Konkurencyjność polskiego eksportu do Unii Europejskiej i krajów Środkowoeuropejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu w latach 1995-2003

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 723. 2006. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Bo˝ena Pera Katedra Handlu Zagranicznego. KonkurencyjnoÊç polskiego eksportu do Unii Europejskiej i krajów Ârodkowoeuropejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu w latach 1995–2003 1. Wprowadzenie Ostatnie dziesięciolecie XX i pierwsze lata XXI wieku to okres intensywnej transformacji polskiej gospodarki. Kluczowym celem podejmowanych działań było stworzenie potencjału konkurencyjności w warunkach otwartej gospodarki rynkowej. Potencjał konkurencyjności odzwierciedla się w przedsiębiorczości, innowacyjności, wysokiej rentowności, atrakcyjności inwestycyjnej, strukturze i wielkości zatrudnienia oraz wydajności pracy. Jest on również pochodną kształtowania się czynników prawnoinstytucjonalnych. Potencjał konkurencyjności przekłada się również na udział gospodarki danego kraju w wymianie handlowej. Stanowi on o jego pozycji konkurencyjnej. W przededniu przystąpienia naszego kraju do Unii Europejskiej pozycja konkurencyjna polskiego eksportu na rynku największego odbiorcy polskich towarów wydawała się być szczególnie istotna. Celem artykułu jest analiza konkurencyjności polskiego eksportu do Unii Europejskiej i krajów CEFTA. Do państw tworzących oba ugrupowania było wywożone blisko 80% polskiego eksportu..

(2) Bożena Pera. 46. 2. Metoda analizy pozycji konkurencyjnej polskiego eksportu do Unii Europejskiej i krajów Ârodkowoeuropejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu Analizą pozycji konkurencyjnej polskiego eksportu do Unii Europejskiej i CEFTA objęto łącznie 20 krajów1 i przeprowadzono dla 10 grup towarowych w układzie SITC w okresie 1995–2003. Do badania pozycji konkurencyjnej polskiego eksportu do Unii Europejskiej i CEFTA zastosowano wskaźnik ujawnionych korzyści komparatywnych RCA, zaproponowany przez B. Balassę: RCAi =. Xij Xi : Xj X. RCAi – współczynnik ujawnionych przewag komparatywnych i-tej grupy towarowej (RCA – Revealed Comparative Advantage), Xij – eksport i-tej grupy towarowej do j-tego kraju, Xj – eksport globalny do j-tego kraju, Xi – eksport światowy i-tej grupy towarowej, X – globalny eksport światowy. Wskaźnik ten nie ma górnej granicy. Wartości wskaźnika wyższe od 1 oznaczają ujawnienie przewagi komparatywnej. Brak przewag komparatywnych kraju w stosunku do partnera zagranicznego występuje w przypadku, gdy wartości RCA wahają się w przedziale <0, 1>. Analizę tendencji kształtowania się wskaźnika RCA uzupełniono o współczynnik pokrycia importu krajowym eksportem dla danej grupy towarowej2. Powyższą relację eksportu i importu, saldo wywozu i przywozu towarów, można wyrazić jako: X TCi = i Mi gdzie: TCi – oznacza współczynnik pokrycia importu grupy towarowej i eksportem krajowym tejże grupy, Xi – oznacza eksport i-tej grupy towarowej, Mi – oznacza import i-tej grupy towarowej.. 1 W badaniach pominięto Luksemburg oraz Chorwację ze względu na brak danych dla poszczególnych lat. 2 Por. m.in. W. Bieńkowski, Reaganomika i jej wpływ na konkurencyjność gospodarki amerykańskiej, Seria: Ekonomia XX wieku, PWN, Warszawa 1995, s. 86..

