A C T A U N I V E R S I T A T 1 S L 0 D Z I E N S 1 S
FO LIA H ISTO R IC A 79, 2005
Jakub Sołtysiak*
D Z IA Ł A N IA W O JS K O N U C W O B E C S E C E S J I K A T A N G I (S IE R P IE Ń 1960 - S T Y C Z E Ń 1963)
14 lipca 1960 r. R a d a B ezpieczeństw a O N Z , w odpow iedzi n a nasilające się zab u rze n ia w ew nętrzne w K ongu, uchw aliła rezolucję n r 143 (1960), um o żliw iającą rozpoczęcie O peracji N a ro d ó w Z jed n o czo n y ch w K o n g u (O p e ratio n des N a tio n s U nieś A u C ongo lub O N U C )1. S k ładała się o n a z dw óch części: cyw ilnej przew idującej w ysłanie d o K o n g a eksp ertó w i techników m ających dostarczyć rządow i kongijskiem u obszernej pom ocy w zakresie adm inistracji techniki i na polu h u m an itarn y m o raz wojskowej, przew idującej rozm ieszczenie w K o n g u Sił Z b ro jn y ch O N Z . 15 lipca 1960 r. pierw sze o d d ziały O N U C przybyły d o K o n g a . Ż ołn ierze O N Z stanęli w obliczu szerzących się antagonizm ów w ew nętrznych i w yw ołanych przez te spory zam ieszek.
G łów nym problem em , który stanął przed kierow nictw em O N U C , była sp raw a secesji K a ta n g i, ogłoszonej 11 lipca 1960 r., przez sam ozw ańczego p rezydenta M oise C zom bego. A kt ten w ywołał ko n flik t w ładz pro w in cjo n al-nych z centralnym i i groził rozpętaniem wojny dom ow ej. W ydaje się, iż początk o w o secesja K a ta n g i była tra k to w a n a przez tam tejsze w ładze jedynie ja k o p ró b a w ym uszenia na centralnym rządzie zm iany konstytucji w celu uzyskania większej au to n o m ii i k o n tro li nad olbrzym im i d o ch o d a m i, jak ich d o sta rc z a ła p ro w in c ja2. P om im o, że deklaracja niepodległości najbogatszej prow incji K o n g a była je d n ą z głów nych przyczyn w ystosow ania 12 lipca 1960 r., przez prem iera P atrice’a L um um bę i prezy d en ta Jo sep h a K a sav u b u apelu o p o m o c do O N Z , rezolucja R ady B ezpieczeństw a n r 143 (1960) nie zaw ierała naw et w zm ianki w tej spraw ie. D o p iero kolejn a rezolucja R ady
* Uniwersytet Łódzki. 1 D ok. O N Z S/4387.
2 Pogląd taki wyraża P. O ’ D o n o v a n (The Precedent o f the Congo, „International A ffairs” 1961, vol. 37, nr 2, s. 185).
B ezpieczeństw a n r 145 (1960) z 22 lipca 1960 r. wezw ała w szystkie pań stw a d o pow strzym ania się od wszelkiej akcji, k tó ra m ogłaby naruszyć integralność tery to ria ln ą R epubliki K ongijskiej3.
W obliczu b ra k u zgody w ładz katangijskich n a w kroczenie n a teren prow incji w ojsk O N Z , R a d a Bezpieczeństwa w przyjętej 9 sierpnia 1960 r. rezolucji n r 146 (1960) ośw iadczyła, że w kroczenie żołnierzy O N Z do K a ta n g i je st konieczne dla realizacji jej p o stan o w ień i p o tw ierdziła zasadę neutralności Sił Z b ro jn y ch N a ro d ó w Z jednoczonych w obec jakiegokolw iek k o n flik tu w ew nętrznego4. R ezolucja była zg odna z p o g ląd am i S ekretarza G eneralnego O N Z D a g a H a m m ark sjó ld a n a rolę w ojsk O N Z w konflikcie. P odk reślał on, iż Siły Z b ro jn e O N Z nie m ogą być użyte w im ieniu rządu centralnego d la w prow adzenia konkretnego rozw iązania politycznego. Decyzje R ad y B ezpieczeństw a ułatw iły m u podjęcie dyskusji z C zom bem na tem at spo so b u rozm ieszczenia żołnierzy O N U C w K a ta n d z e . D zięki osobistym ro z m o w o m , p o d jęty m p rzez S ek re ta rza G en eraln e g o z sam ozw ańczym prezydentem K a ta n g i, udało się osiągnąć w prow adzenie w ojsk O N Z na teren najbogatszej prow incji K o n g a bez użycia siły, co m iało m iejsce 12 sierpnia 1960 r.
P om im o w ysiłków C zom bego istnienie niepodległego p ań stw a n a terenie K a ta n g i, posługującego się w łasną, czerw ono-zielono-białą flagą z trzem a czerw onym i krzyżam i, nie zostało uznane przez żad n e państw o. W ładze Z S R R trak to w a ły C zom bego ja k o narzędzie w ręku m o carstw zachodnich, „ m a rio n e tk ę ” k o lo n iz a to ró w 5. A d m in istracja a m e ry k a ń sk a rów nież nic p o p iera ła secesjonistycznych aspiracji K a ta n g i6.
W czasie trw a n ia kryzysu C zom be s ta ra ł się przeciw staw ić b o g a tą i sp raw n ie z a rz ą d z a n ą K a ta n g ę reszcie K o n g a o g arn iętej zam ieszkam i i rozrucham i. P odkreślał, iż niepodległość jest celem całej ludności K atangi. N ic było to je d n a k praw dą. R ząd C zom bego składał się głów nie z członków
3 D ok. O N Z S/4405. 4 D ok. O N Z S/4426.
5 Określenia takiego wielokrotnie używali politycy radzieccy. Uczynił tak m. in. N ikita Chruszczów w wygłoszonym 23 IX 1960 r. przemówieniu na forum XV sesji Zgromadzenia Ogólnego O N Z (U nited N ations G eneral Assembly Fifteenth Session Official Records, 869th Plenary Meeting: 23 September I960, s. 68-84).
6 Roger Hilsman wymienił główne przyczyny takiego stanowiska władz amerykańskich: K ongo pozbaw ione bogactw Katangi utraciłoby rentowność, co naraziłoby Stany Zjednoczone na obowiązek dostarczenia kosztownej pomocy, uznanie secesji osłabiłoby pozycję umiarkowanych polityków w Leopoldville i ułatwiło włączenie K onga do radzieckiej strefy wpływów, ewentualny sukces dążeń niepodległościowych K atangi mógł wzmocnić ruchy secesjonistyczne w innych krajach afrykańskich, co m ogło doprow adzić do „katastrofalnych konsekw encji” , Stany Zjednoczone obarczone zostałyby wówczas winą za rozwój wypadków i utraciły wpływy w Afryce. W ten sposób K ongo mogło stać się pierwszą z całej serii porażek dyplomacji amerykańskiej na kontynencie afrykańskim (To Move a Nation. The Politics o f Foregin Policy
plem ienia L unda. T ym czasem drugie dom inujące w K a ta n d z e plemię Ba- lu b a o p o w ied ziało się za u trzym aniem jed n o ści K o n g a , a jeg o p rz e d -staw iciele opuścili posiedzenie p a rla m e n tu k a tan g ijsk ieg o , tra c ą c szansę n a udział we w ładzach prow incjonalnych. T o ułatw iło ogłoszenie je d n o -stro n n ej d e k la ra c ji niepodległości, k tó rej k o n sek w e n tn ie sprzeciw iali się B alubow ie. D ecyzję o secesji podjęły w ładze zdom inow ane przez członków plem ienia L u n d a, bez uzgodnienia z m ieszkańcam i prow incji. W k ró -tce spory polityczne w K a ta n d ze zam ieniły się w krw aw y ko n flik t ple-m ien n y 7.
U stanow ienie obecności wojsk O N Z w K a ta n d ze nie rozw iązało problem u secesji. C zom bem u u d ało się um ocnić swą w ładzę n ad p o łu d n io w ą K a ta n g ą dzięki p o p arciu , ja k ie otrzy m ał od potężnego belgijskiego przedsiębiorstw a górniczego U n io n M inière d u H a u t-K a ta n g a . K o n c e rn w spierał finansow o w ładze p ro w in cjo n aln e i p om agał przy budow ie katang ijsk ich sił zbrojnych, o p arty c h głów nie na n ajem n ik ac h “.
Jed n o stk i najem ne pozostające na służbie C zom bego były głównym przeciw nikiem w ojsk O N Z . Prow adziły d ziałan ia ja k o niezależne od k a ta n -gijskiego d o w ó d ztw a, podlegające wyłącznie sam ozw ańczem u prezydentow i K a ta n g i, lotne kom p an ie. K a ż d a ta k a form acja sk ład ała się z kilkudziesięciu najem ników o ra z podległych im katangijskich żołnierzy zw anych „ ż a n d a r-m a r-m i” . U zbrojenie o d p o w iad ało stan d ard o r-m N A T O . D o głów nych zadań takich oddziałów należała w alka z w rogą C zom bem u p arty z an tk ą balubańską i je d n o stk a m i arm ii kongijskiej (A rm ée N atio n ale C ongolaise lub A N C ). P ro w ad z o n o rów nież akcje w yciągania cyw ilnych m ieszkańców z buszu oraz sk łan ian ia ich d o podjęcia n orm alnego życia i pracy pod o słoną oddziałów k atan g ijsk ich 9.
W ojska O N Z w kraczając d o K a ta n g i stanęły w obliczu krw aw ego, toczonego bezwzględnym i m etodam i k onfliktu plem iennego. W celu sprawnej k o o rd y n acji ich działań, o b o k dotychczasow ego dow ódcy Sił Z brojnych O N U C , p o w o łan o D ow ódcę Sił Z b rojnych O N U C w K a ta n d ze. Stanow isko to objęli kolejno hinduscy oficerowie: brygadier K . A. S. R aja (kwiecień 1961-m arzec 1962); brygadier Reginald S. N o ro n h a (m arzec 1962-30 kw ietnia 1962); generał-m ajo r D . Prem C hand (1 m aja 1962-2 m a rc a 1963). D la
1 Uwagi o składzie etnicznym K atangi i okolicznościach ogłoszenia niepodległości za: K. K y l e , The U N in the Congo, http://w ww .incore.ulst.ac.uk/hom e/publication/occasional/ky-le.html, s. 7-8.
