O możliwości znalezienia złoża cyny w Karkonoszach

kich obłastjach. Izd. AN SSSR, sierija gieołogija 1979 nr 7.

8. Sim o n ie n ko W.F. - Miechanizmy zapołnienija prirodnych rezerwuarow swobodnom gazoni:_ i nieftju. Trudy WNIGaz - Niedra 1975.

9. Sok o ł o w W.A. - Processy obrazowanijai migra-cji niefti i gaza. Niedra 1975.

10. Sok o ł o w W.A., Sim o n ie n ko W.F. - Ewo-lucija gazoobrazowanij.l w processie uglefikacji (po eksperminentalnym dannym). Gieołogija. Niefti i Gaza 1977 nr 12.

11. St a n o w W.W. - O katagenezie uglei. Izd. AN SSSR - sierija gieołogija 1980 nr 5.

12. Burst J.F. - Diagenesis of Gulf Coast clays sedi-ments and its possible relations to petroleum migra-tions. Biul. AAPG 1969 nr 1.

13. C h ap m a n R.E. - Clays with abnormal inter-stidial fluids pressures. Ibidem 1972 nr 4.

14. I n ter n at i o n a 1 Petroleum Encyclopedia. Okla-homa 1977.

15. Karnkowski P. i in. - Przyczynek do zagadnie-nia formowazagadnie-nia się złóż gazu w terygenicznych utwo-rach na obszarze dolnego permu Polski. Nafta 1979 nr 11.

16. K n e be I G., R 9 dr i q u es E. - Habitat óf some oil. Biul. AAPG 1956 nr 4.

17. O i 1 and Gas Journal. 1976 nr 51.

18. Po wers M.G. - Fluids-Release Mechanism in com-pacting marine mudrocks and their importance in oil exploration. Biul. AAPG 1967 nt 7.

19. Smith D.Y. - lnterstial water, composition and geochemistry of deep Gulf Coast shales and sand-stones. Ibidem 1973 nr 2.

20. W or 1 d Oil. 1973 nr 5.

SUMMARY

The possibilities of search for oil and gas accumulations at depths over 4000 m are discussed. The perspectives of discoveries of deep-:seated hydrocarbon deposits are present-ed along with analysis of technical difficulties and costs of the search.

The comparisons of oil- and gas-bearing basins from various parts of the world are acompanied by discussions on the origin of hydrocarboil deposits, their structure and tectonics and reservoir properties of rocks. After analysis data concerning oil and gas potentia! of deep-seated (at 4-8 km depths) rock formations, there are presented 9 major conclusions. It follows from the conclusions that Polish part of the Permian Basin is perspective from the point of view of search for gas and even oil deposits but at depths greater than 4000 m.

PE31-0ME

B cTaTbe paccMoTpeHbl B03MO>KHOCTJ.1 no1-1cKos MeCTo-po>1<AeH1-1i:1 He<f>TJ.1 1-1 ra3a Ha rny61-1Hax CBb1we 4000 M. Kpo-Me nepcneKTJ.18 noł1CKOB MeCTOpO>t<AeHJ.1H yrneBOAOpo

-AOB Ha 6onbWł1X rny61-1Hax aBTOpbl aHan1-131-1pytoT

TeXHł1-4eCKJ.1e 3aTPYAHeHJ.1ff ł1 CTOł1MOCTb 3Tł1X pa6oT.

CpasHeHbl pa3Hb1e H~<f>Tera30HOCHb1e 6accei:1Hbl Mł1pa

~ on1-1CaH reHe3J.1C MeCTOpO>t<AeHJ.1H yrneBOAOPOAOB, ł1X CTpoeHJ.1e, TeKTOHJ.1Ka ł1 KonneKTOpCKJ.1e CBOHCTBa ropHblX nopOA. Ha OCHOBaHJ.1"1 aHanJ.13a. AaHHblX no He<f>Tera3o-HOCHOCTJ.1 6onbWJ.1X rny61-1H (4-8 KM}, aBTOpbl

npeA-CTaBJ.1nł1 9 OCHOBHblX BblBOAOB. llb Hł1X BblTeKaeT, 4TO

nepMCKł1H 6accei:1H nonbWJ.1 ffBnffeTCff nepcneKTł1BHblH s 06nacT1-1 no1-1cKoB npe>t<Ae scero ra3a, Ho TaK>t<e ł1 HecpTł1 Ha rny61-1Hax CBb1we 4000 M.

MICHAŁ P. MIERZEJEWSKI, ANDRZEJ GRODZICKI Uniwersytet Wrocławski

O

MOŻLIWOŚCI

ZNALEZI

E

NIA

ZŁOŻA

CYNY W KA

RK

ON

O

SZA

C

H

Masyw granitowy Karkonoszy przez długi czas ucbodził za obszar pod względem złóż kruszców nieperspektywiczny.

Podstawą do takiego poglądu było stwierdzenie, że ~w gra-nitach tych występuje mało utworów żyłowych, a zatem wydawało się, że dawna powała granitu, zazwyczaj-bogata w żyły i kruszce jest już przez erozję zdjęta. Można by sądzić, że badania geochemiczne Lisa ( 13) potwierdziły tę opinię. Wynika z nich, że niektóre z pierwiastków śla­ dowych występują w ponadklarkowych ilościach, ale nie-stety nie w koncentracjach interesujących gospodarkę narodową. Z pracy cytowanej wynika jednak, żę_zawartoś6 cyny w granicie jest wyższa od przeciętnej w zachodniej części masywu. Pewne nadzieje prospekcyjne, dotyczące też zachodniej części masywu zaistniały po opublikowaniu do~iesień <? mineralizacji wolframitowej (9), mineralizacji'.