(3) Konkurencyjność polskiego eksportu do Unii Europejskiej…. 47. Wartość wskaźnika powyżej 1 oznacza, że wartość eksportu danej grupy towarowej przewyższa wartość importu tej grupy. Stąd można przypuszczać, że dany kraj specjalizuje się w danej grupie towarowej i, gdyż dysponuje on względną przewagą nad partnerami3. Analiza wartości wskaźników RCA i TC w dłuższym okresie pozwala określić zmiany konkurencyjności polskiego eksportu dla poszczególnych sekcji towarowych, zgodnie z klasyfikacją SITC. Wzrostowi udziału krajów Unii Europejskiej i CEFTA w obrotach handlowych Polski towarzyszą zmiany wartości wskaźników ujawnionej przewagi komparatywnej zachodzące w obu kierunkach. W analizie położono nacisk na korzyści z wymiany handlowej dla gospodarki polskiej. Oznacza to, że Polska powinna się specjalizować w produkcji i sprzedaży tych grup towarowych, dla których współczynnik RCA i TC przyjmuje wartości powyżej jedności. Natomiast importować i poszukiwać możliwości zwiększenia konkurencyjności w obrębie sekcji, dla których wartości obu współczynników są poniżej 1. W celu uzyskania podziału Unii Europejskiej i CEFTA na grupy skupiające kraje o podobnych układach w zakresie wskaźników pozycji konkurencyjnej, wykorzystano jedną z taksonomicznych metod aglomeracyjnych – metodę Warda. Metoda ta zakłada, że każdy element dyskryminowanego zbioru stanowi początkowo oddzielną klasę. W dalszym etapie następuje sukcesywne zmniejszanie klas poprzez łączenie je w grupy. Metoda ta pozwala na hierarchiczne grupowanie rozpatrywanych zmiennych w zależności od sposobu zdefiniowania odległości między zbiorami cech w wielowymiarowej przestrzeni obserwacji4. Punktem wyjścia w omawianej metodzie jest wyznaczenie minimalnego elementu oszacowanej macierzy odległości między klasyfikowanymi cechami: d pq = min {dij } i, j. gdzie i, j = 1, 2, …n; w pierwszym etapie n = 20 obiektów. Odległość między grupami jest zdefiniowana jako moduł różnicy między sumami kwadratów odległości punktów od środków grup, do których punkty te należą. W przypadku analizy pozycji konkurencyjnej założono podział krajów członkowskich UE i CEFTA na 7 grup.. 3 Por. m.in. J. Misala, Teoretyczne podstawy międzynarodowej konkurencyjności gospodarki narodowej, Prace i Materiały, Instytut Gospodarki Światowej SGH, Warszawa 1995, nr 141, s. 26; M. Lubiński, T. Michalski, J. Misala, Miary międzynarodowej pozycji konkurencyjnej gospodarki, IRiSS, Warszawa 1995, s. 47. 4 T. Grabiński, S. Wydymus, A. Zeliaś, Metody doboru zmiennych w modelach ekonometrycznych, PWN, Warszawa 1982, s. 145; E. Nowak, Metody taksonomiczne w klasyfikacji obiektów społeczno-gospodarczych, PWE, Warszawa 1990, s. 80–81..

(4) 5 6 7 8 9. Chemikalia i produkty pokrewne. Towary przemysłowe sklasyfikowane głównie według surowca. Maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy. Różne wyroby przemysłowe. Towary i transakcje niesklasyfikowane w SITC. 1995. 1996. 1,9877. 0,6199. 1,7054. 0,5512. 0,4722. 0,9273. 1,0107. 0,1513. 0,9842. 1997. 1,9820. 0,5935. 1,7451. 0,5064. 0,2014. 1,0475. 1,0694. 0,1602. 1,0252. 1998. 1,7918. 0,7378. 1,6718. 0,4534. 0,1830. 1,0226. 0,9941. 0,1357. 0,9460. 1999. 1,8294. 0,7586. 1,7351. 0,4100. 0,2466. 0,7439. 1,0576. 0,1357. 0,9610. 2000. 1,6438. 0,8708. 1,7146. 0,4907. 0,1166. 0,5676. 1,0179. 0,1554. 0,9653. 2001. 1,5643. 0,9823. 1,6902. 0,3976. 0,0622. 0,7759. 0,9420. 0,1494. 0,9459. 2002. 1,4316. 0,9623. 1,6534. 0,3799. 0,0484. 0,6905. 0,9697. 0,0897. 0,9921. 2003. 1,4529. 1,0093. 1,6371. 0,3852. 0,0224. 0,5192. 0,9441. 0,1010. 0,9946. 62 375,7 311 914,5 306 601,5 91 246,6 13 352,6 10 065,6 38 316,3 226 479,2 0,0076. 1,8866. 0,5478. 1,7739. 0,5863. 0,1769. 1,2324. 1,1455. 0,0764. 1,0310. Źródło: obliczenia własne na podstawie danych zamieszczonych w Rocznikach statystycznych handlu zagranicznego, GUS, Warszawa 1996–2004 oraz bazie COMTRADE, http://www.unstats.un.org/unsd/comtrade, sierpień 2004.. 3 4. 2. Surowce niejadalne z wyjątkiem paliw. Oleje, tłuszcze i woski zwierzęce i roślinne. 1. Napoje i tytoń. Paliwa mineralne, smary i materiały pochodne. 0. Żywność i zwierzęta żywe. Sekcja. Tabela 1. Wskaźniki ujawnionej przewagi komparatywnej (RCA) w wymianie handlowej Polski z Unią Europejską w latach 1995–2003 (na poziomie sekcji SITC). 48. Bożena Pera.

