Biuletyn teologicznomoralny

Stanisław Urbański, Zbigniew

Teinert, Zbigniew Sareło, Antoni

Młotek, Edward Kaczyński, Jan

Pryszmont

Biuletyn teologicznomoralny

Collectanea Theologica 55/4, 71-100

C o lle c ta n e a T h eo lo g ica 55(1985) fase. IV

BIULETYN TEOLOGICZNOMORALNY

Z a w a r to ś ć : I. S P R A W O Z D A N IA . S y m p o z ja te o lo g ii d u c h o w o śc i. — 1. D u ­ c h o w o ść p o ls k a n a tle o s ta tn io b e a ty f ik o w a n y c h P o la k ó w . — 2. W k rę g u ży cia i m y ś li w s p ó łc z e s n y c h m is trz ó w d u c h o w o śc i c h rz e ś c ija ń s k ie j. II. Z N O W S Z Y C H P U B L IK A Ç J I. 1. W o k ó ł p r o b le m a ty k i n o r m m o r a ln y c h . N o rm y a h is to r ia z b a w ie n ia — 2. E to s so lid a rn o ś c i c h rz e ś c ija ń s k ie j. — 3: K w e s tie m o r a ln e d o ty c z ą c e ż y c ia fizy czn eg o . II I. Z A K T U A L N E J P R O B L E M A T Y K I. „ Z m ia n a p łc i” u tr a n s s e k s u a lis tó w . A s p e k ty m o r a ln e z a g a d n ie n ia . — 1. O pis z ja w is k a . — 2. O c e n a m o r a ln a . — 3. P r a w o d a w s tw o p a ń s tw o w e . — 4. K a ­ n o n ic z n e m a łż e ń s tw o tr a n s s e k s u a lis tó w *.

I. S P R A W O Z D A N IA

S ym p ozja teo lo g ii d u ch o w o ści

N a p r z e s tr z e n i d w ó c h l a t k a te d r a te o lo g ii d u c h o w o śc i p o d k ie r o w n ic ­ tw e m k s. p ro f. d r. h a b . S. O l e j n i k a w A k a d e m ii T e o lo g ii K a to lic k ie j z o r­ g a n iz o w a ła d w a sy m p o z ja .

P ie rw s z e z n ic h o d b y ło się w d n. 10 i 11 lis to p a d a 1983 r . i d o ty c z y ło c h a r a k te r y s ty c z n y c h ry s ó w d u c h o w o śc i o s ta tn io b e a ty f ik o w a n y c h P o la k ó w . D ru g ie p rz e p r o w a d z o n e w d n . 12 i 13 lis to p a d a 1984 r . o b e jm o w a ło p ro b le m a ­ ty k ę d u c h o w o śc i k s. k a r d . S. W y sz y ń sk ie g o i T o m a sz a M e rto n a .

1. C h arak terystyczn e ry sy d u ch o w o ści p o lsk iej n a tle osta tn io b e a ty fik o w a n y c h P o la k ó w

R o z w a ż a n ia d o ty c z ą c e te g o te m a tu ro z p o c z ą ł r e f e r a t k s. p ro f. d r. h a b . W a le ria n a S ł o m k i P o ls k a s p e c y fik a d u c h o w o śc i c h r z e ś c ija ń s k ie j. A u to r z a s ta n a w ia się n a d p o ls k im z ró ż n ic o w a n ie m w s p ó ln e j c a łe m u c h r z e ś c ija ń ­ s tw u d u ch o w o ści.

P y ta n i a o s p e c y fik ę n a t u r y P o la k ó w , o c e c h y c h a r a k te r y s ty c z n ie p o ls k ie w d u c h o w e j p o s ta w ie c h r z e ś c ija ń s k ie j n a ro d u , b y ły szczeg ó ln ie a k tu a l n e w d o b ie u t r a t y n ie p o d le g ło ś c i. W o k re s ie ro m a n ty z m u z a ry s o w a ły się d w a n u r ty . J e d e n u tr z y m y w a ł, że S ło w ia n ie w z e tk n ię c iu z c h rz e ś c ija ń s tw e m z a ­ c h o w a li so b ie w ła ś c iw e cech y , b o w ie m c h rz e ś c ija ń s tw o b y ło z g o d n e z n a t u r ą S ło w ia n czczący ch je d n e g o b o g a : ja sn o śc i, ś w ia tła i d o b ra . D ru g i w s k a z y w a ł ro z b ie ż n o śc i m ię d z y re lig ią S ło w ia n i c h rz e ś c ija ń s tw e m . W ięk szo ść p is a rz y ro m a n ty c z n y c h s k ł a n ia ł a się k u te m u d ru g ie m u p o g lą d o w i m a ją c p o czu cie szo k u k u ltu ro w e g o , ja k i sp o w o d o w a ło p rz y ję c ie c h r z e ś c ija ń s tw a p rz y ró ż n i­ c a c h s y s te m u w y o b r a ż e ń o b u re lig ii: „ re lig ii z w y c ię s k ie j i z d ra d z o n y c h , w r a z z p o rz u c o n ą k u lt u r ą , b o g ó w s ło w ia ń s k ic h ” . D r a m a t d z ie jó w p o ls k ic h z o sta ł t u t a j o sad z o n y w m ia s ta c h P ia s ta i P o p ie la , W a n d y , W e n e d ó w i L e c h itó w . P y ta n i e o c e c h y c h a r a k t e r y z u ją c e n a r ó d p o d e jm o w a li p is a rz e , h is to ry c y i m y ś lic ie le ró ż n y c h o r i e n ta c j i X IX w ie k u i p o d e jm o w a n e je s t o n o n a d a l w c z a sa c h w sp ó łc z e s n y c h . A u to r p rz e d s ta w ił w y p o w ie d z i n a te n te m a t T . C h r z a n o w s k i e g o , J. T i s c h n e r a i H. M o r a w s k i e j . W y p o w ied zi * R e d a k to re m n in ie js z e g o b iu le ty n u je s t k s. J a n P r y s z m o n t , W a r­ szaw a.

t e o p u b lik o w a n e z o s ta ły w m ie s ię c z n ik u „ Z n a k ” w la ta c h 1970— 71 o ra z w w y d a n iu k s ią ż k o w y m p t. T r w a le w a r to ś c i k u l t u r y p o ls k ie j.

T. C h r z a n o w s k i u tr z y m u ją c , że n a r ó d p o ls k i c h a r a k t e r y z u j e m e la n ­ c h o lia, k o rz e n ie je j u p a tr u j e w c h ło p s k ie j z a d u m ie n a d lo sem , czego w y r a ­ z e m s ta ł się C h ry s tu s F r a s o b liw y w c h rz e ś c ija ń s k im ż y c iu n a ro d u .

W p e w n e j m ie rz e k o n ty n u u j e t e n w ą te k k s. J . T i s c h n e r , a le m ó w i ju ż o s a r m a c k ie j m e la n c h o lii, n a d a ją c p rz y m io tn ik o w i „ s a r m a c k i” se n s n e ­ g a ty w n y w o d ró ż n ie n iu od p rz y m io tn ik a „ p o ls k i” . W e d łu g k s. J . T is c h n e r a c h a r a k te r y s ty c z n a d la s a r m a ty z m u ch ęć im p o n o w a n ia s p r a w ia , że p o ra ż k a n ie p o w o d u je ro z p a c z y a m e la n c h o lię i n ie s ie ze s o b ą w ia r ę w p rz y p a d e k . T a w ia r a w p ra w d z ie w y r a b ia z d o ln o ść w y z y s k iw a n ia p rz y p a d k ó w , a le ro d z i r ó w n ie ż n ie c h ę ć do p o d e jm o w a n ia i r o z w ią z y w a n ia f u n d a m e n ta ln y c h p r o b le ­ m ó w . *

H . M o r a w s k a p o d e jm u ją c zag ad n ien ie c h a ra k te ru szlach ty polskiej, w ś la d za S. O s s o w s k i m , w y ró ż n ia w a r to ś c i c o d z ie n n e i u ro c z y s te . W y ­ ró ż n ie n ie to p o z w a la z ro z u m ie ć w y s tę p u ją c e u z n a n ie d la w a r to ś c i p o d s ta w o ­ w y c h : p a ń s tw a i p r a w a o ra z p o c h w a łę p o b o żn o ści, sp ra w ie d liw o ś c i, m iło ści o jc z y z n y , m ę s tw a i w o ln o śc i, p rz y je d n o c z e s n y m in d y w id u a liz m ie i a n a r c h iz ­ m ie, p ro w a d z ą c y m do z a p rz e c z e n ia ty m w a rto ś c io m w ż y c iu c o d zie n n y m .

A u to r r e f e r a tu p o w o ła ł się ta k ż e n a w y n ik i a n k ie t y „ S ło w a P o w s z e c h n e ­ g o ”, w k tó r e j r e s p o n d e n c i u z n a li za tr w a ł e w k u lt u r z e p o ls k ie j tr z y w a r to ś ­ ci: w o ln o ść , to le r a n c ję i p a tr io ty z m . P e w n ą s y n te z ą p rz e d s ta w io n y c h p rz e z a u to r a p o g lą d ó w b y ła ró w n ie ż p rz y to c z o n a w y p o w ie d ź A. M a t e j k i , z w r a c a ją c a u w a g ę n a p r z e r o s t g e s tu n a d c z y n e m w p o s ta w ie P o la k ó w . K s. S ło m k a o m a w ia ł n a s t ę p n ie k o n c e p c ję n a r o d u w n a u c z a n iu k s. k a r d . W y s z y ń s k i e g o , w e d łu g k tó r e j n a r ó d j e s t s w o is ty m p o d m io te m d z ie jó w z b a w ie n ia . B ę d ą c ro d z in ą , a n a lo g ic z n ie do je d n o s tk i i ro d z in y , is tn ie ­ je w r e l a c ji do B o g a i K o śc io ła . N a p y ta n ie o ź ró d ło d u c h o w e j m o cy n a r o d u p o ls k ie g o , k a r d . S. W y s z y ń s k i o d p o w ie d z ia ł: „ ta je m n ic ą te j n ie z w y k łe j m o cy je s t f a k t, że P o ls k a je s t z w a r ta ja k o n a r ó d , z w a r ta n a ro d o w o i re lig ijn ie , szczeg ó ln ie w sw e j m iło ści do K o śc io ła i M a tk i N a jś w ię ts z e j...”