UKD 553.45.041+553.462/.463: 552.331.1(438 -14: 234.572)

tungstenowo-cynowo-molibdenitowej (10) i bizmutowej (17), występującej głównie w okolicy Szklarskiej Poręby. Okruszcowanie to, ,wielokrotnie przewyższające ilości klar-kowe zostało znalezione po otworzeniu w kamieniołomie granitu Szklarska Poręba Huta, nowego, głębszego po-ziomu eksploatacyjnego, w którym pod przykryciem gra-nitu porfirowego ukazał się aplogranit cechujący się m.in. tym, że zawiera on znacznie więcej albitu aniżeli dwie inne główne odmiany skalne Karkonoszy, a mianowicie granit porfirowaty-centralny i granit równoziarnisty-grzbie-towy. Jak zobaczymy dalej, cecha ta jest ważna przy prog-nozowaniu dalszych poszukiwań rud cyny.

W 1977 r. ukazała się informacja o odkryciu w Polsce pierwszej struktury koncentrycznej (16), w okolicy Jakuszyc, 4 km na W od wspomnianego wyżej kamieniołomu

Szklar-+-+,

JELENIA

.f',

GÓRA

1

~

+

+

+

+

+

\O 3okm

Ryc. 1. Położenie struktury jakuszyckiej w obrębie masywu grani-towego Karkonoszy

Fig. 1. Location of the Jakuszyce structure in the Karkonosze granitoid massif

ska Poręba Huta, a więc znowu w zachodniej części masywu.

Strukturę jakuszycką wykryto na podstawie analizy wy-stępujących tam ułożonych kolisto i kulisowo, jak łopatki

w turbinie, dyslokacji i spękań. Można sądzić~ że układ

tych dyslokacji jest częścią szczytową struktury podobnej do opisywanych pod nazwą ring dikes. Jak wiadomo, typowe struktury koncentryczne w innych częściach świata,

z dajkami koncentrycznymi, albo z diatremami młodszych

granitów, zawierają często złoża kasyterytu. Okruszcowane struktury koliste i diatremy znajdowano w Nigerii, Brazylii,

Związku Radzieckim, NRD i innych krajach. Choć w strukturze jakuszyckiej znaczniejsze okruszcowanie

cyno-nośne spodziewane jest dopiero na głębokości kilkuset metrów (patrz przekrój ryc. 3), podjęto pierwsze punktowe próby w celu określenia ewentualnej rozproszonej minera-lizacji kasyterytem skał na powierzchni ziemi.

METODA BADAŃ

Badania paragenez minerałów ciężkich są ważną metodą pomocniczą przy poszukiwaniach złóż i określaniu petro-genezy rudonośnych formacji skalnych. Dotyczy to określa­

nia typomorficznych cech mineralnych, jak np.: granulacja, pokrój, barwa, elongacja czy charakterystyczne cechy krystalograficzne minerałów towarzyszących kasyterytowi. W tym celu pobrano próbki z cokołu skalnego i jego

nad-kładu, stanowiącego lewy brzeg Kamiennej, 200 m powyżej

ujścia Kocińca. Miejsce to leży w bezpośrednim sąsiedzt­

wie dyslokacji współtworzącej układ kolisty struktury jakuszyckiej. Miejsce pobrania próbek przedstawiono na

ryc. 2.

Z badanego profilu w skarpie potoku wytypowano 5 próbek w następującej kolejności:

Próbka 1 - reprezentuje granit in situ, o gruboziarni-stym tle z fenokryształami skaleni, bezładnej teksturze i różowym zabarwieniu. Stanowi on krystaliczny cokół,

na którym zalegają wyżej leżące warstwy. Próbka 2 -po brana była re zwietrzałej części granitu wspomnianego

cokołu. Próbka 3 - reprezentuje poziom przemieszczonej zwietrzeliny granitowej z głazami, nieco powyżej cokołu

granitowego. Próbka 4 - przedstawia środkową część

tego poziomu (poziom 2,2-3,7 m). Próbka 5 - reprezen-tuje najwyższy poziom żwirów aluwialnych z głazami

(poziom 0,5-1,7 m).

Próbki poddano selektywnemu kruszeniu w dezintegra-tcrz.e Grodzickiego-Matza (patent 89397) (Grodzicki A.; 5), następnie rozsegregowano na poszczególne frakcje na kolumnie sit, potem w cieczach ciężkich, frakcję zaś ciężką

rozdzielono na część magnetyczną i niemagnetyczną. Skład

minerałów ciężkich określono pod mikroskopem polaryza-cyjnym, na podstawie cech optycznych. W przypadku