(5) 1 2 3 4 5 6 7 8 9. Napoje i tytoń. Surowce niejadalne z wyjątkiem paliw. Paliwa mineralne, smary i materiały pochodne. Oleje, tłuszcze i woski zwierzęce i roślinne. Chemikalia i produkty pokrewne. Towary przemysłowe sklasyfikowane głównie według surowca. Maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy. Różne wyroby przemysłowe. Towary i transakcje niesklasyfikowane w SITC. 1995. 0,8855. 0,2263. 1,8874. 0,5284. 0,9435. 0,3044. 0,1252. 1,8781. 1,4456. 0,1538. 1,0996. 1996. 0,7275. 0,2231. 1,9599. 0,4462. 0,7614. 0,2506. 0,3861. 1,1503. 1,1347. 0,2774. 0,9026. 1997. 0,6324. 0,3425. 1,7023. 0,3691. 0,7073. 0,1932. 0,1006. 1,1630. 1,0555. 0,1480. 0,8676. 1998. 0,6413. 0,1820. 1,6306. 0,4527. 0,6714. 0,1876. 0,0892. 1,5635. 1,1286. 0,2501. 0,8347. 1999. 0,6673. 0,1492. 1,6686. 0,5068. 0,6847. 0,1627. 0,1372. 1,5070. 1,2200. 0,2100. 0,9247. 2000. 0,7602. 0,1146. 1,7306. 0,6642. 0,7441. 0,2059. 0,0632. 1,8448. 1,2539. 0,3138. 0,8900. 2001. 0,8008. 0,1274. 1,7987. 0,7893. 0,7689. 0,1857. 0,0312. 2,9797. 1,1806. 0,3566. 0,9164. 2002. 0,8535. 0,2784. 1,8317. 0,8423. 0,7755. 0,1887. 0,0241. 2,8566. 1,1249. 0,2448. 0,9867. Źródło: obliczenia własne na podstawie danych zamieszczonych w Rocznikach handlu zagranicznego, GUS, Warszawa 1996–2004.. Ogółem. 0. Żywność i zwierzęta żywe. Sekcja. 0,8873. 0,3674. 1,9336. 0,9132. 0,8074. 0,2101. 0,0178. 2,8629. 1,2711. 0,2859. 1,3236. 2003. Tabela 2. Współczynniki pokrycia importu z Unii Europejskiej krajowym eksportem w latach 1995–2003 (na poziomie sekcji SITC). Konkurencyjność polskiego eksportu do Unii Europejskiej… 49.

