ra ln e (p rz e p ro w ad z a n e p rz e z a rc y b isk u p ó w lub ich d e le g a tó w np. a rc h id ia k o n ó w , k a n o n ik ó w , d z ie k a n ó w , k tó rz y p o sia d a li p raw o w y sta w ia n ia d e k re tó w refo rm a c y jn y ch ), arc h id ia k o

ń

skie (o d b y w an e p rz e z a rc h id ia k o n ó w co 3 la ta n a p o d le g ły m im o b sz a rz e , tj. w a rc h id ia k o n a cie , b e z p ra w a w y sta w ia n ia d e k re tó w re fo rm a c y jn y ch ), d z iek ań sk ie zw y k łe (p rz e p ro w ad z a n e c o ro czn ie p rz e z d z ie k a n ó w w sw y ch d e k a n a ta ch , n ie w y m a g a ją ce d e k re tó w re fo rm a c y jn y ch ) i specjaln e, n a d z w y c z ajn e tj. ek stra o rd y n a ry jn e (p rz e p ro w ad z a n e p rz e z d z ie k a n ó w n a p o d le g ły m im o b sz a rz e , n a szczeg ó ln e p o lecen ie o rd y n a riu sz a , z p ra w e m w y s ta w ia n ia d e k re tó w re fo rm a c y jn y ch ).

Wojski wi

ę

kszy

- u rz ą d ziem sk i, ty tu la rn y w X V II w.

Literatura

Archiwum Diecezjalne we Włocławku, Dokumenty samoistne, Akta Arcybiskupów Gnieźnieńskich, Akta Biskupów Kujawsko-Kaliskich, Księgi metrykalne parafii Szadek, Akta dekanalne z okresu diecezji kujawsko-kaliskiej, Akta parafii Szadek, Akta Kurii Diecezjalnej we Włocławku.

Archiwum Diecezjalne we Włocławku, Rejestracja archiwaliów i starych druków na terenie diecezji włocławskiej przeprowadzona pod protektoratem ks. biskupa Antoniego Pawłowskiego przez ks. prof. Stanisława Librowskiego przy pomocy studentów Seminarium Duchownego we W łocławku w latach 1960-1962 (przedstawiająca stan aktualny zasobów).

Diecezja Włocławska 2000, oprac. W. Frątczak, W. Kujawski, A. Poniński i in., W łocławek 2001.

Kujawski W., Repertorium ksiąg wizytacyjnych diecezji kujawsko-kaliskiej przechowywanych w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku, „Archiwa,

Biblioteki i Muzea Kościelne” 2000, t. 74, s. 263-414.

Kujawski W., Zabezpieczenie archiwów parafialnych na przykładzie diecezji włocławskiej, „Archiwa, Biblioteki i M uzea Kościelne” 2001, t. 75, s. 153-160.

Librowski S., Zachowane kroniki parafialne z terenu diecezji włocławskiej z lat 1901—1939 oraz ich wartość ja k o źródła historycznego, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 1969, t. 18, s. 5-46.

Librowski S., Repertorium akt wizytacji kanonicznych dawnej archidiecezji gnieźnieńskiej, „Archiwa, Biblioteki i M uzea Kościelne” 1974-1976, t. 28-33.

Librowski S., Inwentarz realny dokumentów Archiwum Diecezjalnego we Włocławku. Dokumenty samoistne, t. 2, 6, 7, W łocławek 1995, 1997, 1999.