G . .Bt>BiNIEC

I

gfs/

._.----~-,_....--- k ł.t'f&"'4

I

~~~~~~~~-~.____'_M_P_M_81____~

Ryc. 2. Struktura koncentrycznych dyslokacji Jakuszyc

- - dyslokacje pewne, --- przypuszczalne, +-- miejsce po-brania próbek

Fig. 2. The structure of Jakuszyce concentric dislocations

- - controlled dislocations, --- inferred dislocations +-- sampl-. ed points

·Tab e 1 a

KONCENTRACJA MINERAŁÓW CIĘŻKICH

WE FRAKCJI 0,25-0,12 MM I 0,12-0,075 MM, W% WAGOWYCH

Nr próbki

II

Frakcje Frakcja Frakcja _{le~a ciężka}

99,51 0,49 Frakcje klasa magne-tyczna 95,94 0,25-0.12 99,95 0,05 93,34 Ciężka

I

klasa

i

magne- ' tyczna

l

4,o6

I

6,66

-~

0,12-0,075 99,73 0,27 100,00 - !

1---t---+---1---+----1---

;

0,25-0,12 99,78 0,22 46,97 53,03

I

III -j ;0,12-0,015 99,77 0,23 80,65 19,35

I

1---+---11---+----I---·-

·--1 0,25-0,12 99,60 0,40 84,17 15,83

i

IV 1---+----ł---ł----+~~~~ 0,12-0,015 99,40 0,60 96,23

I

3,77

_J

0,25-0,12 99,62 0,38 93,05 6,95

!

V 1---ł---+---1---„-·--ł · 0,12-0,015 99,49 0;51 95,04 4,96

I

określenia kasyterytu posłużono się mikroreakcją

chemicz-ną na lustro cynowe. Szczególną też uwagę zwrócono na

cyrkon, analiza bowiem zmienności cech tego minerahi ma duże znaczenie w rozważaniach petrogenetycznych.

W artykule skupiono całą uwagę na frakcji ciężkiej (ciężar właściwy powyżej 2,9 g/cm3_{)„ będącej głównym nośnikiem} minerałów kruszcowych, a także mogącej mieć znaczenie przy koncentracji pierwiastków rzadkich. Rezultaty przed-stawione w tabelach I do VI należy traktować jako wyniki wstępne.

WYNIKI BADAŃ

Wyniki analiz zestawiono w 6 tabelach. Charakteryzują

one warunki tworzenia i rodzaj skał, wśród 'których spotyka

się wystąpienia kasyterytu. Koncentracja minerałów cięż­

kich (tab.

n

wykazuje w ciągłości profilu różnice, które

mogły być spowodowane zmianami klimatycznymi i hydro-dynamicznymi warunkami sedymentacji. Zawartość frakcji

ciężkiej w próbce I, reprezentującej granit, wykazuje

MINERALIZACJA ROZPROSZONA EXO KONTAKTOWA

·

l

T

MINERALIZACJA SKUPIONA E NDOKONTAK10WA

.

+

NW u .... f UJ y z UJ ' ~ ' .;{ iD C:> <( ( ) co o: C::l <( <( 3~ <( <( ·:.::o:: V>al SE 1000 mnpm 50 900 50 600 50 700 50 600 SO 500 50 400

T

MINERALIZACJA

ROZP:7ZONA

: '_ : APLOGRANIT . . ·. 300 50 tvPM 78

· Ryc. 3. Hipotetyczny przekrój przez strukturę Jakuszyc Fig. 3. Hypothetical cross-section through the Jakuszyce structure

Tabela Il

SKŁAD MINERALNY FRAKCJI CIĘŻKICH WE FRAKCJACH: 0,25-0,12 MM I 0,12-0,075 MM, W % OBJĘTOŚCIOWYCH

Nazwa minerału% objętościowe

·~

Nr próbki I II III IV V Frakcje 0,25-0,075 0,25-0,12 0,12-0,075 0,25-0,12 0,12-0,075 0,25-0,12 0,12-0,075 0,25-0,12 k I tur-

apa-cyr on ruty malin tyt

4,10 - - 1,04 22,40 - 0,80 0,80 69,45 0,27 13,10 - 0,68 3,49 64,09 - - 2,27 39,28 -51,41 - - 0,40 5,00 1,46 ·- 0,12-0,075 55,60 0,73 0,24 gra-naty

-0,97 epi-dot -0,80

-6,20 -4,76 2,02 0,71 0,48

jest charakterystyctna dla tego typu skał. W próbce II liczba minerałów ciężkich wyraźnie zmniejsza się, co mo:ze

być związane ze specyficznymi warunkami klimatycznymi

trzeciorzędu, sprzyjającymi powstawaniu tego tyllu zwie-trzelin, i z. działaniem selektywnego wietrzenia eliminują­ cego nieodporne składńiki mineralne. Koresponduje to z wynikami badań A. Grodzickiego (3) nad granicą III i IV rzędu. W skład próbki III wchodzi przemieszczony

materiał zwietrzelinowy o· zbliżonej do poprzedniej próbki koncentracji minerałów ciężkich. Utwór wykazuje cechy pewnego przemieszania materiału pochodzącego z podłoża,

jak i z wyższych partii warstw 2,2-2,7 m, która tworzyła się w odmiennych warunkach klimatycznych. Wzrost

ochłodzenia zaznacza się m. in. w podwyższonej koncen-tracji frakcji ciężkiej w próbkach IV i V, gdzie selektywne wietrzenie nie odgrywało już tak zasadniczej roli eliminują­

cej. i" bru-kit - kasy-teryt 0,51 -1,64 -0,86 ana-tar

-1,35

-0,80 kor-dieryt

-0,93 -anda- bio-luzyt tyt - 91,28 - 7,20

-

-1,37 46,89 1,81 1,81

-

11,92

-

6,47 syli-manit

-0,80 N.

o~~=-Rud cz one 1,02 2,05 68,00 -27,29 -28,27

-'

i 29,09 -

I

-

!

_I 44,04 37,24 -2,14 1,42 - 0,71 1,42 65,00

-

22,14 -0,24 0,73 . 0,29

-

-