(6) 50. Bożena Pera. 3. Pozycja konkurencyjna polskiego eksportu na rynku Unii Europejskiej W analizowanym okresie współczynniki RCA i TC przyjmowały wartości powyżej jedności w sekcji różnych wyrobów przemysłowych (por. tabele 1 i 2). Była to jedyna grupa wykazująca przewagi konkurencyjne w całym badanym przedziale czasowym. Grupa ta stanowiła w granicach 10% eksportu do Unii Europejskiej. W latach 1995–2003 nie zaobserwowano trwałej konkurencyjności w zakresie żadnej z pozostałych grup towarowych. Przewagi pojawiały się w eksporcie żywności i zwierząt żywych, surowców niejadalnych z wyjątkiem paliw oraz paliw mineralnych, smarów i materiałów pochodnych. W strukturze polskiego eksportu do Unii Europejskiej wymienione sekcje stanowiły łącznie niecałą 1/5 wartości wywożonych towarów. Sytuacja w zakresie konkurencyjności polskiego eksportu do Unii Europejskiej była nieznacznie korzystniejsza, gdy nie uwzględniono wskaźnika pokrycia. Analizując pozycję konkurencyjną mierzoną jedynie wskaźnikiem RCA, można zaobserwować, że przewagi obok grupy „różne wyroby przemysłowe” występowały również w zakresie towarów przemysłowych sklasyfikowanych według surowca (por. tabela 1). Obydwie grupy stanowiły blisko połowę polskiego eksportu na rynek Unii Europejskiej. Przeprowadzona analiza struktury towarowej i pozycji konkurencyjnej polskiego eksportu do Unii Europejskiej pozwala stwierdzić, że wzrostowi udziału krajów Unii Europejskiej w obrotach handlowych Polski towarzyszyła poprawa poziomu wskaźników ujawnionych przewag komparatywnych. Niezależnie jednak od zauważonej tendencji, szczególnie w sekcji 7 (maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy), nadal handel Polski z Unią Europejską charakteryzowała asymetria jakościowa. Należy również nadmienić, że w latach 2000–2002 zaobserwowano nieznaczne pogorszenie wielkości wskaźników ujawnionych przewag komparatywnych. Osiągnięcie konkurencyjności w zakresie towarów przetworzonych (towary przemysłowe sklasyfikowane według surowca, maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy oraz różne wyroby przemysłowe) na rynku Unii Europejskiej było istotne przede wszystkim dlatego, że towary klasyfikowane w tych sekcjach stanowiły łącznie co najmniej połowę polskiego eksportu do każdego kraju członkowskiego ugrupowania. W grupach zawierających towary przemysłowe występował też najwyższy deficyt handlowy. Szczególnie wysoki był on w przypadku towarów klasyfikowanych jako maszyny, urządzenia i środki transportu (z wyjątkiem Grecji i Portugalii). Jak wynika z przeprowadzonych bardziej szczegółowych analiz w zakresie konkurencyjności polskiego eksportu, nadwyżki w obrotach handlowych z Unią oraz przewagi komparatywne ujawniły się w takich grupach towa-.

(7) 5 6 7 8 9. Oleje, tłuszcze i woski zwierzęce i roślinne. Chemikalia i produkty pokrewne. Towary przemysłowe sklasyfikowane głównie według surowca. Maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy. Różne wyroby przemysłowe. Towary i transakcje niesklasyfikowane w SITC. 2,8019. 0. 0,6379. 0,4200. 1,7774. 1,3960. 9,4340. 1996. 156 512,4. 0,7395. 0,4726. 1,7445. 1,4924. 0,1702. 2,9396. 1,3842. 0,1272. 0,6986. 1997. 0. 0,7324. 0,4410. 1,8909. 1,4460. 0,1694. 1,2756. 0,9153. 0,0420. 1,4863. 1998. 0. 0,6416. 0,3998. 1,5751. 0,9930. 0,1213. 1,6317. 0,7192. 0,2154. 1,4985. 1999. 2000. 0,9513. 0,5244. 2,0674. 1,2460. 0,1276. 1,1599. 0,6855. 0,8429. 2,0289. 2001. 0,7630. 0,6539. 2,1113. 1,2261. 0,4894. 0,9177. 0,7266. 0,4050. 1,6844. 4 660,9 15 447,5 9 603,9. 0,4749. 0,2956. 1,0470. 0,619. 0,0108. 1,1709. 0,2976. 0,4670. 1,1071. 2002. 0. 0,8075. 0,6208. 2,2433. 1,2959. 0,3364. 0,8805. 0,9539. 0,4325. 1,5963. 2003. 0. 1,1702. 0,5319. 1,2418. 0,9668. 0,0331. 1,4332. 0,9043. 0,4114. 1,7666. Źródło: obliczenia własne na podstawie danych zamieszczonych w Rocznikach statystycznych handlu zagranicznego, GUS, Warszawa 1996–2004 oraz w bazie COMTRADE, http://www.unstats.un.org/unsd/comtrade, sierpień 2004.. 3 4. Paliwa mineralne, smary i materiały pochodne. 0,0331. 2. 1,4764. 1. Napoje i tytoń. Surowce niejadalne z wyjątkiem paliw. 1995 0,8138. 0. Żywność i zwierzęta żywe. Sekcja. Tabela 3. Wskaźniki ujawnionej przewagi komparatywnej (RCA) w wymianie handlowej Polski z CEFTA w latach 1995–2003 (na poziomie sekcji SITC). Konkurencyjność polskiego eksportu do Unii Europejskiej… 51.