8 Szerzej o poparciu udzielonemu Czombemu przez Union M inière du H au t - K atanga patrz: The Blue Helmets. A Re view o f Uniled Nations Peace - keeping, United N ations D epartm ent o f Public Inform ation, New York 1985, s. 238. O finansow aniu przez ten koncern górniczy działań najem ników wspomina M. H o a r e (Droga do Kalamaty. Prywatny dziennik
kongijskiego najemnika, W arszawa 1993, s. 33).
9 D okładny opis składu i charakteru działań oddziałów najemnych patrz: M. H o a r e ,
ułatw ienia k o n ta k tu z tam tejszym i w ładzam i u stan o w io n o urząd Cyw ilnego Przedstaw iciela O N Z w E lisabethville10.
S ekretarz G en eraln y od p o czątku operacji O N U C w K o n g u w ypow iadał się zdecydow anie przeciw ko obecności najem ników w K o n g u , k tó ra jego zdaniem u tru d n ia ła osiągnięcie stabilizacji politycznej w kraju. Jego wysiłki w celu usunięcia najem ników z K a ta n g i natrafiały na zdecydow any sprzeciw C zom bego. S am ozw ańczy p rezydent najb o g atszej p row incji K o n g a nie chciał rezygnow ać z usług obcego personelu w ojskow ego, p oniew aż wówczas obniżyłby znacznie w arto ść swych wojsk i tym sam ym uzależnił od woli w ładz z Leopoldville. 21 lutego 1961 r. R ad a B ezpieczeństw a uchw aliła rezolucję n r 161 (1961), w której wezw ała do podjęcia k ro k ó w w celu ew akuacji z K o n g a najem ników , belgijskiego o ra z należącego d o innych pań stw personelu m ilitarn eg o i p aram ilitarn eg o - o ile ten personel nie p odlega d o w ó d ztw u O N Z 11. Niezwłocznie po przyjęciu tej rezolucji Siły Z b ro jn e O N C rozpoczęły akcję zatrzym yw ania i u suw ania najem ników z K o n g a.
Isto tn e zn aczenie w procesie u su w an ia z K o n g a obcego p ersonelu w ojskow ego m iało zakończenie kryzysu konstytucyjnego i utw orzenie w sier-pniu 1961 r. rz ąd u jedności narodow ej C yrille’a A douli, k tó ry uzyskał m iędzy n aro d o w e uznanie. Przed uform ow aniem takiego gabinetu działalność Sił Z b ro jn y ch O N Z była w sposób znaczący u tru d n io n a przez konieczność zachow ania neutralności w obec w ew nętrznych konfliktów w K o n g u . O becnie istniała m ożliw ość naw iązania w spółpracy z jednolitym , centralnym ośrodkiem w ładzy w celu pełnej realizacji postan o w ień R ady B ezpieczeństw a. 24 sierp-nia 1961 r. prezy d en t K a sa v u b u zarządził niezw łoczne w ydalenie z K o n g a w szystkich obcych oficerów i najem ników służących w siłach katangijskich, nie p o zostających w sto su n k u k o n trak to w y m z centralnym rządem . P rem ier C yrille A d o u la p o p ro sił O N Z o pom oc w w y konaniu tego postanow ienia.
10 U rząd Cywilnego Przedstawiciela O N Z w Elisabethville pełnili kolejno: lan Berendsen (VIII 1960—III 1961); G eorges D um ontet (10 III 1961-27 V 1961); C onor Cruise O ’Brien (8 VI 1961-1 X II 1961); Brian U rquhart (1 XII 1961-28 I 1962); José Rolz-Bennett (29 I 1962-12 VI 1962); Eliud W. M athu (28 VI 1962-26 V 1963); George Sherry (pełnił obowiązki podczas choroby M anthu w okresie od końca XII 1962 do 18 II 1963); A nw ar Nashashibi (27 V 1963-30 VI 1964). Lista oficerów kierujących działalnością wojsk O N Z w Kongu i urzędników pełniących urząd Cywilnego Przedstawiciela O N Z w Elisabethville za: R. H i g g i n s , United
Nations Peacekeeping 1946-1967. D ocum ents and C om m entary, t. I ll, Africa, London 1980,
s. 62, 69. A u to rk a wskazuje, iż w okresie późny listopad 1961-środek grudnia 1961 stanowisko cywilnego przedstawiciela O N Z w Elisabethville pełnił faktycznie G eorge Ivan Smith. Regulacje dotyczące osobnego dow ództw a w K atandze nie zostały faktycznie ogłoszone do 15 VII 1963 r. Brygadier R. S. N oronha występował natom iast jako p.o. D owódcy Sił Zbrojnych O N U C w Katandze.
T e decyzje dały Siłom Z brojnym O N Z p odstaw ę p ra w n ą d o podjęcia akcji n a rzecz realizacji p o stan o w ień R ady B ezpieczeństw a12.
26 sierp n ia 1961 r. m in ister spraw w ew nętrznych p ro w in cjo n aln y ch w ładz K a ta n g i G o d e fro id M u n o n g o ogłosił, że O N Z planuje rozbrojenie w ojsk katang ijsk ich i dostarczenie do Elisabethville 1500 żołnierzy A N C , k tó rzy m ieli ro z p o czą ć o k u p ację prow incji. T o ośw iadczenie stało się b ezpośrednią przyczyną przedsięw zięcia przez Siły Z b ro jn e O N U C n a d -zw yczajnych śro d k ó w bezpieczeństw a, k tó re m iały tow arzyszyć kolejnej fazie działań zm ierzających d o usunięcia z K o n g a n ajem n ik ó w 13.
28 sierpnia 1961 r. żołnierze O N U C rozpoczęli operację „ R u m p u n c h ” , kierow aną i k o o rdynow aną przez Cywilnego Przedstawiciela O N Z w Elisabeth- ville, Irla n d czy k a C o n o ra C ruise’a 0 ’B riena. D o w ó d ztw o w ojskow e nad ak cją o b ją ł h in d u sk i b ry g ad ier K . A. S. R aja. Ż ołn ierze O N Z zajęli kluczow e m iejsca w Elisabethville, m iędzy innnym i rozgłośnie radiow ą, centralę telefoniczną, pocztę i kw aterę „żan d arm e rii” . P odczas całej operacji katan g ijsk ie ra d io k o n ty n u o w ało nadaw anie audycji, nie d o puszczono n a -tom iast do p o d an ia d o publicznej wiadomości inform acji, m ogących podburzyć lu d n o ść d o zam ieszek. M in iste r spraw w ew nętrznych p ro w in c jo n a ln y ch w ładz K a ta n g i G o d efro id M u n o n g o został czasow o zatrzym any. W tym sam ym czasie hinduskie, szwedzkie i irlandzkie oddziały O N U C zajm ow ały d o g o d n e pozycje w innych rejonach K a ta n g i, w yłapyw ały i w ydalały z kraju najem ników . A kcja wojsk O N Z nie spotkała się z szerszym oporem zbrojnym . M oise C zom be, p o in fo rm o w an y o celach działań O N Z , w w ygłoszonym w p o łudnic 28 sierpnia 1961 r. przem ów ieniu radiow ym d o ludności K a ta n g i zaapelow ał o zachow anie spokoju i ośw iadczył, że p o d p o rz ąd k u je się decyzji O N Z o ew akuacji obcego personelu i zakończenia służby obcokrajow ców w siłach zb rojnych K a ta n g i14.
O peracji „R u m p u n c h ” towarzyszyły rozm ow y podjęte przez przedstawicieli O N U C z członkam i k o rp u su konsu larn eg o , podczas k tó ry ch d y sk u to w an o o procedurze rep atriacji najem ników . W ich w yniku k onsul belgijski wziął n a siebie odpow iedzialność za zapewnienie poddania się, repatriacji i transportu osób, k tó re m iały zostać w ydalone z K onga, bez względu n a ich narodow ość. F u n k cjo n ariu sze O N U C zachow ali wyłączne praw o do d ecydow ania o o
so-12 Yearbook o f the United Nations 1961, Office of Public Inform ation U nited N ations, New Y ork 1963, s'. 61.
13 Podstawowe fakty dotyczące: działalności Sił Zbrojnych O N U C w K atandze, rozwoju politycznego w ydarzeń oraz działań Sekretarza G eneralnego w okresie 26 V III—21 IX 1961 r. przedstaw ione za: D ok. O N Z S/4940 & A D D . 1-9: R eport o f the Officer - in - charge of the U nited N ations O peration in the Congo to the Secretary - G eneral, relating to the im plem entation o f p a rt A, operative paragraph 2, o f Security Council resolution S/4741 of 21 F ebruary 1961.
bach, k tó re m iały podlegać ew akuacji i czasie jej przeprow adzenia. W w yniku tej um owy kierow nictw o O N U C zdecydowało o przerw aniu akcji poszukiw ania i zatrzym yw ania obcego personelu w ojskow ego przez podległe sobie w o jsk a15.
O koliczności p o d jęcia operacji „ R u m p u n c h ” , a zw łaszcza sto su n ek S ekretarza G en eralnego d o p row adzonych działań, są niejasne. D a g H am - m ark sjo ld w ciągu całej operacji kongijskiej sta ra ł się ściśle przestrzegać o g ran iczeń m a n d a to w y c h n ało żo n y c h n a w o jsk a O N U C , n ak a zu jący c h m ożliw ość użycia b ro n i jedynie w sam oobronie. T ru d n y do w ytłum aczenia jest je d n a k fak t, iż n a P rzedstaw iciela O N Z w K a ta n d z e , w zaistniałej d elik atn ej sytuacji, w ym agającej m ak sim u m o p a n o w a n ia i subtelności, w ybrał d y p lo m atę słynącego z radykalnych m etod p o stę p o w a n ia 16.