T a k ż e O jciec Ś w ię ty d a ł w y ra z p o d o b n e j o c e n ie s p e c y f ik i d u c h o w e j p o ­ s ta w y n a r o d u , k ie d y w c z a sie sw e j p ie rw s z e j p ie lg rz y m k i do O jc z y z n y m ó ­ w ił o P o ls c e : „ k tó r a p rz e z c a ły c ią g sw y c h d z ie jó w z w ią z a ła się z K o śc io łe m C h ry s tu s o w y m i ze S to lic ą R z y m s k ą szcz e g ó ln y m w ię z e m d u c h o w e j je d ­ n o ś c i”.

Z d a n ie m a u to r a d o p ie ro „ ro z p o z n a w a n ie p o ls k ie j sp e c y fik i d u c h o w n o śc i ze s t r o n y sz c zeg ó ln ej a s y m ila c ji ta je m n ic c h r z e ś c ija ń s k ic h , sz c z e g ó ln y c h p o tr z e b lu b szczeg ó ln ej w ra ż liw o ś c i P o la k ó w i szczeg ó ln eg o sp o s o b u b y c ia w o d n ie ­

s ie n iu do rz e c z y w is to śc i, p o zw o li z ro z u m ie ć p o ls k ą s p e c y f ik ę i je j is to tn ą to ż ­ sam o ść z d u c h o w o śc ią c h r z e ś c ija ń s k ą ” .

D u ch o w o ść p o ls k a , w e d łu g r e f e r e n ta , o d z n a c z a się sp e c y fic z n y m ry s e m k o śc ie ln o ś c i i m a r y jn o ś c i r o z u m ia n e j c h ry s to c e n try c z n ie . K lu c z e m do z ro z u ­ m ie n ia te jż e d u c h o w o śc i je s t je d n o ś ć ta je m n ic y K o śc io ła , M a r y i i C h ry s tu s a . D la te g o a u t o r a k c e n to w a ł p o ls k ą w ra ż liw o ś ć n a id e ę d z ie c ię c tw a B ożego, k tó ­ r e ro z c ią g a się n a d z ie c ię c tw o w z g lę d e m K o śc io ła i N a jś w ię ts z e j M a ry i P a n ­ n y . D u ch o w o ść tę c h a r a k t e r y z u j e e w a n g e lic z n a p o s ta w a m iło śc i w y r a ż a ją c a się w m o d lite w n y m p rz e ś w ia d c z e n iu K o śc io ła , że B óg s w ą w sz e c h m o c o b ja w ia w m iło s ie rd z iu i p rz e b a c z e n iu . K s. S ło m k a w s k a z a ł ró w n ie ż n a w y n ik a ją c ą z n a t u r y P o la k ó w p o tr z e b ę a k c e p ta c ji i o tw a rc ia , w y r a ż a ją c ą się w d z ie ­ c ię c tw ie d u c h o w y m i p o z y ty w n e j d e z in te g ra c ji — o sią g n ię c iu d o sk o n a ło śc i i ła d u p rz e z p o ra ż k i i ch ao s. Z w ra ż liw o ś c ią P o la k ó w a u to r łą c z y ł p e w n ą „ n ie o b lic z a ln o ś ć ”, k tó r ą N o rw id o k re ś la „ m ą d r ą g łu p o tą S ło w ia n ”.

K o le jn y m ó w c a o. d r C z e sła w G i 1 O CD p r z e d s ta w ił d u c h o w o ść b ło g o ­ s ła w io n e g o R a f a ła K a l i n o w s k i e g o .

N a w s tę p ie r e f e r a t u z a ry s o w a ł z a s a d n ic z e o k re s y r o z w o ju d u ch o w o śc i b ło g o s ła w io n e g o . J a k o p ie r w s z y e ta p o m ó w ił w p ły w ś ro d o w is k a ro d z in n e g o , k tó r e n a u c z y ło go w ie rn o ś c i e ty c e re lig ijn e j o ra z o tw a r to ś c i n a p o tr z e b y d r u ­ giego cz ło w ie k a .

W a ż n y m o k re s e m d la ro z w o ju d u c h o w e g o o. R a f a ła b y ł sie d m io le tn i o k re s p o b y tu w P e te r s b u r g u ro z p o c z ę ty z n ie c h ę c e n ie m do K o ścio ła, b r a k ie m o d c z u w a n ia p o tr z e b y ła s k i, a le sto p n io w o p ro w a d z ą c y go do p o s z u k iw a n ia w ła s n e j d ro g i do B oga, z a k o ń c z o n e j s p o w ie d z ią i k o m u n ią ś w ię tą o ra z d e c y ­ z ję p o ś w ię c e n ia się n a słu ż b ę B ogu.

N a s tę p n y m , z w y o d rę b n io n y c h p rz e z a u to r a , o k re s e m k s z ta łto w a n ia się d u c h o w o śc i o. R a f a ła b y ł pobyt; n a z e s ła n iu , g d z ie je g o ży cie r e lig ijn e m ia ło c h a r a k t e r w y b itn ie a p o s to ls k i. W reszcie o s ta tn i e ta p — tr z y d z ie s to le tn i o k re s w z a k o n ie k a r m e lita ń s k im .

W d a ls z e j części r e f e r a t u o. G il c h a r a k t e r y z u j e tr z y szczeg ó ln ie w a ż n e ce c h y d u c h o w o śc i o. R a fa ła : o tw a rc ie się n a b liź n ie g o , e k le z ja ln o ś ć o ra z m a ­ ry jn o ś ć .

O tw a rc ie n a b liź n ie g o , w e d łu g o. R a fa ła , w y m a g a o fia ry , k tó r a w y z w a la ­ ją c c z ło w ie k a z e g o izm u , cz y n i go w e w n ę tr z n ie w o ln y m . S łu ż b a b liź n ie m u je s t n a jb a r d z ie j w id o c z n y m w y ra z e m m iło śc i B oga.

D ru g im e le m e n te m d u c h o w o śc i p o d k re ś la n y m p rz e z p re le g e n ta b y ła e k le z ja ln o ś ć b ło g o s ła w io n e g o . W czasie k r y z y s u w ia r y u t r a c i ł p o czu cie w ię z i z K o śc io łe m . L e k tu r a , r e f le k s je , a n a d e w s z y s tk o d o ś w ia d c z e n ie ła s k i s a k r a ­ m e n tu p o je d n a n ia o d k ry ły m u w a g ę s a k r a m e n tó w ś w ię ty c h . K o śc ió ł s t a ł się d la n ie g o n a jw y ż s z y m a u to r y te te m , w ie rn o ś ć K o śc io ło w i u to ż s a m ia ł z w ie r ­ n o ś c ią B ogu. S z c z e g ó ln y m p r z e ja w e m w ię z i z K o śc io łe m b y ła jego tr o s k a 0 je d n o ś ć c h rz e ś c ija ń s tw a . W ie lo k ro tn ie d o ś w ia d c z a ł w s w o im ż y c iu b o le ­ sn y c h śla d ó w ro z ła m u K o śc io ła . W zb u d ziło to w n im n ie o d p a r te p ra g n ie n ie s łu ż b y n a rz e c z je d n o ś c i K o śc io ła .

O m a w ia ją c tr z e c ią z c e c h b ło g o s ła w io n e g o a u to r z w ró c ił u w a g ę , że jeg o k u lt M a r y i m ia ł n ie ty lk o c h a r a k t e r c h r y s to c e n try c z n y a le e k le z ja ln y . O. R a ­ f a ł b y ł p rz e k o n a n y , że ja k je d n a w ia r a w C h r y s tu s a O d k u p ic ie la tw o rz y K o śció ł, t a k te ż K o śc ió ł t e n je d n o c z y , a m oże ra c z e j p o w in n a je d n o c z y ć w s p ó ln o ta m iło śc i d o J e g o M a tk i. U w a ż a ł, że n a b o ż e ń s tw o do M a tk i C h r y ­ s tu s a u ła t w i z je d n o c z e n ie K o śc io ła w sc h o d n ie g o z z a c h o d n im .

W sw y c h w n io s k a c h r e f e r e n t d o sz e d ł do s tw ie rd z e n ia , że d u ch o w o ść bł. R a f a ła b y ła g łę b o k o z a k o rz e n io n a w re lig ijn o ś c i p o ls k ie j. F o rm o w a ła się w tr u d n y c h w a r u n k a c h b y tu n a ro d o w e g o i k o śc ie ln e g o . J a k w z ó r u m ie ję tn e g o łą c z e n ia m iło ści B oga i O jczy zn y , z a c h o w a n ia w o ln o ś c i w e w n ę trz n e j w w a ­ r u n k a c h z e w n ę trz n y c h u z a le ż n ie ń , m oże b y ć p o c ią g a ją c a d la w s p ó łc z e s n y c h P o la k ó w .

N a s tę p n ie o. d r h a b . D o m in ik W i d e r O CD o m ó w ił d u c h o w o ść bł. A lb e r ­ t a C h m i e l o w s k i e g o . R o zp o czął od w a r u n k ó w k s z ta łtu ją c y c h t ę d u c h o ­ w o ść , p r z y czy m w p ły w d o m u ro d z in n e g o , u d z ia ł w p o w s ta n iu sty c z n io w y m , w y k s z ta łc e n ie a rty s ty c z n e b ło g o sła w io n e g o , u z n a ł je d y n ie za u w a r u n k o w a n ia w s tę p n e .

Z a sa d n ic z e z n a c z e n ie w fo r m o w a n iu s ię d u c h o w o śc i b r . A b e r ta — z d a ­ n ie m a u to r a — w y w a r ł je g o p o b y t w n o w ic ja c ie je z u itó w o ra z z w ią z a n ie się z I I I z a k o n e m fr a n c is z k a ń s k im . D u ch o w o ść b ło g o s ła w io n e g o k s z ta łto w a ła się w o p a rc iu o ró ż n e ź ró d ła , do k tó r y c h n a le ż ą ta k ż e d z ie ła T o m a sz a à K e m p is 1 św . J a n a o d K rz y ż a . Z a c z ę ła się o n a fo rm o w a ć w c z a sie k ie d y p o d ją ł m a ­ lo w a n ie sw eg o p ie rw s z e g o o b ra z u re lig ijn e g o „E cce H o m o ”. W w y m o w ie te g o o b ra z u , k tó r y m a lo w a ł p r a w ie p rz e z c z te rn a ś c ie la t, a u to r p o s z u k u je k o rz e n i te g o w s z y stk ie g o , co w ży c iu b r. A lb e r ta s ta ło się n a jw a ż n ie js z e .

