Intertekstualność współczesnej komunikacji.
Memy a teksty kultury
Intertextuality in contemporary communication.
Mems and texts of culture
Iwona Burkacka
Wydział Polonistyki, Uniwersytet Warszawski,
ul. Krakowskie Przedmieście 26/28, 01-999 Warszawa, Polska; e-mail: i.burkacka@uw.edu.pl
Abstrakt
Internetowe memy są przykładem gatunku, w którym wykorzystuje się różnorodne nawiązania do tekstów kultury. Nawiązania dotyczą zarówno genezy gatunku (stemmat, emblemat, kolaż, rysunek satyryczny), jak i jego elementów graficznych i tekstowych. Źródłem odwołań są najczęściej dzieła istotne dla danej społeczności, należące do kanonu literatury, malarstwa czy sztuki filmowej, a także cieszące się uznaniem publiczności elementy kultury popularnej, np. seriale, książki i reklamy. Same memy są niejednorodne. Niektóre można rozpatrywać jako dzieła sztuki (artystyczne memy), inne jako przejaw kultury kontrmówienia, komentarz dotyczący rzeczywistości czy formę nie-skomplikowanej rozrywki. Nie wszystkim towarzyszy humor, żart czy zabawa, czasami mamy do czynienia z ironią czy czarnym humorem. Umiejętność odczytania przekazu i gry elementów jest wyznacznikiem przynależności do wspólnoty komunikacyjnej.
Słowa kluczowe: mem; intertekstualność; sztuka kowerów; przetworzenie. Abstract
Online memes are examples of a genre employing various references to texts of culture. The referen-ces concern the origin of the genre (a stemmata, an emblem, a collage, a satirical painting) as well as its graphical and text elements. The references most frequently come from works of significance to a specific community. These are famous works of literature, painting or the film art as well as elements of pop culture which enjoy the recognition of the public, e.g. TV series, books and commercials. The memes themselves are non-uniform. Some may be examined as works of art (artistic memes), others as signs of the culture of counter-speaking, a comment on the reality or a form of uncompli-cated entertainment. Not all of them are accompanied by humour, joke or play; sometimes they offer irony or black humour. The ability to decipher the message and the play of elements indicates one’s affiliation with a communication community.
Keywords: meme; intertextuality; the art of covers; processing.
Internetowe memy są przykładem gatunku, którego związki z innymi tekstami kultury1 są widoczne już na pierwszy rzut oka. Memy są bowiem połączeniem
elementów graficznych (rysunku, reprodukcji, zdjęcia) oraz tekstowych (komen-1 Nawiązania wewnątrzmemowe omawia Dorota Zdunkiewicz-Jedynak (w tekście zamieszczo-nym w tym tomie).
tarza, cytatu, parafrazy lub modyfikacji utartego wypowiedzenia)2, z których
każ-dy może wykorzystywać istniejące już teksty lub odwoływać się do nich czy je modyfikować, o czym będzie mowa w dalszej części artykułu. Jednak związki te nie ograniczają się tylko do budowy, wynikają także z genezy gatunku. Źródeł memów można szukać w barokowych emblematach (por. Łaziński 2014), rysun-kach satyrycznych, kolażach (np. Kowalczyk 2012b; 2014), dadaizmie (Łagodzka 2012) i szeroko rozumianej sztuce pop-artu. Wspomniane nawiązanie do baroku jest uchwytne w zamierzonej grze z odbiorcą, możliwości różnego odczytania sensu, konieczności podążania labiryntem, potrzebie rozwiązania zagadki i znale-zienia klucza, odkrycia znaczenia symbolicznego lub rozpoznania dzieł należą-cych do kanonu kultury (por. zwłaszcza memy dezinformujące). Memy wymagają od odbiorcy pewnej wiedzy, orientacji w kulturze, znajomości kontek-stu (por. Piskorz 2013), pomysłowości, odkrycia konceptu.
Stąd mówi się o memach, że są to semiotyczne kompleksy (Kamińska 2011: 61), jednostki informacji (Kołowiecki 2012) i sytuuje się je wśród form wypowie-dzi artystycznych, ściśle związanych z internetem. Zdaniem wielu badaczy klu-czowym pojęciem dla idei memu jest naśladownictwo (por. Kołowiecki 2012; Łoziński 2014; Piskorz 2013), stąd wskazuje się na typowe elementy budowy (zwłaszcza demotywatorów: czarna rama, tekst nad grafiką i pod nią), szablono-wość, ujmowaną jako wykorzystanie identycznego czy bardzo podobnego ujęcia postaci na obrazie i zdjęciu, por. przykład zamieszczony niżej (tu również wy-korzystanie zmodyfikowanego cytatu tłumaczenia kwestii pochodzącej z filmu
Titanic):
(źródło: Kowalczyk 2012a)
Owo naśladownictwo widzi się też w wielokrotnym wykorzystaniu tego same-go tekstu i opatrzeniu same-go odmienną grafiką lub w zjawisku odwrotnym: umiesz-2 Choć niektórzy badacze zaliczają do memów także fotomontaże, krótkie filmy amatorskie (por. Łoziński 2014).
