Działalność polskiego systemu normalizacyjnego

Pełen tekst

(1)Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Jerzy Szakiel. Działalność. polskiego systemu normalizacyjnego 1. Wprowadzenie Ze wzg l ęd u na procesy integracyjne rynku europejskiego wzrasta rola regu· lacji maj <lcych na celu ulatwienie obrotu towarowego. Cert yfikacja systemów ja kości, a da lej badania, kwalifikacja jakośc i , certyfikacja i atestacja jakośc i wyrobów, harmonizacja przepisów, norm i standardów technicznych stan owi ą wyraz nowego podej śc i a do jakośc i, które jest stosowane we wszystkich krajach Unii Europejsk iej i EFTA. Potrzeba zapewnienia swobodnego prze p ł ywu towarów i u s ług w skali m i ę d zy narodowej wymusza szybki rozwój tego rodzaju dzialan i zmian za rów no w sferze reg ulacji prawnych,jak i orga ni zacyjnych. Powodem opracowywa nia norm jest potrzeba środowi sk s tykają cyc h s i ę z problemam i natury fa chowej, które wy m agają rozwi ą za n ogóln ie p rzyj ę tyc h , a tak że powszechn ie slosowanych. Pocz ątkowo ka żd y kraj o pracow y wał wlasne normy dostosowane do wła s n ego poziomu techniki i oczekiwan w stosunku do wyrobów, jednakże wraz z roz wojem mi ę dzynarod owej wy miany towa rowej na stąpił wzrost za interesowan ia wprowadzeniem jednoli tego systemu norm, powszechn ie akceptowanego i stosowa nego. Na przestrzeni lat rozwinął s i ę tak że zakres normalizacji: od począ tkowego ustalen ia np. wymiarów ś rub , poprzez ustalenie terminologii i normalizacji badal1, do standaryzacji zagadnien zw i ązanych z oc hroną konsumenta i e rgo n o mią , a tak że towarzyszącą ogólnemu rozwojowi normal i zacją systemów komplekso· wych. W zakres normalizacji wchod z ą tak że zagadnienia zw i ązane z przy~ dutnośc i ą wyrobów do u żytku, a więc ich kompa t y biln ością, wymi e nn ością, zm niejszeni em róż n o rod n ości, bezpieczenstwem, oc hroną ś rodowi s ka , op la ~ c alno śc ią i swobodnym handlem. W urzeczyw istnieniu swobodnego przep ł yw u towarów przesz kad zają powa żne problemy techniczne. W wiciu krajach nada l mamy do czy nien ia z od ·.

