Działania Eurosystemu na rzecz zapewnienia stabilności finansowej

Pełen tekst

(1)Zeszyty Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Naukowe Finanse. 875 Kraków 2011. Alicja Kasperowicz-Stępień Katedra Finansów. Działania Eurosystemu na rzecz zapewnienia stabilności finansowej 1. Wprowadzenie Akty prawne ustanawiające Europejski System Banków Centralnych (ESBC) powstawały przy założeniu, że wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej (UE) wprowadzą wspólną walutę, a zatem ESBC będzie realizował całość związanych z nią zadań. Zanim to jednak nastąpi, głównym wykonawcą tych zadań pozostaje tzw. Eurosystem. Należy zauważyć, że pojęcie Eurosystemu zostało wprowadzone w celu oznaczenia struktury bankowości centralnej strefy euro. Tworzą go [Scheller 2006, s. 43–73]: ––Europejski Bank Centralny (EBC), ––krajowe banki centralne (KBC) – 16 państw członkowskich UE, które przyjęły walutę euro. Argumenty za organizacją europejskiej bankowości centralnej w formie systemu są następujące [Scheller 2006, s. 43–73]: ––funkcjonowanie Eurosystemu opiera się na istniejących rozwiązaniach instytucjonalnych, infrastrukturze, doświadczeniu i znacznych możliwościach operacyjnych krajowych banków centralnych, ––z uwagi na duży zasięg terytorialny strefy euro oraz budowane przez lata relacje krajowych społeczności bankowych z ich bankami centralnymi uznano za właściwe zapewnienie instytucjom kredytowym bezpośredniego dostępu do bankowości centralnej w każdym państwie członkowskim,.

(2) 108. Alicja Kasperowicz-Stępień. ––wobec mnogości narodów, języków i kultur w strefie euro to krajowe banki centralne (a nie jeden podmiot ponadnarodowy) są najlepiej przygotowane, by służyć jako łącznik pomiędzy obywatelami a Eurosystemem. Obecnie głównym celem Eurosystemu w dziedzinie finansów jest ochrona wartości euro. Ponadto Eurosystem dąży do ochrony stabilności finansowej oraz wspierania integracji finansowej. Należy zauważyć, że działania na rzecz stabilności finansowej stanowi jeden z głównych obowiązków Eurosystemu [Szczepańska 2008, s. 190–222]. Z uwagi na rolę bankowości centralnej w gospodarce (jako emitenta pieniądza) Eurosystem powinien odgrywać istotną rolę w monitorowaniu jakości instytucji finansowych będących jego partnerami w prowadzeniu polityki pieniężnej [Sotomska-Krzysztofik, Szczepańska 2008, s. 34–55]. Ponadto stabilny system finansowy jest niezbędny do efektywnej transmisji polityki pieniężnej.. 2. Rola Eurosystemu w utrzymaniu stabilności finansowej Do tej pory nie opracowano wspólnej definicji stabilności finansowej. Narodowy Bank Polski stabilność systemu finansowego definiuje jako stan, w którym system finansowy pełni wszystkie swoje funkcje w sposób ciągły i efektywny, nawet w przypadku wystąpienia nieoczekiwanych i niekorzystnych zaburzeń w znacznej skali [Raport o stabilności… 2008, s. 3]. Z kolei Eurosystem przez stabilność finansową rozumie warunki, w których system finansowy – obejmujący pośredników finansowych, rynki finansowe oraz infrastrukturę rynkową – jest w stanie przeciwstawić się wstrząsom oraz przeciwdziałać sytuacjom nierównowagi finansowej [10. Rocznica EBC 2008, s. 129]. Należy zauważyć, że wraz z utworzeniem Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW) wprowadzono różne struktury instytucjonalne dotyczące polityki pieniężnej i stabilności finansowej w strefie euro. O ile w przypadku polityki pieniężnej odpowiedzialność za jej realizację została przeniesiona ze szczebla krajowego na szczebel ponadnarodowy, o tyle odpowiedzialność za ustalenia gwarantujące stabilność finansową pozostała na szczeblu krajowym. Ponieważ Eurosystem nie otrzymał bezpośrednich uprawnień w zakresie nadzoru, funkcje bankowości centralnej i nadzoru zostały w UGW rozdzielone. Stąd też zaistniała potrzeba ścisłej współpracy [10. Rocznica EBC 2008, s. 129]: ––w ramach Eurosystemu, pomiędzy EBC i krajowymi bankami centralnymi, w celu skutecznego monitorowania i reagowania na potencjalne zagrożenia stabilności finansowej na całym obszarze euro,.

