Identyfikacja kapitału intelektualnego w banku

Monika Klimontowicz

Identyfikacja kapitału

intelektualnego w banku

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 45/2,

195-202

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N - P O L O N I A

V O L . XLV, 2 S E C T IO H 2011

Katedra Bankowości i Rynków Finansowych, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

M O N IK A K L IM O N T O W IC Z

Identyfikacja kapitału intelektualnego w banku

Wstęp

Burzliwe zmiany zachodzące w otoczeniu współczesnych przedsiębiorstw, w tym banków, prow adzą do ewolucji poglądów na tem at głównych czynników sukcesu i sposobów budowania trwałej przewagi konkurencyjnej. Wiele uwagi poświęca się obecnie poszukiw aniu zdolności lub okoliczności dających instytucji finansowej przewagę nad rywalami. Coraz w iększa konkurencja na rynku usług finansowych, zbliżona oferta w zakresie produktów, podobne kanały dystrybucji, zmniejszające się dochody uzyskiwane z tytułu odsetek powodują spadek znaczenia tradycyjnych czynników związanych z zasobami m aterialnym i banku w procesie ryw alizacji na rynku usług bankowych i sprawiają, że podstawowym i źródłam i uzyskiw ania prze­ wagi konkurencyjnej instytucji finansowej stają się aktyw a niem aterialne1.

A ktyw a niematerialne są wykorzystywane przez przedsiębiorstwa (w tym banki) od dawna. Wiele koncepcji zarządzania bankiem dostrzegało i dostrzega znaczenie wiedzy, um iejętności pracowników, relacji społecznych, w izerunku firm y, znaku handlowego, itd. dla tw orzenia przewagi konkurencyjnej i budowania jego wartości. Jednak w owych koncepcjach poszczególne zasoby niematerialne są traktowane odręb­ nie i w sposób nieusystematyzowany. Istnieje więc konieczność ich uporządkowania, sklasyfikowania, a następnie ustalenia warunków ich optym alnego wykorzystania. Odpowiedzią na to wyzw anie jest koncepcja kapitału intelektualnego.

1 A k ty w a n iem aterialne byw ają zam ien n ie n azy w an e kapitałem intelek tu aln y m , a k ty w am i in telek tu ­ alnym i, zaso b am i intelektualnym i, w ied zą czy czy n n ik am i niem aterialnym i.

196 M ONIKA KLIMONTOWICZ

Celem niniejszego artykułu je st zaprezentowanie rozwoju koncepcji kapitału intelektualnego i jego definicji oraz próba identyfikacji jego składników w bankach. A naliza teoretyczna została dokonana przy wykorzystaniu dostępnej literatury przed­ m iotu z zastosowaniem m etod wnioskowania indukcyjnego i dedukcji.

1. Geneza kapitału intelektualnego

Pojęcie „kapitał intelektualny” pojawiło się po raz pierwszy w oficjalnej publikacji w 1975 r.2 Jednak elementy koncepcji kapitału intelektualnego m ożna znaleźć w wielu wcześniejszych rozważaniach i badaniach poświęconych teorii kapitału czy zarzą­ dzania wiedzą. W arto na przykład wspom nieć o opublikowanej ju ż w 1834 r. pracy J. Rae, The Sociological Theory o f Capital. Sam term in „kapitał intelektualny” został po raz pierwszy użyty w 1958 r., gdy dwaj analitycy finansow i zauważyli, że kapitał intelektualny małych przedsiębiorstw branży informatycznej jest prawdopodobnie naj­ ważniejszym składnikiem ich majątku3. Wielu autorów pierwsze użycie pojęcia „kapitał intelektualny” przypisuje J.K. Galbraithowi, który w liście do polskiego ekonomisty M. Kaleckiego napisał: J e s te m ciekaw, czy zdaje Pan sobie sprawę, ilu z nas w świecie korzysta z dostarczanego przez Pana przez dziesięciolecia kapitału intelektualnego”4. Prawdziwy rozkwit zainteresowania kapitałem intelektualnym przypada jednak na początek lat 80. X X w. W tym czasie H. Itam i zaobserwow ał istotne różnice w w ynikach finansow ych japońskich przedsiębiorstw będące efektem świadomego w ykorzystania aktywów niematerialnych. Swoje badania podsum ował stw ierdze­ niem, że samo występowanie aktywów niem aterialnych nie daje jeszcze przewagi konkurencyjnej. W zrost w artości firm y był jego zdaniem w ynikiem wspólnego oddziaływ ania różnego rodzaju aktywów niematerialnych. W 1986 r. K. E. Sveiby opublikow ał książkę The K now H ow Com pany n a tem at zarządzania aktyw am i niem aterialnym i. W kolejnym roku stworzono tzw. Grupę Konrada, której celem było opracowanie uniwersalnej metody pom iaru i zarządzania aktywam i niem ate­ rialnym i przedsiębiorstw. W 1989 r. G rupa K onrada opublikowała R aport Konrada, który podw ażał zasadność stosowania tradycyjnych wskaźników finansow ych oraz metod wyceny wartości do prezentowania wiarygodnego obrazu kondycji finansowej, poziomu konkurencyjności i wartości przedsiębiorstw. W 1991 r. i 1994 r. T. Stewart opublikował dwa artykuły o sile um ysłu, w których postaw ił nowatorską, jak na tam te czasy tezę, że kapitał intelektualny firm y musi być powiązany z jej poziomem

