Hanna Batorowska: Kultura informacyjna w perspektywie zmian w edukacji, Warszawa 2009

(1)

W

ostatnim czasie ukazała się bar-dzo interesująca książka Han-ny Batorowskiej Kultura informacyjna

w perspektywie zmian w edukacji.

Zdo-była ona również uznanie w środowi-sku specjalistów z dziedziny informa-cji naukowej i nagrodę im. A. Łysakow-skiego za rok 2009. Praca mieści się w obszarze badań z zakresu informa-cji naukowej, wpisuje się w nurt ba-dań nad zjawiskami informacyjnymi we współczesnym społeczeństwie. Jej treść skupia się na bardzo istotnym za-gadnieniu budowania kultury informa-cyjnej dzięki prowadzeniu szeroko ro-zumianej edukacji informacyjnej we współczesnym społeczeństwie. Książ-ka obejmuje ważne pole badawcze in-formacji naukowej, jednak ze względu na specyfikę tematu ma charakter in-terdyscyplinarny. Autorka, poruszając problem rozumienia kultury informa-cyjnej w edukacji oraz roli szkół i bi-bliotek szkolnych w jej kształtowaniu, dokonuje wielu ustaleń teoretycznych oraz empirycznych i praktycznych tak-że z zakresu bibliotekoznawstwa i nauk pedagogicznych.

Hanna Batorowska celnie zauwa-żyła, że w polskiej literaturze przed-miotu dotychczasowe rozważania do-tyczące edukacji i kultury informa-cyjnej są niewystarczające. Jeszcze większa luka istnieje w kształtowaniu programów i dobrych praktyk takiej edukacji na poziomie szkół podstawo-wych i średnich. Dlatego podjęcie pró-by wieloaspektowego nakreślenia

teo-Hanna Batorowska, Kultura

informacyjna w perspektywie

zmian w edukacji, Warszawa:

Wydawnictwo Stowarzyszenia

Bibliotekarzy Polskich 2009, 544 s.,

ISBN 978–83–61464–10–5

rii tego zagadnienia było celowe. Na-leży również podkreślić dużą skalę trudności w realizacji tak postawio-nego zadania ze względu na interdy-scyplinarność poruszanej problema-tyki. Autorka nie ograniczyła się jed-nak wyłącznie do teoretycznego opisu zjawiska kultury informacyjnej oraz przedstawienia modelu procesów edu-kacyjnych zapewniających jej kształto-wanie. Jej celem było także zdiagnozo-wanie praktyki edukacji informacyj-nej prowadzoinformacyj-nej w polskim szkolnic-twie podstawowym i średnim oraz jej rezultatów w postaci sposobu budo-wania kultury informacyjnej uczniów. Batorowska przeprowadziła również analizę przyczyn niesprawności w pol-skim szkolnictwie w tym zakresie.

Książka otwarta Wstępem obej-muje trzy bardzo rozbudowane we-wnętrznie rozdziały, wydzielone na podstawie kryteriów merytorycznych. Zamyka ją Zakończenie oraz niezwykle obszerna Literatura cytowana (biblio-grafia liczy 713 pozycji), a także Indeks

osobowy i Indeks terminów, pojęć, nazw własnych, zagadnień. Praca jest

rów-© Copyright by Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Miko łaja Kopernika

(2)

nież zaopatrzona w aneks zawierają-cy trzy załączniki stanowiące materiał dokumentujący wyniki badań empi-rycznych. Znajdujemy w niej też wer-sję anglojęzyczną spisu treści.

Pierwszy rozdział publikacji jest poświęcony bardzo szerokiemu i wie-loaspektowemu nakreśleniu znacze-nia terminu kultura informacyjna oraz charakterystyce jego związków z in-nymi pokrewin-nymi pojęciami. Jest to zagadnienie kluczowe dla całości pra-cy i tak dogłębna jego analiza stano-wi jej niezbędny element. Batorowska ustala w niej hierarchię zakresów sto-sowanej w badanym obszarze termi-nologii, przypisując kulturze

informa-cyjnej rolę pojęcia nadrzędnego,

obej-mującego swoim zakresem węższą –

alfabetyzację informatyczną i szerszą

– edukację (alfabetyzację)