W ynegocjow ane podczas operacji „ R u m p u n c h ” p o ro z u m ie n ia nie były przestrzegane. W ładze katangijskie i belgijski konsul p o czątk o w o opóźniali proces dep o rtacji najem ników , a w krótce zupełnie zaniechali działań w tym kierunku. „ Ż a n d a rm e ria ” katangijska kontynuow ała akcje zaczepne przeciwko B alubom , co spow odow ało zw iększony napływ członków tego plem ienia do obozów d la uchodźców zorganizow anych przez O N Z . W ładze katangijskie w ykorzystyw ały zw iększającą się ilość u chodźców d la d y sk re d y to w a n ia operacji kongijskiej w oczach całej opinii św iatow ej. N asiliły się rów nież akcje kierow anej przez G o d e fro id a M u n o n g o z katangijskiej służby bez-pieczeństw a - Sûreté, p o d jęto k am p an ie atak ó w na cyw ilnych i w ojskow ych członków O N U C 17.
W obec tak ieg o rozw oju sytuacji, po przeprow adzeniu 12 w rześnia 1961 r. bezow ocnych rozm ów z C zom bem , kierow nictw o O N U C zdecydow ało się n a p o w tó rn e w prow adzenie nadzw yczajnych śro d k ó w bezpieczeństw a. Z a
-15 Ibidem.
16 W ten sposób irlandzkiego dyplom atę charakteryzuje M . G . K a l b i przytacza słowa 0 ’Briena, który twierdzi, iż był to w pełni świadomy wybór Sekretarza G eneralnego, co może sugerować, że H am m arksjóld zamierzał zmienić swe postępowanie wobec K atangi, lub tylko zwiększyć wywieraną n a tamtejsze władze presję (The Congo Cahles: The Cold War in Africa - From Eisenhower to Kennedy, New Y ork 1982, s. 288). K om entując postępowanie Cywilnego Przedstawiciela O N Z w Elisabethville, R. Higgins pisała natom iast, iż jego działania wywołały „najwyższą troskę” Sekretarza Generalnego. Irlandzki dyplom ata nie umiał, bądź nie chciał uczynić koniecznego rozróżnienia pomiędzy presją a siłą, skuteczną ograniczoną akcją a n a -rzuceniem konkretnego rozwiązania, działaniam i przewidzianymi przez K artę N arodów Zjed-noczonych i zabronionymi. W ten sposób postępowaniem swym oraz wielokrotnie powtarzanymi w ypowiedziam i, określającym i główny cel akcji O N Z, ja k o zakończenie secesji K atangi, przysporzył wiele trudności Ham marksjóldowi (ibidem, s. 396-397.). Przyjm ując taki punkt widzenia, trudno jednak wytłumaczyć przytoczone przez M . G . K alb za Brianem U rąuhartem informacje, o niezadowoleniu Sekretarza Generalnego z decyzji 0 ’Briena dotyczącej zawieszenia aresztowań najem ników i wysłaniu przez H am marksjólda do irlandzkiego dyplom aty wiadomości z gratulacjam i za „niezmiernie wrażliwą operację przeprow adzoną um iejętnie i z odw agą”
(ibidem, s. 289-290).
ak c ep to w an o plany operacji „ M o r th o r” , przew idującej nagłe uderzenie na w ojska katan g ijsk ie i aresztow anie n ajem n ik ó w 18. W e wczesnych godzinach ran n y ch 13 w rześnia 1961 r. członkow ie Sił Z b rojnych O N Z zajęli rozgłoś-nie ra d io w ą . O dd ziały k atan g ijsk ie d o w o d z o n e przez o bcych oficerów odpow iedziały ostrzelaniem żołnierzy O N Z , strzegących b u d y n k u radia. W E lisabethville doszło do gw ałtow nych, prow ad zo n y ch przez najem ników atak ó w n a członków Sił Z brojnych O N Z , p ró b u jący ch zająć strategiczne pozycje. Ż ołnierze O N Z odpow iedzieli ogniem . W ieczorem 13 w rześnia
1961 r. i następ n eg o ra n k a w ojska C zom bego ostrzelały za p o m o cą m o ź-dzierzy i k a ra b in ó w m aszynow ych obóz wojsk O N U C strzegących balu- b a ń sk ic h u c h o d ź có w . P o d c z a s nocy 13-14 w rześn ia 1961 r. żo łn ierze O N U C w E lisabethville o dparli trzy zorganizow ane atak i n a zajm ow ane pozycje. O p ró cz tego stale narażeni byli n a ostrzał snajperski prow ad zo n y przez najem ników . W alki w stolicy K a ta n g i osłabły d o p iero 17 w rześnia 1961 r . 19
D o starć doszło rów nież w innych rejonach K a ta n g i m iędzy innnym i w okolicach Jad o tv ille i K am iny. S am olot odrzutow y F o u g a „ M a g iste r” p ilotow any przez n ajem nika atakow ał pozycje wojsk O N U C o ra z k o n t-ro lo w a n e p rzez nie lo tn isk a , uniem ożliw iając ty m sam ym d o starc zen ie posiłków w alczącym oddziałom d ro g ą lotniczą20. T ra n sp o rt lądow y m iędzy poszczególnym i je d n o stk am i O N Z utru d n iały blokady drogow e tw orzone przez siły C zom bego. 17 w rześnia 1961 r. k o m p an ia irlandzkich żołnierzy O N U C z Jad o tv ille została w zięta d o niewoli. Baza O N U C w K am inie była a ta k o w a n a przez katan g ijsk ą „żan d arm e rię” , używ ającą dw óch sam o chodów p ancernych ze w sparciem ognia m oździerzow ego i sam o lo tu o d -rzutow ego. 16 w rześnia 1961 r. od-rzutow iec katangijski za atak o w a ł użyt-kow any przez O N U C sam olot D C -3, przew ożący ran n y personel z K am in y d o Leopoldville. D C -3 został trafiony, ale doleciał do m iejsca przeznaczenia. 17 w rześnia 1961 r. n a m iejscow ym lotn isk u został zniszczony, należący do O N U C , sam o lo t D C 4. 16 w rześnia 1961 r. C zom be z a p ro p o n o w ał kierow -nictw u O N U C przeprow adzenie konsultacji n a terenie P ółnocnej Rodezji. P o in fo rm o w an y o całej spraw ie S ekretarz G eneralny zdecydow ał się n a
18 A. B o y d pisze, że D ag H am m arksjóld nie brał udziału w podjęciu decyzji o prze-prowadzeniu operacji „M o rth o r” , ale poinform ow any o jej przebiegu poparł działania wojsk O N Z (United Natipns. Piety, M yth, and Truth, London 1964, s. 143). W przypadku działań wojsk O N U C trudny do uchwycenia jest proces decyzyjny, ponieważ cała struktura dowódcza operacji była m ocno skom plikowana, a kompetencje poszczególnych funkcjonariuszy O N Z często się dublow ały, bądź były niedokładnie sformowane. Operacja „M o rth o r” była prze-prow adzona na skutek działań następujących funkcjonariuszy O N Z: Stiire Linnera, M ahm ouda K hiary, K. A. S. Raji i 0 ’Briena (K. K y l e , op. cit., s. 8).
1S D ok. O N Z S/4940...
20 Siły Zbrojne O N U C nie posiadały wówczas żadnego sam olotu bojowego mogącego podjąć skuteczną walkę pow ietrzną.
osobiste sp o tk an ie z sam ozw ańczym prezydentem K a ta n g i w celu om ów ienia p okojow ych m ożliw ości ro zw iązania zaistniałego konflik tu . Jednocześnie z a p ro p o n o w ał niezw łoczne przerw anie w alk i p o in fo rm o w ał C zom bego, iż p ostanow ienie o zaw ieszeniu broni au tom atycznie stosuje się d o wojsk O N Z , poniew aż są one upraw nione do używ ania bro n i jedynie w sam o -o b r-o n ie 21.
S ekretarz G e n eraln y znalazł się w trudnej sytuacji. Sukces m ilitarny operacji „ R u m p u n c h ” nie został w ykorzystany przez kierow nictw o O N U C , n a to m ia st d o ty ch cz aso w y przebieg o peracji „ M o r th o r ” w ykazał d o b re przygotow anie w ojsk katangijskich, k tó re nie tylko odpierały a ta k i wojsk O N U C , ale p o trafiły przejść do ofensyw y22. Z decydow ane d ziałania wojsk O N Z zostały przyjęte z u m iark o w an ą d e z a p ro b a tą w W aszyngtonie. Nie b rak o w ało złośliw ych kom entarzy, podkreślających, że jeden sam o lo t p o -w strzym ał działalność O N Z i tym sam ym przekreślił nadzieje, jak ie -w operacji kongijskiej po k ład ali am erykańscy politycy. Z nacznie gw ałtow niej reagow ały, n ieza d o w o lo n e z użycia siły w obec K a ta n g i, w ładze W ielkiej B rytanii, F ran cji i Belgii. Z S R R zajął d okładnie przeciw ne stan o w isk o i krytykow ał d ziałan ia H a m m a rk sjó ld a , k tó ry w edług dyplom acji radzieckiej po p o cz ąt-kow ych su k cesach w strzym ał ofensyw ne d z ia ła n ia w ojsk O N Z w celu zadow olenia k o lo n iz a to ró w 23.
17 w rześnia 1961 r. Sekretarz G eneralny w raz z grupą doradców i ochroną (łącznie dziew ięć osób) wyruszył z Leopoldville do N doli (R odezja P ółnocna) n a rozm ow y z C zom bem . W trakcie przelotu doszło do k a ta stro fy , wszyscy znajdujący się n a pokładzie sam olotu D C -6B zginęli24. O koliczności w ypadku p om im o d o k ład n eg o śledztw a przeprow adzonego przez w ładze rodezyjskie i K om isję O N Z p o zo stają niew yjaśnione. L ot odbyw ał się w p o g o d n ą noc, n a to m ia st sześcioosobow a szw edzka załoga sam o lo tu była dośw iadczona. Istnieje kilk a teorii tłum aczących przyczyny k atastro fy : błąd pilo ta, w ada
21 Ibidem.
22 M . Leśniewski stwierdził: „w trakcie walk okazało się, że oddziały katangijskie są lepiej
uzbrojone i dysponują większą siłą ognia niż jednostki m iędzynarodow e.” (Kongo - Katanga
1960-1964, [w:] Zarys dziejów A fryki i A zji 1869-1996. Historia konfliktów , red. A. Bartnicki,
W arszawa 1998, s. 309).