(2) miennymi, lokalnymi normami dotyczącymi wyrobów, różnymi st rukturami zapewn ien ia zgodnośc i tych wyrobów z obowiązującymi normami, ustawami lub przepisami. Różnice dotyczą równi eż sfery związanej z oceną zgodn ośc i (badaJi właściwości wyrobów w laboratoriach), a także zakresu kompetencji i trybu pracy jednostek administracyj nych zajmuj,jcych się nadzorem. Do niedawna bariery techniczne spowodowa ne różnicami w przepisach byly przezwyciężane poprzez powtarzanie w kraju importera procedur badawczych zgodnych z jego wewnętrznymi przepisam i. Powodowa ło to za równo wzrost kosztów (gdyż podobne badania były już przeprowadzane w kraju producenta). jak i wyd lu żenie czasu wejścia z produktem na rynek. Stworzony zostal zatem globalny system notyfikacji i pow ią zany z nim system oceny kompetencji instytucji wydających orzeczenia w sprawach jakości wyrobów i usług. Działania te miały na celu stworzenie atmosfery zaufania do cen yfikatów, jednostek nadzorujących i instytucji administracyjnych poprzez instrumenty akredytacji i cenyfikacji. Normalizacja podlega ogólnym przepisom prawnym (konstytucja, prawa stowarzyszell itp). Tak długo jak chodzi o rynkowe i gospodarcze czysto fachowe ustalenia, jest to w znacznym stopniu wys t arczające. Jednakże ze wzg l ędu na zainteresowanie spo łeczeństwa n ormali zacją z reguły ni ezbędne jest bardziej szczegółowe ustalenie prawnego statusu normali zacji. W poszczególnych krajach hstn iej'l przepisy szczegól nego rodzaju, dotyczące normalizacji i regulujące jej pozycję prawną 19, 12]. Glównym celem norma lizacji krajowej jest stworzen ie stanow i ącego całość, stosownego dla danej gospoda rki narodowej, pełnego systemu norm, a t akże uczestniczenie w międzynarodowych i europejskich pracacll normalizacyjnych. z zachowaniem uzgodnionego w drodze g ł osowania stanowiska danego kraju. W ponad 100 krajach św iata istnieją krajowe jednostki normalizacyjne. będące w znakomitej większości instytucjami prywatnymi, częs t o jednakże przyporządkowane lub podporządkowane administracji państwowej (w skrajnych przypadkach moie to być np. wydział ministerstwa przemysłu). Liczba ich pmcowników znacznie s i ę waha (od kilku do o koł o 1000), zm ienna jest równiei liczba norm krajowych (od poniiej 100 do ponad 10000). Częstokroć - przede wszystkim w krajach Trzeciego Świa ta i krajach, w których h a nd eł prowadzony był dawniej przez P,1I1stwo - normalizacja, konlrola wyrobów i metrologia połączone są w ramach jednego instytutu. Przyj ę ł y się różno rodne struktury: w podziale na branie ("p ionowe") lub na rodzaje dzialalności (" poziome"). Krajowe instytuty normalizacji są również rzecznikami normali zacj i europejskiej i międzynarodowej. Troszczą s ię one o wspó ł uczestnictwo danego kraju w dokonywaniu oceny europejskich i międzynarodowych za mi e r zeń normalizacyjnych. Staw iają do dyspozycji Komitetu i Podkomitetu Techniczne go wy ł ącznie wykwalifikowany personel, przygotowany do zada ń zw i ązanych.

(3) Dzia/a/no.U. z prowadzeniem sek retariatu ; mianuj ą i promują honorowych specjalistów, rep rezentujących kraj w charak terze ekspertów w grupach roboczych. Przejmują wyniki ich prac do krajowych zbiorów norm (przy czy m ważnym aspektem jest tu tł umaczenie na język danego kraju) i wspierają użytkowników we właściwym wykorzystywaniu norm [1 2]. Główny kierunek prac krajowych instytutów normalizacyjnych przesunq! się z biegiem czasu w stronę poziomu m i ędzynarodowego i regionalnego - w Europie g łów ni e w ramach organi zacji zw ią zan yc h z UE - CEN/CENELEC i ETSI. Przykładowo ud zia ł czysto krajowych przedsięwzięć normal izacyjnych w pracach Niemieckiego Instyt utu Normal izacyjnego (DIN ) z mniej szył s i ę w ciiJgu jednego d zies i ęciolecia z 80% do 20%. Jednocześnie odpowiednio wzrós ł udział europejskich i międzynarodowych przeds i ęwzięć normalizacyjnych. w których wspó łu czestn i czy [13] . Opracowywan ie Norm Europejsk ich odbywa się, podobniejak w przypadku Norm Mi ędzynarodowyc h . w ramach instytutów normalizacyjnych, przy uwzg l ę dni e n iu opinii i interesów reprezentowanyc h w danym kraju (pewnego rodzaju wyjątkiem jest sposób opracowywania tekstów tech nicznych wETS I). W poszczególnych przypadkach odbywa się to za pośrednic t wem kreowania opin ii publicznej przy współudziale wszystkich. zai nteresowanych kół. reprezentowanie tyc h opinii przez delegacje narodowe na rorum Komitetów Technicznych. rea l izację krajowych procedur przesluchan i wnoszeni a sprzeciwu w odn iesieniu do projek tu normy, ważne glosowanie krajowych instytut ów normalizacyjnych, dotyczące przyjęc i a ostatecznego tekstu. przejęcie do krajowych zbiorów norm lIO] , Normy Europejskie nie są publ ikowane jako samodzielne dokumenty, ajedynie jako wersje krajowe. Z nielicznymi wyjątkami wszyscy cz ł o nk owie zobowiązani s'l do przejęcia zaakceptowa nych Norm Europejskich w określonym czasie i w nie zmienionej for mie. również w przypadku , gdy ZaS ia ły zaakceptowa ne jedynie większośc i ą g łosów. Przejęcie Normy Europejskiej oznacza nadanie jej stat usu normy krajowej; oprócz tego istnieje konieczność wycorania odbiegajqcych od niej dotychczasowych norm krajowych. Wyjqlk i możl i we są w ramach tzw. odchyl e ń , spowodowanych k o ni ecz n ością dostosowa nia do od bi egają cyc h od nich krajowych przepisów prawnych. W trakcie przygotowall i po dokonaniu prz yjęcia Normy Europejskiej cz łon kowie zobowiq za ni są, mocą porozumi en ia o karencj i, do niewydawania żadnych odbiegających od niej norm krajowych. Zobow i ązani a cz łonków w odniesieniu do Norm Mi ędzynarodowyc h i Europejskich różn ią s i ę międ zy sobą , Normy Międzynarodowe ISO i lEC wydawane są ja ko samodzielne publ ikacje i mogą być slosowane bezpośrednio. J ednocześnie za l ec aj ą cz łonkom wydawanie odpowiednich norm krajowych; brak jest jednak konkretnego zobowiązania w tym zakresie (np. sfor mułowan ego w ramach statutu) [12. ł 31..