(8) 0,3976. 3 4 5 6 7 8 9. Paliwa mineralne, smary i materiały pochodne. Oleje, tłuszcze i woski zwierzęce i roślinne. Chemikalia i produkty pokrewne. Towary przemysłowe sklasyfikowane głównie według surowca. Maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy. Różne wyroby przemysłowe. Towary i transakcje niesklasyfikowane w SITC 0,7745. 1,0952. 0,8020. 0,8270. 1,8466. 1996. 0,7079. 59,5. 0,9349. 0,6844. 0,6745. 0,4014. 0,0309. 2,7635. 1,0034. 0,1193. 0,4435. 1997. 0,6700. 0. 0,8917. 0,4995. 0,3416. 0,4248. 0,0305. 3,4670. 0,6838. 0,0353. 0,8843. 1998. 0,8603. 0,9263. 0,5737. 0,6985. 0,4255. 0,0276. 1,8399. 0,7902. 0,2679. 1,0695. 1999. 0,7285. 0,5657. 0,3272. 0,3789. 0,2320. 0,0029. 1,4479. 0,3139. 0,4301. 0,6980. 2000. 0,7690. 665. 1,3192. 0,6024. 0,7851. 0,5141. 0,0499. 1,4202. 0,6172. 0,8981. 0,9990. 2001. 0,9621. 0,9417. 1,1097. 0,6307. 0,7649. 0,3375. 0,7301. 0,7860. 0,4514. 1,0303. 2002. 0,9609. 0,9722. 1,0917. 1,057. 0,8045. 0,4025. 0,6880. 1,0019. 0,4709. 0,9198. Źródło: obliczenia własne na podstawie danych zamieszczonych w Rocznikach handlu zagranicznego, GUS, Warszawa 1996–2004.. Ogółem. 2,1744. 2. 1,2271. 0,0337. 1. Napoje i tytoń. Surowce niejadalne z wyjątkiem paliw. 1995 0,3980. 0. Żywność i zwierzęta żywe. Sekcja. Tabela 4. Współczynniki pokrycia importu z CEFTA krajowym eksportem w latach 1995–2003 (na poziomie sekcji SITC) 2003. 0,9669. 2,2163. 0,6225. 0,5863. 0,6238. 0,0341. 2,2960. 1,2017. 0,6794. 1,5503. 52. Bożena Pera.

