Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. IV, 1999
D r u g i s e z o n b a d a ń n a w i e l o k u l t u r o w y m s t a n o w i s k u 3 4 w H r e b e n n e m , p o w . H r u b i e s z ó w
M a r t a Po l a ń s k a
Prace w y k o p alisk o w e p rzep ro w ad zo n e w dniach 24-29 sierpnia 1998 r. na stanow isku 34 w H rebennem , gm. H orodło, stanow iły k o ntynuację doraźnych badań 1997 r. We w schodniej części stanow iska przebadano w ów czas obszar o pow ierzchni 24 m 2 odkryw ając dwa zniszczone groby k ultury strzyżow skiej (obiekty nr 1 i 4 - M. Polańska 1998) oraz częściow o w yeksploro- w ano trzy ja m y osadow e k ultury łużyckiej.
W tym sezonie badaniam i ratow niczym i, zlecony mi i finansow anym i przez G eneralnego K onserw atora Z abytków w W arszaw ie, objęto pow ierzchnię 200 m 2. Z ałożono dw a w ykopy zlokalizow ane na w schodnim skraju stanow iska p lanując dokładniejsze rozpoznanie sytuacji w sąsiedztw ie dotychczas odkrytych obiektów. N ie n atra fio n o je d n a k na k o lejn e p o ch ó w k i k u ltu ry strzyżow skiej, dokończona została natom iast eksplora cja dw óch u p rz ed n io u ch w y co n y ch ja m o sadow ych k ultury łużyckiej oraz o d sło n ięto trzy now e obiekty (ryc. 1).
O biekt n r 2. O dkryty na głębokości 20-30 cm. W pla nie zarys ow alny o w ym iarach 230 x 260 cm. Profil niec- kowaty, głębokość 116 cm. W ypełnisko brunatno-jasno- brunatne, w części centralnej brunatne. Sporadycznie, na różnych poziom ach w ypełniska, rejestrow ano drob ne w ęgielki drzew ne i bryłki zlasow anej polepy. Pozy skano niew ielką ilość ułam ków ceram iki, w śród których w yróżniono g órną część zdobionego naczynia w orko w atego (ryc. 2: 1), częściow o zachow aną ornam entow a n ą m isę (ryc. 2: 2), fragm ent zdobionego placka-talerza glinianego (ryc. 2: 3). O dkryto też ułam ek zdobionej kości (ryc. 2: 4), uszkodzone szydło kościane (ryc. 2: 5), fragm enty kam ieni o w yszlifow anych pow ierzchniach oraz połupane zw ierzęce szczątki kostne.
O biekt n r 3. W przybliżeniu kolisty zarys obiektu o w ym iarach 160 x 155 cm odsłonięto na głębokości 20 cm. Od głębokości 30 cm poniżej poziom u odkrycia ja m a u le g ała w y ra źn em u zm n iejszen iu . P łask ie dno uchw ycono na głębokości 84 cm. W ypełnisko brunatne, m iejscam i nieco jaśniejsze, w górnej partii zaw ierające nieznaczne ilości w ęgielków drzew nych oraz zlasow a nej drobnej polepy. W części spągowej natrafiono na dwa, w różnym stopniu zachow ane, kubeczki z taśm ow atym uchem (ryc. 2: 6, 7), ponadto pozyskano nieliczne frag m enty ceram iki i kości zwierzęcych.
O biekt n r 5. Słabo czytelny fragm ent zarysu obiektu uchw ycono na głębokości około 20 cm. Odsłonięta część m ierzyła 130 x 74 cm. N ierów ne dno, zwężającej się w profilu jam y, sięgało głębokości 40-58 cm. W ypełni sko stanow iła brunatno-jasnobrunatna ziem ia m iejsca mi z ciem niejszym i, nieregularnym i w kładkam i. Znale ziono nieliczne ułam ki ceram iki i fragm enty kości zw ie rzęcych.
O biekt n r 6 (1/98). O dkryty na głębokości 18 cm. Zarys w planie zbliżony do kolistego z niew ielkim 50 cm poszerzeniem w partii SE (ryc. 3: 1). W ym iary na pozio m ie odkrycia 135 x 145 cm. Profil nieckowaty, dno nie rów ne, sięgające m aksym alnie głębokości 70 cm od po w ierzchni (ryc. 3: 3). M iejscam i na obrzeżu obiektu za chow ały się pionow o tkw iące bryły spieczonej polepy wskazujące na wylepienie ścian gliną. W wypełnisku znaj dowało się rumowisko polepy (ryc. 3: 2c) przeważnie dość intensywnie w ypalonej, niejednokrotnie z rów ną jed n ą pow ierzchnią lub licznymi negatywam i przylegaj ących do siebie gałęzi o niew ielkiej średnicy, w yjątkow o z zacho wanym i śladam i plecionki (ryc. 3: 4, 5). To zapew ne po zostałości zawalonej kopuły pieca, do którego konstruk cji użyto gliny oraz drewna. Pom iędzy polepą natrafia no na nieliczne, rozproszone w ęgielki drzew ne, kilka ułam ków p rzepalonych kości i fragm entów ceram iki (m. in. brzeg ornam entow anego placka glinianego - ryc. 3: 6) zaś na poziom ie spągu obiektu odkryto dobrze za chow any kubek z taśm ow atym uchem (ryc. 3: 7).