(3) Działania Eurosystemu…. 109. ––pomiędzy Eurosystemem i nadzorami krajowymi1 w celu zapewnienia ścisłej koordynacji funkcji bankowości centralnej i nadzoru w ramach ochrony stabilności finansowej2. Eurosystem wykonuje swój mandat w zakresie stabilności finansowej przy wsparciu ze strony Komitetu ESBC ds. Nadzoru Bankowego ustanowionego przez Radę Prezesów EBC w 1998 r. W skład Komitetu wchodzą wysocy rangą przedstawiciele EBC i krajowych banków centralnych należących do Eurosystemu, jak również przedstawiciele krajowych organów nadzoru bankowego w tych krajach Eurosystemu, gdzie mandat krajowych banków centralnych nie obejmuje nadzoru bankowego. W skład Komitetu wchodzą również przedstawiciele banków centralnych i organów nadzoru krajów UE, które nie przyjęły wspólnej waluty [Papademos 2007, s. 28–31]. Rola i zadania Eurosystemu w odniesieniu do stabilności finansowej ewoluowały w wyniku pogłębiania się transgranicznej integracji finansowej oraz rosnącej złożoności systemu finansowego. Należy zauważyć, że integracja finansowa, z jednej strony, zwiększa możliwości podziału i dywersyfikacji ryzyka oraz płynności i głębokości rynków finansowych, przyczyniając się tym samym do wzmocnienia odporności systemu finansowego na wstrząsy. Z drugiej zaś strony sprawia, że system finansowy staje się bardziej podatny na zaburzenia o pochodzeniu lub charakterze transgranicznym. Stąd też taka sytuacja wymaga ciągłego wzmacniania transgranicznej wymiany informacji i współpracy pomiędzy bankami centralnymi i organami nadzoru. Tak więc z uwagi na większe uczestnictwo banków w rynkach kapitałowych, rosnące znaczenie konglomeratów finansowych, zwiększającą się rolę banków komercyjnych w świadczeniu usług z zakresu infrastruktury i zwiększające się uczestnictwo podmiotów nieregulowanych w rynku i infrastrukturze finansowej, niezbędny jest stały rozwój oraz uaktualnianie zasad ramowych służących monitorowaniu i analizowaniu potencjalnych zagrożeń w systemie finansowym [10. Rocznica EBC, 2008].. 3. Osiągnięcia Eurosystemu w zakresie stabilności fnansowej W celu rozpoznania pojawiających się zagrożeń stabilności systemu finansowego we wczesnym etapie oraz stworzenia podstaw do działań naprawczych, 1 W UE funkcjonują różne modele nadzoru: w niektórych krajach obowiązki nadzorcze są podzielone według sektorów, w innych krajach istnieje scentralizowany nadzór finansowy dla sektora bankowego, ubezpieczeniowego i papierów wartościowych w ramach jednego organu. Zob. szerzej [Recent Developments… 2010].. Traktat o Unii Europejskiej ustanawia szczególne mechanizmy współpracy w tej dziedzinie. Zob. szerzej art. 105 ust. 5 Traktatu o Unii Europejskiej. 2.

(4) 110. Alicja Kasperowicz-Stępień. Eurosystem regularnie monitoruje i ocenia potencjalne źródła wspomnianych zagrożeń w systemie finansowym. Działania Eurosytemu dotyczące monitorowania i oceny stabilności finansowej oparte są na trzech filarach [10. Rocznica EBC, 2008]. Pierwszy filar dotyczy całego systemu finansowego. Należy zauważyć, że od 2000 r. EBC rozpoczął opracowywanie kompleksowych ram do oceny potencjalnych zagrożeń i podatności na nie w systemie finansowym strefy euro. Ocena ta ma na celu określenie indywidualnej i zbiorowej solidności instytucji, rynków i infrastruktury strefy euro oraz ma pomóc w określeniu głównych źródeł przyszłych zagrożeń stabilności systemu finansowego. Ponadto ma pomóc w ocenie zdolności systemu finansowego do poradzenia sobie z takimi zagrożeniami. Należy zaznaczyć, że począwszy od grudnia 2004 r. wyniki tej systematycznej oceny są przedstawiane w wydawanym co pół roku przeglądzie pod tytułem Financial Stability Review (Przegląd Stabilności Finansowej). Stąd też głównym celem Przeglądu Stabilności Finansowej jest rozpowszechnianie w sektorze finansowym i w społeczeństwie wiedzy na temat wydarzeń mających wpływ na stabilność systemu finansowego strefy euro. Drugi filar dotyczy sektora bankowego. Na uwagę zasługuje fakt, że Komitet ESBC ds. Nadzoru Bankowego począwszy od 1999 r. regularnie wykonuje analizy makroostrożnościowe sektora bankowego UE, których wyniki są od 2003 r. publikowane w raporcie rocznym zatytułowanym EU banking sector stability (Stabilność sektora bankowego w UE). Ponadto Komitet ESBC ds. Nadzoru Bankowego regularnie dokonuje przeglądu zmian strukturalnych w sektorze bankowym w krajach UE. Powyższe zmiany są istotne zarówno z punktu widzenia bankowości centralnej, jak i organów nadzoru. Wynikiem tych prac jest roczny raport zatytułowany EU Banking Structures (Struktury bankowe w UE). Raport ten po raz pierwszy został opublikowany w 2002 r. Należy zauważyć, że analizy makroostrożnościowe i strukturalne Komitetu ESBC ds. Nadzoru Bankowego są dokonywane na podstawie zagregowanych danych statystycznych uzyskanych od banków centralnych i organów nadzoru krajów UE. Trzeci filar: Eurosystem zaangażowany jest w prace innych instytucji i organów monitorujących stabilność finansową zarówno w Europie, jak i na świecie. Na szczeblu UE dotyczy to zwłaszcza wspierania działalności Komitetu EkonomicznoFinansowego w zakresie stabilności finansowej. Począwszy od 2003 r. Komitet Ekonomiczno-Finansowy, co pół roku, prezentuje przegląd kwestii związanych ze stabilnością finansową w postaci raportu zatytułowanego Financial Stability Table (Stolik stabilności finansowej). W skład Komitetu Ekonomiczno-Finansowego zwykle wchodzą przedstawiciele ministerstw finansów państw członkowskich UE, krajowych banków centralnych, EBC i Komisji Europejskiej. Z kolei na szczeblu globalnym EBC i krajowe banki centralne należące do Eurosystemu, wraz z innymi.