2 G. R. Feiwal, Intellectual C apital of.'MichałKalecki: A S tu d y in E conom ic T heory a n d Policy, U niversity o f T ennessee Press, K noxville T N 1975.

3 W. Rogow ski, K a p ita ł in telektu a ln y ja k o g en era to r n ow ych czyn n ikó w ko nkurencyjnych, [w:] S. Ka- siew icz, W. R ogow ski, M. K icińska, K a p ita ł intelektualny. S p o jrzen ie z p e rsp e k ty w y interesariuszy, O ficy n a E konom iczna, K raków 2006, s. 64-65.

4 G. U rbanek, W ycena a ktyw ó w niem aterialnych p rzedsiębiorstw a, Polskie W ydaw nictw o Ekonom iczne, W arszaw a 2008, s. 32.

zyskowności i sukcesem rynkowym . W tym samym czasie R.S. Kaplan i D.P. Norton

stworzyli model zrównoważonej karty w yników (balanced scorecard, BSC). Model

ten oraz prace T. Stewarta upowszechniły koncepcję kapitału intelektualnego w Sta­ nach Zjednoczonych i Kanadzie.

N a przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku również same

przedsiębiorstwa zaczęły eksperym entować z pom iarem i praktycznym w ykorzy­ staniem kapitału intelektualnego. Pionierami w tym zakresie były firm y szwedzkie. W zrost zainteresowania ideą zarządzania kapitałem intelektualnym doprowadził do zorganizowania konferencji dotyczącej tej problematyki. W styczniu 1995 r. przedsta­ wiciele dw unastu najbardziej zaangażowanych we w drażanie koncepcji zarządzania

kapitałem intelektualnym firm przedstawili swoje przem yślenia dotyczące definicji kapitału intelektualnego i doświadczenia w jego w ykorzystyw aniu do zw iększania wartości organizacji. Spotkanie to określa się dziś jako The ICM Gathering, czyli zgromadzenie zarządzających kapitałem intelektualnym. Ważnym osiągnięciem tej

konferencji było sformułowanie jednej z pierwszych formalnych definicji kapitału intelektualnego5.

W sektorze bankowym badania dotyczące znaczenia kapitału intelektualnego w procesie budowy przewagi konkurencyjnej zostały podjęte w latach 90. X X w ie­ ku. Jednym z pierwszych reprezentantów tego nurtu był J. Canals, który w 1993 r.

w yodrębnił cztery źródła przewagi konkurencyjnej w bankach: pracujących w nich

ludzi, zarządzanie finansowe, aktyw a m aterialne i aktyw a niematerialne. Te i kolej­ ne badania pokazyw ały źródła przewagi konkurencyjnej zaliczane dziś do kapitału intelektualnego, nie używając jednak tego pojęcia. I tak, w rezultacie prowadzonych w tym samym czasie przez S.G. Bharadwaya, P.R. Varadajana i J. Fahy badań, za

źródła przewagi konkurencyjnej uznano: kulturę przedsiębiorstwa, korzyści skali, wartość m arki, nowoczesną technologię inform atyczną oraz umiejętność jej w dro­