B r. A lb e rt o d n a la z ł C h ry s tu s a w c ie rp ią c y c h . P o w y m a lo w a n iu g ło w y c ie rp ią c e g o P a n a , z a c z ą ł w id z ie ć G o w e w s z y s tk ic h z n ie w a ż o n y c h . Z n ie w a ż o ­ n e o b licza z aczęły d o m a g a ć się od n ie g o pom ocy.

P rz e z C h ry s tu s a , b ło g o s ła w io n y d o ch o d zi do s z a c u n k u k a ż d e g o cz ło w ie k a . Id z ie w ię c do ty c h , k tó r z y z a tr a c ili się w n ę d z y i w y s tę p k u . H u m a n iz m w y ­ z n a c z a r a m y je g o d u c h o w o śc i i k s z t a łt u je d u c h o w o ść z g ro m a d z e ń , k tó r e z a ­ ło ży ł. B y r a t o w a ć b ie d n y c h , tr z e b a s ta ć się je d n y m z u b o g ic h ; b y b y ć je d ­ n y m z n ic h , tr z e b a d z ie lić z n im i sw e życie. N a jw a ż n ie js z y j e s t c z ło w ie k i j e ­ go z b a w ie n ie . A le n a jp i e r w s a m czło w ie k , k tó r e g o tr z e b a o d ziać i n a k a r m ić , a d o p ie ro p ó ź n ie j w p ro w a d z ić w ta je m n ic ę z b a w ie n ia . M iłość B o g a u b r. A lb e r ta , t a k j a k w E w a n g e lii, w y r a ż a ła się w ż a r liw e j m iło ś c i b liźn ieg o . L ic z y ł się d la n ie g o je d y n ie czło w ie k , k tó r e m u tr z e b a d o pom óc. B y ł n a s ta w io ­ n y i z d e c y d o w a n y w w y b o rz e c a łk o w ite g o u b ó s tw a . U w a ż a ł, że te n , k tó r y w y ­ b ie r a B oga i w N im o d n a jd u je se n s ży cia n ie m o że b y ć ró w n o c z e ś n ie z w ią z a ­ n y z d o czesn o ścią.

U z u p e łn ie n ie m o b ra z u d u c h o w o śc i b r. A lb e r t a je s t, w e d łu g o. W id e ra , n a b o ż e ń s tw o d o M a tk i B o żej. K ie d y p o d ją ł sw e p o s łu g iw a n ie w ś ró d n a ju b o ż ­ szy ch p o ja w ia się w je g o tw ó rc z o ś c i m a l a r s k i e j ró w n ie ż o b ra z M a d o n n y .

A u to r p r z e d s ta w ił w s w y m r e f e r a c ie p r o s to tę w d u c h o w o śc i b ło g o s ła w io ­ neg o , je j r y s n a w s k ro ś e w a n g e lic z n y , k tó r y n a jp e łn ie j o d d a je u ło ż o n a p rz e z n ie g o f o r m u ła ślu b ó w z a k o n n y c h : „ ...o b ie c u ję E w a n g e lię P a n a n a sz e g o J e ­ z u sa C h r y s tu s a aż do ś m ie rc i z a c h o w y w a ć , ż y ją c w czy sto ści, w u b ó s tw ie i p o s łu s z e ń s tw ie ” .

D u c h o w o ść b ł. M a r i i T e r e s y L e d ó c h o w s k i e j ’ z o s ta ła p r z e d s ta ­ w io n a w r e f e r a c ie k s. d r. A d a m a N o w a k a .

A u to r p o d k r e ś lił w p ły w tr z e c h śro d o w isk , k tó r e w y w a r ły z a s a d n ic z y w p ły w n a f o r m o w a n ie się d u c h o w o śc i b ło g o s ła w io n e j: śro d o w is k a r o d z in ­ n e g o , z a k o n n e g o i p a ń stw o w e g o .

Ś ro d o w is k o ro d z in n e u k ie r u n k o w a ło m is y jn e p o w o ła n ie M a rii T e re sy . W śró d w s p ó ln o t z a k o n n y c h k s z ta łto w a ły je j o b lic z e d u c h o w e w p ły w y b e n e ­ d y k ty ń s k ie , fr a n c is z k a ń s k ie , je z u ic k ie i k a r m e lita ń s k ie .

R e f e r u ją c w p ły w ś r o d o w is k a p a ń s tw o w e g o p r e le g e n t z w ró c ił u w a g ę n a h is to ry c z n e u w a r u n k o w a n ia ó w c z e sn y c h c e c h p o ls k ie j i a u s tr ia c k ie j rz e c z y ­ w isto śc i. B ło g o sła w io n a z je d n e j i d ru g ie j „ O jc z y z n y ” w y n io s ła w ie le e le ­ m e n tó w , k tó r e zło ży ły się n a b o g a c tw o je j oso b o w o ści.

W d a ls z e j części r e f e r a tu a u t o r o m ó w ił g łó w n e ce c h y d u c h o w o śc i b ło g o ­ s ła w io n e j. Z a s a d n ic z y m i r y s a m i j e j d u c h o w o śc i b y ł te o c e n tr y z m p o łą c z o n y z z a w ie rz e n ie m O p a trz n o ś c i B ożej i c h ry s to c e n try z m w y r a ż a ją c y się w n a b o ­ ż e ń s tw ie do N a jś w ię ts z e g o S e rc a J e z u s a , N a jś w ię ts z e g o S a k r a m e n tu o ra z M ę ­ k i P a ń s k ie j. W ś la d z a b io g r a f a m i M a rii T e re s y r e f e r e n t p o d k r e ś lił p n e u m a - c e n tr y z m ja k o n a s t ę p n ą c e c h ę d u c h o w o ś c i b ło g o s ła w io n e j. U fn o ść p o k ła d a n a w D u c h u Ś w ię ty m s ta ła się ź ró d łe m je j p r a c y a p o s to ls k ie j. U w a ż a ła sie b ie i c a łe sw e d zieło za n a rz ę d z ie D u c h a Ś w ię te g o słu ż ą c e r a t o w a n i u d u sz lu d z ­ k ic h w A fry c e .

W śró d c e c h d u c h o w o śc i b ło g o s ła w io n e j k s. N o w a k w y m ie n ił r ó w n ie ż je j k u l t do M a tk i N a jś w ię ts z e j i ś w ię ty c h . B y ła p rz e k o n a n a , że p rz e z M a r y ję d o k o n a się n a w ró c e n ie c z a rn e g o k o n ty n e n tu . W y ra z e m k u lt u m a r y jn e g o b y ło o b ra n ie M a tk i B ożej D o b re j R a d y p a tr o n k ą z a ło ż o n e j p rz e z M a rię T e re s ę so d a lic ji. W je j ży c iu r e lig ijn y m szczeg ó ln e m ie js c e m ia ła część ś w ię ty c h : św . T e re s y od J e z u s a , św . P io t r a K la w e r a , św . J ó z e f a i św . A n to n ie g o . N a ś la d o ­ w a n ie ś w ię ty c h s p r a w ia ło , że ic h id e e s ta w a ły się je j w ła s n y m i id e a m i i c e ­ la m i, d o k tó r y c h z d ą ż a ła .

O m a w ia ją c c n o ty te o lo g ic z n e i m o r a ln e M a rii T e re sy , a u t o r p o s łu ż y ł się d e k r e te m o h e ro ic z n o śc i je j c n ó t, sz czeg ó ln ą u w a g ę z w r a c a ją c n a t e o s ta tn ie . W śró d n ic h w y m ie n ił p ra c o w ito ś ć , p o s ta w ę w o b e c c ie r p ie n ia i m o d litw ę . Ź ró d łe m c n ó t m o r a ln y c h b ło g o s ła w io n e j b y ło je j p rz e k o n a n ie , że p r a c a w y ­ r a s t a z d o b rz e p o ję te j m iło ś c i B oga i c z ło w ie k a , c ie r p ie n ie je s t w a r u n k ie m z b a w ie n ia d u sz, m o d litw a u ś w ię c a ży cie c o d z ie n n e .

i-sy jn o ść , w y r a ż a ją c a się w tro s c e o K o śció ł, w d z ia ła ln o ś c i w y d a w n ic z e j i p i­ s a r s k ie j.

W k o ń c o w y c h w n io s k a c h a u to r za z n a c z y ł, że ży cie b ło g o s ła w io n e j b y ło w y ra z e m ró w n o w a g i m ię d z y ż y cie m p r a c y a ż y c ie m m o d litw y .

W d a ls z y c h ro z w a ż a n ia c h k s. N o w a k n a w ią z a ł do id e i p r a c y o rg a n ic z n e j n a z ie m ia c h p o ls k ic h . T a k ż e M a r ia L e d ó c h o w s k a u p a t r u j e siłę sw eg o p o z b a ­ w io n e g o n ie p o d le g ło ś c i n a r o d u w p o g łę b ie n iu r e lig ijn y m , w s iln e j w ie rz e i u c z ­ c iw e j p r a c y , czego s t a r a ł a się n a u c z y ć ro d a k ó w p rz e z sw ą p r a c ę w y d a w n ic z ą i p is a rs k ą . O tw a rc ie b ło g o s ła w io n e j n a K o śc ió ł i je g o p ro b le m y p o sz e rz a ło h o ry z o n ty n a r o d u , a g łę b o k o p rz e ż y w a n a n ie w o la w ła s n e g o n a r o d u u m a c ­ n ia ła p o czu cie o d p o w ie d z ia ln o śc i za p o s z a n o w a n ie p r a w d ru g ie g o czło w ie k a. M iłość a p o s to ls k a M a rii T e re s y o b e jm o w a ła w s z y s tk ic h lu d z i, b ez ró ż n ic y r a s y czy n a ro d o w o śc i.

D u ch o w o ść bł. U r s z u l i L e d ó c h o w s k i e j b y ła p rz e d m io te m k o le j­ n e g o r e f e r a t u s. J o l a n ty O l e c h U S J K : B ł. U rszu la L e d ó c h o w s k a , z a ło ż y c ie l­

k a Z g r o m a d z e n ia S ió s tr U r s z u la n e k S e rc a J e z u s a K o n a ją c e g o .