2,92

-

37,80 ·

-Zmiany, którym podlegały utwory skalne w badanym profilu zaznaczyły się również w składzie paragenetycznym

minerałów ciężkich (tab. Il). W granicie budującym cokół

tarasu zawartość rozproszonego cyrkonu nie przekracza

4,10% frakcji ciężkiej. Jednak w kierunku stropu profilu stwierdza się znaczne podwyższenie koncentracji tego

składnika, co należy wiązać ze względnym wzbogaceniem

materiału w cyrkon, charakteryzujący się dużą odpornością

zarówno na selektywne wietrzenie chemiczne, jak i mecha-niczne. Maksymalna zawartość tego minerału notowana jest we frakcji 0,12-0 ,075 mm próbki II (69,45?fo).

Jedno-cześnie stwierdza się tu spadek zawartości biotytu, który

został częściowo wyeliminowany jako składnik o mniejszej

odporności na wietrzenie. Zmiana warunków klimatycz-nych na chłodniejsze, panujących w czasie osadzania

materiałów, reprezentowanych przez próbki III - V, od-bija się w powtórnym wzroście zawartości biotytu, przy

w

~

O · /V . o . · O • l'V • ' V . O ·O a · c ...,..G 0,5m 1,7 m 2,2m _I_ I I I I I I I

~

o

.

. 0 . e IV.~ · o · ~ •

om

• 111 ł _I_ 3,7m I I ~ e I

~

1

E3

2@ 3@) 4ffim

sl2IJ

6~

1Im

Ryc. 4. Profil lewego brzegu Kamiennej, 200 m powyżej ujścia

Kocińca

- granit, 2 - kataklazyt, 3 - żwiry z głazami, 4 - żwir

drob-ny marglisty, 5 - żwiry aluwialne z blokami, 6 - gleba z

bloka-mi, 7 - miejsca pobrania próbek

Fig. 4. Section of the left bank of the Ka~nienna River, 200 m ups-tream of the outlet of the Kociniec sups-tream

- granite, 2 cataclasite, 3 gravels with boulders, 4

-marły fine gravel, 5 - aluvial gravels with blocks, 6 - soil with blocks, 7 - sampled points

czym wahania koncentracji tego minerału obserwowane

w niektórych frakcjach mogły być spowodowane

zmienny-mi warunkazmienny-mi sedymentacji.

Kasyteryt występuje w skałach w zmiennych ilościach,

na ogół jednak nie przekracza 1,64% frakcji ciężkiej

(prób-ka II). Wzrost koncentracji tego składnika w zwietrzelinach

i żwirach rzecznych w porównaniu do granitów należy

tłumaczyć znaczną odpornością kasyterytu, który jest

eliminowany tylko w niewielkim procencie przez

destruk-cyjne działanie czynników niszczących. Wykrycie ziarn

kasyterytu w granitach wymaga zastosowania

odpowied-niego sposobu kruszenia skały. Przeprowadzenie tego

procesu w· dezintegratorze umożliwiło maksymalny rozpad

agregatów polimineralnych na ziarna monomineralne, przy

bardzo niewielkim zniszczeniu pierwotnej formy minerałów

ciężkich i zachowaniu ich kształtów euhedralnych.

Wy-odrębnione ziarna kasyterytu wykazują niekiedy zbliźnia­

czenia kolankowe według (101) i charakterystyczne krępe

kryształy, które mogą wskazywać na jego

pneumatoli-tyczne pochodzenie (19). W skałach „in situ" badanej

skarpy zawartość kasyterytu wynosi kilka razy więcej od

klarku Sn. W zwietrzelinach miejscowych i

przemieszczo-nych zawartość kasyterytu jest j€szcze wyższa. Klarkowa

zawartość cyny wynosi bowiem w granitach przeciętnie

3 ppm (11, 24). G.F. lvanova (7) podała, że

w

granitach cynonośnych ZSRR zawartość cyny wynosi 16 do 32 ppm,

w granitach zaś bez cyny jedynie 3 ppm. Podobne dane

publikowano z Australii (6).

Znaczenie wykrytej paragenezy: andaluzyt - syllimanit jest szczególnie istotne dla określenia warunków

tempera-turowo-ciśnieniowych, w których tworzyły się macierzyste

dla kasyterytu skały.

z.e

względu na wykrycie tego zespołu

mineralnego tylko w poziomach osadów naniesionych

należy do tego rodzaju wniosków podchodzić z pewną

ostrożnością - nie ma bowiem pewności czy nie są one

materiałem obcym. O/o ZIARN 30 20 10

.

r

\

/

\

X X'-.., X-. 2 3 4 5 ELONGACJA

Ryc. 5. Elongacja ziarn cyrkonu, w zbiorze uczestniczą ziarna

ż wszystkich próbek

Fig. 5. Elongation of zircon grains gathered from all the samples

Ta bela III ANALIZA MORFOLOGICZNA ZIARN CYRKONU

WE FRAKCJI 0,25-0,12 M I 0,12-0,075 M

Nr Ziarna Ziarna Ziarna

Frakcje enfedrah1e ułamkowe ' obtoczone

próbki % Ol _półobtocz. Io I 0,25-0,075 57,14 28,58 14,28 0,25-0,12 50,00 35,72 14,28 II 0,12-0,075 17,32 36,53 46,15 0,25-0,12 50,00 25,00 25,00 III .0,12-0,075 26,42 40,01 33,57 0,25-0,12 42,42 30,31 27,27 IV 0,12-0,075 23,20 36,80 40,00 0,25-0,12 14~29 57,14 28,57 V 0,12-0,075 9,56 30,86 59,56