żenia6. K ilka lat później J. Devlin i C.T. Ennew ustalili, że na rynku usług finanso­

wych można w yróżnić dwa potencjalne źródła przewagi konkurencyjnej: przewagę konkurencyjną zw iązaną z kluczową działalnością banku (w tym cechy/właściwości produktu i jakość obsługi) oraz przewagę konkurencyjną związaną z innym i cechami/ elementami banku (w tym cenę, w izerunek i reputację)7. Kolejne badania, prowa­ dzone przez G. T. Chena w 1999 r., koncentrowały się na zw iązku m iędzy w yod­ rębnionymi czynnikam i sukcesu i realizowaną przez bank strategią konkurencyjną. W ykazały one, że w przypadku k ażdej strategii najistotniejszy był czynnik nazwany przez G. T. Chena zdolnością do operacyjnego zarządzania bankiem. Zdolność tę odzwierciedlają: uprzejmość i życzliwość personelu, zdolności zarządcze m enedżera

5 W. Rogow ski, op. cit., s. 66-67.

6 S. G. B haradw ay, P. R. V aradajan, J. Fahy, S u sta in a b le C o m p e titivr A d va n ta g e in S e rv ic e Industries: A C o n c ep tu a l M o d e l a n d R esea rch Propositions, “Journal o f M a rketing" 1993, Vol. 57, s. 83-99.

7 J. D evlin, C. T. Ennew, U nderstanding C o m p etitive A d va n ta g e in R e ta il F in a n c ia l S ervices. “In te rn a ­ tio n al Journal o f B a n k M a rk etin g ” 1997, Vol. 15, No. 3, s. 73-82.

198 M ONIKA KLIMONTOWICZ

bankowego, szybkość obsługi, zdolność do komputeryzacji, zdolność do zarządzania aktyw am i i pasywam i, zdolność do wewnętrznej kontroli i rewizji8.

W Polsce zainteresowanie problem atyką kapitału intelektualnego pojawiło się stosunkowo późno. Pierwsze publikacje na tem at znaczenia kapitału intelektual­ nego w zarządzaniu przedsiębiorstwem i budowaniu jego wartości oraz problem a­ tyki w yceny kapitału intelektualnego zaczęły pojaw iać się w latach 20 01-20 059. W cześniejsze badania, prowadzone w polskim sektorze bankow ym , koncentrowały się głównie n a źródłach przewagi konkurencyjnej bez w yodrębniania wśród nich kapitału intelektualnego. I tak w 1998 r. W. B aka zaliczył do nich czynniki zarów­ no o charakterze zewnętrznym (poziom nowoczesności całej gospodarki, politykę gospodarczą, rozw iązania instytucjonalno-praw ne, itp.), jak i wewnętrznym (ofertę produktową, sprawność i jakość usług, efektywność, jakość zarządzania i strategie bankowe)10. Natom iast zdaniem W. L. Jaworskiego (1998 r.) zdolność konkurencyjną całego sektora determ inują głównie czynniki wewnętrzne, takie jak: potencjał kapi­ tałowy, nowoczesność technologii, kw alifikacje kadr, innowacyjność i jakość usług bankowych oraz rentowność sieci11.

Przedmiotem późniejszych badań prowadzonych przez J. Pietrzak i J. Harasim były z kolei czynniki przewagi konkurencyjnej na jednym z segmentów rynku ban­ kowego - rynku detalicznych usług bankowych. Obie autorki dostrzegają znaczącą rolę nietradycyjnych źródeł przewagi konkurencyjnej, jak im i są aktyw a niem aterial­ ne12. Natomiast M. M arcinkowska skoncentrowała swoje badania na problematyce w ykorzystania zasobów niem aterialnych w tworzeniu wartości banku13. Elementy kapitału intelektualnego pojawiają się w wielu innych publikacjach, na przykład kapitał klienta stanowił przedm iot zainteresowania M. Capigi14. Pomimo coraz większego zainteresowania tem atyką kapitału intelektualnego w bankach nie pojawiły się, jak dotąd, kompleksowe opracowania poruszające problematykę w pływ u kapitału inte­ lektualnego na wartość banku i jego pozycję konkurencyjną.