F o rm a c ję d u c h o w ą U rs z u li L e d ó c h o w s k ie j k s z ta łto w a ł p rz e d e w s z y s tk im w p ły w je j d o m u ro d z in n e g o , z k tó r e g o w y n io s ła g łę b o k ą w ia r ę , o tw a rto ś ć n a p o tr z e b y b liź n ic h , p a tr io ty z m i u m iło w a n ie n a ro d o w y c h tr a d y c ji. T e ce c h y u m o ż liw iły je j ro z w in ię c ie d z ia ła ln o ś c i a p o s to ls k ie j w ś r ó d P o la k ó w w R o sji i w k r a j a c h s k a n d y n a w s k ic h , a k ty w n ą p r a c ę n a rz e c z p o m o c y o fia ro m I w o jn y ś w ia to w e j o ra z d z ia ła ln o ś ć n a rz e c z o d z y s k a n ia p rz e z P o ls k ę n ie p o ­ dleg ło ści. P o je j o d z y s k a n iu bł. U rs z u la z a a n g a ż o w a ła sw e s iły w o d b u d o w ę s t r u k t u r sp o łe c z n y c h i p a ń s tw o w y c h o d ro d z o n e j O jczy zn y . A u to r k a sz e ro k o o m a w ia ła d z ia ła ln o ś ć w y c h o w a w c z ą i n a u c z y c ie ls k ą b ło g o s ła w io n e j, k tó r e j p r a c a w o d b u d o w y w a n iu s t r u k t u r o św ia to w y c h i w y ­ c h o w a w c z y c h je s t je d n o c z e ś n ie d ą ż e n ie m do s tw o r z e n ia m o d e lu w y c h o w a n ia o d p o w ia d a ją c e g o w y m o g o m w sp ó łc z e sn o śc i. U rs z u la L e d ó c h o w s k a b y ła z a ­ ło ż y c ie lk ą p ie rw s z e j sz k o ły d la n a u c z y c ie le k i w y c h o w a w c z y ń .

S io s tra O lech p o d k re ś liła , że je d n ą z cech d u c h o w o śc i b ło g o s ła w io n e j b y ło a p o s to ls tw o sło w a i u m ie ję tn o ś ć w y k o r z y s ta n ia n o w o c z e sn y c h śro d k ó w p rz e k a z u sp o łeczn eg o do g ło s z e n ia E w a n g e lii. S ło w o p is a n e , p r a s a i w y d a w n ic ­ tw a s ta w a ły się ś r o d k ie m u p o w s z e c h n ia n ia s y s te m u w a r to ś c i k a to lic k ic h .

N a p ie rw s z y p la n d u c h o w o śc i U rsz u li L e d ó c h o w s k ie j w y s u w a się je d n a k t a je m n ic a J e z u s a K o n a ją c e g o n a K rz y ż u d la z b a w ie n ia ś w ia ta . W e d łu g teg o id e a łu b ło g o s ła w io n a fo r m o w a ła d u c h o w o ść zało ż o n eg o p rz e z sie b ie z g ro m a ­ d z e n ia , u z n a ją c go za n a jp e łn ie js z y w y r a z B ożej m iło ś c i do czło w ie k a.

R e f e r a t k o ń c z y się w sk a z a n ie m , że o so b a b ło g o s ła w io n e j U rsz u li s ta n o w i p r z y k ła d u n iw e rs a liz m u c h rz e ś c ija ń s k ie g o z h a rm o n iz o w a n e g o z p o cz u c ie m to ż ­ sam o ści n a ro d o w e j i z g o rą c y m p a tr io ty z m e m .

T e m a t s y m p o z ju m b y ł k o n ty n u o w a n y i ro z w ija n y w d y s k u s ji p a n e lo w e j. S ta r a n o się o p iso w o o k re ś lić d u ch o w o ść p o ls k ą , o m ó w ić je j c h a r a k te r y s ty c z n e c e c h y i u k a z a ć je n a p r z y k ła d z ie p o ls k ic h ś w ię ty c h i b ło g o s ła w io n y c h o b e c n e ­ go stu le c ia . P o d ję to te ż p ró b ę w y d o b y c ia ty c h cech d u c h o w o śc i p o ls k ie j, k tó r e p o w in n y s ta n o w ić w z ó r n a p rz y sz ło ść o ra z ta k ie g o o d c z y ta n ia p o sta c i P o la k ó w w y n ie s io n y c h n a o łta rz e , a b y s ta ły się o n e ż y w y m i w z o ra m i o so b o ­ w y m i i w z o rc a m i k s z ta łtu ją c y m i p o ls k ą d u ch o w o ść.

D y s k u ta n c i s t a r a l i się te ż w y d o b y ć te r y s y d u c h o w o śc i p o ls k ie j, k tó r e m a ją c h a r a k t e r u n iw e r s a ln y i m o g ły b y b y ć p r z e k a z a n e c a łe m u c h rz e ś c ija ń ­ stw u , a zw ła sz c z a k r a j o m m isy jn y m .

O m a w ia ją c ce c h y d u c h o w o śc i p o ls k ie j u c z e s tn ic y d y s k u s ji w y s u n ę li n a p ie rw s z e m ie js c e m a r y jn o ś ć . U z n a li j ą z a g łó w n y r y s d u c h o w o śc i p o ls k ie j. P r z e d s ta w ili h is to ry c z n e , e to lo g ic z n e i r e lig ijn e u w a r u n k o w a n ia ro z w o ju k u l ­ t u m a r y jn e g o n a z ie m ia c h p o lsk ic h .

u m ie ję tn o ś ć g o d z e n ia p o s ta w y p a tr io ty c z n e j z ż y c ie m r e lig ijn y m . Z n a jd u je to w y ra z w p o p u la r n y m p o w ie d z e n iu „ P o la k — k a to l ik ”. Z te j u m ie ję tn o ś c i w y r a s t a g łę b o k i z w ią z e k P o la k ó w ze S to lic ą A p o s to ls k ą . O b ra z e m te j w ie r ­ n o ś c i R z y m o w i m oże b y ć b ł. U rs z u la L e d ó c h o w s k a , k tó r a w o lę p a p ie ż a p r z y j­ m o w a ła n a w e t w te d y , k ie d y zgodzić się z n ią n ie b y ło ła tw o . D la c a łe g o n a ­ r o d u n a jw ię k s z y m s p r a w d z ia n e m te j w ie rn o ś c i S to lic y A p o s to ls k ie j b y ł o k re s w p ro w a d z e n ia w życie u c h w a ł S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II. N o w o ść n a u k i so ­ b o ro w e j s p o w o d o w a ła p o w sz e c h n ie w ie le n ie p o k o jó w i w y w o ła ła sp o ro n i e ­ p o ro z u m ie ń u w ie rn y c h . W P o ls c e o d b y ło się to s to s u n k o w o sp o k o jn ie .

W d y s k u s ji p a n e lo w e j ró w n ie ż n ie b r a k o w a ło k ry ty c z n y c h s p o jr z e ń n a d u c h o w o ść p o ls k ą , u w y p u k la ją c y c h je j u je m n e cech y . D y s k u ta n c i o c e n ili p o ls k ą re lig ijn o ś ć ja k o o d b ic ie sa n g w in ic z n e g o te m p e r a m e n tu w ię k sz o ś c i P o la k ó w , o d z n a c z a ją c ą się ig n o r a n c ją re lig ijn ą , b r a k ie m k o n s e k w e n c ji p ły ­ n ą c y c h z w ia ry , b r a k ie m s ta ło ś c i w w ie rz e , p rz y p r z e ja w a c h w ie lk ie j ż a r l i­ w o śc i o s p r a w y B oże. D y s k u s ja d o p ro w a d z a ła c zęsto do p o ró w n y w a n ia d u ­ c h o w o ści p o ls k ie j z d u c h o w o śc ia m i k r a j ó w Z a c h o d u i W sch o d u . U ś w ia d o ­ m io n o so b ie k o n ie c z n o ść w ie lk ie j o stro ż n o śc i z ty m p o ró w n y w a n ie m ze w z g lę d u n a z u p e łn ie in n e w a r u n k i h is to ry c z n e k s z ta łtu ją c e o b licza p o sz c z e ­ g ó ln y c h d u ch o w o ści. T y m i w a r to ś c ia m i z z a k r e s u d u ch o w o ści, k tó r e p rz e k a z a n e z o s ta ły p rz e z tr a d y c ję , n a k tó r e w y d a je się b y ć z a p o tr z e b o w a n ie w p rz y sz ło śc i, u c z e s tn ic y d y s k u s ji u z n a li: p a m ię ć o o b ecn o ści B oga, k ie r o w a n ie m y ś li c z ło w ie k a n a „rzeczy o s ta te c z n e ” , p o d d a n ie się w o li B o żej, s z a c u n e k d la p rz e k o n a ń d r u ­ giego c z ło w ie k a , u fn o ś ć w e w s ta w ie n n ic tw o N a jś w ię ts z e j M a ry i P a n n y , c h a ­ r a k t e r tr y n i t a r n y m o d litw y o ra z u fn o ś ć w m iło s ie rd z ie B oże.

2. W k r ę g u ż y c ia i m y ś li w s p ó łc z e s n y c h m is trz ó w d u c h o w o śc i c h rz e ś c ija ń s k ie j

D ru g ie s y m p o z ju m ro z p o c z ę ła M sza św . c e le b ro w a n a p rz e z k s. a b p a B. D ą b r o w s k i e g o , k tó r y w y g ło sił r ó w n ie ż h o m ilię p o św ię c o n ą o so b ie k s. k a r d . S. W y s z y ń s k i e g o .

K s. a r c y b is k u p p o w o ła ł się n a w y ra ż o n ą p rz e z J a n a P a w ła I I w czasie a u d ie n c ji w 23 p a ź d z ie rn ik a 1978 r . o cen ę o so b y k s. k a r d . W y sz y ń sk ie g o ja k o c z ło w ie k a n ie z ło m n e j w ia r y , h e ro ic z n e j n a d z ie i i c a łk o w ite g o z a w ie rz e n ia M a ­ ry i, J a s n o g ó r s k ie j M a tc e K o śc io ła . D o d ał, że b y ł je d n o c z e ś n ie c z ło w ie k ie m

d u ż e j k u lt u r y in te le k tu a ln e j i d u c h o w e j, h u m a n is tą i te o lo g ie m p r z e n ik n ię ­ ty m p ra w d z iw ą m iło ś c ią B o g a i lu d z i. W sz y s tk o c z y n ił d la B o g a i ze w z g lę d u

n a B oga. W id z ia ł w n im n a jle p s z e g o O jc a , s a m ą M iłość i D obroć.