informacyj-ną. Bardzo ważnym rezultatem

zawar-tych tu rozważań jest przedstawiony przez autorkę (s. 71) model struktury kultury informacyjnej, w którym zo-stają wyróżnione trzy zakresy takiej kultury. Są nimi: kultura myśli, języka i czynu. Takie ujęcie porządkuje zakres badań, wskazuje możliwe (i koniecz-ne) pola badawcze tego zagadnienia i jest w pełni uzasadnione. Pokazuje, że przedmiotem analiz i edukacji po-winny być nie tylko praktyczne umie-jętności związane z wyszukiwaniem i wykorzystaniem informacji, lecz tak-że różnorodnie rozumiane umiejęt-ności językowe i komunikacyjne, jak również świadomość użytkownika in-formacji.

W dalszej części omawianego rozdziału autorka bardzo klarownie

przedstawia też definicję

alfabetyza-cji informacyjnej jako zespołu

kom-petencji informacyjnych niezbędnych do funkcjonowania we współczesnym świecie, stawiając je na równi z umie-jętnością czytania i pisania. Syntetycz-ne omówienie różnych modeli i stan-dardów takich kompetencji pełni oczy-wiście funkcję informacyjną, stanowi jednak podstawę do zaprezentowania listy takich umiejętności, które autor-ka sama uważa za niezbędne. Wyautor-kaz ten (zawarty w książce na s. 105−110) jest bardzo udaną próbą uporządko-wania omawianej problematyki i do-brą propozycją rozwoju programów edukacji informacyjnej w szkole.

Pierwsza część publikacji zawie-ra też bardzo erudycyjną dyskusję na temat sposobów rozumienia i granic terminu kultura informacyjna nie tyl-ko w nauce o informacji, lecz również w naukach ekonomicznych. Autorka poszerza tym samym pole zaintere-sowań informacji naukowej, pokazuje różne aspekty funkcjonowania obsza-ru badań, jakim jest kultura informa-cyjna, a także przenosi modele badań w omawianym zakresie ze sfery nauki o zarządzaniu do bibliotekoznawstwa i informacji naukowej (bardzo intere-sujące są tu rozważania analizujące wpływ kultury organizacyjnej biblio-teki szkolnej na kształtowaną przez nią kulturę informacyjną).

Ostatnia część rozdziału pierw-szego jest dedykowana analizie obec-ności kultury informacyjnej w eduka-cji: w nauczaniu technologii informa-cyjnej, języka polskiego oraz w edu-kacji czytelniczej i medialnej. Płynące

(3)

z niej wnioski wskazują na wiele nie-prawidłowości w organizacji proce-su edukacji informacyjnej w naszym kraju. Autorka przedstawia je bardzo dokładnie, z dużym zaangażowaniem i znajomością praktyki. Pokazuje rów-nież, że sporą barierę w tym procesie stanowi błędne rozumienie funkcji bi-blioteki szkolnej, co jest bolączką od wielu lat i swoistym węzłem gordyj-skim, który jednak, dla dobra społe-czeństwa i zachodzących w nim prze-mian, należy przeciąć.

Rozdział drugi książki jest po-święcony szczegółowej analizie wpły-wu typu kultury organizacyjnej szkoły i biblioteki szkolnej na możliwości roz-woju kultury informacyjnej uczniów. W pierwszej jego części autorka przed-stawia najważniejsze kierunki ewolucji szkoły promujące kulturę informacyj-ną. Są nimi niewątpliwie modele szkół „uczących się organizacji”, „szkół jako-ści” oraz struktury szkolne nastawio-ne na role centrów oświatowych lo-kalnych środowisk. Batorowska prze-prowadza w tym miejscu celną analizę wyników polskich programów eduka-cyjnych promujących jakość w szkole pod kątem roli szkół i bibliotek szkol-nych w rozwoju kultury informacyj-nej. „Wciąż zatem oczekujemy na opra-cowanie i urzeczywistnienie progra-mu strategicznego mającego na celu kształcenie kompetencji z zakresu

in-formation literacy” (s. 218) − to jej

traf-ne podsumowanie dotychczasowych działań w polskiej edukacji.