8 T. Chen, C ritica l S u ccess F actors fo r Various S tra teg ies in the B a n k in g , „International Journal o f B a n k M arketing” 1999, Vol. 17, n r 2, s. 83.

9 W śród p ierw szy ch publikacji dotyczących k ap itału intelektualnego znajdują się m .in.: M. B ratnicki, J. S tru ż y n a, P rze d sięb io rczo ść i k a p ita ł in telektu a ln y (2001 r.), B. M ik u ła, A. P ietru szk a-O rty l, A. Potocki, Z a rzą d za n ie p rzed się b io rstw em X X I w ieku (2002 r.), D. D obija, P o m ia r i sp raw ozdaw czość ka p ita łu in telek­ tualnego p rzed się b io rstw a (2003 r.), E. G łuszek, Z a rzą d za n ie za so b a m i niem aterialnym i p rzed się b io rstw a (2004 r.), M. C apiga, K a p ita ł klien ta banku. W ybrane a sp e k ty za rzą d za n ia i o cen y (2005 r.).

10 W. Baka, P o lsk i se kto r bankow y na tle bankow ości , [w:] In tegracja europejska a strategie banków kom ercyjnych, red. W. B aka, M ię d zy n aro d o w a Szkoła B ankow ości i Finansów , K atow ice 1998, s. 89 11 W. L. Jaw orski, B a n k i p o ls k ie — w a ru n ki przetrw a n ia , [w:] F in a n se i bankow ość — d źw ig n ie w zrostu g ospodarczego, M a teriały K onferencyjne, t. I, S zczecin-M iędzyzdroje.

12 J. P ietrzak, C zynniki p rzew a g i kon ku ren cyjn ej na rynku bankow ych usług detalicznych, W ydaw nictw o U n iw ersy tetu G dańskiego, G dańsk 2002, s. 92, J. H arasim , S tra teg ie m arketingow e w bankow ości detalicznej w P olsce, B iblioteka M e n ed żera i B ankow ca, W arszaw a 2004, s. 109-116.

13 M. M arcinkow ska, W ykorzystanie za so b ó w n iem a teria ln ych w tw orzeniu w artości banków, [w:] B a n ­ kow ość, red. J. W ęcław ski, W ydaw nictw o U n iw ersy tetu M arii C urie-S kłodow skiej, L ublin 2006, s. 217-225. 14 M. C apiga, K a p ita ł klien ta banku. W ybrane a sp e k ty za rzą d za n ia i oceny, Twigger, W arszaw a 2005

2. Pojęcie kapitału intelektualnego banku

Kapitał intelektualny stał się w ostatnich latach przedmiotem zainteresowania za­ równo teoretyków, jak i praktyków zarządzania. Pracują oni nad możliwie najszerszym i najgłębszym poznaniem istoty tego pojęcia. W konsekwencji z jednej strony następuje porządkowanie wiedzy o kapitale intelektualnym, z drugiej zaś pojawiają się coraz to nowe pytania i dylematy z nim związane. Wyzwaniem jest zatem znalezienie wspólnego języka zapewniającego każdemu rozumienie tego samego pod pojęciem kapitału intelektualnego15. Kapitał intelektualny, traktowany jako istotny zasób przedsiębiorstwa niezbędny do kreow ania jego konkurencyjności, jest kategorią niejednorodną, która nie została dotąd zdefiniow ana w sposób precyzyjny. W zależności od przyjętych kryteriów jego w yodrębniania określany jest on jako: „czynnik niem aterialny”, „zasoby niem a­ terialne”, „aktyw a niem aterialne” czy „aktyw a intelektualne”. W literaturze istnieje także wiele definicji kapitału intelektualnego, ale żadna z nich nie została przyjęta jako powszechnie obowiązująca. Jest on określany m.in. jako:

- m ateriał intelektualny: wiedza, informacje, własność intelektualna i doświad­ czenie, które m ogą być w ykorzystane do tw orzenia bogactw a, czyli sum a wszystkiego, co każdy w przedsiębiorstwie wie, a co decyduje o przewadze konkurencyjnej na rynku (T. Steward),

- wiedza, która może być zam ieniona na wartość (L. Edvinsson),

- wiedza, doświadczenie, technologia organizacyjna, stosunki z klientam i oraz umiejętności zawodowe, które pozwalają firm ie osiągnąć przewagę konkuren­ cyjną (L. Edvinsson, M. Malone),

- sum a ukrytych aktywów nieuwzględnionych w sprawozdaniach finansowych, obejmująca zarówno to, co zostaje w głowach pracowników, jak i to, co pozo­ staje po wyjściu pracowników do domu (G. Roos, J. Ross)16.