23 Reakcje międzynarodowe na działania wojsk O N Z za: R. H i l s m a n , op. cit., s. 251-252. A. Boyd pisze, iż władze W ielkiej Brytanii dla wywarcia większej presji na Sekretarza G eneralnego w celu szybkiego zakończenia walk zagroziły wycofaniem poparcia dla operacji O N U C . Podczas debaty parlam entarnej przeprowadzonej w październiku 1961 r. w brytyjskim parlam encie urzędnicy z Foreign Office próbow ali pomniejszać znaczenie nacisków na H am -m arksjólda. Padło wówczas wiele krytycznych uwag pod adrese-m wojsk O NZ. Jeden z p ar-lam entarzystów A. R. Wise stwierdził, że żołnierze O N Z są „niezdolni do walki i dyscypliny” , a ich „najbardziej heroiczne czyny ograniczają się do policzkowania kobiet” (op. cit., s. 143, 156-159).
24 Szef ochrony H am m arksjólda sierżant H arold M . Julien zm arł w szpitalu w skutek odniesionych ran, reszta pasażerów sam olotu i członkowie załogi zginęli na miejscu.
m ateria łu lub u sterk a techniczna, sabotaż, a ta k z pow ietrza b ąd ź zestrzelenie przez artylerię przeciw lotniczą. Nie znaleziono żadnego d o w o d u , m ogącego potw ierdzić k tó rąk o lw ie k z tych wersji. K o m isja O N Z w przedstaw ionym 24 kw ietnia 1962 r. ra p o rcie nie w ydała rozstrzygającego w erdyktu w tej spraw ie, sk rytykow ała n ato m iast postępow anie w ładz R odezji, opóźniających organizację akcji poszukiw aw czej25.
N a stę p cą szw edzkiego dyplom aty n a stanow isku S ekretarza G eneralnego O N Z został B irm ańczyk U T h a n t26. U p a try w ał on w secesji K a ta n g i główne źró d ło kryzysu kongijskiego. Tw ierdził, iż jej zakończenie nie d oprow adzi autom atycznie do rozw iązania wszystkich problem ów , stanow i jed n ak w arunek konieczny osiągnięcia postęp u w procesie odb u d o w y K o n g a i w ypełnienia m a n d a tu O N U C , przew idującego dostarczenie skutecznej i m asow ej pom ocy technicznej d la tego p a ń stw a 27.
19 w rześnia 1961 r. stojący n a czele cywilnej części operacji O N U C M ah m o u d K h iari u d ał się d o N doli w celu podjęcia rozm ów z C zom bcm w zastęp stw ie trag iczn ie zm arłego S ek re ta rza G e n eraln e g o . N a stęp n eg o d n ia p o d p isan o um ow ę, przew idującą niezw łoczne w prow adzenie zaw iesze-n ia broiesze-ni. Przedstaw iciel O N Z zaziesze-naczył, iż um ow a m a czysto wojskowy c h a ra k te r i nie m oże m ieć w pływu na postanow ienia R ad y B ezpieczeństw a i Z g ro m a d z e n ia O g ó ln eg o . P o sta n o w ie n ie o zaw ieszen iu b ro n i w eszło w życie 21 w rześnia 1961 r., a 24 w rześnia 1961 r. jego w aru n k i zaak cep -to w ała k w a te ra głów na O N Z w N ow ym Jo rk u . Z aw arcie um ow y o prze-rw aniu w alk przyczyniło się do u spokojenia sytuacji w K a ta n d z e w dniu 21 w rześnia 1961 r., choć nadal dochodziło d o sporadycznych lokalnych incydentów .
13 października 1961 r. C zom be w im ieniu w ładz K a ta n g i i reprezentujący O N U C M a h m o u d K h iari podpisali p ro to k ó ł, zaw ierający d o k ład n y h a -rm o n o g ra m realizacji poszczególnych p u nktów um ow y o zaw ieszeniu broni z 20 w rześnia 1961 r. Przedstawiciele O N Z przy różnych okazjach podkreślali, że p o d p isa n ie p ro to k o łu nie ozn acza n aru szen ia jed n o ści, tery to ria ln e j integralności i niepodległości R epubliki K ongijskiej o raz suw erennej władzy rz ąd u c e n tra ln e g o n ad tym tery to riu m . P ro to k ó ł o d n o sił się w yłącznie
25 Specjalna K om isja O N Z została pow ołana na mocy rezolucji Zgrom adzenia Ogólnego n r 1628 (XVI) z 26 X 1961 r. R aport komisji patrz: D ok. O N Z A/5069.
26 U T h an t początkow o pełnił swój urząd ad interim, następnie, p o jednogłośnej decyzji Zgrom adzenia Ogólnego podjętej 3 XI 1961 r., na pięć lat (od m om entu swego wyboru do czasu form alnego wygaśnięcia m andatu H am m arksjólda, co m iało miejsce 10 IV 1963 r., U T h an t występował jak o p.o. Sekretarza Generalnego ONZ).
27 Portfolio fo r Peace. Excerpts fro m the Writings and Speeches o f U Thant, Secretary - General o f the United Nations, on Major World Issues 1961-1970, Office o f Public Inform ation United N ations, New Y ork 1970, s. 62.
d o kw estii sto su n k ó w m iędzy O N U C a katangijskim i siłam i zbrojnym i w K a ta n d z e 28.
W ładze k atangijskie nie wypełniły w aru n k ó w p ro to k o łu . O p óźniono w ym ianę jeń có w , d o k tó rej ostateczn ie d oszło 25 p a ź d z ie rn ik a 1961 r. W ów czas zw olniono 190 członków O N U C : 186 Irlandczyków , 2 Szwedów, N orw ega i B rytyjczyka. Z najdow ali się oni w d o b ry m stanie, a ich m orale o k reślo n o ja k o „w ysokie” . W tym sam ym czasie w olność odzyskało 240 uw ięzionych przez żołnierzy O N U C K atangijczyków . K o n ty n u o w a n o w rogą w obec O N U C k am p an ię w śro d k ach m asow ego przekazu i b o jk o t personelu O N Z .
W końcu paźd ziern ik a 1961 r. doszło d o starć zb rojnych n a granicy K a ta n g i i prow incji K asai. Były one w ynikiem ofensyw y A N C podjętej w celu zdław ienia secesji najbogatszej prow incji K o n g a. W ciągu w alk siły katangijskie otrzym ały wsparcie lotnicze, sam oloty prow adziły bom bardow ania rów nież w prow incji K asai. K ierow nictw o O N U C uzn ało ten fak t, za złam anie um ow y o zawieszeniu broni z 20 w rześnia 1961 r., poniew aż zak azy w ała o n a p rz e p ro w a d z a n ia ru ch ó w w ojsk i zag ro ziło podjęciem d ziałań o d w etow ych29. N asiliły się rów nież zam ieszki w innych regionach K o n g a . W m iejscach ogarniętych zajściam i członkow ie sił zbrojnych O N Z podejm ow ali d ziałan ia na rzecz przyw rócenia p o rz ąd k u , och ro n y i ew akuacji z niebezpiecznych o b sza ró w ludności cyw ilnej. R o z b ra ja n o zb u n to w a n e oddziały A N C i sta ra n o się nie dopuścić do op u szczan ia przez żołnierzy kongijskich obozów w ojskow ych30.
W dniach 12-24 listo p ad a 1961 r. spraw a kongijska stała się ponow nie przedm iotem o b ra d R ad y Bezpieczeństwa. Po długiej dyskusji 24 listo p a d a
28 Rozwój w ypadków w K atandze okresie 24 w rześnia-19 grudnia 1961 r. przedstaw iony za: D ok. O N Z S/4940/ADD .10-19: R eport o f the Officer - in - charge o f the United N ations O peration in the Congo to the Secretary - G eneral, relating to the im plem entation of part A, operative paragraph 2, o f Security Council resolution S/4741 o f 21 February 1961; Dok. O N Z A/5201: A nnual R eport o f the Secretary G eneral on the W ork of the O rganization 16 June 1961-15 June 1962, s. 5-16.
25 Interpretacja ta wydaje się kontrowersyjna, gdyż art. 10 protokołu z 13 X 1961 r. stanowił, iż przedstawiciele O N U C nie uznają za pogwałcenie zawieszenia broni działań katangijskiej „żandarm erii” odpowiadającej na atak z zewnątrz. Siły Zbrojne O N Z uzyskały możliwość prow adzenia bojowych akcji lotniczych dzięki dostarczeniu odrzutowych sam olotów myśliwskich przez trzy kraje członkowskie: Etiopie, Indie i Szwecję.
30 D o najpoważniejszego incydentu doszło 11 XI 1961 r. w K indu (prowincja Kiwu). Żołnierze A N C napadli i obrabow ali miejscowe kasyno wojsk O NZ, uprowadzili 13 Włochów w służbie O N U C . W edług relacji O N Z Włosi zostali napadnięci i pobici w kasynie, następnie w rzucono ich do ciężarówki i wywieziono do więzienia w K indu, gdzie zostali rozstrzelani. Ich zwłoki poćw iartow ano i rozdano oglądającemu całą m asakrę tłumowi. D w a okaleczone ciała były wleczone głównymi ulicami miasta i wystawione na w idok publiczny do 12 XI 1961 r. O statecznie szczątki ciał w rzucono do rzeki.