(9) Konkurencyjność polskiego eksportu do Unii Europejskiej…. 53. rowych, jak: metale, drewno, tekstylia, odzież, obuwie, broń i amunicja, metale i kamienie szlachetne5. 4. KonkurencyjnoÊç polskiego eksportu na obszarze CEFTA Przeprowadzona analiza konkurencyjności polskiego eksportu do krajów CEFTA wskazuje na zbliżone wnioski, jak w przypadku wymiany z krajami Unii Europejskiej (por. tabele 3 i 4). Udział CEFTA w obrotach zagranicznych Polski był niewspółmiernie mniejszy niż Unii Europejskiej. W przypadku eksportu stanowił on niecałe 10% wartości wywożonych towarów. Na poziomie sekcji trwała konkurencyjność była osiągana w zakresie paliw mineralnych, smarów i materiałów pochodnych do 2000 r. Jednak udział tej sekcji w strukturze polskiego eksportu wykazywał tendencję spadkową w analizowanym przedziale czasowym. Ponadto zaledwie w dwóch sekcjach ujawniły się przewagi komparatywne, tj. żywność i zwierzęta żywe oraz surowce niejadalne z wyjątkiem paliw. W analizowanym przedziale czasowym udział obu grup stanowi około 1/10 polskiego eksportu do CEFTA. Przewagi komparatywne ujawniły się w eksporcie żywności i zwierząt żywych od 1997 r., w całym badanym okresie dla towarów przemysłowych sklasyfikowanych według surowca, oraz z wyjątkiem 1998 i 1999 r., w sekcji chemikalia i produkty pokrewne. W wymianie z krajami CEFTA dominowały również towary klasyfikowane w sekcji 6 – towary przemysłowe sklasyfikowane według surowca – około 1/3 eksportu oraz maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy (sekcja 7) – w końcowych latach analizy ich udział kształtował się na poziomie prawie 27%. Chemikalia i produkty pokrewne stanowiły trzecią najważniejszą grupę w polskim eksporcie do CEFTA. 5. Podobieƒstwa w zakresie uzyskiwanych przewag komparatywnych do krajów członkowskich Unii Europejskiej i CEFTA Biorąc pod uwagę kształtowanie się wielkości wskaźników RCA dla poszczególnych grup towarowych, dokonano podziału krajów członkowskich Unii Europejskiej i CEFTA, wykorzystując metodę Warda. Podobieństwo pozycji konkurencyjnej polskiego eksportu na rynkach krajów UE i CEFTA w latach 1995–2003: 5 E.M. Pluciński, Dostosowanie polskiej gospodarki do rynku Unii Europejskiej, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2002, s. 132, H. Tendera-Właszczuk, Rozszerzenie Unii Europejskiej na Wschód. Przypadek Polski, PWN, Warszawa 2002, s. 165.

(10) 54. Bożena Pera. Rok 1995: Grupa 1: {Austria} Grupa 2: {Belgia} Grupa 3: {Dania, Francja, Niemcy, Szwecja} Grupa 4: {Finlandia, Grecja, Irlandia} Grupa 5: {Hiszpania, Portugalia, Wielka Brytania, Bułgaria, Czechy, Słowacja, Słowenia, Węgry} Grupa 6: {Holandia, Rumunia} Grupa 7: {Włochy} Rok 1997: Grupa 1: {Austria} Grupa 2: {Belgia} Grupa 3: {Dania, Francja, Holandia, Niemcy, Portugalia, Szwecja, Wielka Brytania} Grupa 4: {Finlandia, Grecja, Irlandia} Grupa 5: {Hiszpania, Czechy, Słowacja, Słowenia, Węgry } Grupa 6: {Włochy} Grupa 7: {Bułgaria} Rok 1999: Grupa 1: {Austria} Grupa 2: {Belgia} Grupa 3: {Dania, Francja, Holandia, Niemcy, Portugalia, Szwecja, Słowenia} Grupa 4: {Finlandia, Irlandia, Słowacja} Grupa 5: {Grecja, Hiszpania, Czechy} Grupa 6: {Włochy} Grupa 7: {Bułgaria, Rumunia, Węgry} Rok 2001: Grupa 1: {Austria} Grupa 2: {Belgia} Grupa 3: {Dania} Grupa 4: {Finlandia, Słowacja} Grupa 5: {Francja, Holandia, Irlandia, Niemcy, Szwecja, Wielka Brytania} Grupa 6: {Grecja, Hiszpania, Portugalia, Włochy} Grupa 7: {Bułgaria, Czechy, Rumunia, Słowenia, Węgry} Rok 2003: Grupa 1: {Austria} Grupa 2: {Belgia} Grupa 3: {Dania} Grupa 4: {Finlandia, Francja, Holandia, Irlandia, Niemcy, Szwecja, Wielka Brytania}.