(5) Działania Eurosystemu…. 111. bankami centralnymi krajów UE, aktywnie uczestniczą w monitoringu prowadzonym przez MFW, Forum Stabilności Finansowej, Komitet Globalnego Systemu Finansowego i Bank Rozrachunków Międzynarodowych. Na podkreślenie zasługuje fakt, że pomimo znaczących osiągnięć, zasady ramowe Eurosystemu w zakresie monitorowania i oceny stabilności finansowej wymagają dalszych usprawnień. Istotne wyzwanie w tym zakresie wiąże się z rozwojem podejścia ilościowego do identyfikowania zagrożeń stabilności finansowej i oceny ewentualnego wystąpienia tych zagrożeń. Należy zauważyć, że ilościowe określenie celu stabilności finansowej nie jest łatwe, a odpowiednie ramy analityczne, obejmujące stosowne wskaźniki, modele i metodologie, są niezwykle złożone. Ponadto dodatkowe wyzwanie przy opracowywaniu odpowiednich ram analitycznych stanowi ciągła transformacja systemu finansowego oraz rozwój innowacji finansowych. Złożony charakter niektórych nowych instrumentów finansowych, redystrybucja ryzyka pomiędzy sektorami i brak przejrzystości transakcji przeprowadzanych przez rosnącą liczbę niebankowych instytucji finansowych sprawiły, że kształtowanie systemu finansowego, jak również monitorowanie i ocena zagrożeń są wyjątkowo skomplikowane [10. Rocznica EBC, 2008]. Celem ramowych zasad regulacyjnych i nadzorczych UE jest promowanie ogólnego bezpieczeństwa i stabilności instytucji finansowych. Stąd też głównymi narzędziami wykorzystywanymi do tego celu są wymogi ostrożnościowe dotyczące buforów kapitałowych oraz promocja najlepszych praktyk w zakresie zarządzania ryzykiem. Tak więc EBC oraz Eurosystem prowadzą działalność doradczą zarówno w sprawach rozwoju struktur regulacyjnych i nadzorczych UE, jak i w kwestiach zmian legislacyjnych, w zakresie regulacji finansowych i nadzorczych, na szczeblu krajowym. Na podkreślenie zasługuje fakt, że podział obowiązków związanych z zarządzaniem kryzysowym pomiędzy Eurosystem, krajowe banki centralne, władze nadzorcze i ministerstwo finansów zależy od tego czy kryzys związany jest z płynnością czy z wypłacalnością [10. Rocznica EBC, 2008]. W sytuacji ogólnego kryzysu płynności EBC, przeprowadzając operacje związane z płynnością, może pomóc w powrocie do normalnego funkcjonowania rynku pieniężnego. Z kolei krajowe banki centralne mogą zapewnić, na krótki okres i po przedstawieniu odpowiedniego zabezpieczenia, awaryjne wsparcie płynnościowe (emergency liquidity assistance – ELA) wypłacalnym instytucjom kredytowym, które utraciły płynność. Awaryjne wsparcie płynnościowe jest udzielane według uznania właściwych krajów banków centralnych. Podczas kryzysu wypłacalności największą odpowiedzialność za zarządzanie ponoszą ministerstwa finansów (to właśnie one podejmują decyzje w sprawie ewentualnego udzielenia wsparcia finansowego) oraz władze nadzorcze, które.