Morfologia zfam cyrkonu (tab. III) wskazuje na

zdecy-dowaną przewagę w granicie form euhedralnych (próbka I).

Procent ten stopniowo zmniejsza się w kierunku stropowych partii pr.ofilu, co ma związek z mechanicznym niszczeniem

ziarn, które zostały przetransportowane przy niespokojnej

sedymentacji gruboklastycznych osadów (próbka IV i V).

Jednocześnie zwiększa się zawartość form ułamkowych

l obtoczonych. Znaczny procent ziarn ułamkowych,

ob-serwowany w próbce I, można tłumaczyć oddziaływaniem

na granit budujący cokół tarasu dyslokacji, który należy

do systemu koncentrycznej struktury Jakuszyc (16) oraz kruszeniem niektórych zdefektowanych form euhedralnych

cyrkonów w czasie nacisków, jakim podlegała skała.

Próba dokonania zestawienia elongacji cyrkonów z po-,

szczególnych próbek dała wyniki o wielu maksimach

krzy-wej, co tłumaczy się zbyt małą liczbą danych. Dopiero,

gdy naniesiono wszystkie pomiary na jeden diagram (ryc. 5)

ułożyły się one na jednej krzywej jednomodalnej, typowej

dla rozkładu gausowskiego. Dowodzi to

najprawdopodob-niej jednoetapowości· tworzenia się cyrkonów. Interesujący

jest fakt, że na krzywej leży też pomiar o elongacji~ 5 -5,5,

co dowodzi, że nawet tak wydłużone ziarna mogą się

tworzyć w warunkach magmowych. ·

Analiza zabarwienia ziarn cyrkonów wykazuje obec

-ność w szlichach typowych dla granitów karkonoskich

zizotropizowa-Tab e 1 a IV ELONGACJE ANHYDRALNYCH ZIARN CYRKONÓW WE FRAKCJI

0,25-0,12 MM I 0,12-0,075 M Nr próbki Frakcje _{1-1,5 1,5-2 2-2,5} I 0,25-0,075 - 42,85 14,30 0,25-0,12 - - -II 0,12-0,075 - 7,18 21,42 0,25-0,12 - 25,00 12,50 III 0,12-0,075 12,50 - 25,00 0,25-0,12 - 33,33 33,33 IV 0,12-0,075 - 8,33 41,66 0,25-0,12 - - 100,00 V 0,12-0,075 - 9,52 23,80 Tabela V ZABARWIENIE ZIARN CYRKONU WE FRAKCJI

0,25-0,12 M I 0,12-0,075 MM Ziarna Nr

Frakcje Ziarna Ziarna czarne lub Ziarna próbki bezbarwne żółte częściowo różowe

zizotrop. I 0,25-0,075 60 20 20 -' 0,2~-0,12 8,00 48,0 44,00 -II , 0,12:--0,075 17,48 21,67 60,85 -0,25-0,12 18,75 37,50 43,75 -III 0,12-0,075 7,15 33,57 59,28 -0,25-0,12 11,44 34,28 54,28 -IV 0,12-0,075 9,60 17,60 72,80 -

_I

0,25-0,12 - 50,01 33,33 16,66 V 0,12-0,075 3,52 9,21 86,84 0,43

nych (tab. V). Pewne znaczenie ma stwierdzenie obecności

cyrkonów różowych, mogących reprezentować

paleokrysz-tały pochodzące z pierwszej serii, które podlegały palin-genezie (25).

PODSTAWY DALSZYCH POSZUKIWAŃ

CYNY W &ARKONOSZACH

Badania ostatnich lat prowadzone w wielu kontynen-tach umożliwiły ustalenie pewnych typowych cech granitów, które są cynonośne. Podsumowania dyskusji na ten temat, przeprowadzonej w ramach International Geological Correlation Programme dokonał G. Tischendorf (23).

Tego rodzaju granity „specialized granites" powinny speł­ niać następujące warunki :

a) powiązanie z późnymi stadiami orogenezy;

b) powiązanie z magmatyzmem kwaśnym,

palingenetycz-nym;

c) wyraźny charakter intruzywny;

d) związek z postkinematyczną, wielofazową intruzją

wni-kającą w płytki poziom skorupy ziemskiej ; ·

e) powinny tworzyc apikalne strefy batolitu (sztoki, grzę­

dy); Elongacje ziarn w % 2,5-3 3-3,5 3,5-4 4-4,5 4,5-5 5-5,5 28,57 - 14,28 - - -60,00 40,00 - - - -14,28 21,42 14,28 14,28 - 7,14 37,50 25,00 - - - -25,00 25,00 12,50 - - -16,68 16,66 - - - -41,66 8,33 - - - -- - - -33,33 14,28 9,55 9,52 - -Tabela VI ZAWARTOŚĆ KASYTERYTU W g/t Nr próbki Frakcja mm Kasyteryt g/t

I 0,25-0,075 25 0,25-0,12 -II 0,12-0,075 44,28 III -0,25-0,12 -IV 0,12-0,075 51,60

-0,25-0,12 72,42 V 0,12-0,075 37,23

f) zawierać zwiększoną ilość w porównaniu z normalnym granitem Si0₂

=

KzO i zmniejszoną zawartość TiOv

Fc₂0₃, MgO i CaO;

g) zawierać zwiększoną zawartość fluoru, rubidu, litu, cyny, berylu, wolframu i molibdenu, także: B, Nb, Ta, Cs, U, Th, Re;

h) powinny należeć do: alaskitów, leukogranitów, aplito-wych granitów lub dwumikoaplito-wych granitów;

i) zawierać asocjację minerałów akcesorycznych: kasyte-rytu, topazu, fluokasyte-rytu, turmalinu, kolumbitotantalitu