W dalszej części autorka dokonu-je przeglądu rodzajów kultur organi-zacyjnych biblioteki szkolnej i

wskazu-je na wpływ każdej z nich na kształto-wanie kultury informacyjnej członków społeczności szkolnej. W podsumowa-niu stwierdza, że w praktyce eduka-cyjnej spotyka się najczęściej bibliote-ki szkolne, które łączą cechy różnych kultur organizacyjnych. Dla użytkow-ników ważne jest, by biblioteka szkol-na, jak słusznie zaznacza autorka, była „skarbcem społeczeństwa informacyj-nego” (s. 276). Przedstawiona przez Batorowską koncepcja takiego skarb-ca świadczy o głębokim przemyśleniu współczesnych problemów informa-cyjnych, przyjęciu postawy humani-stycznej i bardzo mocno zaangażowa-nej. Nie sposób nie przyznać autor-ce racji, że realizacja takiego modelu w Polsce wymaga wyjścia poza ogólne deklaracje w dokumentach rządowych i lokalnych oraz przełamania wielu mi-tów i stereotypów odnoszących się do funkcjonowania bibliotek szkolnych.

Trzecia część publikacji to diagno-za edukacji informacyjnej młodzieży szkolnej skoncentrowana na analizie braków w tym obszarze – ich zasięgu, źródeł i otoczenia. Batorowska przed-stawia w tym miejscu propozycję te-rapii, przeciwdziałającej trudnościom w zakresie zachowań dojrzałych in-formacyjnie, które zidentyfikowała na drodze własnych badań empirycznych. Badania te zostały przeprowadzone w szkołach państwowych powiatu su-skiego. Porównano w nich kompeten-cje informacyjne na poziomie kształ-cenia podstawowego, gimnazjalnego i ponadgimnazjalnego. Autorka zasto-sowała w nich bardzo dobrze dobra-ną i właściwie wykorzystadobra-ną

metodo-© Copyright by Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Miko łaja Kopernika

(4)

logię, którą szczegółowo i profesjonal-nie zaprezentowała w pracy. Wyniki badań omówiła w logicznym podziale na: charakterystykę trudności w roz-wijaniu kultury informacyjnej, zasięg trudności (rodzaje trudności i wiel-kość luki w alfabetyzacji informacyj-nej uczniów), źródła trudności (luki w świadomości informacyjnej i defi-cyty w zakresie sprawności informa-cyjnych uczniów) oraz otoczenie, czyli stereotypy biblioteki szkolnej i zawo-du bibliotekarza.

Na podstawie wyników przepro-wadzonych badań, zaobserwowanych trudności i luk edukacyjnych zapro-ponowała zespół działań terapeutycz-nych. Założyła przy tym, że będą one opierać się na kształtowaniu świado-mości informacyjnej środowiska edu-kacyjnego i ucznia, kreowanej przez wzorcowe multimedialne centrum in-formacyjno-biblioteczne. Takie cen-trum, funkcjonujące zgodnie z zapro-ponowanymi przez Batorowską za-sadami, powstało w 2004 r. w Suchej Beskidzkiej pod patronatem Pracow-ni Informacji Naukowej i Dokumenta-cji Instytutu InformaDokumenta-cji Naukowej i Bi-bliotekoznawstwa Uniwersytetu Peda-gogicznego w Krakowie.

Książka Hanny Batorowskiej to pozycja niezwykle erudycyjna, syste-matyzująca oraz znacznie rozszerza-jąca spojrzenie na obszar badań kul-tury informacyjnej i jej praktycznego kształtowania w szkołach. Działania edukacyjne w tym zakresie to dome-na szkoły, lecz główną rolę odgrywa tu odpowiednio ukształtowana biblioteka szkolna. Autorka uzasadniła w sposób

wyczerpujący jej rolę w tym zakresie i ukazała model kultury organizacyj-nej sprzyjający jej realizacji i rozwojo-wi. Zdiagnozowała sytuację w polskich szkołach, jeśli chodzi o edukację infor-macyjną, oraz zaproponowała model działań, jakie należy podjąć, aby tę – złą obecnie – sytuację zmienić.