1961 r. u ch w alo n o rezolucję n r 169 (1961)31, w której o d rz u co n o całkow icie tw ierdzenie, iż K a ta n g a je st „p a ń stw em suw erennym i n iep o d leg ły m ” , potępiono działalność secesyjną „bezpraw nie prow adzoną przez prow incjonalną adm inistrację K a ta n g i przy pom ocy środków z zew nątrz i obcych n ajem -n ik ó w ” o ra z akcję zb ro j-n ą p ro w a d zo -n ą w ram ach w ym ie-nio-nej działal-ności przeciw ko oddziało m w ojskow ym O rganizacji N a ro d ó w Z jednoczonych. R a d a B ezpieczeństw a u p o w ażn iła S ek re ta rza G e n eraln e g o d o po d jęcia energicznej akcji, łącznie z użyciem w razie p o trzeb y odpow iedniej siły, w celu n atychm iastow ego ujęcia, zatrzy m an ia n a czas p rzeprow adzenia śledztw a i ew entualnego d ep o rto w an ia całego personelu m ilitarn eg o i p a r a -m ilitarnego o raz obcych doradców politycznych nie podlegających dow ództw u O rg an izacji N a ro d ó w Z jed n o czo n y ch , a tak że n ajem n ik ó w . R a d a Bez-pieczeństw a w ezw ała w szystkie państw a d o pow strzy m an ia się od p o p ieran ia i to lero w an ia działalności wym ierzonej przeciw ko O N Z , kończącej się często akcją zb ro jn ą przeciw ko oddziałom w ojskow ym i personelow i O rganizacji N a ro d ó w Z jednoczonych oraz udzielenia pom ocy n a rzecz rz ąd u centralnego K o n g a.
W to k u dalszych o b ra d p.o. S ekretarza G eneralnego U T h a n t stwierdził, iż w ypełni pow ierzone m u obow iązki zw iązane z kw estią obecności n ajem -ników w K a ta n d z e i użyje wszelkich m ożliw ych środków dostęp n y ch O N Z , by d o p ro w ad zić operację do końca. W ostateczności dopuścił m ożliw ość użycia siły. P o d k reślił rów nież k o nieczność dalszej p o m o cy d la rząd u centralnego i wyraził przekonanie, iż członkow ie O N U C pow inni prezentow ać życzliwą po staw ę w obec jego dążeń do stłum ienia wszelkich działań seces- jo n isty c zn y ch 32.
U chw alenie rezolucji n r 169 (1961) oznaczało upow ażnienie S ekretarza G e n eraln e g o d o użycia siły w sto p n iu p rz ek raczający m s a m o o b ro n ę 33. Decyzje R ad y B ezpieczeństw a z 24 listo p ad a 1961 r. spo tk ały się ze zde-cydow anie w rogim przyjęciem ze strony w ładz katangijskich. 25 listo p ad a 1961 r. C zom be ogłosił, że O N Z zdecydow ała się n a w ojnę z K a ta n g ą i wezwał całą lud n o ść prow incji d o podjęcia walki z Siłami Z brojnym i O N U C przy użyciu wszelkich dostępnych środków . W ystąpienia p rzed-staw icieli w ładz k atan g ijsk ich p o d b u rz a ją c e o pinię p u b liczn ą przeciw ko O N Z zaow ocow ały zw iększeniem napięcia i całą serią pow ażnych incy-dentów .
31 D ok O N Z S/5002. Projekt rezolucji wniesiony przez Cejlon, Liberię i ZRA (D ok. O N Z S/4985) wraz z trzema przyjętymi poprawkami poparło dziewięciu członków Rady Bezpieczeństwa. Francji i W ielka Brytania wstrzymały się od głosu (Security Council Official Records, 982nd Meeting: 24 N ovem ber 1961, s. 19).
32 Ibidem, s. 19-22.
33 W ten sposób rezolucję nr 169 (1961) interpretuje D. W. Bowett ( United Nations Forces.
28 listo p a d a 1961 r. dw óch w ysokich urzędników O N U C : G eorge Ivan S m ith i B rian U rq u h a rt zostało porw anych i pobitych przez ża n d arm ó w k atangijskich. W k ró tce po ich uw olnieniu jeden z p atro li w ojskow ych O N Z o d n alazł okaleczone ciało jednego z żołnierzy, biorących udział w p o -szukiw aniach w pobliżu rezydencji C zom bego.
2 g ru d n ia 1961 r. hinduscy członkow ie Sił Z b ro jn y ch O N U C rozbroili n a lo tn isk u w stolicy K a ta n g i grupę pijanych „ ż a n d a rm ó w ” , utrud n iający ch pracę m iejscow ego p o rtu lotniczego. Żołnierze O N Z aresztow ali rów nież grupę K atangijczyków , którzy otw orzyli do nich ogień. W odpow iedzi w ciągu n astępnych dw óch dni w ojska C zom bego zab lokow ały kluczow e szlaki k o m u n ik acy jn e m iasta, rozpoczynając jednocześnie akcję p a tro lo w a -nia ulic. R estrykcje w ym ierzone były w personel O N Z , k tó ry podlegał d ro b iaz g o w y m k o n tro lo m , zdarzały się a reszto w a n ia , liczni członkow ie O N U C zaginęli, a jed en (szwedzki szeregowiec) został zabity. 4 gru d n ia 1961 r. silny o d d z ia ł k atan g ijsk i u stan o w ił b lo k ad ę n a d ro d z e łączącej lo tn isk o z m iastem , gdzie zn a jd o w ała się k w a te ra O N U C . M iejscow e w ładze, po interw encji przedstaw icieli O N Z , podjęły się usunięcia blokady, je d n a k nie następow ały k o n k re tn e d ziałania w tym celu. Istn iała realna g roźba a ta k u n a lo tn isk o , otoczenia i zniszczenia znajdujących się tam oddziałów O N U C . W obec zaistniałej sytuacji 5 g ru d n ia 1961 r. żołnierze O N Z usunęli b lo k ad ę przy użyciu siły. Podczas akcji p rzeprow adzonej przez k o m p an ię G u rk ó w jed en hinduski oficer został zabity, czterech innych żołnierzy O N U C odniosło rany. S traty katangijskie o ceniono n a 38 żoł-nierzy i 2 najem ników . W ciągu następnych godzin w ojska katangijskie p rzeprow adziły szereg atak ó w n a pozycje Sił Z b ro jn y ch O N Z , d o k o n a n o b o m b a rd o w a n ia lo tn isk a 34.
6 g ru d n ia 1961 r. G od efro id M u n o n g o wygłosił przem ów ienie radiow e, w k tó ry m stw ierdził, iż O N Z w ypow iedziała w ojnę K a ta n d z e , a „cały świat p ró b u je zmieść K a ta n g ę i jej ludność [...] z m a p y ” i wezwał d o podjęcia walki z w ojskam i O N U C . W celu uniem ożliw ienia d o starc zen ia posiłków d o E lisabethville i zapobieżenia dalszym b o m b ard o w an io m dokonyw anym przez lotnictw o k atangijskie, hinduskie sam oloty „ C a n b e rra ” pozostające w dyspozycji O N U C zaatak o w ały lotnisko w Jad o tv ille, K olw ezi i kilka innych strategicznie w ażnych p u n k tó w w K a ta n d ze, niszcząc n a ziemi jeden m yśliw iec F o u g a „ M a g iste r” i trzy m aszyny tra n sp o rto w e 35. D w a sam oloty O N U C zostały uszkodzone przez ogień artylerii przeciwlotniczej nad Kolwezi. Szwedzkie odrzutow ce O N U C atakow ały cele naziem ne, w ykonyw ały rów nież za d an ia esk o rtu jące i bezpośredniego w sparcia.
34 D ok. O N Z S/4940...
35 H induskie „C anberry” pochodziły z 5. Dywizjonu „Tuskers” . Szerzej o działalności tych sam olotów w K ongu patrz: B. R a k s h a k , Canberra's in the Congo, http://w w w .bharat- rakshak.com /IA F/H istory/1960s/C ongo.htm l.
Ż ołnierze O N Z podjęli d ziałan ia na rzecz usunięcia blo k ad drogow ych i ro z b ro jen ia „ ż a n d a rm ó w ” . P ro w adzony przez nich ogień m oździerzow y spow odow ał uszkodzenie n ad a jn ik a ra d ia katangijskiego, k tó re zm uszone zostało do czasow ego p rzerw ania audycji. W to k u dalszych w alk nadajnik radiow y stał się rów nież obiektem n alo tu prow ad zo n eg o przez odrzutow ce O N Z . W o jsk a C zom bcgo kontynuow ały ostrzał pozycji w ojsk O N U C o raz o b o zu b alubańskich uchodźców , k w atera O N U C w Elisabethville znajdow ała się pod stałym ostrzałem m oździerzow ym , nasiliły się d ziałan ia snajperów . 8 g ru d n ia 1961 r. siły katangijskie przeprow adziły nieu d an y a ta k na pozycje personelu w ojskow ego O N U C okalające lotnisko.
10 g ru d n ia 1961 r. p.o. S ekretarza G eneralnego w oficjalnym stanow isku uspraw iedliw ił d ziała n ia w ojsk O N Z , w skazując n a b ra k w yników rozm ów z w ładzam i katan g ijsk im i, spow odow any ich złą wolą. Stw ierdził, iż akcja Sił Z b ro jn y ch O N U C zo stała w ym uszona przez p o w tarzające się, rozm yślne atak i na ich pozycje i uniem ożliw ienie personelow i O N U C sw obodnego p o ru sz an ia się. J a k o cel operacji m ilitarnej U i h a n t określił odzyskanie i zapew nienie w olności ruchu, przyw rócenie p ra w a i p o rz ą d k u o ra z o b ronę personelu i pozycji O N Z . Birm ański dyplo m ata podkreślił, że akcja w ojskow a będzie p ro w a d z o n a d o czasu trw ałego osiągnięci tych celów 36.
W alki w E lisabethville i innych rejonach K a ta n g i w ybuchły w m om encie niekorzystnym d la Sił Z b ro jn y ch O N U C . D o k o n y w a n o w ów czas okresow ej w ym iany ko n ty n g en tó w . D o czasu do starczen ia posiłków w ojska O N Z z pow o d u zbyt m ałej ilości dostępnych środków zm uszone były d o p ro w a-d zenia a-działań o ch arak terze przew ażnie a-defensyw nym . U a-d ało się jea-d n ak d o p ro w ad zić do zniesienia kilku blokad drogow ych i innych p u n k tó w o poru sił C zom bcgo, z k tó ry ch ostrzeliw ano personel O N U C .