Część autorów uważa, że jest za wcześnie na to, aby sformułować ostateczną definicję kapitału intelektualnego, poniew aż jego charakter nie został jeszcze do końca poznany i opisany, a poza tym trudno ująć go za pom ocą jasnych term inów i jednoznacznych pojęć. Różnorodność definicji oraz niejednoznaczność w opisie kapitału intelektualnego wym agają samodzielnego porządkowania zagadnień oraz przyjęcia określonego kierunku, dzięki którem u możliwe będzie prowadzenie badań literaturowych oraz empirycznych nad istotą kapitału intelektualnego17.

Pochodną niejednorodności definiowania kapitału intelektualnego i dwoistości jego natury jest zaliczanie do niego różnych składników. Kapitał intelektualny łączy w sobie: wykształcenie, wiedzę, talent, umiejętności oraz kreatywność i innowacyjność zasobów ludzkich przedsiębiorstwa, jego kulturę organizacyjną i filozofię z zasobami

15 A. S okołow ska, Z a rzą d za n ie ka p ita łem in telektu a ln ym w m ałym p rzed się b io rstw ie, Polskie T ow arzy­ stw o E konom iczne, W arszaw a 2005, s. 12.

16 W. Rogow ski, op. cit., s. 65, G. U rbanek, op. cit., s. 32. 17 A. Sokołow ska, op. cit., s. 15.

200 M ONIKA KLIMONTOWICZ

w sparcia produktyw ności, do których należy zaliczyć technologię inform atyczną, nowoczesną strukturę organizacyjną czy patenty18. W rezultacie pojęcie kapitału in­ telektualnego byw a rozszerzane n a wszystkie zasoby niem aterialne lub zawężane do kilku składników, co skutkuje wyodrębnieniem się dwóch ścieżek myślenia o kapitale intelektualnym. Pierwsza skupia się na tworzeniu, rozwijaniu i poszerzaniu wiedzy w firm ie19, druga koncentruje się n a tworzeniu wartości przez unikalną kompozycję aktywów niem aterialnych i m aterialnych20. Różni autorzy proponują zatem węższe lub szersze ujęcie tego pojęcia.

Analizując w ew nętrzną strukturę kapitału intelektualnego w wybranych koncep­ cjach, można zauważyć, że wspólnym elementem każdej z nich jest kapitał ludzki. Ten składnik kapitału intelektualnego jest podobnie definiowany we wszystkich koncepcjach i obejmuje doświadczenie, umiejętności, kw alifikacje i wiedzę pracowników w raz z ich m otyw acją do działania oraz um iejętności przywódcze i zarządcze kierow ni­ ctw a firmy. Kapitał ten nie jest własnością firmy. Jest jedynie udostępniany firm ie przez jej pracowników21. Drugi spośród wyodrębnionych przez badaczy składników kapitału intelektualnego, kapitał strukturalny jest różnie definiowany i nazywany w poszczególnych koncepcjach. Najczęściej obejmuje on kapitał organizacyjny i ka­ pitał klientowski - zob. tabela 1.

Dokonując analizy porównawczej składników kapitału intelektualnego, należy zauważyć, że o ile w przypadku przedsiębiorstw zostały one dokładnie zbadane i szczegółowo opisane, o tyle w odniesieniu do banków badania obejmujące poszcze­ gólne elementy kapitału intelektualnego są rzadkością.