M iło w a ł B oga w c z ło w ie k u . W ie d z ia ł d o b rz e , że d ro g ą do K o śc io ła je s t cz ło w ie k . B ro n ił c z ło w ie k a p rz e d u c is k ie m i p rz e ś la d o w a n ie m . P r y m a s T y s ią c le c ia b y ł c z ło w ie k ie m m o d litw y i o d d a n ia się B ogu. H a sło S o li D eo w z b o g a c o n e z c z a se m p e r M a r ia m b y ło n a c z e ln ą je g o id e ą . W sz y stk o p o s t a ­ w ił n a M a r y ję i J e j z a w ie rz y ł. J e g o d ro g i p ro w a d z iły p rz e z J a s n ą G órę.

D la k a ż d e g o c z ło w ie k a m ia ł s z a c u n e k i s z c z e rą ży czliw o ść. G d y r o z m a ­ w ia ł z k im ś, b y ł d la n ie g o c a ły , t a k j a k b y ty lk o t e n je d e n c z ło w ie k b y ł n a św iecie. W sz y s tk ic h , k tó r z y się z n im z e tk n ę li, u d e r z a ła je g o n ie z w y k ła d o ­ b ro ć . T e n c z ło w ie k n ie z ło m n e j w ia ry , o b ro ń c a K o śc io ła , m ą ż s ta n u , o n ik im n ie m ó w ił źle i n ie p o z w a la ł n a to w sw o im to w a rz y s tw ie . F u n d a m e n te m m i­ ło ści i s z a c u n k u do lu d z i b y ła jeg o n ie z w y k ła p o k o ra .

K s ią d z a r c y b is k u p sz c zeg ó ln ie z a z n a c z y ł w ie lk ą m iło ść O jc z y z n y u P r y ­ m a s a T y s ią c le c ia s tw ie r d z a ją c , że s p r a w y K o śc io ła n ie p r z e s ła n ia ły m u tr o s k i o d o b ro O jczy zn y . N a p o tw ie r d z e n ie te g o p rz y to c z y ł sło w a k a r d y n a ła n a ło ż u ś m ie rc i: „ K o c h a m O jc z y z n ę w ię c e j n iż w ła s n e s e r c e i c o k o lw ie k cz y n ię d la K o śc io ła , c z y n ię d la n i e j ” . W s z y s tk im z n a n ą b y ła m ę ż n a w a lk a P r y m a s a 0 p r a w a n a r o d u . D o k o ń c a p r a c o w a ł n ie z m o rd o w a n ie d la d o b ra K o śc io ła 1 d la n a ro d u .

P ie r w s z y r e f e r a t w y g ło s ił k s. p ro f, d r h a b . S ta n is ła w O l e j n i k n a t e ­ m a t w z o ró w o so b o w y c h w d u ch o w o śc i c h rz e ś c ija ń s k ie j. R e f e r e n t o d w o łu ją c się do h is to rii w s k a z a ł, j a k le g a lis ty c z n e i a b s t r a k c y j n e n o rm o w a n ie ży cia c h rz e ś c ija ń s k ie g o łą c z y ło się s iln ie z u p a d k ie m m o r a ln o ś c i i z o b n iż e n ie m p o ­ zio m u d u c h o w o śc i, n a w e t w k rę g a c h ty c h , k tó r y c h B óg p o w o ła ł do szczeg ó l­ n e j s w o je j słu ż b y . D la te g o te ż p re le g e n t u z n a ł, że o d ro d z e n ie te o lo g ii d o ty ­ czące t e j w ła ś n ie d z ie d z in y , j a k te ż p o d e jm o w a n e w ró ż n e j in s p ir a c ji w y ­ s iłk i z m ie rz a ją c e do p o d n o s z e n ia p o z io m u m o r a ln o ś c i i d u c h o w o śc i w sp o łe ­ c z e ń stw ie , m u s z ą się w p o w a ż n e j m ie rz e o p rz e ć n a d o w a rto ś c io w a n iu w z o ­ ró w o so b o w y c h w n a u c z a n iu i ż y c iu c h rz e ś c ija ń s k im . A u to ro w i n ie c h o d ziło o k w e s tio n o w a n ie z n a c z e n ia o b ie k ty w n y c h z a sa d i n o rm p o s tę p o w a n ia m o ra ln e g o , k tó r e s ą p o tr z e b n e d la w e r y f ik a c ji odczuć, są d ó w s u m ie n ia i p ra k ty c z n y c h o cen w d z ia ła n iu . U z n a ł je d n a k , że o n e s t a ­ n o w ią n a js k u te c z n ie js z y ś r o d e k w k s z ta łto w a n iu p o s ta w d u c h o w y c h . D la te ­ go w ię k sz e je s t o d d z ia ły w a n ie w z o ró w o so b o w y ch , p o s ta c i d u c h o w y c h lu d z i ś w ię ty c h , w ie lk ic h m ą d r o ś c ią ży cia i s z la c h e tn o ś c ią p o s tę p o w a n ia . S ą o n e u k a z y w a n e p rz e z K o śc ió ł w ie r n y m do n a ś la d o w a n ia . N a s tę p n ie r e f e r e n t p rz e a n a liz o w a ł id e ę n a ś la d o w a n ia sz e ro k o p r z e k a z a ­ n ą w p rz e k a z ie b ib lijn y m i w w ie lo r a k ie j r e f le k s j i te o lo g ic z n e j. W iele u w a ­ gi p o św ię c ił z a in ic jo w a n y m p rz e z E. T i l l m a n n a w sp ó łc z e s n y m p ró b o m s k o n c e n tro w a n ia c a ło śc i n a u c z a n ia m o r a ln e g o i te o lo g ii d u ch o w o śc i w o k ó ł id e i n a ś la d o w a n ia C h ry s tu s a . O m a w ia ją c n a s tę p n ie sz e rz e j z a g a d n ie n ie d o ­ ty c z ą c e k u ltu ś w ię ty c h , s f o rm u ło w a ł n a k o ń c u k ilk a p o s tu la tó w d o ty c z ą c y c h p o d s ta w o w y c h z a d a ń h a g io g r a fii w d o b ie o b e c n e j. W śró d ty c h p o s tu la tó w z n a la z ło się ta k ż e s f o rm u ło w a n ie p o tr z e b y u k a z y w a n ia d ziś ś w ię ty c h c h r y ­ sto lo g ic z n ie , tz n . w śc isłe j w ię z i z C h ry s tu s e m , N a jw y ż s z y m N a u c z y c ie le m i M is trz e m w sp o só b d y n a m ic z n y , czy li w p ra w d z ie ic h d u c h o w e g o w z ro s tu , w p ro c e s ie ic h d o jr z e w a n ia w św ięto ści. R o z w a ż a n ia o d u c h o w o ś c i k s. k a r d . S t. W y sz y ń s k ie g o ro z p o c z ą ł r e f e r a t k s. d r . R. K u j a w s k i e g o p t. M y ś l k a r d . S t. W y s z y ń s k ie g o d o ty c z ą c a d u ­ c h o w o śc i p o ls k ie j w d o b ie o b e c n e j. Z a s a d n ic z ą tr e ś c ią r e f e r a t u a u to r a b y ło o m ó w ie n ie tr z e c h g łó w n y c h cech d u c h o w o śc i k s . P r y m a s a : tr y n ita r n o ś ć , e k le z ja ln o ś ć i m a r y jn o ś ć .

T ry n ita r n o ś ć p r z e ja w ia ła się w szczeg ó ln ej tr o s c e k a r d y n a ł a o d o p ro w a ­ d z e n ie k a ż d e g o c z ło w ie k a do z je d n o c z e n ia z B o g iem w T r ó jc y J e d y n y m .

E k le z ja ln o ś ć ks. P r y m a s a , z d a n ie m a u to r a , w y r a ż a ła się w jeg o o d p o w ie ­ d z ia ln o ś c i z a K o śc ió ł d ie c e z ja ln y , a ta k ż e z a K o śc ió ł p o w s z e c h n y . D ą ż e n ie m k a r d . W y sz y ń sk ie g o b y ło w łą c z e n ie w ie r n y c h w d z ia ła ln o ś ć K o śc io ła lo k a l­ n eg o i ty m s a m y m ro d z e n ie się ic h o d p o w ie d z ia ln o ś c i za K ościół. S w o je n a u c z a n ie p a s te r s k ie P r y m a s o p ie r a ł n a d o k u m e n ta c h S to lic y A p o sto lsk ie j i S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II. N a jb a r d z ie j c h a r a k te r y s ty c z n y m ry s e m d u c h o w o ś c i k a r d y n a ł a je s t m a ­ r y jn o ś ć u ję t a w a s p e k c ie tr y n i t a r n y m i c h ry s to lo g ic z n y m . W k o n k lu z ji r e f e r e n t z a z n a c z y ł, że w k s z ta łto w a n iu d u c h o w o śc i p o ls k ie j z m a r ły P r y m a s b y ł k o n ty n u a to r e m m y ś li sw o je g o p o p rz e d n ik a k a r d . A . H l o n d a . J e d n a k z d a n ie m a u to r a s tw o r z y ł w ła s n y s ty l d u c h o w o śc i n a ­ ro d u , d o s to s o w u ją c j ą do w y m o g ó w w sp ó łc z e s n o śc i i u b o g a c a ją c w ła s n ą o so ­ b o w o śc ią i n a u k ą . N a s tę p n y r e f e r a t w y g ło sił k s. d r J . L e w a n d o w s k i p t. S y l w e t k a d u ­ c h o w a k a r d y n a ła S te fa n a W y s z y ń s k e g o w ś w ie tle o d p o w ie d z ia ln o ś c i z a K o ś ­ ció ł i n a ró d . A u to r o m a w ia t e w s z y s tk ie a s p e k ty n a u c z a n ia P r y m a s a , w k t ó ­ r y c h p o d k re ś la O n n a jw a ż n ie js z y w is to c ie e le m e n t K o śc io ła , a m ia n o w ic ie d a r z b a w ie n ia . K o śc ió ł je s t p o ś r e d n ik ie m z b a w ie n ia d la je d n o s tk i i d la c a łe ­ go n a ro d u . Z b a w ie n ie z aś p ro w a d z i d o p rz e m ia n y d o c z e sn e j, z ie m sk ie j i p r z e m ija ją c e j e g z y s te n c ji n a r o d u , n a e g z y s te n c ję z b a w c z ą , c h rz e ś c ija ń s k ą , w ie c z n ą . W z a k re s e g z y s te n c ji z b a w c z e j K o śc io ła w c h o d z i ta k ż e m o r a ln e

d o s k o n a le n ie n a r o d u , je g o u św ię c e n ie . P rz y k ła d e m te g o je s t p r o g r a m W ie lk ie j N o w e n n y , k tó r y n a d a ł p e w ie n k s z ta łt i d y n a m ik ę p o ls k ie m u ży c iu d u c h o w e ­ m u.