14 g ru d n ia 1961 r. zakoń czo n o operację logistyczną w zm acniania liczeb-ności Sił Z b ro jn y ch O N U C (spraw ny i szybki tra n s p o rt m ożliw y był dzięki pom ocy lotnictw a S tanów Z jednoczonych), co um ożliw iło podjęcie działań ofensyw nych w celu realizacji zadań w ytyczonych przez U T h a n ta . W dniach 15-17 g rudnia 1961 r. żołnierze O N U C przejęli szereg pozycji o strategicznym znaczeniu w stolicy K a ta n g i, m iędzy innym i o bóz „ ż a n d a rm e rii” . S am oloty p ozostające w dyspozycji kierow nictw a operacji kongijskiej uderzyły n a instalacje należące d o ko n cern u U nion M inićre d u H a u t-K a ta n g a , w ykorzys-tyw ane d o celów m ilitarnych, przez najem ników i ża n d arm erię katangijską. 18 g ru d n ia 1961 r. na ulicach E lisabethville pojaw iły się w zm ocnione p atro le w ojskow e O N Z m ające za zadanie przyw rócić p raw o i porządek.
G w ałtow ne walki prow ad zo n e w K a ta n d z e przez członków Sił Z brojnych O N U C spotk ały się generalnie z niechętnym przyjęciem opinii m iędzy-narodow ej, zw łaszcza w Belgii i W ielkiej B rytanii. O b aw ian o się znacznych
stra t w śród cywilów. Stiire L inner pełniący urząd O ficera O dpow iedzialnego za operację O N Z w K o n g u tłum aczył, iż ofiary m ogą być pow odow ane p rzez o gień sił k a ta n g ijs k ic h i s to so w a n ą p rzez nie ta k ty k ą „żyw ych tarc z” 37. W yjaśnienia te nic brzm iały jed n ak przekonująco. A utorzy niezależni od O N Z w skazują n a chaotyczny przebieg w alk, k tó ry potęgow ał stra ty 38.
15 g ru d n ia 1961 r. prezydent sąsiedniego K o n g a (B razzaville) F u lb e rt Y o u lo u wezwał d o zaw ieszenia broni w K a tan d ze. N astępnego d n ia p rzed-stawiciel tam tejszych w ładz p oinform ow ał U T h a n ta o decyzji zam knięcia przestrzeni pow ietrznej dla sam olotów w służbie O N U C . W udzielonej tego sam ego d n ia odpow iedzi p.o. S ekretarza G eneralnego określił działanie władz K o n g a (Brazzaville), ja k o pow ażną przeszkodę w w ypełnieniu m an d atu O N U C i naruszenie zobow iązań tego państw a wynikających z K a rty N arodów Z jednoczonych i rezolucji R ady B ezpieczeństw a30.
I ym czasem nasiliły się naciski m iędzynarodow e n a zaw arcie zaw ieszenia b roni w K a ta n d z e . A pele w tej spraw ie w ystosow ały w ładze Belgii, Grecji, R epubliki M algaskiej i W ielkiej B rytanii. 16 g ru d n ia 1961 r. w liście do K o m ite tu D o rad czeg o U T h a n t wyraził gotow ość rozw ażenia rozsądnych p ropozycji d o ty czą cy ch p rz erw a n ia w alk, za k ła d ając y ch zabezpieczenie celów O N Z . R ozp o czął rów nież konsultacje z prem ierem A d o u lą w spraw ie p odjęcia negocjacji z C zom bem . W ich w yniku p.o. S ekretarza G eneralnego wyznaczył R a lp h a B unche’a, przedstaw icielem O N Z m ającym pośredniczyć w rozm ow ach. O głosił rów nież, że żołnierze O N Z n a czas trw a n ia rozm ów w strzym ają ogień (oficjalnego zaw ieszenia broni nie og ło szo n o )40.
P om im o tej d eklaracji Siły Z b ro jn e O N Z k o n ty n u o w ały d ziała n ia ofen-sywne. 19 g ru d n ia 1961 r. doszło d o zajęcia fabryki należącej do U nion M iniere d u M a u t-K a ta n g a , w ykorzystyw anej przez w o jsk a k atan g ijsk ie
31 D ok. O N Z S/4940/A dd.l8.
J" K eith Kyle przebywający w grudniu 1961 r. Elisabethville wspomina, iż Siły Zbrojne O N U C prow adziły niedokładny ostrzał, przez co pociski spadły na dw a szpitale. Niektórzy żołnierze O N Z mieli skłonność do celowania bazookam i w każdy pojazd, k tóry nie zatrzymał się na ich wezwanie. Szwajcar, który w prowincjonalnych władzach Czombego odpow iadał za finanse, został zabity w len sposób, a jego towarzysz korespondent BBC ciężko ranny. Pomimo niekorzystnych dla obrazu operacji kongijskiej doniesień, zachodnia opinia publiczna nie była w pełni inform ow ana o stratach wśród ludności cywilnej spow odowanych przez działalność wojsk O N U C . U ważano, że O N Z powinna być nieskazitelna (K. K y l e , op. cii., s. 9-10.). W ypadek ten, jak i inne przypadki strat wśród ludności cywilnej spowodowanych działalnością Sił Zbrojnych O N U C nie są opisywane w źródłach O N Z, które podkreślają troskę, z ja k ą kierownictwo operacji odnosiło się do losu cywilów.
Stanowisko prezydenta K onga (Brazzaville) i korespondencja U T hanta z przedstawicielem tamtejszych władz za: D ok. O N Z S/5027; D ok. O N Z S/5035.
40 R elacja o w ystosow aniu apeli przez władze Belgii, G recji, R epubliki M algaskiej i Wielkiej Brytanii w sprawie zakończenia walk w K atandze i działaniach U T hanta na rzecz doprow adzenia d o negocjacji Czombego z A doulą za: Yearbook o f the United Nations 1961 s. 74.
i najem ników d la celów m ilitarnych. W w yniku akcji przejęto d u ż ą ilość wysokiej jak o ści broni.
W d n iach 19-21 g ru d n ia 1961 r. w bazie K ito n a przy pośrednictw ie przedstaw iciela O N Z R a lp h a B unche’a i a m b a sa d o ra S tanów Z jednoczonych E d m u n d a G u illio n a p rzeprow adzone zostały rozm ow y M oise C zom bego i C yrille’a A douli. W ich w yniku sam ozw ańczy prezydent K a ta n g i złożył deklarację, w której uznał nierozerw alną jedność R epubliki K o n g a i władze rządu ce n traln eg o nad w szystkim i jej częściam i, zobow iązał się d o u znania i przestrzegania rezolucji R ad y B ezpieczeństw a i Z g ro m ad z en ia O gólnego o ra z u łatw ienia ich realizacji. M iał rów nież p o d p o rz ąd k o w ać „ż an d arm e rię” prezydentow i K a sa v u b u , k tó reg o uznał głow ą p a ń stw a 41.
D e k la rac ja z K ito n y w ydaw ała się być wielkim sukcesem polityki O N Z w K o n g u . Jej w ypełnienie oznaczało zakończenie secesji K a ta n g i. N apięcie w E lisabethville w yraźnie obniżyło się, a starcia w ojsk O N Z z k atan g ijsk ą „ ż a n d a rm e rią ” i n ajem n ik am i niem al zupełnie zan ik ły . U m ożliw iło to członkom Sił Z b ro jn y ch O N U C podjęcie w zm ożonych w ysiłków na rzecz przyw rócenia p ra w a i p o rz ąd k u publicznego, sta ra n o się przeciw działać szab ro w an iu opuszczonych dom ów . Nie u dało się je d n a k zapew nić bez-pieczeństw a n a terenie całej K atangi.
1 stycznia 1962 r. g ru p a zbuntow anych żołnierzy A N C d o k o n a ła m asakry 22 katolickich m isjonarzy, przeważnie Belgów, w K ongolo (północna K atanga) i sp ląd ro w ała m iasto. Ż ołnierze O N U C przeprow adzili ew akuację ocalałych niek o n g ijsk ich d u ch o w n y ch i z a k o n n ic z zag ro żo n e g o tere n u . Pełniący obow iązki S ek retarza G eneralnego, tłum acząc okoliczności całego zajścia, zauważył, iż żołnierze O N Z nic mogli stacjonow ać na tym obszarze z pow odu zdecydow anej opozycji sił katangijskich. 30 gru d n ia 1961 r. oddział „ ż a n -darm erii” wycofał się z m iasta, pozostaw iając je na łasce niezdyscyplinowanych żołnierzy A N C . O ru chach wojsk katangijskich nie zostało poin fo rm o w an e d ow ództw o O N U C i rząd centralny, w zw iązku z czym niem ożliw e było zapew nienie bezpieczeństw a w tej okolicy. C o więcej, w edług w ytłum aczeń U T h a n ta w alki w E lisabcthville w yczerpały d o stęp n e zasoby w ojsk O N U C i ograniczyły ich zdolność do utrzym yw ania p raw a i p o rz ąd k u w innych regionach K a ta n g i42.
W ydarzenia w K o n g o lo i zw iązane z nim i w yjaśnienia p.o. S ekretarza G eneralnego sk łan iają d o zastanow ienia się nad ch a rak terem w ydarzeń w K a ta n d ze. D o tragicznego incydentu doszło w m om encie w ycofania „ ż a n d a rm e rii” k atan g ijsk iej, w spom aganej n ajem n ik am i fo rm acji, której
41 Postanowienia deklaracji z K itony za: D ok. O N Z S/5038: R eport of the Secretary - G eneral concerning the negotiations between the Prime M inister o f the Congo (Leopoldville) and the President of the provincial goverm ent of K atanga.
42 Opis wydarzeń w K ongolo i związanych z nimi wyjaśnień p.o. Sekretarza G eneralnego za: Yearbook o f the United Nations 1961..., s. 76.
istnienie było o stro zw alczane przez kierow nictw o O N Z . Ja k się jed n ak okazało, tylko obecność tych zorganizow anych sił katangijskich, dow odzonych przez obcych oficerów , g w aran to w ała spokój w m ieście. Z b ro d n i d o k o n ali żołnierze A N C , k tó ra od p ó łto ra ro k u podlegać m iała specjalnem u p ro -gram ow i przeszkolenia prow adzonego przez przedstaw icieli O N U C . W yjaś-nienia U T h a n ta brzm ią wręcz kuriozalnie, jeżeli wziąć pod uw agę fak t, iż zasoby Sił Z b ro jn y ch O N Z m iały zostać w yczerpane w w yniku ofensyw nej akcji m ilitarnej m ającej de fa c to w ym usić na prow incjonalnych w ładzach K a ta n g i zaak cep to w an ie kon k retn eg o rozw iązania politycznego, zam iast zostać użyte dla o ch ro n y ludności cywilnej.