(11) Konkurencyjność polskiego eksportu do Unii Europejskiej…. 55. Grupa 5: {Grecja, Hiszpania, Portugalia} Grupa 6: {Włochy} Grupa 7: { Bułgaria, Czechy, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Węgry} Przeprowadzona analiza potwierdza tezę o zmieniającej się pozycji konkurencyjnej polskich towarów na rynku Unii Europejskiej i CEFTA, przy znacznym poziomie zagregowania danych. W badanym okresie zauważa się utworzenie kilku wydzielonych grup, takich jak: Austria, Belgia Włochy (w drugiej połowie lat 90. i 2003 r.), Dania (w latach 2001–2003). Jednoelementowe grupy wskazują na znaczne różnice w strukturze polskiego eksportu i osiąganych przewagach konkurencyjnych w stosunku do pozostałych krajów. W przypadku Austrii charakterystyczną cechą było ujawnienie się znacznych przewag konkurencyjnych w grupach: paliwa mineralne, smary i materiały pochodne oraz surowce niejadalne z wyjątkiem paliw. Polski eksport był również konkurencyjny w zakresie sekcji: żywność i zwierzęta żywe oraz towary przemysłowe klasyfikowane według surowca. Analizując wywóz towarów do Belgii, dostrzec można przewagi konkurencyjne w zakresie grup: oleje, tłuszcze, woski zwierzęce i roślinne (w całym badanym okresie) oraz chemikalia i produkty pochodne w latach 1998–2000 i 2003 r., a także paliwa mineralne, smary i materiały pochodne (1997–2000 i 2003 r.). W całym badanym okresie przewagi komparatywne charakterystyczne były dla włoskiego importu z Polski w zakresie sekcji 7 – maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy oraz sekcji 6 – towary przemysłowe klasyfikowane według surowca, a także w przypadku żywności i zwierząt żywych. W eksporcie do Danii ujawniły się natomiast przewagi komparatywne w zakresie: żywność i zwierzęta żywe, surowce niejadalne z wyjątkiem paliw, paliwa mineralne, smary i materiały pochodne, towary przemysłowe klasyfikowane według surowca oraz różne wyroby przemysłowe. W trzech ostatnich latach analizy zaobserwowano wydzielenie się odrębnej grupy państwa należących do CEFTA. W ostatnim roku analizy do grupy tej dołączyła również Słowacja. W pierwszych latach analizy kraje członkowskie CEFTA tworzyły grupę łącznie ze słabszymi krajami Unii Europejskiej. Obok Słowacji również Słowenia dość często zmieniała swoją pozycję w grupach. Charakterystyczne dla Słowenii było ujawnienie się przewag komparatywnych w grupie „różne wyroby przemysłowe” oraz „towary przemysłowe sklasyfikowane według surowca”, dla Słowacji zaś w zakresie surowców niejadalnych z wyjątkiem paliw. W całym analizowanym okresie zauważyć można, że Niemcy, Francja Szwecja i Holandia (z wyjątkiem 1995 r.) tworzą trzon jednej z grup. Cechą charakterystyczną tej grupy jest ujawnienie się przewag komparatywnych w zakresie towarów przemysłowych klasyfikowanych według surowca oraz w grupie „różne wyroby przemysłowe”..