O biekt n r 7 (2/98). O dkryty na głębokości 22 cm. Zarys w przybliżeniu prostokątny o w ym iarach 108 x 47 cm. D no nieckow ate. C iem nobrunatne w ypełnisko m iąższości 27 cm zawierało 1 niecharakterystyczny frag m ent ceramiki.
O biekt n r 8 (3/98). U chw ycony na głębokości 24 cm. Zarys zbliżony do prostokąta o ‘zaokrąglonych narożach i łukow atym jed n y m z dłuższych boków. W ymiary na poziom ie odkrycia 90-100 x 150 cm. Dno obiektu sięga ło m aksym alnie 7 cm od poziom u odsłonięcia. W ypełni sko stanow iła ciem nobrunatna ziem ia silnie rozryta kre- tow inam i. B rak m ateriału zabytkow ego.
O biekt n r 9. C ałkow icie rozorany. W edług inform a cji A. G osiew skiego, m iejscow ego zbieracza zabytków,
Dr u g is e z o nb a d a ńn aw ie l o k u l t u r o w y ms t a n o w is k u 3 4 w Hr e b e n n e m 8 9
Ryc. 1. Hrebenne, stan. 34. Plan wykopów z lokalizacją obiektów, a - groby kultury starożytnej, b - jamy osadnicze kultury łużyckiej, c - jamy nieokreślone kulturowo, d - widoczny obrys obiektu, e - przybliżony obrys obiektu.
znajdow ał się około 4 m na południe od w ykopu 2/97. W planie w przybliżeniu kolisty o średnicy 2 m. W ypeł nisko zaw ierało fragm enty ceram iki (ryc. 4: 1) i połupa- ne kości zw ierzęce.
Na podstaw ie jednorodnego m ateriału ceram iczne go obiekty nr 2, 3, 5, 6 i 9 należy przyporządkow ać kul turze łużyckiej, reprezentującej n ajm łodszy horyzont chronologiczny w śród znalezisk pochodzących z tej czę ści stanow iska 34. C ztery z nich to jam y gospodarcze 0 bliżej nieokreślonej funkcji natom iast obiekt nr 6 sta now ił pozostałość pieca kopułkow ego. D w a inne obiek ty, zachow ane jedynie w partii spągow ej, zaw ierały śla dowe ilości zabytków (ob. nr 7) lub były ich całkow icie pozbaw ione (ob. nr 8) co uniem ożliw ia ich datow anie 1 określenie przynależności kulturow ej.
Z pow ierzchni i spoza obiektów pochodzi nieliczny m ateriał zabytkow y należący do trzech kultur archeolo gicznych. N ajstarszym znaleziskiem w tym rejonie sta nowiska je st uszkodzony grocik krzem ienny (ryc. 4: 5) kultury wołyńsko-lubelskiej ceram iki m alowanej (A. Za- kościelna 1996, ryc. 9). Tej sam ej lub kulturze strzyżow skiej przyporządkow ać m ożna fragm ent ozdoby z szabli
dzika (ryc. 4: 4). Do kultury strzyżow skiej, której dwa pochów ki odkryto na tym stanow isku, niew ątpliw ie na leży kilka luźno znalezionych ułam ków ceram iki i frag m ent dw uściennej siekierki z krzem ienia wołyńskiego. Z kulturą łużycką zw iązanych je st sto kilkadziesiąt drob nych fragm entów naczyń oraz praw dopodobnie dwa, w różnym stopniu zachow ane, przedm ioty z brązu (?): odkształcona szpila (ryc. 4: 3) i fragm ent ozdoby z cien kiej blaszki (ryc. 4: 2).