U dział w ojsk O N U C w d ram atycznych w ydarzenia rozgryw ających się pod koniec 1961 r. w K a ta n d z e nie został p o d d an y szerszej dyskusji n a forum O N Z . P odczas trw ającej wówczas XVI sesji Z g ro m ad z en ia O gólnego ogran iczo n o się niem al wyłącznie do p rzeprow adzenia d eb a ty n a tem at lin an so w an ia całej operacji. R a d a B ezpieczeństw a zdecydow ała się w ogóle odłożyć dyskusje w tej sprawie.
P oczątk o w e d ziałan ia sam ozw ańczego p rezydenta najbogatszej prow incji K o n g a w skazyw ały n a chęć w spółpracy i w ypełnienia w a ru n k ó w deklaracji z K ito n y 43. 27 g ru d n ia 1961 r. C zom be wysłał przedstaw icieli n a o b rad y p a rla m e n tu kongijskiego. D ostarczył rów nież trzech delegatów , m ających wziąć udział w pracach kom isji opracow ującej projekt konstytucji. 15 stycznia 1962 r. p rz e p ro w a d z o n o w ym ianę jeń có w p o d a u sp ic ja m i C zerw o n eg o K rzyża: 15 członków personelu m ilitarnego O N U C odzyskało w olność, w zam ian w ypuszczono 33 „ ż a n d a rm ó w ” . W E lisabethville pojaw iły się m ieszane p a tro le , złożone z żołnierzy katangijskich i członków Sił Z brojnych O N Z . D o ich głów nych zad ań należało o p an o w an ie pow tarzający ch się ra b u n k ó w d o k o n y w a n y ch przez B alubów , spow odow anych b ra k am i w d o -staw ach żyw ności d o o bozu uchodźców .
W krótce jed n ak stało się jasne, iż pom im o zobow iązań podjętych w K itonie M oise C zom be pow rócił d o swej daw nej polityki obliczonej n a uzyskanie dla K atangi niepodległości. K onsekw entnie sprzeciwiał się w prow adzeniu Sił Z broj-nych O N U C do Jadotville, Kolwezi, K am inaville i kilku inbroj-nych miejscowości. O św iadczył, że d ek laracja z K ito n y w ym aga p rzed y sk u to w an ia i akceptacji przez Z grom ad zen ie P row incjonalne, pełniące rolę p arla m en tu K a ta n g i, co um ożliw iło m u uchylanie się od stosow ania jej p o stan o w ień 44. O bcy personel w ojskow y p o zo staw ał w K a ta n d ze, korzystając z cyw ilnych d o k u m en tó w .
43 Rozwoju sytuacji w K ongu w okresie I—VIII 1962 r. przedstaw iony za: Dok. O N Z S/5053 & A d d .1-9; D ok. O N Z S/5053/ADD.10; D ok. O N Z S/5053/AD D. 11: R eport o f the Officer - in - charge to the Secretary - General relating to the im plem entation o f Security Council resolutions S/4741 o f 21 F ebruary 1961 and S/5002 o f 24 N ovember 1961.
44 15 II 1962 r. Zgrom adzenie uznało „projekt deklaracji” z K itony jedynie za „potencjalną podstaw ę dyskusji n a tem at rozw iązania konfliktu kongijskiego” z centralnym rządem.
C ałe pierw sze półrocze 1962 r. w ypełnione zostało bezow ocnym i negoc-jacjam i podejm ow anym i z C zom bem przez przedstaw icieli rz ąd u centralnego i O N U C . 26 czerw ca 1962 r. rozm ow y w ładz z E lisabethville i Leopoldville zostały ostatecznie zerw ane, kiedy to p o kolejnej ich turze obie delegacje nie były w stanie uzgodnić treści w spólnego k o m u n ik atu .
Spraw ą, k tó ra w yw oływ ała wielki niepokój w śród do w ó d ztw a O N U C , były p rz y g o to w a n ia w ładz k atan g ijsk ich d o uczczenia drugiej rocznicy p ro k la m o w a n ia niepodległości. P om im o zapew nień w ładz k atan g ijsk ich 0 ograniczonej skali obchodów 11 lipca 1962 r. 2000 ża n d arm ó w o ra z 800 p olicjantów przedefilow ało ulicami Elisabethville. Z ostali oni dostarczeni do stolicy K a ta n g i przez drogę „T o m b e u r A venue” , n a której nie było po ste-ru n k ó w wojsk O N Z . W odpow iedzi przedstaw iciel O N Z w K a ta n d z e Eliud W. M a th u złożył p ro test przeciw ko pogw ałceniu wcześniejszych uzgodnień 1 p o in fo rm o w a ł o decyzji za b lo k o w an ia „ T o m b e u r A v e n u e” . 17 lipca 1962 r. d e m o n strac ja złożona głównie z kobiet zgrom adziła się naprzeciw ko blok ad y utw orzonej przez w ojska O N Z na „ T o m b e u r A v en u e” . K atan g ijk i w liczbie od 3 d o 10 tys. zaatakow ały posteru n ek O N U C przy użyciu kijów i kam ieni. Ż ołnierze O N U C oddali kilka strzałów ostrzegaw czych nad głow am i tłu m u , w celu rozproszenia d em o n stran tó w . W ładze katangijskie podały, iż w w yniku akcji członków Sił Z b rojnych O N Z za b ita została jed n a ko b ieta i piętnastoletni chłopiec. P rzeprow adzone przez funkcjonariuszy
O N Z śledztw o nie potw ierdziło tej wersji w ydarzeń45.
O d p o czątków lipca 1962 ro k u w ładze katangijskie nasiliły działania nękające w obec personelu cyw ilnego i w ojskow ego O N U C . D o k o n y w an o bezpraw nych aresztow ań i k onfiskat pojazdów . N iek tó re sklepy odm aw iały sprzedaży to w aró w członkom m isji kongijskiej. W kolejnym przedstaw ionym 8 p a ź d z ie rn ik a 1962 r. ra p o rcie pośw ięconym realizacji rezolucji R ad y B ezpieczeństw a O ficer O dpow iedzialny za O N U C R o b ert G a rd in e r zwrócił uw agę n a system aty czn e w zm acnianie liczebności n ajem n ik ó w w ciągu
1962 r. o raz budow ę w tym okresie przez w ładze K a ta n g i sił pow ietrznych, w raz z ko n ieczn ą in fra stru k tu rą lądow ą.
N asilenie w rogich w obec personelu O N U C działań w K a ta n d ze, nowe walki w p ółnocnym regionie tej prowincji o raz b ra k p o ro zu m ien ia n a linii E lisabethville-L eopoldville po raz kolejny w ykazały niestabilność sytuacji i konieczność poszu k iw an ia dyplom atycznych m ożliw ości rozw iązania ko n - gijskiego p roblem u. D o d a tk o w o U T h a n t był głęboko za n iepokojony fin an -sow ą sytuacją O N Z i jej rosnącym deficytem budżetow ym spow odow anym kosztam i operacji kongijskiej. W zw iązku z tym stara ł się ograniczać koszty d ziałań O N U C . B irm ański d y p lo m ata obaw iał się, iż b ra k szybkiego ro z -w iązania całego p ro b lem u dopro-w adzi d o -w ycofania oddziałó-w -w ojsko-w ych,
a to m ogło przyczynić się d o niew ypełnienia zobow iązań finansow ych przez państw a zaangażow ane w w ykup obligacji O N Z 46. W obec tego p.o. Sekretarza G eneralnego przeprow adził szereg m iędzynarodow ych konsultacji i przedstaw ił w sierpniu 1962 r. P la n N arodow ego P o je d n an ia dla K o n g a 47. G łów nym założeniem p lan u U T h a n ta było szybkie zakończenie p ra c n ad projektem nowej konstytucji przew idującej federalny system rządów .
P lan p .o . S e k re ta rz a G en eraln e g o zo stał przychylnie przyjęty przez w ładze Belgii, S tanów Z jednoczonych i W ielkiej B rytanii. R ząd Z S R R nie odniósł się b ezpośrednio d o planu, w ypow iedział się n a to m ia st za „jak najszybszym przyw róceniem integralności terytorialnej i jedności R epubliki Kongijskiej, a tym sam ym i spełnieniem przez O N Z swej misji w tym k ra ju ” 48.
23 sierpnia 1962 r. prem ier Cyrille A d o u la za akceptow ał plan U T h a n ta , a 3 w rześnia 1962 r. p o d o b n ie uczynił C zom be. 10 w rześnia 1961 r. R o b ert G a rd in e r p rz ed staw ił w ładzom centraln y m i p ro w in c jo n a ln y m p ro g ram realizacji planu i wezwał d o utw orzenia m ieszanych kom isji dla w ypracow ania szczegółow ych rozw iązań jego postanow ień m ilitarnych i finansow ych. T rzy tak ie kom isje rozpoczęły działalność w dniach 22-24 w rześnia 1962 r.