(12) 56. Bożena Pera. W początkowym okresie analizy odrębną grupę tworzyły również kraje o nieznacznym udziale w handlu zagranicznym Polski. Obok siebie dość często występowały Finlandia i Irlandia. Cechą wspólną w przypadku tych krajów jest ujawnienie się trwałych przewag komparatywnych w zakresie paliw mineralnych, smarów i materiałów pochodnych. Od 1999 r. również Grecja i Hiszpania tworzyły tę samą grupę. W ostatnich trzech latach analizy dołączyła do nich Portugalia. Cechą charakterystyczną jest w tym przypadku konkurencyjność polskich wyrobów klasyfikowanych w sekcji maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy. Pomimo zauważonych podobieństw na znacznym poziomie agregacji danych, przeprowadzona analiza potwierdza, że obszar Unii Europejskiej, a tym bardziej CEFTA nie jest jednorodny. Występują w nim znaczne dysproporcje po stronie popytu i podaży. Dlatego też analiza dotycząca zmian pozycji konkurencyjnej na obszarze Unii Europejskiej i krajów CEFTA jest bardziej konkretna, gdy jest przeprowadzona dla poszczególnych państw. 6. Podsumowanie Przeprowadzona analiza pozycji konkurencyjnej towarów polskich na rynku Unii Europejskiej i Środkowoeuropejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu pozwala stwierdzić, że struktura polskiego eksportu jest oparta w dalszym ciągu na nisko przetworzonych towarach surowcowo-zaopatrzeniowych i konsumpcyjnych. Dlatego też jest ona zależna w dużym stopniu od koniunktury gospodarczej przede wszystkim krajów Unii Europejskiej. Towary znacznie przetworzone i zaawansowane pod względem technologicznym są mniej wrażliwe na niekorzystne zmiany koniunktury na rynku światowym. Ponadto większy nacisk na wykorzystanie czynnika technologicznego może przyczynić się do zmniejszenia deficytu w bilansie handlowym Polski z Unią Europejską i krajami CEFTA. Zaobserwowano również, że pozycja konkurencyjna Polski w zakresie większości grup towarowych zaliczonych do wrażliwych pogarsza się, czyli ulegają wyczerpaniu jej proste rezerwy. Istniejąca luka technologiczna, asymetria z punktu widzenia poziomu rozwoju technicznego i innowacyjności pomiędzy Polską a przede wszystkim krajami Unii Europejskiej jest przyczyną ograniczającą ekspansję polskiego eksportu na jednolity rynek. Wzrostowi udziału krajów Unii Europejskiej i CEFTA w obrotach handlowych Polski towarzyszą zmiany wartości wskaźników ujawnionej przewagi komparatywnej zachodzące w obu kierunkach. Poprawa wskaźników RCA i TC w zakresie maszyn, urządzeń i sprzętu transportowego, towarów przemysłowych klasyfikowanych według surowca oraz różnych wyrobów przemysłowych może wskazywać na procesy dostosowawcze struktury obrotów handlowych, zbliżając się.

(13) Konkurencyjność polskiego eksportu do Unii Europejskiej…. 57. w ten sposób do rzeczywistego stanu konkurencyjności gospodarek, mierzonego względnymi kosztami produkcji. Stanowi ona również odzwierciedlenie zmian zachodzących w strukturze towarowej eksportu, która choć jest nadal ułomna, to jednak zauważa się w niej wzrost udziału wyrobów przemysłowych. W badanym okresie zauważono również poprawę sytuacji w zakresie kształtowania się wielkości wskaźnika TC – zmniejszanie się różnicy pomiędzy wielkością eksportu a importem w niektórych krajach Unii Europejskiej (np. Dania, Holandia Niemcy, Wielka Brytania, Grecja) i w przypadku krajów CEFTA (np. Bułgaria, Rumunia, Czechy, Węgry). Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej z dniem 1 maja 2004 r. może przyczynić się do zweryfikowania potencjału konkurencyjnego stworzonego w okresie transformacji gospodarki. Wzrost konkurencji ze strony przedsiębiorstw unijnych przyczyni się do pobudzenia jeszcze w większym stopniu przedsiębiorczości i innowacyjności czy też inwestycji wprowadzających nowe technologie produkcji, stworzy szanse realizacji efektywnych strategii, które będą mogły być podstawą budowy zdolności konkurencyjnej nie tylko kraju, ale również przedsiębiorstw. The Competitiveness of Polish Exports to the European Union and CEFTA, 1995–2003 The last decade of the Twentieth Century and the ﬁrst years of the Twenty-First Century was a period of intense transformation of the Polish economy. The key task was to create competitive potential under open market economy conditions. The competitive position of exports constitutes just one of many factors determining Polandʼs competitive capacity. The aim of this article is to analyse the competitiveness of Polish exports to the European Union and CEFTA countries in the years 1995-2002. Nearly 80% of Polish exports were sold to countries in these two groups. The author conducts an analysis of the competitive position of Polish exports based on indicators of revealed comparative advantage (RCA) and the coverage of imports with domestic exports. Additionally, the author attempts to identify the similarities in obtained competitive advantages. To this end, she uses one of the hierarchy grouping methods – Wardʼs algorithm..

(14)