W śród pozyskanych zabytków kultury łużyckiej j e dynie ceram ika p osiada cechy p ozw alające na u ściśle nie jej datow ania. C zęściow o zrekonstruow ano 4 n a czynia i 2 talerze, 2 kubeczki w ym agały je d y n ie n ie w ielkich uzupełnień, pozostałych form nie udało się od tw orzyć. O becność fragm entów m is z brzegam i zagię tym i do w nętrza, naczyń z otw orkam i pod k raw ędzią niekiedy w spółw ystępującym i z ornam entem p azn o k ciow ym lub szczypanym , plack ó w -talerzy zdobionych dołkam i palcow o-paznokciow ym i czasem w kom bina cji z otw orkam i, w skazuje na konieczność datow ania tych m ateriałów na schyłek epoki brązu w zględnie okres halsztacki. P o d o b n ą chronologię m ają znaleziska osa dowe kultury łużyckiej znane z badań w ykopaliskow ych
90 Ma r t a Po l a ń s k a
r
Dr u g is e z o nb a d a ńn aw ie l o k u l t u r o w y m s t a n o w is k u 3 4 w Hr e b e n n e m 91
Ryc. 3. Hrebenne, stan. 34. Obiekt 6: 1 - zarys na gł. 20 cm, 2 - zaszarfowany plan na gl. 46 cm, 3 - profil, 4-7 - materiał zabytkowy z wypełniska obiektu; a - ziemia jasnobrunatna, b - ziemia brunatna, c - polepa, d - kamień.
9 2 Ma r t a Po l a ń s k a
Ryc. 4. Hrebenne, stan. 34. Ceramika ze zniszczonego obiektu 9 (1), materiał zabytkowy spoza obiektów (3) i z powierzchni stanowiska (2, 4-7); 1, 6, 7 - glina, 2 , 3 - brąz (?), 4 - kość, 5 - krzemień.
Dr u g is e z o nb a d a ńn aw ie l o k u l t u r o w y m s t a n o w is k u 3 4 w Hr e b e n n e m 93
w Strzyżow ie stan. II (J. D ąbrow ski 1962, s. 26, 39), T eptiukow ie stan. 6 (J. N ied źw ied ź, H. Taras 1998, s. 151), W erbkowicach-Kotorwie stan. 1 (T. Liana, T. Pięt- ka-D ąbrow ska 1962, s. 156, ryc. 32: 1,8, 9), H rubieszo- w ie-Podgórzu stan. 1 (E. Banasiew icz 1991, s. 27-28, ryc. 5 :2 ,4 -6 ) czy w e W ronow icach-P aprzycy stan 5a (Z. Wi- chrow ski 1989, s. 130, ryc. 10: e, f, k).
B ad an ia w y k a z a ły o g ro m n y sto p ień zn iszczen ia w sch o d n ieg o k ra ń c a stan o w isk a. S pow odow ane je s t ono p rzede w szy stk im g łęb o k ą o rk ą i naturalnym i p ro cesam i erozji stokow ej. N a w iększości rozpoznanej p o w ierzchni, b ezpośrednio p o d w arstw ą hum usu w sp ó ł czesnego grubości 12-26 cm , zaleg ał żółtaw y less cal- cowy, jed y n ie w północnych partiach w ykopów pod h u m usem , do głębokości 40-50 cm , rejestrow ano ob ec ność w arstw y ziem i barw y brunatno-jasnobrunatno-żół- tej, poniżej której stw ierdzano w ystępow anie jasnego calca lessowego.
O biekty należące do kultury strzyżow skiej rejestro w ano rozorane na pow ierzchni i tuż pod nią. W nieco lepszym stanie zachow ały się, znacznie od nich m łodsze i głębiej w kopane w ziem ię, ja m y kultury łużyckiej. Przedstaw ione fakty nie stw arzają interesującej perspek ty w y dla d alszy ch bad ań w ty m rejonie stanow iska, zw łaszcza podejm ow anych pod kątem m ożliw ości p o
w iększenia bazy źródłow ej do rekonstrukcji obrządku pogrzebow ego kultury strzyżow skiej.
P ow ażnie niszczona je s t ró w n ież centralna część stan. 34. Pochodzi stam tąd ceram ika kultury m ierzano- w ickiej, przekazana M uzeum przez A. G osiew skiego: fragm ent dzbana lub dużego kubka (ryc. 4: 6) oraz cał kow icie zrekonstruow any garnek (ryc. 4: 7). Ze w zglę du na sw ą fo n n ę pierw sze z naczyń należy zapew ne do jed n ej z odm ian typu B w g klasyfikacji S. K adrow a i J. M achnika (1997, s. 33, ryc. 12) drugie zaś, z lekko rozchyloną szyjką i czterem a nachylonym i guzam i na kraw ędzi wylewu, odpow iada stosunkow o rzadkim garn kom odm iany 1 typu C (tam że, s. 41, ryc. 13). O rnam en tow ane są kom binacją odcisków sznura i linii nacina nych lub rytych (ryc. 4: f) i pasm em pionow ych odci sków klinow atego stem pla (ryc. 4: g). C echy typologicz ne, technologia i zdobnictw o przem aw iają za datow a niem om aw ianej ceram iki na w czesn ą fazę kultury m ie- rzanow ickiej (tam że, s. 38, 39, 41). O siąga ona w ó w czas swój m aksym alny zasięg docierając m .in. na W y żynę L u b e lsk ą(n p . J. G urba 1955). Z e w zględu na fakt, iż garnki n ależą do naczyń w ystępujących w tej k u ltu rze je d y n ie na osadach należy sądzić, że w centralnej części stan. 34 w H rebennem zn ajduje się niszczona osada kultury m ierzanow ickiej.