A u to r p o d k r e ś la w n a u c z a n iu k s. k a r d y n a ła k la s y c z n ą id e ę h a r m o n ii i zg o d y m ię d z y n a r o d e m i K o śc io łe m . P o m ię d z y n im i zac h o d z i w z a je m n a r e ­ la c j a i są w z a je m n ie sp le c io n e . P r z e n ik a n ie K o śc io ła do w s z y s tk ic h p r z e j a ­ w ó w ży cia n a ro d o w e g o tw o rz y „ re lig ijn ą d u s z ę ” n a r o d u , g d y ż K o śc ió ł w y ­ p e łn ia z a d a n ie k s z ta łto w a n ia „ d u sz y ” n a ro d u , k tó r y p rz e z „ sw o je o ch rzczo n e dziec i s tw a r z a c h r z e ś c ija ń s k ą a tm o s f e r ę ż y c ia p u b lic z n e g o . N a ró d p ie lę g n o ­ w a n y w p ro m ie n ia c h E w a n g e lii je s t n a r o d e m c h rz e ś c ija ń s k im ja k ie g o p r a g ­ n ą ł C h r y s tu s ” . D la te g o k s. P r y m a s z aw sze z n ie z w y k łą g o rliw o śc ią b r o n ił p r a w n a r o d u do w y z n a w a n ia B oga i do k u l t u r y c h rz e ś c ija ń s k ie j. J e m u P o l­ s k a z a w d z ię c z a o b ro n ę p rz e d n ie b e z p ie c z e ń s tw e m u t r a t y w ia ry . W ty m w y ­ m ia rz e , z d a n ie m p r e le g e n ta d u c h o w o ść k a r d y n a ł a p ro m ie n iu je n a jp o tę ż n ie j i „ s ta je się tr w a ł y m d o b re m w s z c z e p io n y m w d z ie je n a r o d u ” .

W e d łu g a u to r a , k s. k a r d . W y sz y ń s k i m o cn o p o d k r e ś la ł p a s te r s k ą f u n k ­ c ję K o śc io ła w n a ro d z ie . N ie o z n acza o n a d ą ż e n ia do p rz y w ó d z tw a p o lity c z ­ n eg o , sp o łeczn eg o , k u ltu r a ln e g o , lecz w y p e łn ie n ia m is ji z b a w c z e j. P a s te r z o ­ w a n ie K o śc io ła w n a ro d z ie p o le g a n a p ro w a d z e n iu go k u z b a w ie n iu , d o s k o ­ n a ło ś c i i ro z w o jo w i re lig ijn e m u . A le to d u s z p a s te rz o w a n ie śc iśle r e lig ijn e p o s ia d a je d n o c z e ś n ie p e w n e a s p e k ty d o c z e sn e , k tó r e w y c h o d z ą n a k o rz y ś ć o b e c n e m u ż y c iu n a ro d o w e m u . W K o ś c ie le b o w ie m je s t n ie z w y k ła m o c łą c z e ­ n ia n a tu r y i ła s k i o ra z s p r a w lu d z k ic h i B o ży ch . A t a s iła z n a c z y w ię c e j, z d a n ie m k s. k a r d y n a ł a , n iż sy s te m y p o lity c z n e , g o sp o d a rc z e lu b id eo lo g iczn e. W t e n sp o só b p rz y c h o d z i do g ło s u id e a K o śc io ła ja k o „ d o b re g o p a s te r z a ” , n a ­ ś la d u ją c e g o C h r y s tu s a i tro sz c z ą c e g o się o k a ż d e g o czło w ie k a.

F u n k c ja p a s te rz o w a n ia K o śc io ła k o n k r e ty z u je się n a jb a r d z ie j w o so ­ b a c h b is k u p ó w i k a p ła n ó w . O d ic h w ia r y , m iło ś c i i p o s ta w y s łu ż e b n e j, z a le ­ ży w ła ś c iw y ro z w ó j n a d p rz y r o d z o n y n a r o d u . S tą d p o s ia d a ją o n i p e w n ą m isję sp o łe c z n ą , k tó r a w y p ły w a z ich m is ji k o ś c ie ln e j. M is ja t a u p o w a ż n ia K o śció ł do tr o s k i o „ n a ro d o w ą r a c ję s t a n u ”. N a ró d je s t w a r to ś c ią B ożą, n ie p r z e m ija ­ ją c ą i is to tn y m m ie js c e m w B ożej e k o n o m ii ś w ia ta , d la te g o jeg o s p r a w y , j a ­ k o s p r a w y o só b n a r o d u , są w a ż n ie js z e n iż s p r a w y p o lity c z n e , e k o n o m ic z n e czy u s tro jo w e .

W p o d s u m o w a n iu a u to r jeszcze ra z z a z n aczy ł, że d u c h o w o ść k s. P r y m a s a łą c z y ła się n ie r o z e rw a ln ie z p o c z u c ie m o d p o w ie d z ia ln o śc i za K o śc ió ł w sz c z e ­ p io n y w ż y c ie n a ro d u . Bo K o śc ió ł w te d y je s t a k c e p to w a n y i ro z u m ia n y p rz e z n a ró d , g d y w y c z u w a jeg o p o tr z e b y i e w a n g e liz u je go p r a w d a m i r e lig ijn o - -m o ra ln y m i, a n a r ó d m a p ra w o o c z e k iw a ć od K o śc io ła z b a w ie n ia i k s z t a łt o ­ w a n ia je g o e to s u m o ra ln e g o . K o le jn y m p re le g e n te m b y ł k s. d r B. P i a s e c k i , k tó r y p rz e d s ta w ił d u ­ c h o w o ść P r y m a s a n a p o d s ta w ie je g o n o ta t e k o b e jm u ją c y c h d ru g ą p o ło w ę 1980 r. K s. K a r y n a ł, ja k z a z n a c z y ł r e f e r e n t, z w y k le p rz e d sp o c z y n k ie m d o ­ k o n y w a ł p e w n e j r e i n te r p r e ta c j i sam e g o sie b ie z k a ż d e g o d n ia w p o s ta c i z a ­ p is u p ro m e m o ria .

D ru g a p o ło w a 1980 ro k u b y ła o k re s e m sp e c y fic z n y m , p e łn y m tr u d n y c h p ra c . B ieg w y d a r z e ń w c ią g n ą ł k s. P r y m a s a w sa m o c e n tr u m p rz e m ia n s p o ­ łe c z n o -p o lity c z n y c h i d la te g o b y ł d la n ie g o c z a se m szczeg ó ln ej a k ty w n o ś c i p o z a p a s te r s k ie j, p o s z e rz a ją c e j je g o d o św ia d c z e n ia .

W r e f le k s j i k s. P ia s e c k i u w y d a tn ił g łę b ię ż y c ia d u c h o w e g o k s. K a r d y n a ­ ła. C a ły ż y ł d la B oga i d la c z ło w ie k a . S c h o d z ą c e się w n im t e d w a w y m ia r y b y ły ź ró d łe m je m u w ła ś c iw y c h u o g ó ln ie ń i tr a k to w a n ia cało ścio w o rzeczy i w y d a rz e ń .

N a tle w y p o w ie d z i a u to r a r y s u je się p o s ta ć k a r d y n a ł a ja k o p a s te rz a , k tó r y n ie lu b ił p rz e b y w a ć p o za s w o ją o w c z a rn ią . B y ł z aw sze z a tr o s k a n y o sw o ic h w ie rn y c h , c h c ia ł p o z o s ta w a ć n ie u s ta n n ie do ic h d y sp o z y c ji. N ie ­

c h ę tn ie w z w ią z k u z ty m o p u sz c z a ł s w o ją „ tr z o d ę ” z m u s z o n y p rz e z le k a r z y do w y ja z d ó w w y p o c z y n k o w y c h w o k o lice W a rs z a w y . W te d y p o w s ta w a ły lic z n e lis ty p a s te r s k ie , p r o je k ty w y s tą p ie ń i s p o tk a ń . D o św ia d c z a n ie ś w ia ta , p rz y ro d y , s p o tk a n ia z lu d ź m i, p rz e ż y w a n ie f a k tó w i z d a rz e ń s ta w a ły się d la P r y m a s a b a z ą do p o w s ta w a n ia o ry g in a ln y c h s y n te z rz e c z y w is to śc i.

R e fle k s ja ks. P ia s e c k ie g o ró w n ie ż u w y p u k liła , że k a r d . W y sz y ń sk i żył ty m , czy m żył je g o n a ró d . O to jeg o sło w a z a n o to w a n e n a k ilk a d n i p rz e d s ie rp n io w y m i s tr a jk a m i: „D u szę m o ją z a le g a lę k o P o lsk ę . R zecz z n a m ie n n a , że b a rd z ie j lę k a m się o P o ls k ę n iż o K o śció ł. Bo K o śc ió ł m a g w a r a n c ję C h r y ­ s tu s a , że b r a m y p ie k ie ln e go n ie p rz e m o g ą . K o śció ł zaw sz e się u k r y je w s u ­ m ie n ia c h lu d z i i p r z e tr w a c ię ż k ie d n i. A le P o ls k a ? W c h w ili, g d y ry c z y s m o k n a n ie b o s k ło n ie w sp ó łc z e sn o śc i, sw o im i k o n a ją c y m i o d ru c h a m i z m ia ta tr z e c ią część g w ia z d z f ir m a m e n tu , a w ś ró d n ic h m o że o g a rn ą ć i P o ls k ę " .

O s ta tn i r e f e r a t w y g ło sił o. d r P la c y d O g ó r e k O CD n a te m a t m ie js c a T o m a sz a M e r t o n a w e w sp ó łc z e s n e j d u c h o w o śc i c h rz e ś c ija ń s k ie j. N a w s tę ­ p ie a u to r p r z e d s ta w ił k r ó t k i z a ry s b io g r a fii M e r to n a i w y sz c z e g ó ln ił d w a e ta p y k s z ta łto w a n ia się je g o ż y c ia d u ch o w eg o . P ie r w s z y to ży cie w św iecie, p e łn e p o s z u k iw a ń i w ła s n y c h p rz e m y ś le ń p ro w a d z ą c y c h do p rz y ję c ia k a to ­ lic y z m u i w s tą p ie n ia do z a k o n u tr a p is tó w . D ru g i e ta p to in te n s y w n a p r a c a w k ie r u n k u p o g łę b ia n ia w y b r a n y c h p rz e z n ie g o w a r to ś c i w ż y c iu z a k o n n y m .