Struktura kapitału intelektualnego w banku pow inna odzwierciedlać specyfikę jego działania. Z tej perspektyw y analizie należy poddać składniki kapitału intelektu­ alnego, które w pływ ają na tworzenie w artości banku. Z a najważniejsze należy w tym kontekście uznać aktywa intelektualne będące pochodną umiejętności, zaangażowania i jakości pracy pracowników (w tym m.in. zarządzanie, kom unikacja, przywództwo, itp.) oraz aktyw a klientowskie, zawierające m.in. znajdujące się w posiadaniu banków bazy wiedzy o klientach. W dzisiejszych czasach budowanie wartości banku jest także nierozerw alnie zw iązane z optym alizacją procesów i technologii świadczenia usług, a odniesienie sukcesu rynkowego jest niemożliwe bez odpowiedniej reputacji banku i zaufania klientów. Z tego powodu struktura kapitału intelektualnego w banku obej­ mować pow inna także aktyw a zw iązane z organizacją banku i jego innowacyjnością (w tym aktywa technologiczne) oraz aktywa marketingowe, które obejmują wizerunek

18 A . S o b czak , M. Strojny, Z a rzą d za n ie w ie d za ja k o c z y n n ik zw ię k s za n ia k o n k u r e n c y jn o śc i o rg a ­ n iza c ji g o sp o d a rc zy c h , d a ta p u b lik acji 12.04.2004, h ttp ://w w w .eg o v .p l/in d ex .p h p ?o p tio n = co n ten t& task = view & id= 84& Item id= 62 [27.04.2011], G. U rbanek, op. cit., s. 30-31.

19 Szerzej o kapitale in telek tu aln y m w kontekście z a rz ą d z a n ia w ie d z ą w: W. M. G rudziew ski, I. K. H ejduk, A . S ankow ska, M. W antuchow icz, S u sta in a b ility w b izn e sie c zy li p rze d się b io rstw o p rzy szło śc i, W ydaw nictw o Poltext, W arszaw a 2010, s.131-139.

20 W. Rogow ski, op. cit., s. 68. 21 M. C apiga, op. cit., s. 15.

i markę banku, kanały dystrybucji, strategie sprzedażowe, itd. W yzwaniem dla każ­ dego współczesnego banku, mającym szczególne znaczenie w w arunkach kryzysu gospodarczego, jest nie samo zrozum ienie znaczenia kapitału intelektualnego, ale określenie jego elementów i w yznaczenie m ierników um ożliwiających efektywne zarządzanie nim prowadzące do budowania wartości banku.

T abela 1. S k ład n ik i k ap itału intelektualnego w w ybranych koncepcjach

A utor Rok S k ład n ik i k ap itału intelektualnego

G ru p a K onrada 1989 K apitał

indyw idualny K apitał stru k tu ra ln y

Sveiby K.-E. 1996 K apitał ludzki K apitał stru k tu ra ln y w ew n ętrzn y

K apitał stru k tu ra ln y zew n ę trzn y

E vidson L.,

M alone S. 1997 K apitał ludzki

K apitał stru k tu ra ln y K apitał o rganizacyjny K apitał kliencki K apitał procesów K apitał innow acji

B rooking A. 1997 A k ty w a ludzkie A k ty w a in fra­ stru k tu ry

A k ty w a w łasności in telektualnej

A k ty w a rynkow e

Roos. G., Roos. J. 1997 K apitał ludzki K apitał organizacyjny K apitał k lien ck i i relacyjny Stew ard T. A. 1998 K apitał ludzki K apitał stru k tu ra ln y K apitał k lien ta

Lev B. 2001 A k ty w a zw iązane

z ludźm i A k ty w a organizacyjne

A k ty w a zw iązane z innow acjam i B ratnicki M.

S tru ż y n a J. 2001 K apitał ludzki K apitał organizacyjny K apitał społeczny

D obija D. 2003 K apitał ludzki K apitał s tru k tu ­ ralny K apitał zw iązan y z innow acjam i K apitał zw iązan y z ry n k ie m (kapitał klientów )

G łu sz ek E. 2004 Z asoby ludzkie

Z asoby org an i­ zacyjne dające w ew n ętrzn ą siłę

Z asoby rep re zen ­ tujące w łasność in telek tu aln ą Z asoby dające przew agę n a ry n k u Sektor bankow y

C annals J. 1993 Z asoby ludzkie A k ty w a m aterialne Z asoby finansow e A k ty w a niem aterialne P ietra k J.