27 w rześnia 1962 r. opraco w an y przy w spółpracy ekspertów O N Z projekt federalnej k onstytucji został przedstaw iony prem ierow i K o n g a , a następnie p rzek azan y obu Izb o m P a rla m e n tu 49. Przedstaw iciele K a ta n g i odm ów ili dyskusji nad tym projektem . W tym sam ym okresie w im pasie znalazły się o b ra d y w spólnych kom isji m ających ustalać szczegóły w p ro w ad zen ia P lanu N aro d o w eg o P o jed n an ia. R ozm ow y na linii E lisabethville-L eopoldville po
4<> W ten sposób postawę U T hanta scharakteryzował 26 VI 1962 r. na 500. posiedzeniu N arodow ej Rady Bezpieczeństwa Adlai Stevenson. N a tym samym posiedzeniu prezydent John Kennedy opowiedział się za współpracą z W ielką Brytanią i Belgią w sprawie kongijskiej, sprzeciwił się natom iast zaangażowaniu Stanów Zjednoczonych w ew entualną akcję zbrojną
(Foregin Relations o f the United States, 1961-1963, vol. XXV: O rganization o f Foregin Policy,
Inform ation Policy, United N ations, Scientific M atters, W ashington 2001, poz. 211, s. 453-454). 41 Opis d ziałań p.o. S ekretarza G eneralnego na rzecz dyplom atycznego rozw iązania konfliktu kongijskiego za: Yearbook o f the United Nations 1962, Office o f Public Inform ation U nited N ations, New York 1964, s. 70-75; D ok. O N Z S/5053/ADD.1 l/II: R eport o f the Officer - in - charge to the Secretary - General relating to the im plem entation o f Security Council resolutions S/4741 o f 21 F ebruary 1961 and S/5002 of 24 N ovem ber 1961. Comments by the Secretary - G eneral; D ok. O N Z S/5053/ADD.13 & A D D . 13/A D D . 1: R eport of the Officer - in - charge to the Secretary - General relating to the im plem entation o f Security Council resolutions S/4741 o f 21 February 1961 and S/5002 of 24 N ovem ber 1961.
48 Stanowisko władz Belgii za: „Zbiór D okum entów ” 1962, nr 9, poz. 136, s. 1118-1119, stanow isko władz Stanów Zjednoczonych za: ibidem, poz. 134, s. 1114-1115, stanow isko władz Wielkiej Brytanii za: Tamże, poz. 135 s. 1116-1117, stanowisko rządu ZSRR za: ibidem, poz. 137, s. 1120-1124.
49 Projekt konstytucji dokładnie regulował kompetencje władz federalnych i prowincjonalnych, pozostaw iając w dyspozycji tych pierwszych większość dochodów podatkow ych (art. 40, p. 10) oraz kontrolę nad żandarm erią i służbą bezpieczeństwa „Sûreté nationale” (art. 196).
raz kolejny utk n ęły w m artw ym punkcie, nie uczyniono żadnych kroków w celu integracji K a ta n g i z resztą K o n g a. O bie strony w zajem nie obw iniały się o niepow odzenia w realizacji p lanu U T h a n ta .
W tej sytuacji kierow nictw o O N Z pró b o w ało do p ro w ad zić do w yw arcia presji ekonom icznej na K atangę. Tym czasem władze katangijskie akcentow ały aspiracje niepodległościow e i oskarżały O N Z o plany p o d b o ju prow incji. D ochodziło do p o w tarzających się atak ó w n a cywilny i w ojskow y personel O N U C o raz kradzieży własności O N Z 50. Nie ustaw ały w alki w północnej K a ta n d ze. Siły C zom bcgo używały lotnictw a do w alki z oddziałam i rządu centralnego.
24 g ru d n ia 1962 r. oddział „ż an d arm e rii” otw orzył ogień w kieru n k u pozycji etiopskich wojsk O N Z w Elisabethville. Ż ołnierze etiopscy wykazali się dyscypliną i pow strzym ali od zbrojnej odpow iedzi. T ego sam ego d n ia K atangijczycy ostrzelali i zmusili do ląd o w an ia h elik o p ter O N U C . Jeden z członków załogi zm arł z pow odu brak u zapew nienia m u opieki m edycznej, pięciu innych o dniosło pow ażne ob rażen ia w w yniku pobicia. N astępnego d n ia siły C zom bego k o n tynuow ały ostrzał pozycji O N Z .
W celu uniem ożliw ienia opuszczenia stolicy K a ta n g i przez przedstaw icieli m iejscow ych w ładz, m og ący ch p o d jąć decyzję w sp raw ie ew entualnego przerw an ia w alk i uw olnienia aresztow anej załogi zestrzelonego śm igłow ca przedstaw iciel O N Z w E lisabethville Eliud W. M a th u p o d jął decyzję o nie- w ypuszczaniu z m ia sta sam ozw ańczego p rezydenta najbogatszej prow incji K o n g a i podległych m u m inistrów . 27 g ru d n ia 1962 r. C zom be stwierdził, iż restrykcje te stan o w ią część planu zakładającego aresztow anie władz k atang ijsk ich w celu narzu cen ia K a ta n d ze am erykańskiej dom inacji.
27 g ru d n ia 1962 r. nasilił się ostrzał pozycji Sił Z b ro jn y ch O N Z , znaj-dujących się w E lisabethville i okalających to m iasto . T ego sam ego dn ia przedstaw iciel O N Z zaprosił sam ozw ańczego prezy d en ta K a ta n g i, by udał się z nim obejrzeć m iejsca atak ó w n a w ojska O N Z . P odczas inspekcji zostali oni ostrzelani przez oddział „ ż an d arm e rii” . W zaistniałej sytuacji C zom be obiecał p o d jąć wysiłki na rzecz pow strzy m an ia o strza łu pozycji wojsk O N Z prow adzonego przez podległe m u siły. Pom im o tego zobow iązania ostrzał był kontynuow any podczas nocy 27 na 28 grudnia 1962 r. i następnego dnia.
28 g ru d n ia 1962 r. w to k u dalszych rozm ów z Przedstaw icielem O N Z w E lisabethville, C zom be w zasadzie zgodził się na w strzym anie ognia
50 Relacja o atakach wymierzonych w personel cywilny i wojskowy O N U C , opis okoliczności podjęcia i przebiegu akcji O N U C w okresie od 28 X II 1962 d o 4 I 1963 za: D ok. ONZ S/5053/A dd.l4: R eport of the OlTiccr - in - charge to the Secretary - G eneral relating to the im plem entation o f Security Council resolutions S/4741 o f 21 February 1961 and S/5002 o f 24 N ovem ber 1961; D ok. O N Z A/5801: Annual R eport o f the Secretary G eneral on the W ork of the O rganization 16 June 1962-15 June 1963, s. 8-10.
kierow anego przez podlegle m u siły przeciw ko w ojskom O N Z , usunięcie blokad drogow ych i w ycofanie „ż an d arm e rii” z pozycji d o g o d n y ch do atakow ania żołnierzy O N U C . Odm ówił jednak podpisania stosownej deklaracji w tej spraw ie, stw ierdzając, iż porozum ienie o zaw ieszeniu broni m usi zostać za ak cep to w an e przez katangijskich „m in istró w ” .
W obec takiej postaw y sam ozw ańczego p rezydenta K a ta n g i dow ództw o O N U C p odjęło decyzję o podjęciu koniecznych śro d k ó w dla usunięcia b lo k ad , zapew nienia personelow i O N U C sw obody ruch u i zlikw idow ania zagrożenia ze stro n y wojsk C zom bego. A kcja, której n a d a n o k ryptonim „G ran d Slam ” m iała być koordynow ana przez dow ódcę wojsk O N Z w K a ta n -dze g en erała-m a jo ra D . Prem C h an d a. 28 g ru d n ia 1962 r. pierw sze pozycje „ ż a n d a rm e rii” w E lisabethville zostały przejęte przez członków Sił Z brojnych O N U C . N a p o tk a n o bard zo słaby opór, K atangijczycy przew ażnie uciekali n a w idok zbliżających się żołnierzy. N a ulicach m ia sta pojaw ił się pojazd O N Z (rad io katangijskie n a skutek sab o tażu nie n ad aw ało swych audycji do 7 stycznia 1963 r.), z k tó reg o n ad aw an o francuskojęzyczne k o m u n ik aty d o ludności cywilnej inform ujące o ch arak terze działań O N Z i apelow ano o po zo stan ie w d o m ach . W celu zapobieżenia zam ieszkom i grabieżom w stolicy K a ta n g i w p row adzono godzinę policyjną o ra z ostrzeżo n o , iż do osób p ląd ru jący ch cudzą w łasność będzie się strzelać bez uprzedzenia.
29 g ru d n ia 1962 r. żołnierze O N Z usunęli liczne b lo k ad y drogow e. D ziałan ia te sp o tk ały się z um iarkow anym oporem ze stro n y katangijskiej. W w ydanym tego sam ego d n ia stanow isku C zom be oskarżył O N Z o za-atak o w an ie K a ta n g i i stw ierdził, iż z w ojskam i O N U C zostanie po d jęta w alka ja k o z „najw iększym w rogiem ” tej prow incji. Jednocześnie zagroził w ysadzeniem różnych instalacji w K a ta n d ze, w p rz y p ad k u n iezaprzestania działań p ro w ad zo n y ch przez Siły Z b ro jn e O N Z . K ierow nictw o O peracji K ongijskiej nie uległo w obec tych gróźb i w dniach od 30 d o 31 g ru d n ia
1962 r. podległe m u w ojska za p o m o cą sam ochodów p ancernych przejęły całkow itą k o n tro lę w E lisabethville i dw udziestokilom etrow ym pasie w okół m iasta. T a k zakończyła się pierw sza faza operacji.
T a k ż e w innych regionach najbogatszej prow incji K o n g a Siły Z brojne O N U C zajm ow ały pozycję i um ocnienia wojsk C zom bego, stara ją c się uzyskać m ożliw ość sw obody ruchu. 30 g ru d n ia 1962 r. żołnierze O N Z z G h a n y i Szwecji w kroczyli d o K am inaville.
31 g ru d n ia 1962 r. hinduscy członkow ie w ojskow ego personelu O N Z pod operacyjnym dow ództw em brygadiera R eg in ald a S. N o ro n h a rozpoczęli drugi e ta p operacji, podejm ując ofensyw ę w k ieru n k u Jado tv ille, w ażnego o śro d k a górniczego, w którym sk o n centrow ane były liczne oddziały najem -ników . N astęp n eg o d n ia w ysunięte oddziały O N Z osiągnęły rejon rzeki L ufira, je d n a k dalszy poch ó d u tru d n io n y został n a skutek uszkodzenia przez „ ż a n d a rm e rię ” m o stó w , przez k tóre w iodła d ro g a d o m iasta. K o n