Lit e r a t u r a
B a n a s i e w i c z E.
1991 Obiekty mieszkalne kultury łużyckiej z Hrubie-szowa-Podgórza stan. IB, Pr. i Mat. Zam., t. 2, s. 98-138.
D ą b r o w s k i J.
1962 Materiały ze Strzyżowa, pow. Hrubieszów a nie które pow iązania ziem Polski wschodniej i Ukrainy w późnej epoce brązu, Mat. Star., t. 8, s. 7-58.
G u r b a J.
1955 Grób psa kultury ceramiki sznurowej we wsi Strzyżów, gm. Horodło, pow.Hrubieszów, Ann. UMCS, sec. F, vol. 5, s. 159-168.
K a d r ó w S., M . a c h n i k J.
1997 Kultura mierzanowicka, Kraków. L i a n a T., P i ę t k a - D ą b r o w s k a T.
1962 Sprawozdanie z badań ratowniczych przepro wadzonych w 1959 r. na stanowisku I w Werb
kowicach-Kotorowie, pow. Hrubieszów, WA, t. 28, s. 142-166.
N i e d ź w i e d ź J., T a r a s H.
1998 Wyniki badań wykopaliskowych na osadzie wie lokulturowej w Teptiukowie, stan. 6, woj. za mojskie w 1997 roku, APS, t. 3, s. 151-158. P o l a ń s k a M.
1998 Badania ratownicze cmentarzysk kultury strzy żowskiej w Hrebennem, woj. zamojskie, APS, t. 3, s. 78-85.
W i c h r o w s k i Z.
1989 Osadnictwo kultury łużyckiej we Wronowicach-Paprzycy, woj. zamojskie, stan. 5A i 5B, Pr. i Mat. Zam., t. 2, s. 98-138.
Z a k o ś c i e l n a A.
1996 Krzemieniarstwo kultury wołyńsko-lubelskiej ceramiki malowanej, Lublin.
9 4 Ma r t a Po l a ń s k a
Ma r t a Po l a ń s k a
Th e Se c o n d Se a s o n o f Ex c a v a t io n sa ta Mu l t ic u l t u r a l Sit e 3 4 in Hr e b e n n e, Hr u b i e s z ó w Dis t r ic t
In 1998, an area o f 200 sq. m was examined at site 34 in Hrebenne. Two excavation trenches were set up in the eastern part of the site, next to the area examined the year before (Fig. 1). The exploration of two settlement pits from the Lusatian cul ture, which were partly examined the year before, was comple ted, and three new features were uncovered. Five out of nine features that are now recorded in the eastern, seriously dama ged part of the site belong to the Lusatian culture (Nos. 2, 3, 5, 6 and 9). Four o f them are domestic pits of indeterminable function (Figs. 2; 4: 1), while feature 6 constituted remnants of a dome-shaped oven (Fig. 3). Connected with the Lusatian culture is also the majority of potsherds coming from the sur face and from the outside of the features, as well as, most pro bably, two bronze items: a deformed pin (Fig. 4: 3) and a frag ment of an ornament made of a thin plate (Fig. 4: 2). The ana
lysis of the potsherd warrants the dating of these artefacts to the end of the Bronze Age or to the Hallstatt period.
Features 7 and 8, preserved in their bottom part, did not contain artefacts that would make dating and determining of the their cultural association possible.
The scanty non-Lusatian material is represented by a fin ding from the Volhynian - Lublin Painted Pottery culture, fa miliar from the previous season of excavations (Fig. 4: 4), as well as a few artefacts from the Strzyżów culture (potsherds, a fragment of a lenticular in cross-section axe). Two burials of this culture (features 1 and 4) were discovered in 1997.
The potsherds collected from the surface of the central part of site 34 point to the possibility that a settlement existed there which can be dated to the early phase of the Mierzanowi- ce culture (Fig. 4: 6, 7).