(4) Normal izacja techniczna jest zadaniem z zakresu samozarządzania zainteresowanych nią środowi s k. tak więc dany instytut normalizacyj ny winien finansować swą działalność za pośrednictwem wyważonych dotacji zainteresowanych kół i środow i sk, do których nale ży naturalnie równi eż państwo, a także poprzez w l asną działalność gospodarczą. W odniesieniu do poszczególnych pozycji mogą być brane pod uwagę na stę pują ce rozwiązania: - wplywy z działalności wydawniczej uzyskiwane za poś rednictwem sprze daży norm, - s k ł adki cz ł o nkowskie, o ile instytut normalizacji posiada st osowną strukturę, ukierunkowane na dany projekt dotacje gospodarki i paJl stwa. - wpływy z us ł ug własnych (n p. z informacji. kursów i imprez dokształca jących, badań i cert yfibcji zgodności z normami) , o ile są one przewidziane. Poniżej przedstawiono za l ożenia polskiego system u norma lizacyj nego wraz z jego krótkim rysem historycznym.. 2 . Polski Komitet Normallzacyiny (PKN) Pierwszym organem normalizacyjnym w Polsce był powolany do życia w 1923 r. Komi tet Techniczny, który rok póżniej został przeksz t ałcony w Polski Komi tet Normalizacyjny. Data tajcst uważana za początek polskiej dzia ł alnośc i normalizacyjnej rll Do kompetencj i ówczesnego PKN nal eża ło rozpatrywanie wniosków mini sterstw, organ izacj i gospodarczych i insty tucj i s po ł ecznych w spraw ie ustalania przepisów technicznych. Komitet nie prowadził jednak rejest ru wszystkich norm, gdyż by ł y one równolegle wydawane przez kilka odrębnych instytucji: - Komisję Normal i zacyjną Ministerstwa Spraw Wojskowych, - Komisję Nor malizacyjną Druków i Wydawnictw, - Rad ę Techn icznq przy Ministerstwie Poczt i Telegrafów. - Centralną Komisję Normalizacyjną Elektrotechniki. PKN nie pełni l funkcji koordynacyjnej w stosunku do wymienionych organiz:lcji, co spowodowane by ło uwarunkowaniami prawno-admin istracyjny mi . Kolejny ctap w hi storii polskiej normali zacji rozpoczął się 20 grudnia 1949 r. z c hwilą uchwa lenia ustawy o Połskim Komitecie Normal izacyj nym i Polsk ich Normach. która wyznaczyła Komitetowi funkcję ogólnokrajowego koordynatora wszelk ich prac normalizacyjnych. W 1953 r. zastal wydany dekret prtekształcający PKN w centralny organ admin istracj i patlstwowej do spraw normali zacji, co oznaczało do l ączenie do jego kompetencji rów nież n<\dzoru nad stosowan iem norm w p rzemyś l e. Dekret ten wprowadzi1 również podział norm ze wzg l ęd u na zak res ich stosowania na: państwowe, resortowe i zak ł adowe..