i berylu;

j) nosić oznaki późnomagmowych procesów, jak:

mikro-klinizacji, muskowityzacji "i albityzacji;

k) wykazywaó znamiona grejzenizacji z formowaniem rzadkich pie.rwiastków;

1) tworzyć struktury w jakich mogą się strącić minerały

rudne.

Z tych rozlicznych kryteriów obszar omawiany spełnia

bardzo wiele. Granit karkonoski jest bowiem późno­

orogeniczny, późnokinematyczny (15), palingenetyczny (1),

jest ·W')'raźnie intruzywny. Granit najmłodszy, aplitowy (aplegra.nit) intrudował w płytki poziom i tworzy grzbiety

i sztoki ukryte w ·granicie porfirowatym. Niewątpliwie

aplogranit masywli karkonoskiego jest najbardziej kwaśnym

członem tych granitów (pomijając skały żyłowe), zawartość

Si0₂ sięga w nim 74,6%, czyli osiąga wartość pożądaną

dla granitów cynonośnych. Spełnia też warunek punktu g - zawiera bowiem zwiększoną zawartość cyny,

wolfra-mu i molibdenu, o występowaniu zaś berylu na Ptasich Gniazdach koło Jakuszyc donosił M. Sachanbiński (18). Aplo granit jest wyraźnie albityzowany i tworzy struktury

-pułapki w jakich mogły strącać się metale. Jak donosił

M. Stemprok, J. Voldan (21) powstanie złóż kasyterytu nie musi być związane z grejzenizacją, ale wystarczy do tego albityzacja. System bowiem Na₂0.-Si0_{2 -} Sn0₂ wy-kazuje wielką rozpuszczalność dwutlenku cyny.

Obecnie w Czeqhosłowacji (2) poszukuje się ukrytych pod granitami normalnymi, grzbietów i kopół granitów aplitowych nawet do głębokości 1500 m, gdyż są one najbardziej perspektywiczne, co do zawartości cyny. Nad strefami apikalnych granitów aplitowych, ukrytych pod granitami normalnymi, jest podniesiona wyraźnie ponad klark zawartość cyny i rubidu. Według J. Janecka (3) znalezienie takich anomalii jest obecnie uważane za jeden z najlepszych prognostyków istnienia złoża w głębi, w

obrębie niewidocznego na powierzchni, ukrytego niżej

aplogranitu. Tegó rodzaju sytuacje mamy w Jakuszycach, gdzie w granicie porfirowatym i równoziarnistym stwier-dzono 2-4-krotnie przewyższającą klark anomalną

za-wartość cyny. Według zestawień M. Stemproka (20),

40% złóż cyny i wolframu zlokalizowane jest w liczącej

200 m miąższości strefie endokontaktu.

Trudniej określić głębokość otworu poszukiwawczego w rejonie jakuszyckim, ponieważ na podstawie orientacji

spękań i dyslokacji nie można ściśle na obecnym poziomie wiedzy o deformacji ciała stałego określić głębokości

wy-stępowania ciała zaburzającego. Przebieg trajektorii głów­

nych naprężeń zależy m.in. od warunków brzegowych

ciała zaburzającego, które nie są znane. Można

przy-puszczać, że wiercenie takie· powinno mieć głębokość co najmniej 700 m. Oczywiście zanim przedsięweźmie się

kosztowne prace wiertnicze muszą uprzednio być wyko-nane precyzyjne prace kartograficzne i . geochemiczne.

LITERATURA

1. B o r k o w s k a M. - Petrografia granitu Karkono-szy. Geologia Sudetica, 1966 v. 2.

2. C hr t J., Ma 1 as e k F., Tichy K. - Metalo-genic importance and dependence of the late variscan platform multiphase granitic intrusion on tectonic directions in the Kru8ne Hory. Inter. Geol. Correl. Programme M.A.W. Acid Magm. Praha 1974. 3. Gr od z icki A. - Zagadnienie granicy między

trze-ciorzędem a czwartorzędem w świetle badań petro-gi:aficzno-mineralnych (Polska południowo-zachodnia).

Przewodnik Sesji Naukowej w Uniwersytecie Wrocław­

skim „Rzeźba i czwartorzęd Polski południowo-za­

chodniej". Wrocław 1975.

4. G r o d z i c k i A. - Rozsypiskowe koncentracje

mi-nerałów ciężkich występujących na Dolnym Śląsku.

Acta Univ. Wrat. no. 378, Pr. Geol.-Miner. 1977 v. 6. 5. Gr od z icki A. - Nowa metoda selektywnego kru-szenia skał i możliwości jej zastosowania. Techn. Poszuk. Geol. 1980 nr 3.

6. He s p W.R. - GeochemiĆal features of Sn -Ta - Nb mineralization assoCiated with granitic rocks in South-Eastem Australia Inter. Geol. Correl. Programme M.A.W. Acid Magm. Praha 1974.

7. Ivan o w a G.F. - Geochemical and physico-che-mical conditions of tungsten migration and deposition Ibidem.

8. Ja nec ka J. - Tin mineralization in the czechoslo-vak part of the Bohemian Massif. Ibidem.