H arasim J. 2003 A k ty w a n iem aterialne A k ty w a m aterialne C apiga M. 2005 K apitał ludzki K apitał organizacyjny K apitał kliencki

Źródło: Opracowanie własne na podstawie L. Edvinsson, M. Malone, Kapitał intelektualny. Poznaj prawdziwą war­ tość swojego przedsiębiorstwa odnajdując jego ukryte korzenie, W ydawnictwo PWN, W arszawa 2001, s. 45, M. Kunasz, Klasyfikacja metod oraz narzędzi pomiaru kapitału intelektualnego i aktywów niematerialnych, http://www.sceno.edu.pl/ cms_tmp/1172_M_Kunasz3.pdf [27.04.2011], Dobija D., Kapitał intelektualny. O pomiarze i sprawozdawczości niemierzalnego,

http://www.innowacyjnosc.gpw.pl/kapital-intelektualny/ publikacje/5-O-pomiarze-i-sprawozdawczosci-niemierzalnego. html [27.04.2011], K. Szara, A. Pierścieniak, Kapitał intelektualny jako obszar konkurencji przedsiębiorstwa, http://www.univ.

202 M ONIKA KLIMONTOW ICZ

Zakończenie

Koncepcja kapitału intelektualnego znalazła się w centrum zainteresowania bada­ czy i praktyków zarządzania stosunkowo niedawno. W Szwecji, Stanach Zjednoczo­ nych, Kanadzie i Japonii pierwsze publikacje na ten tem at ukazały się w latach 80. ubiegłego wieku, w Polsce zaś dopiero w latach 2001-2005. Początkowo prowadzone badania obejmowały swoim zasięgiem jedynie przedsiębiorstwa, badania w bankach zapoczątkowano nieco później.

Przegląd najbardziej reprezentatywnych pojęć kapitału intelektualnego wskazuje,

że można go rozpatrywać w wąskim i szerokim ujęciu. W wąskim ujęciu kapitał inte­

lektualny utożsamiany jest najczęściej z kapitałem ludzkim rozumianym jako w iedza

i umiejętności pracowników. Natomiast w szerokim ujęciu obejmuje on, poza kapitałem ludzkim , również kapitał strukturalny, który jest różnie definiowany i dzielony przez

poszczególnych autorów. Najczęściej w yodrębnia się w jego ram ach kapitał organi­ zacyjny i kapitał klientowski. Zdaniem autorki budowanie wartości banku w ym aga przyjęcia szerokiego ujęcia kapitału intelektualnego. Specyfika działalności bankowej wymaga, aby w analizie w pływu kapitału intelektualnego na wartość i konkurencyjność banku, poza kapitałem ludzkim i klientowskim, uwzględnić kapitał m arketingowy (z naciskiem na reputację i w izerunek banku jako instytucji zaufania publicznego) oraz kapitał organizacyjny (obejmujący optym alizacje procesów świadczenia usług i szeroko rozum iane innowacje). Poznanie poszczególnych elementów składających się na strukturę kapitału intelektualnego umożliwi określenie kierunków zwiększania efektywności jego w ykorzystania w budowie wartości banku.

The identification o f in tellectu al capital in a bank

T h e tu rb u le n t c h a n g e s in e c o n o m ic e n v iro n m e n t ca u se th e n e c e s sity o f e v o lv in g th e o p in io n o n th e so u rc e s o f c o m p e titiv e a d v a n ta g e a n d ra ise th e in te re s t in in ta n g ib le a s se ts. A lo t o f b a n k ’s m a n a g e m e n t c o n c e p ts h av e n o tic e d so m e o f th e m , b u t in ta n g ib le s in th a t c o n c e p ts are sc a tte re d a n d n o t sy ste m iz e d . T h u s th e y sh o u ld be p u t in o rd er, c la s sifie d an d c h a ra c te riz e d to o p tim iz e th e ir u sa g e. U n d o u b te d ly th e c o n c e p t o f in te lle c tu a l c a p ita l is th e re sp o n se fo r th a t c h a lle n g e . M a n y sc ie n tis ts a n d m a n a g e rs w o rk on in te lle c tu a l c a p ita l c o n c e p t. It le a d s to th e o rd e rin g th e k n o w le d g e . O n th e o th e r h a n d , n e w q u e s tio n s a n d p ro b le m s ap p ear.

T h is p a p e r p re se n ts th e e v o lu tio n o f in te lle c tu a l c a p ita l c o n c e p t a n d o f d e fin itio n a n d it is a n at­ te m p t to d e fin e its s tr u c tu re in b a n k s .