(5) Analiza istniejącego stanu i poziomu normalizacji s two rzyła podstawę do opracowania nowych regulacji prawno-organizacyjnych. 27 listopada 1961 r. Sejm PRL uchwalił nową ustawę o normalizacji (Dz.U. nr 53. poz. 298). Zgodnie z ustawą do zadań Komitetu należało: - opracowywanie zasad organizacji prac normali zacyjnych oraz wytycznych tych prac i przedstawianie właściwym ministrom wniosków w tym zak resie. - prowadzenie studiów i prac badawczych w zak resie metodyk i i techniki normalizacyjnej oraz ustalanie na zasadach naukowych metod prac normaliza cyj nych. - opracowywanie proj ektów wieloletnich i rocznych planów prac normali zacyjnych w gospodarce narodowej, sprawowanie kontroli nad wykonywaniem tych planów przez resorty i nad właściwym wykorzystaniem ś rodków finan sowych na prace normalizacyj ne oraz sprawowan ie kontroli nad stosowan iem norm, - opracowywanie. analizowanie projek tów norm i ustanawianie PN . wydawanie ich i rozprowadzanie, - organizowa nie szko l eń. upowszechnianie wiadomości, wydawanie prac naukowych oraz czasopism fachowych, - wymiana d oświad czeń i publikacji z odpowiednimi organizacjami innych państw oraz występowanie za granicq w sprawach dotyczących normal izacji. - wykonywanie innych zadań wynikających z ustawy. Kolejny akt prawny, ustawa z dnia 29 marca 1972 r.. rozszerzył za kres kompetencji jednostki. przekształcając ją w Pol ski Komilel Normalizacji Miar i Jakości (PKNMiJ), czyli centralny organ admin ist racji pań stwowej do spraw norma li zacji, miar, pobiernictwa oraz jakości wyrobów, uslug i budownictwa. W ten sposób nastąpiła integracja norma lizacji z metrologią, a po częśc i - również ze sprawam i jakości. W obecnej postaci Pol ski Komitet Normalizacyj ny rozpoczął swoją działa l ność z dniem l stycznia 1994 r. jako jednosIka panstwowa, budżetowa, organ kolegialny podległy Prezesowi Rady Ministrów RP. PKN wykonuje swoje zada nia poprzez Biuro Komitetu oraz Normalizacyjne Komi sje Problemowe (NK P). Ustawa nr 254 z dnia 3 kwietnia 1993 r. szczegółowo określa zasady organizacji i prowadzenia działalnosci normalizacyjnej, a także zasady opracowywania Polskich Norm oraz zasady d zia łania i zadania NKP [14]. Do podstawowych zada ll Kom itetu należą: - prowadzenie działalności normali zacyj nej w kraju, a także w ramach współpracy międzynarodowej i regionalnej, - przygotowywanie wniosków, projektów i planów prac normalizacyjnych. - publikowan ie, rozpowszechnianie i promocja PN oraz innych publikacji Komitetu,.