9. Karwowski L., O 1 s z y ń ski W., Ko zł o w-s k i A. - Mineralizacja wolframitowa z okolic Szklar-skiej Poręby Huty. Prz. Geol. 1973 nr 12.

10. Kozłowski A., Karwowski· L., O 1 s z y ń­

s ki W. - Tungsten-tin-molybdenium mineralization in the Karkonosze Massif. Acta Geol. 1975 v. 25 nr 3. 11. Kr a us kop f K.B. - Introduction to the

geoche-mistry. Me Brow-Hill, New York 1967.

12. Kryza .G., Kuśnierz A., Majerowicz A. - Cyrkony z granitoidów Karkonoszy oraz wschod-niej części krystaliniku izerskiego. Acta Univ. Wratisl. Pr. Geologiczno-Mineralogiczne 1967 v. 7 no. 407. 13. Lis J. - Geochemia niektórych pierwiastków w granitoidowym masywie Karkonoszy, Biul. Inst. Geol. 1971 nr 224.

14. Majer o w i cz. A. - Cyrkony niektórych·.skał kry-stalicznych jako wskaźniki petrogenetyczne. Acta U niv. Wrat. Pr. Geologiczno-Mineralogiczne, 1975 v. 4 no. 247.

15. M i e r z ej ew s ki M.P. - Tektonika granitu Kar-konoszy. Przewodnik do XL Zjazdu PTG w Zgorzelcu, 1967.

'16. Mierze j ew ski M.P. - Dysjunkcje koncentrycz-ne rejonu Jakuszyc w granitowym masywie Karkonoszy. Acta Univ. Wratisl. Pr. Geologiczno-Mineralogiczne 1977 v. 6 no. 378.

17. O 1 s z y ń ski W., Kozłowski A., Kar w o w-s k i Ł. - Bismuth minerals from Karkonosze massif. Acta Geol. Pol., 1976 v. 26, nr 3.

18. Sacha nb iński M. - Beryl i akwamaryn z Kar-konoszy. Prz. Geol. 1970 nr 12.

19. Schneider·hohn H. - Złoża rud. Wyd. Geol. 1962.

20. St em prok M. - Relation of tin and tungsten metallogeny to acid magmatism in the Krusne

Hory--Erzgebirge. Inter. Geol. Correl. Programme M.A.W. Acid Magm. Praha 1974.

21. St em prok M., V o 1 da n J. - The solubility of tin tungsten and molybdenum oxides in silicate melts .. Seminar on ','Metallogeny". Homogenni skla w systemach Na₂0-Si02-W02 a ""Na20-Si02

-- Mo0₃ Silikaty Faculty of Natural Sciences, Praha 1974.

22. St em prok M. - Concentration of some metals from acid magmas. Inter. Geol. Corr. Programme M.A.W. Acid Magm. Praha 1974.

23. Ti s che n do r f G., Lange H., Sc hu st F.

-On the relation between_ granites and tin deposit in the Erzgebirge. Inter. Geol. Correl. Programme

A.A.w.A.M. v. 1, Praha 1974.

24. W i n o g r a d o w A.P. - The average contents of chemical elements in the · main types of magmatic rocks of the earth crust. (w j. ros.) Gieochimija, Moskwa 1962.

25. Ze mm er 1 e W. - Sind detritische Zirkone rotlicher Farbe auch in Mitteleuropa Indikatoren fi.ir prakam-brische Liefergebiete. Geol. Rundschau 61, L Stutt-gart 1972.

SUMMARY

In the last years there were gathered some data indicat-ing the possibilities of discovery of tin deposits in western part of the Karkonosze granite massif. Namely, there were recorded anomalous contents of tin, wolfram and molybde-num, showing the granite to be of the tin-bearing type,

organizowane w celu przedstawienia najnows!:ych osiągnięć

w geologii· regionalnej Polski . i konfrontacji poglądów.

Spełniają one ważną rolę integrującą środowisko geologów

polskich, wyręczając pod tym względem komitet. Poszcze-gólne komisje KNG współpracują bardzo ściśle z sekcjami.

PTG w realizacji niektórych tematów (słownik tektoniczny, konferencje terenowe).

DZIAŁALNOŚĆ WYDAWNICZA

Komitet wydaje dwa czasopisma: „Acta Geologica Polonica" i ,,Archiwum Mineralogiczne". Wydano

rów-.nież liczne publikacje okolicznościowe z okazji sympozjów i konferencji naukowych organizowanych przez poszcze-gólne komisje i PTG. Wydano również Mapę geologiczną

Tatr Polskich (w dużym nakładzie) oraz Leksykon Straty-graficzny (uproszczoną techniką i

w

·

ograniczonym

na-kładzie).

Komi~et analizuje i inicjuje działalność wydawniczą.

W planie na najbliższe lata znajdują się następujące pozycje:

1) Słownik tektoniczny, 2) Słownik petrograficzny, 3)

Słownik paleontologiczny, 4) Słownik terminologiczny z zakresu paleontologii, 5) Geologiczna kartografia wgłęb­

na, 6) Geologia regionalna Polski, 7) Petrologia, 8) Atlas map paleotektonicznych i paleogeolo~icznych Polski.

WSPÓŁPRACA Z ZAGRANICĄ

Komitet pełni funkcję Komitetu Narodowego Między­