Kultu-ra informacyjna w perspektywie zmian w edukacji to pozycja potrzebna, bo

prowadząca dyskurs w sprawach pod-stawowych dla bardzo ważnego we współczesnej rzeczywistości zagadnie-nia – budowazagadnie-nia kultury informacyjnej młodego pokolenia – kwestii tak zanie-dbanej w naszym kraju.

Autorka pracy przywiązuje dużą wagę do szczegółowego omówienia wszystkich przedstawianych pojęć, zjawisk i czynników, koncepcji i kon-tekstów. Analizuje różne ich definicje, rozwój, wielorakie podejścia i inter-pretacje. Opiera się na odpowiednio dobranej i niezwykle bogato w pu-blikacji reprezentowanej literaturze przedmiotu. Ma również bardzo do-bre przygotowanie do badań empi-rycznych, co przekłada się na zastoso-waną w analizach metodologię i kla-rowne przedstawienie celów i wyni-ków obserwacji. Niezwykle istotną zaletą książki jest także doskonała orientacja Batorowskiej w kwestiach związanych z praktyką edukacji infor-macyjnej w naszym kraju oraz wiel-kie zaangażowanie autorki w jej do-skonalenie.

Omawiana publikacja jest pracą bardzo dojrzałą, wynikającą z wielolet-nich badań oraz wielorakich doświad-czeń i przemyśleń autorki.

Przedsta-© Copyright by Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Miko łaja Kopernika

(5)

wia problematykę kształtowania kul-tury informacyjnej w bardzo wielu aspektach i na wielu płaszczyznach. Trudno w jednej recenzji ustosunko-wać się do każdego jej wątku i docenić drobiazgowo wszystkie walory. Jedno należy jednak stwierdzić z całą pew-nością – książka ta otwiera nowe pola badawcze, a także powinna wywrzeć

istotny wpływ na kształtowanie do-brej praktyki w zakresie edukacji in-formacyjnej, na czym (zdaje się) au-torce najbardziej zależy.

Ewa Głowacka

Instytut Informacji Naukowej i Biblio-logii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

Wiesław Babik, Słowa kluczowe,

Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu

Jagiellońskiego 2010, 241, [1] s., il.,

ISBN 978–83–233–2866–7

W

2010 r. nakładem

Wydaw-nictwa Uniwersytetu Jagiel-lońskiego ukazała się praca Wiesła-wa Babika poświęcona problematy-ce słów kluczowych. Słowa kluczowe – bo taki tytuł nosi monografia − to kompleksowe opracowanie, w któ-rym autor przeprowadza niezwy-kle wnikliwą analizę tego narzędzia w kontekście zmian zachodzących w systemach informacyjnych, takich jak rozpraszanie się informacji, brak kontroli podczas gromadzenia, opra-cowania i udostępniania danych czy rozwój nowych technologii informa-cyjnych. Jak pisze sam autor, słowa kluczowe „zostały przedstawione na szerokim tle ich wykorzystywania w różnych dziedzinach […]. Rozwa-żania dotyczą przede wszystkim ich statusu jako jednostek leksykalnych języka informacyjno-wyszukiwaw-czego” (s. 9).

Książka została podzielona na trzy części, omawiające kolejno słowa kluczowe w różnych kontekstach, sło-wo kluczowe jako jednostkę leksykal-ną języka słów kluczowych oraz słowa kluczowe w systemach wyszukiwania informacji.

W części pierwszej pracy, wpro-wadzającej niejako w problematykę, autor umiejscawia poruszane zagad-nienia w nauce o informacji (Słowa

kluczowe w nauce o informacji),

przed-stawia pole znaczeniowe terminu

sło-wo kluczowe oraz jego funkcje (Pole znaczeniowe, czyli pojemność terminu „słowa kluczowe”). Inne

podejmowa-ne wątki to analiza słów kluczowych w kontekście systemów WWW

(Sło-wa kluczowe w systemie WWW),

wy-brane teorie organizacji systemu po-znawczego człowieka i ich wpływ na konstrukcję słów kluczowych

(Psycho-lingwistyczne determinanty słów klu-czowych) oraz związki, jakie zachodzą

między językiem naturalnym a języ-kiem słów kluczowych (Językowe

de-terminanty słów kluczowych).

Na część drugą książki, uznaną przez autora za zasadniczy zrąb