(6) organ izowanie i prowad zenie szkol eń oraz pośrednictwo w zakresie działalności normali zacyjnej. Do prowadzenia dz i a łalnośc i normalizacyjnej w ok reśl onych zakresach tematycznych, z uwzględn ieniem potrzeb całej gospodarki, Komit et powołuje Normalizacyjne Komisje Problemowe. sk ładają ce się ze specja li stów z zakresu: nauki i techniki, ochrony życ i a, zdrowia, mien ia i środowi s ka , użytkowania i konsumpcji oraz promocji i handlu. Ustanow ien ie Polskiej Normy lO jednak ty lko jeden z końcowych etapów dlugiego procesu, który - jak s i ę szacuje - trwa o koło dwóch lal, g ł ównie w Normalizacyjnych Komisjach Problemowych. Okres ten dzieli się na na s l ę · pujące etapy: - etap propozycji, - etap przygotowawczy, - etap opiniowania (ankieta adresowana i powszechna), - etap zatwierd zania projektu, - elap ustanawiania (glosowania w PKN). Procedura opracowywan ia projektu normy jest procesem d ł ugotrwałym i średn io trwa około 20-25 miesięcy. Opracowywany w ramach prac NKP projek l Polskiej Normy (po drugi m etapie) podlega tzw. ankiecie ad resowanej, w ramach której jest przesy łan y do zaopiniowania przez wytypowa ne przez K omisję jednostki gospodarcze, szczególnie za interesowa ne opracowywaml tematyką. Powszechność udz i ału w opracowywani u normy zapewnia tzw. ankieta powszechna - wyłożenie projektu do publicznej wiadomości - celem zebrania opin ii wszystkich zai meresowanych. In formacja o trwającej 2 miesiące ankiecie og laszana jest we wkładce do mi esięcznika naukowo- technicznego "Norm alizacja", będącego organem Polskiego Komitetu Normalizacyjnego. Ankietowaniu poddawane są także projekty programów prac normalizacyjnych. Po uzyska niu opinii nast ęp uj e ostateczne ustal en ie tre śc i normy. zaaprobowane na drodze uzyskania konsensu wśród cz łonk ów NKP. Tak opracowany projekt zostaje przedstawiony Polskiemu Kom itetowi Normalizacyjnemu i dopiero po uzyskaniu aprobaty - w wyniku glosowania - staje się Pol ską Normą. Ustawa o normalizacji postanawia, iż stosowanie Pol skiej Normy jest dobrowol ne, z tym, że odpowied ni mi nistrowie po uzyskaniu opi nii lub na wniosek Komitetu m ogą - w drodze roz porządze nia - wp rowadzić obow i ązek stosowania danej PN, gdy dotyczy ona: och rony życia, zdrowia, mienia, be zp iecze ń s twa pracy i użytkowania, ochrony środowis ka lub wyrobów zamaw ianych przez organy pan stwowe. PKN prowadzi również działalno ść mają cą na celu popula ryzację wiedzy z dziedziny norma li zacji. Wydawane są m.in.: - katalogi Polskich Norm , - seri a: Reguł y Prac Normali zacyjnych,.

(7) Dzia!alność. - seria: Inrormator PKN, - Międ zynarodowa Klasyrikacja Norm. Biuro Kom itetu , we wspólpracy z Ośrodkiem Doskonalenia Kadr Technicznych Rady Stołecznej NOT, organizuje i prowadzi szkolenia w zakresie: - podstawowych zagadnień norma li zacji - przeznaczone dla wszystkich zainteresowanych wykorzystaniem i prowadzeniem normalizacji, - praktycznych aspektów działalności Normal izacyjnych Komisji Problemowych - przeznaczone głównie dla sekretarzy NKP, - inrormacji w nowym systemie normalizacji krajowej - przeznaczone g ł ów ni e dla osób pracujących w bibliotekach i placówkach inrormacji nauko wo-tec hnicznej, - regionalnej i międzynarodowej działalności normalizacyjnej - przeznaczo ne dla osób zainteresowanych czynnym udziałem w pracach organów roboczych międzynarodowych i reg ionalnych organ izacji normalizacyjnych.. 3. Podsumowanie Wprowadzenie w życ i e ustawy z dnia 3 kwietnia 1993 r. otworzy ł o nowy w historii polskiej normali zacj i. Do najważniejszych zm ian wprowadzonych przez tę ustawę niewątpliwie zaliczyć można podzia ł norm na obligatoryjne i faku ltat ywne oraz ko l eg i alność prac zmierzających do opracowania nowych norm . Ustawa ta, będąca pier wszą prób:1 dostosowania polskiego systemu normalizacyjnego do warunków gospodarki wolnorynkowej. ni e u strzegła się jednak pewnego "bagażu prze sz l ości". Pomimo zniesienia systemu centralnego sterowania gos podarką. system normalizacji w zasadzie opiera się na jednym centralnym oś rodku, który - pomimo i ż w za łoże niach mial jedynie koordynować prace jed nostek terenowych - ze wzg lędu na brak zorganizowanej sieci jednostek norma lizacyjnych oraz brak infra struktury informacyjnej nadal kieruje działaniami w zakresie standaryzacji. Koniecznym błędem - ze względu na wczesne stadium budowy gospodarki wolnorynkowej w naszym kraju - było finansowanie Polski ego Komitetu Normalizacyjnego z bud żet u państwa. W czasie wprowadzania w życ i c przepisów ustawy s łab o rozwinięte i borykające się z wieloma k łopotami przed s iębiorstwa , a t akże pozbawione odpowiedniej wiedzy o znaczeniu norm i normalizacji , nie byly wówczas w stanic ud źw i g nq ć ciężaru finansowania prac PKN . W celu poprawy polskiego systemu normalizacji należy przede wszystkim roz począ ć szeroko zakrojonq akcję informacyj ną , która przybliży zarówno przed s i ęb iorstwOIn,jak i potencja lnym przyszłym pracownikom rolę normali zacji i jej znaczenie w dzisiejszej gospodarce. Należy także uł atwić dostęp do rozdział.