(6) 112. Alicja Kasperowicz-Stępień. mogą zainicjować specjalne działania mające na celu ustabilizowanie sytuacji finansowej w danej instytucji lub też mogą zdecydować o jej zamknięciu. W ostatnim dziesięcioleciu podjęto wiele działań mających na celu wzmocnienie unijnych ustaleń w zakresie zarządzania kryzysami. Eurosystem był uczestnikiem trzech obszarów działań związanych [10. Rocznica EBC, 2008]: ––z doprecyzowaniem ram legislacyjnych zarządzania kryzysem, czyli dyrektywy w sprawie wymogów kapitałowych (Capital Requirements Directive – CRD) z 2006 r. a także dyrektywy w sprawie konglomeratów finansowych (Financial Connglomerates Directive) z 2002 r., ––z rozwojem i ciągłym ulepszaniem ustaleń dotyczących dobrowolnej współpracy władz w formie porozumień (Memorandum of Understanding) na szczeblu UE, ––z przeprowadzeniem ćwiczeń symulujących sytuację kryzysową zarówno na szczeblu Unii, jak i Eurosystemu w celu umocnienia istniejących legislacyjnych i nieformalnych ustaleń oraz podniesienia ogólnego poziomu przygotowania na rozwiązanie kryzysu.. 4. Zakończenie Pomimo wielu osiągnięć Eurosystemu w zakresie zapewnienia stabilności finansowej, kryzys bankowy, który zaistniał w latach 2007–2008 w Stanach Zjednoczonych, negatywnie wpłynął na stabilność systemów finansowych krajów UE. Stąd też powołana grupa ekspertów pod przewodnictwem J. de Larosie’re (były prezes MFW) opracowała raport na temat utworzenia europejskiego systemu nadzoru finansowego. Raport zawiera propozycje dotyczące [Unia Europejska a kryzys… 2009]: ––utworzenia Europejskiej Rady Oceny Ryzyka Systemowego pod przewodnictwem prezesa EBC z udziałem przedstawicieli banków centralnych państw członkowskich i Komisji Europejskiej, ––utworzenia Europejskiego Systemu Nadzoru Finansowego, struktury w większości zdecentralizowanej, w ramach której narodowe komisje nadzoru dalej będą nadzorować poszczególne instytucje finansowe, ale wspólnie z trzema ciałami koordynacyjnymi na poziomie UE, osobno dla banków, firm ubezpieczeniowych i rynku papierów wartościowych, ––dalszego wykorzystania międzynarodowych organów nadzorczych do kontroli wielkich międzynarodowych grup finansowych, ––zasadniczego przeglądu bankowych reguł ustalonych przez Komitet Bazylejski, stopniowego podnoszenia wymogów kapitałowych, ––przeglądu regulacji dotyczących wypłacalności firm ubezpieczeniowych,.

(7) Działania Eurosystemu…. 113. ––uproszczenia i standaryzacji instrumentów pochodnych, ––stworzenia wspólnych reguł dla funduszy inwestycyjnych. Według opinii grupy, MFW we współpracy z innymi instytucjami, w tym bankami centralnymi i Europejską Radą Oceny Ryzyka Systemowego, powinien przejąć odpowiedzialność nad funkcjonowaniem i doskonaleniem systemu wczesnego ostrzegania w sferze globalnej stabilności finansowej. Literatura 10. Rocznica EBC. Biuletyn miesięczny [2008], Europejski Bank Centralny. Papademos L. [2007], The Banking Supervision Committee of the ESCB and its Contribution to Financial Stability in the EU, Vol. 8. Raport o stabilności systemu finansowego – czerwiec 2008 r. [2008], NBP, Warszawa. Recent Developments in Supervisory Structures In EU and Acceding Countries [2010], www.ecb.europa.eu (15.11.2010). Scheller H.K. [2006], Europejski Bank Centralny. Historia rola i funkcje, Europejski Bank Centralny, Frankfurt nad Menem. Sotomska-Krzysztofik P., Szczepańska O. [2008], Przejrzystość banków centralnych we wspieraniu stabilności finansowej, „Bank i Kredyt”, nr 1. Szczepańska O. [2008], Stabilność finansowa jako cel banku centralnego. Studium teoretyczno-porownawawcze, Wydawnictwo Scholar. Traktat o Unii Europejskiej [2010], Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 2010/C83/01. Unia Europejska a kryzys [2009], Raport Komisji Europejskiej z 25 lutego.. The Eurosystem and Financial Stability Achieving financial stability is the main concern of Eurosystem activity. Given the role central banking plays in the economy, the Eurosystem must take the lead in supervising financial institutions. If monetary policy is centralised in the Eurosystem, the supervising of financial institutions is carried out by national organs. This paper presents the Eurosystem’s main achievements in financial stability..

(8)