Z k o le i r e f e r e n t u k a z a ł M e r to n o w s k ą m y ś l te o lo g ic z n ą w o d n ie s ie n iu do tr a d y c ji ży cia w e w n ę trz n e g o . M e rto n s ię g n ą ł do O jcó w K o śc io ła i do O jców p u s ty n i. P rz e d e w s z y s tk im je d n a k o p ie r a ł się n a d u c h o w o śc i b e n e d y k ty ń s k ie j, k tó r a a k c e n tu je d u c h a w sp ó ln o to w e g o i c n o tę p o k o ry . S z u k a ł te ż ś w ia tła w szk o le fr a n c is z k a ń s k ie j, w k tó r e j g łó w n y m te o lo g ie m je s t św . B o n a w e n ­ t u r a . W s w o je j k o n c e p c ji ś w ię to śc i o p a rł się te ż n a m is ty k a c h szk o ły n a d r e ń - s k ie j,' w ś ró d k tó r y c h n a p ie rw s z y p la n w y s u w a ją się J a n T a u le r i J a n R u y - sb ro e c k . W ielk i w p ły w n a k s z ta łto w a n ie się te o lo g ii ż y c ia w e w n ę trz n e g o M e r­ to n a w y w a r ły p is m a św . J a n a od K rz y ż a i św . T e re s y z A v ila .

A u to r p o d k re ś lił je d n a k in te g ra ln o ś ć M e rto n o w s k ie j te o lo g ii d u c h o w o ś­ ci. J e g o s ta n o w is k o m a ta k ż e śc isły z w ią z e k z p ró b a m i o d n o w y te o lo g ii ży­ c ia w e w n ę trz n e g o , ja k ie p o ja w iły się n a p r z e s tr z e n i o s ta tn ic h k ilk u d z ie s ię c iu la t.

D a le j p re le g e n t z a ją ł się k o n c e p c ją p o w o ła n ia do św ię to ś c i u M e rto n a , k tó r y u w a ż a ł, że is tn ie je ty lk o je d n o p o w o ła n ie do n ie j, n ie z a le ż n ie od s t a ­ n u , od r o d z a ju w y k o n y w a n e j p r a c y czy s p e łn ia n e j fu n k c ji; k a ż d y p o w o ła n y je s t do szczy tó w d o sk o n a ło śc i, a lb o w ie m św ię to ść n a le ż y do is to ty c h rz e ś c i­ ja ń s tw a . O c z y w iste b y ło d la M e rto n a , że tę św ię to ść r e a liz u je się n a w ie le r ó ż n y c h sp o so b ó w , z a le ż n ie od s ta n u , p ra c y , f u n k c j i i p re d y s p o z y c ji k aż d e g o c z ło w ie k a , od ś ro d o w is k a , w k tó r y m ży je. J e s t o n a m o ż liw a w k a ż d e j s y t u a ­ c ji i w k a ż d e j r e a liz u je się w sp o só b b a rd z o in d y w id u a ln y .

W części g łó w n e j r e f e r a t u a u to r p rz e d s ta w ił p o ję c ie św ię to śc i u M e r to ­ n a ja k o u c z e s tn ic tw o w św ię to śc i B oga. T r a p is ta G e th s e m a n i z a g a d n ie n ie św ię to śc i r o z p a t r u j e ró w n o c z e śn ie n a d w ó ch p ła s z c z y z n a c h : o n to lo g ic z n e j, ja k o u d z ie le n ie d a r u św ię to śc i, o ra z m o r a ln e j, ja k o o d p o w ie d ź c z ło w ie k a n a te n d a r. T a o d p o w ie d ź c z ło w ie k a m a w y ra ż a ć się w c a łk o w ity m z je d n o c z e ­ n iu z w o lą B ożą w ż y c iu c o d z ie n n y m o ra z w z je d n o c z e n iu z N im w p ró b ie c ie r p ie n ia . D ro g i w io d ą c e do św ię to śc i są ró ż n e , p o d o b n ie i ś ro d k i. T a k ie p o j­ m o w a n ie św ię to śc i p rz e z M e rto n a je s t w o ln e od sc h e m a ty z m u . Idzie ono r a ­ czej w k ie r u n k u z n a le z ie n ia in d y w id u a ln e j ta je m n ic y ś w ię to ś c i w ła śc iw e j k a ż d e m u z o so b n a.

W z a k o ń c z e n iu o. O g ó re k p o d k re ś lił, że M e r to n n ie b y ł ty lk o te o r e ty k ie m św ię to śc i. S w o ją d o k tr y n ę św ięto ści, s w o ją te o lo g ię d u c h o w o śc i p o p ie r a ł a u te n ty c z n y m ś w ia d e c tw e m sw o je g o życia. K o n c e p c ja św ię to śc i, k tó r ą p r e ­ z e n tu je w sw o ic h p is m a c h je s t p rz e d e w s z y s tk im ś w ia d e c tw e m teg o , czym o n s a m ż y ł n a co d z ie ń . T o s p r a w iło , że w ie lu lu d z i g o o d w ie d z a ło i z a w sz e

o d c h o d z ili z b u d o w a n i, a je g o d z ie ła zaw sz e b y ły i s ą p o c z y tn e , tc h n ą g łę b ią i a u te n ty c z n o ś c ią .

P o d c z a s sy m p o z ju m o d b y ła się d y s k u s ja p a n e lo w a n a te m a t ro li w z o ró w o s o b o w y c h w d ą ż e n iu do ś w ię to śc i. D y s k u ta n c i p o d k re ś lili, że k a ż d y r u c h o d n o w y ży cia d u c h o w e g o w K o śc ie le z w ią z a n y b y ł z k o n k r e t n ą osobą, c h a ­ ry z m a ty c z n ie u z d o ln io n ą , k tó r a n ie ty lk o b y ła u z n a w a n a za z a ło ż y c ie la r u ­ c h u , a le b y ła ró w n o c z e ś n ie w z o rc e m o so b o w y m u c ie le ś n ia ją c y m d a n y ru c h . W y ją te k , w p e w n y m se n s ie , s ta n o w i ru c h o d n o w y c h a ry z m a ty c z n e j, k tó ­ r y c h lu b i się ty m , że n ie m a z a ło ż y c ie la w ś ró d lu d z i. J e s t n im n a to m ia s t, z d a ­ n ie m z w o le n n ik ó w , s a m D u c h Ś w ię ty . A le u c z e s tn ic y d y s k u s ji u w a ż a li, że g łęb sze p r z y jr z e n ie się h is to r ii te g o r u c h u , n a p e w n o b y u ja w n iło n ie je d n e ­ go, a le k ilk u , a m o ż e k il k u n a s tu lu d z i s to ją c y c h u k o le b k i jeg o , k tó r z y m u n a d a li o b e c n y k s z t a łt w K o śc ie le k a to lic k im . Z a lic z y li do ty c h o so b o w y c h w z o rc ó w k a r d . L e o n a S u e n e s a , o p ie k u n a r u c h u z r a m ie n i a S to lic y A p o s to l­ s k ie j, ja k ró w n ie ż w y b itn y c h p is a rz y -te o lo g ó w , k tó r z y b ę d ą c c z ło n k a m i te g o ru c h u , ró w n o c z e ś n ie r o z s ła w ili g o p o c a ły m św ie c ie c h rz e ś c ija ń s k im .

D y s k u ta n c i z w ró c ili u w a g ę n a k o n ie c z n o ść is tn ie n ia w z o ró w o so b o w y c h w ż y c iu c z ło w ie k a . Ic h r o la p o w in n a p o le g a ć n a u k a z y w a n iu re a liz a c ji p r a w d w ia r y w sp o s ó b ja s n y , j a k z te o r ii m o ż n a p rz e c h o d z ić do p r a k ty k i, j a k w ż y c iu c o d z ie n n y m sto so w a ć te o r e ty c z n e z a s a d y m o r a ln o ś c i czy ś w ię ­ to śc i. D la te g o K o śc ió ł od p o c z ą tk u sw eg o is tn ie n ia d a je w z o ry o so b o w e ś w ię ­ ty c h do n a ś la d o w a n ia . O d p o c z ą tk u b o w ie m w p ro w a d z ił k u lt ś w ię ty c h : n a j ­ p ie r w a p o s to łó w i m ę c z e n n ik ó w , a p ó ź n ie j w y z n a w c ó w ró ż n e g o s ta n u . Ś w ię ­ ci, ja k o ż y w e w z o ry św ię to śc i, s ą d a n i k a ż d e m u c h rz e ś c ija n in o w i n ie ty lk o ja k o z n a k i z w y c ię s tw a n a d so b ą , n a d w ła s n ą sła b o śc ią , lecz ró w n o c z e ś n ie j a ­ k o z n a k i z w y c ię s tw a n a d k o n k r e t n ą s y t u a c ją ży c ia . P r z e k a z u j ą z je d n e j s tr o n y , że ś w ię to ść je s t m o ż liw a , a z d ru g ie j u k a z u ją sp o s o b y je j r e a liz a c ji. S a m i s t a r a l i się p rz e d e w s z y s tk im żyć E w a n g e lią i w p r a k t y c e s to so w a ć p ra w o B oże, a b y w t e n sp o só b s ta w a ć się z k o le i s a m i w z o ra m i d la in n y c h .

W d y s k u s ji p o d k re ś lo n o , że w z ó r o so b o w y m a b y ć in s p ir a c ją w r e a l i ­ z o w a n iu d ro g i ś w ię to ś c i w k o n k r e tn y c h w a r u n k a c h . D la te g o o strz e g a n o p rz e d a u to m a ty c z n y m , b e z m y ś ln y m „ k a lk o w a n ie m ” w z o ru , a ta k ż e p rz e d „ s e r y jn y m ” ic h tw o rz e n ie m . N ie c h o d z i t u t a j o ilo ść św ię ty c h , a le o c ią g łe w z b o g a c e n ie , u d o s k o n a le n ie o d b ie r a n y c h w z o ró w , g d y ż te g o d o m a g a ją się n ie u s ta n n ie p o w s ta ją c e n o w e w a r u n k i ży cia.