narodowej Unii Nauk Geologicznych. W pośredni sposób (poprzez Instytut Nauk Geologicznych PAN) bierze udział w programie Wielostronnej Współpracy Akademii Nauk Krajów Socjalistycznych. Ponadto, z ramienia Polskiego Komitetu d/s UNESCO, KNG koordynuje prace prowa-dzone w naszym kraju w ramach Międzynarodowego

Programu Korelacji· Geologicznej (IGCP). W tej ~statniej.

sferze działalności KNG Czytelnicy „Przeglądu Geologicz-nego" orientują się chyba najlepiej, gdyż właśnie na ła­

mach tego pisma często pojawiały się sprawozdania z sym-pozjów i spotkań roboczych IGCP w naszym kraju i za

granicą, oraz informacje o osiągnięciach poszczególnych.

grup roboczych. Tu należałoby jedynie dodać, że ilość

projektów w jakich Polska bierze udział wzrosła w czasie ostatniej kadencji KNG z 8 do 23 (por. Geological Correla-tion no. 9, str. 91-92, 1981), tj. do nieco wyższego po-ziomu niż w przypadku Rumunii (14 projektów). Bułgarii

(15) i NRD (18), a niższego niż Czechosłowacji i. Węgier

(po 26), nie mówiąc o ZSRR (ponad 40). Zaobserwować

można stały wzrost ilości publikacji ukazujących się pod

znakiem IGCP. W Katalogu publikacji IGCP za pierwszą

pięciolatkę (1973 - 1977) przedstawiono ponad 170 prac,

których autorami lub współautorami są Polacy. Jednakże

o odpowiednim wykorzystaniu szansy na propagowanie dorobku można jedynie mówić w przypadku grupy robó-czej projektu nr 86 (SW brzeg platformy wschodnioeuropej-skiej). W tej sytuacji podjęto starania, aby przygotowywany obecnie katalog za drugą pięciolatkę (1978~1982)

prezen-tował nasz dorobek w sposób bardziej pełny.

Warto też zauważyć, że prace prowadzone w naszym kraju od _wielu lat pod auspicjami IGCP zaczynają obecnie

owocować w postad doktoratów oraz, . co ważniejsze,

habilitacji. O wartości prac realizowanych w ramach tego programu najlepiej. świadczy fakt, że wiele osób biorących

w nim czynny udział · zostało ostatnio powołanych na

członków poszczególnych podkomisji i grup roboczych

Komisji Stratygraficznej IUGS. SUMMARY

The works of the C0mmittee of Geological Sciences of the Polish Academy of Sciences in the years 1978-81 are discussed. The range of activities of the Committee comprises the whole field of geological sciences, especially dynamie geology, stratigraphy, tectonics, paleontology, mineralogy, geochemistry, petrography, geological mapp-ing, geology of minerał deposits, engineering geology and hydrogeology. The Committee also acts as the National Committee of the International Union of Geological Sciences.

PE3K)ME

ABTOpbl Onl'ICblBałOT AeffTeJlbHOCTb KoMHTeTa

reono-rH'"łeCKHX HayK noJlbCKOH AKaAeMHH HayK 3a .nepHOA

1971 -1981. Ccł>epa AeHCTBHff KoMHTer.t coAep>t<HT

cos-KynHOCTb reonorn'"łeCKHX HayK, a oco6eHHO AHHaMH'"łeC­

.KYłO reonornłO, CTpaTHrpacł>HłO, TeKTOHHKy,

naneoHTO-JlOrHłO; MHl-łepanornłO, reoxHMHłO, neTporpacł>HłO

reono-n1'-łecKyłO KapTorpacł>Hio, reonornłO nofle3HblX

HCKonae-MblX, HH>KeHępHyłO reonorn.O, rHAporeonornłO. KpoMe

Toro OH HCnOJlHJłeT o6ff3aHHOCTH HaLtHOHaJlbHOro

KO-MHTeTa Me>t<AyHapOAHOH reonorn'"łeCKOH YHHH.

ANDRZEJ GAŹDZICKI, RYSZARD WRONA

Polska Akademia Nauk

SKAMIENIAŁOŚCI

GÓRNEJ KREDY I

TRZECIORZĘDU

Z OSADÓW TALASOGLACJALNYCH

.

NA

PÓŁWYSPIE

MELVILLE'A, WYSPA KRÓLA JERZEGO

(ZACHODNIA ANTARKTYKA)

UKD 562

+

567: 551.382.2(23.055): 551.763.3/.78: 551.332'.57: 551.732(829.King George Isl.)

Kopalne osady morsko-glacjalne zawierające bogate

zespoły flory i fauny odkryto na Półwyspie Melville'a

podczas V Polskiej Wyprawy Antarktycznej PAN [1980/ /1981]. Półwysep Melville'a (ponad2 km długi i ok. 0,5 km

szeroki) znajduje się na wschodnim krańcu Wyspy Króla Jerzego, stanowi wąskie plateau ograniczone od północy

i południa wysokimi klifami i jest pozbawiony stałej po-krywy lodowej (ryc. 1 - 2).

Wykształcenie. litologiczne. W klifach Półwyspu Mel„

ville'a odsłania się ok. 200 m miąższości i prawie poziomo

zalegająca sekwencja marglistych łupków, mułowców i rza-·

dziej piaskowców. Utwory te zawierają liczne

skamienia-łości oraz eratyki pochodzące z kontynentu antarktycznego (3, 5). Rozpatrywane osady są zbioturbowane, zachowane

są w nich często kanały wygrzebane przez kraby (ryc. 3),.

a także liczne koprolity. Swoiste cechy tych utworów, jak