(8) informacji na temat bieżących prac PKN, np. poprzez stworzen ie komputerowe go katalogu norm dos tępnego on -line. Poprawa stanu wiedzy na temat znaczenia normalizacji spowoduje wzrost za interesowania pracami PKN i prawdopodobn ie pozwoli na - przynajmn iej częśc iowe - przeniesienie ciężaru fina nsowania prac na za interesowa ne pod mioty gospodarcze. Proces ten mógłby zostać poparty m.in . wprowadzen iem ulg podatkowych dla przed się biors t w partycyp ujących w kosztach prac PKN. J eśl i z czasem na stąpi wzrost zapotrzebowania na prace normalizacyjne, wówczas najeżałoby zasta nowić się nad stworzen iem spraw nie dz i a łającej sieci lokal nych instytucji norma lizacyjnych, których prace koordynowa ł by central nie PKN. Wprowadzenie w życie przedstawionych powyżej propozycj i pozwol i ł oby na zbli żenie sposobu funkcjo nowan ia polskiego systemu norma lizacyjnego do sprawnie dzia lających systemów krajów UE. Lite ra tura. LI] Adamski 8.,60 lat polskiej normaliz.acji, .,Normalizacja" 1984, nr 11 - 12. [2] Biala Księga UE: Jókość wyrobów, pod red. I. Dudy, URM, Warszawa 1995. [3] Biala Księga UE: Publia.noprawlle illstrumenlY ochrollY konmmenta. pod red. R. Szostak. URM. Warszawa 1996. [4] Dra miń s ka E., Normalizacja IV aspekcie nowego podejścia do jakości, "Przegtąd Skórzany" 1997, nr 3. [5] Duda I., Iw;tytucje i organizacje zajmują ce się jakością IV Polsce i świecie, Zeszyty Naukowe AE w Krakow ie, Kraków 1997, nr 492. [6] Hryniewicz O., Rola norm w doskollalelliujakości. " Problemy J akości" 1996, nr 2. [7] Karpiel Ł. , TowarOZ1lawstwo ogólne, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków t997. [8] Karpiel Ł ., Zachodnioeuropejski system zapewnienia jakości a syslem obecnie funkcjollujący w Pol.':ce, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1997, nr 494. [9] Krawczy ńs k i M., O programowaniu i planowaniu prac normalizacyjllych, "Normalizacja" 1997, nr4. [10] Ożóg A ., Polska certyfika cja, "Problemy Jakośc i " 1992, nr 2. [II] Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 25 kwietnia 1994 r. w sprawie trybu i organ izacji d zia l alności Polskiego Komitetu Normalizacyjnego oraz szczególowego zakresu spraw wy magających uchwal Komitet u. [12] Słownik pojęć IOwaroZrlawczych, pod red. I. Dudy, AE w Krakowie, Kraków 1995. [131 Systemy jakości a integracja ellropejska. Materia ly z konferencji, Krynica, 9- 10 czerwca 1998. [14] Ustawa o normalizacji z d nia 3 kwietn ia 1993 r., Dz.U. nr 55..

(9) The Activities of the Polish Standardizing Organ ization Free flow o f goods and services on the international sca le necessitales a rapid growlh or various aClivities thal would (acililate that traffi c. The realization o(lhal lask is impeded by serious lcchnical problems as a large number o( cou nlries slin use differcnt. loca l standards. as well as different systems as rega rds standard cert ificalion and legal ity of producls. Owing 10 the inlegration processes or the European market the role of su pernationa l regu lations. which are \O faci lit ale Ihe goods traffic, is increasing. Cert ifi cat ion or (he quality systems, assessmenl. qualification. certification and all estation of the quality or producls. harrnonizal ion or rules. standa rds and tech nical standards, all these ex press a new approach to quality, which is used in allthe Europcan Union and EFTA counlries. Against Ihal background the acti vilics and orga ni zational structure of the Poli sh Standard izi ng Comrnittee has been shown..

(10)