W n a ś la d o w a n iu p rz e z c z ło w ie k a w z o ró w o s o b o w y c h z a sy g n a liz o w a n o p o tr z e b ę s to s o w a n ia p o k r e w ie ń s tw a p sy ch ic z n e g o , a śc iśle j te m p e r a m e n ta l n e - go. C h o d z i tu t a j o d o b ie r a n ie p o k re w n y c h ty p ó w św ię to śc i, n a jb a r d z ie j n a ­ d a ją c y c h się do n a ś la d o w a n ia p rz e z k o n k re tn e g o c z ło w ie k a . O d le g łe b o w ie m , ch o ć m o g ą k o g o ś z a c h w y c ić i p o c ią g a ć , je d n a k do p ra k ty c z n e g o n a ś la d o w a ­ n ia się n ie n a d a ją . N a ś la d o w a n ie zaś ś w ię ty c h czy in n y c h w z o ró w o so b o w y c h 0 z b liż o n y m czy p o k r e w n y m te m p e r a m e n c ie b ę d z ie n a p e w n o b a rd z ie j o w o c­ n e i tw ó rc z e .

P r o b le m a ty k a d ru g ie j części d y s k u s ji s k u p ia ła się w o k ó ł p o s ta w y d u ­ c h o w e j k s. k a r d . S. W y sz y ń sk ie g o . K s. P r y m a s w e d łu g d y s k u ta n tó w s ta n o w ił b e z w ą tp ie n ia „ w z o rz e c o s o b o w y ” d o jr z a łe j św ię to śc i. E w e n tu a ln y p ro c e s b e a ty f ik a c y jn y u z a s a d n i to w sp o só b p rz e k o n y w u ją c y . Ci, k tó r z y go z n a li o so b iście, p rz y z n a ją , że p ro m ie n io w a ł on n a w s z y s tk ic h u ro k ie m w ie lk ie g o s p o k o ju , m ą d r o ś c i ż y c ia , m ą d r o ś c i w s e n s ie b ib lijn y m ja k o s y n o n im u ś w ię ­ to ś c i, re a liz o w a n e j w ż y c iu o so b isty m .

S ta r a n o się o m ó w ić c e c h y c h a r a k te r y s ty c z n e d u c h o w o śc i k a r d y n a ła . N a p ie r w s z y m m ie js c u w y s u w a n o m a r y jn o ś ć , r o z u m ia n ą c h ry s to c e n try c z n ie

1 e k le z ja ln ie . M a r y ja w e d łu g P r y m a s a je s t w c e n tr u m ży cia K o śc io ła ja k o w s p ó łd z ia ła ją c a P o m o c d la B o g a O jc a i D u c h a Ś w ię te g o w dziele W c ie le ­ n ia , P o m o c C h r y s tu s a w d z ie le O d k u p ie n ia i P o m o c K o śc io ła w e w s z y s t­ k ic h je g o d z ie d z in a c h , a w re s z c ie P o m o c k u o b ro n ie n a r o d u p o lsk ieg o . D o s trz e g a ł o n M a r y ję w J e j p o s ła n n ic tw ie M a tk i B oga i M a tk i K o śc io ła

od m o m e n tu N ie p o k a la n e g o P o c z ę c ia aż do c zasó w e sc h a ty c z n y c h . W jeg o n a u c z a n iu M a r y ja b y ła ż y w ą o so b ą; w s w y m o so b is ty m p la n ie o d d a n ia się B ogu, p o te m — po r e a liz a c ji, ja k ie j w je j ży c iu d o k o n a ło Z w ia s to w a n ie — ja k o M a tk a S y n a B ożego i św ia d o m e n a rz ę d z ie W c ie le n ia . W u ję c iu k a r d y ­ n a ła M a r y ja d a n a b y ła lu d z io m ja k o w zór.

J a k o n a s tę p n e r y s y je g o d u c h o w o śc i w y m ie n io n o : s z a c u n e k d la czło ­ w ie k a , z a a n g a ż o w a n ie sp o łe c z n e , o d p o w ie d z ia ln o ść za K o śc ió ł i n a ró d , p o ­ w ią z a n ie o so b iste g o ż y c ia w e w n ę trz n e g o z p a tr io ty z m e m . T ę o s ta tn ią c ech ę w id a ć z w łaszcza w z a w a rto ś c i ślu b ó w ja s n o g ó rs k ic h , z re d a g o w a n y c h o so ­ b iś c ie p rz e z n iego. T rz e b a u z n a ć , że ś lu b y b y ły o b ie k ty w iz a c ją jeg o w e w ­ n ę tr z n e j p o s ta w y . P o z w a la ją o n e z ro z u m ie ć j a k d a le c e p a tr io ty z m w c h o d z ił w tr e ś ć jeg o d u c h o w e g o ży cia. W d u c h o w o śc i ks. K a r d y n a ła u w y p u k lo n o b o g a tą uczu cio w o ść, w y r a ż a n ą w fo r m ie u s z la c h e tn io n e j, z ró w n o w a ż o n e j w k o n ta k t a c h o so b isty c h , p rz e m ó w ie n ia c h i k s ią ż k a c h .

T a k ż e z w ró c o n o u w a g ę n a śro d o w is k a k s z ta łtu ją c e je g o fo r m a c ję d u ­ c h o w ą i in te le k tu a ln ą . S tw ie rd z o n o , że d u c h o w o ść k s ię d z a P r y m a s a s ta n o ­ w iła c o m p o s itu m to m iz m u i fra n c is z k a n iz m u o b o k f o r m a c ji litu r g ic z n e j i so ­ c jo lo g ic z n e j.

D y s k u ta n c i o m ó w ili ró w n ie ż p o d s ta w y i cel z a ło ż o n e g o p rz e z k a r d y n a ł a r u c h u p o m o c n ik ó w M a tk i K o śc io ła , k tó r y f o r m u je sw o ic h c z ło n k ó w w d u ­ c h u m a r y jn o ś c i e k le z ja ln e j. Ic h ce le m je s t w łą c z e n ie się w m a c ie rz y ń s k ie ■tadania M a r y i w o b e c C h r y s tu s a ż y ją c e g o w K o śc ie le . O d d a ć się M a ry i, a b y z N ią ra z e m w sp ó łd z ia ła ć w dziele z b a w ie n ia , p ro w a d z o n y m p rz e z K o śció ł. T o z n a c z y to sa m o co p o m a g a ć C h ry s tu s o w i: p ó jś ć z a N im , w z ią ć s w ó j k rz y ż n a k a ż d y d z ie ń . U k a z a n o te ż z w ią z e k w ie lk ic h i w a ż n y c h w y ­ d a r z e ń w K o śc ie le z m o d litw ą i c z u w a n ia m i in s p ir o w a n y m i p rz e z P r y m a ­ sa, a p rz e p r o w a d z a n y m i n a J a s n e j G órze.

N ie k tó r z y u c z e s tn ic y d y s k u s ji d a w a li w ła s n e ś w ia d e c tw o o P ry m a s ie , z k tó r y m s p o tk a li się b liż e j w ró ż n y c h o k re s a c h je g o życia.

O s ta tn ia część d y s k u s ji p a n e lo w e j b y ła p o ś w ię c o n a M e rto n o w i. N ie z a jm o w a n o się d a ls z y m o m ó w ie n ie m jeg o d u ch o w o śc i, a le u k a z a n ie m ro li, j a k ą o d e g ra ł d la w sp ó łc z e s n e g o ś w ia ta . M e rto n , z d a n ie m d y s k u ta n tó w , u k a ­ z y w a ł k o n ie c z n o ść k s z ta łto w a n ia w so b ie w a rto ś c i d u c h o w y c h o raz n a w ią ­ z a n ie s ta łe g o i ż y w e g o k o n ta k t u z B ogiem . U czy ł sp o so b ó w p rz e z w y c ię ż a ­ n ia p rz e s z k ó d s to ją c y c h n a te j d ro d z e , a w y n ik a ją c y c h g łó w n ie z fa łs z y ­ w e g o p o jm o w a n ia c z ło w ie k a i s e n s u je g o ży cia, k i e r o w a ł z a g u b io n e m y ś li w sp ó łc z e sn e g o c z ło w ie k a k u p r a c y w e w n ę tr z n e j, m o g ą c e j o c a lić p ra w d z iw e c z ło w ie c z e ń stw o , a ta k ż e p rz y s z ło ść ś w ia ta . P o tr a f ił te ż p rz e k o n y w a ć , że d u c h o w y ro z w ó j k o n k r e tn e j je d n o s tk i, d z is ia j b a r d z ie j n iż k ie d y k o lw ie k , zale ży od d u c h o w e g o p o z io m u in n y c h b o „ n ik t n ie je s t i n ie m oże b y ć s a ­ m o tn ą w y s p ą ” . W je g o k s ią ż k a c h s p o ty k a się p r a w d y z z a k r e s u te o lo g ii m i­ s ty c z n e j, p r z e n ik n ię te m y ś lą b ib lijn ą i t r a d y c j ą p a tr y s ty c z n ą ; ró w n ie ż n a u k ę o k o n te m p la c ji, sz tu c e s a k r a ln e j w o d n ie s ie n iu do ż y c ia d u ch o w eg o , o id e ­ a le m o n a s ty c z n y m w je g o w sp ó łc z e s n y m k o n te k ś c ie itd . P o in fo rm o w a n o ta k ż e u c z e s tn ik ó w sy m p o z ju m o p u b lik a c ja c h M e r to n a w ję z y k u p o lsk im . S y m p o z ju m p o d s u m o w a ł k s. O le jn ik , s tw ie r d z a ją c a k tu a ln o ś ć z a ry s o ­ w a n e j p r o b le m a ty k i d la w sp ó łc z e s n e g o cz ło w ie k a . ks. S ta n is ła w U r b a ń s k i, W a r sza w a II. Z N O W S Z Y C H P U B L IK A C J I

1. W okół prob lem atyk i norm m oraln ych N orm y a h istoria z b a w ien ia

M o d el n a t u r y lu d z k ie j i p r a w a n a tu r a ln e g o , f u n k c jo n u ją c y w te o lo g ii k a to lic k ie j o d w ie k ó w ś r e d n ic h aż po n a sz e czasy , s p o ty k a się od k ilk u d z ie s ią tk ó w l a t z d o ść o s tr ą k r y t y k ą ze s tr o n y la ic k ic h te o r e ty k ó w p r a w a