czaniu różnych komentarzy pod tymi samymi zdjęciami, co widoczne jest na przykład w memach wykorzystujących fragment znanego obrazu Jana Matejki (Kazanie Skargi)3:
(źródło 1: http://memy.pl/mem_757646_dubstep, dostęp: 13.02.2015, 2: Google.Grafika, dostęp: 13.02.20154)
(źródło 1: http://fabrykamemow.pl/memy/196243, dostęp: 13.02.2015, 2: http://fabrykamemow.pl/ memy/184380, dostęp: 22.02.2015)
Prezentowane memy są przykładami funkcjonowania serii, tworzonej z wyko-rzystaniem tej samej grafiki, a trzy ostatnie również identycznego schematu skła-dniowego (A idź Pan w ch** z ...). Warto dodać, że znacznie częściej wulgaryzm pojawia się w wersji pełnej.
3 Więcej na temat wykorzystania obrazów Jana Matejki w memach patrz: Lewandowski 2013, Ostojewski 2012, innych postaci historycznych – Lewandowski 2014. W przywołanych memach zwraca uwagę celowe zderzenie trywialności komentarzy, wulgarnego języka z klasyką historycz-nego malarstwa polskiego; przekazu niesiohistorycz-nego przez źródło (obraz Kazanie Skargi) i mem (por. dalsze uwagi w tekście).
4 Znalazłam 9 memów z tą grafiką i tekstem rozpoczynającym się od sformułowania: a idź pan w … (efekty wyszukiwania z 22.02.2015 r.).
Szablonowość ujawnia się też w występowaniu serii memów, powstałych we-dług tego samego modelu, lub obecności stron, które oferują gotowe wzory two-rzenia memów. Podkreśla się przy tym humorystyczny charakter memów, a nawet widzi się w tej cesze wyróżnik gatunku (por. Łoziński 2014). I choć początkowo memy nawiązywały w sposób dość oczywisty do plakatów motywujących pra-cowników do wzmożonej pracy (por. Kołowiecki 2012; Sieńko 2013: 131–132), z czasem ich forma zaczęła ewoluować i oprócz szablonowych demotywatorów, które nawet w nazwie nawiązywały do amerykańskich „motywatorów”, pojawiły się propozycje oryginalne, twórcze, nazywane niekiedy artystycznymi memami lub postmemami. Nie zawsze też memy mają charakter stricte humorystyczny, choć zwykle towarzyszą im ironia, dystans, gra z odbiorcą, swoiste przymrożenie oka. Jak ujmuje to Łukasz Łoziński „memy stale oscylują pomiędzy krytyką i afir-macją, szyderstwem i nostalgią, a komentarze odbiorców wydają się potwierdzać, że takiej właśnie, operującej dwuznacznością rozrywki oczekują” (2014). Nawet jeśli przekazują treści poważne, czynią to w sposób przemyślany, nie wprost, wy-muszają zaangażowanie intelektualne odbiorcy, por.:
(http://natemat.pl/129587,marta-frej-facebook-to-nie-jest-odpowiednie-miejsce-na-debate, dostęp: 17.02.2015)
Warto w tym miejscu dodać, że ich autorami są nierzadko artyści, osoby wszechstronnie wykształcone. Autorką przywołanych dwóch memów jest Marta Frej, malarka, która znana jest z działalności nie tylko ściśle artystycznej, ale tak-że internetowej – z rysunków umieszczanych na Facebooku, które sama nazywa memami. Autorem strony Sztuczne Fiołki jest nauczyciel (anglista), który w USA studiował sztuki piękne5. Warto przywołać tu pewne z jego propozycji, które
zda-5 Na podstawie informacji zawartych w wywiadzie z autorem strony Sztuczne Fiołki (www 1).
niem Doroty Łagodzkiej można uznać za „rodzaj sztuki internetowej, sztuki hur-towego tworzenia memów, robienia sobie żartów pomieszanych z konstruktywną krytyką i komentarzem społecznym za pomocą dzieł sztuki” (2012), np.
Sztuczne Fiołki, obraz Edgara Degasa
(źródło: http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/1,35235,15498803,Sztuczne_Fiolki__Mam_w_sobie_ duze_poklady_wscieklosci.html, dostęp: 14.02.2015)
Sztuczne Fiołki, 1: obraz Artura Grottgera (1837-1867)6, 2: obraz Pietera Bruegla (starszego) (1525- -1569)7 (źródło: Łagodzka 2012)
6 Nawiązanie do wydarzenia medialnego, komentowanego na forach internetowych i w prasie kolorowej (zatrzymanie przez policję przesyłki z narkotykami, której adresatem był pies Kory Jac-kowskiej).
7 Tu także widoczne odwołanie do śmierci Wisławy Szymborskiej i jej wiersza pt. Dwie małpy Bruegla z tomu Wołanie do Yeti (1957): „Tak wygląda mój wielki maturalny sen: /siedzą w oknie dwie małpy przykute łańcuchem, / za oknem fruwa niebo / i kąpie się morze. / Zdaję z historii ludzi. /Jąkam się i brnę. /Małpa wpatrzona we mnie, ironicznie słucha, / druga niby to drzemie – / a kiedy po pytaniu nastaje milczenie, / podpowiada mi / cichym brząkaniem łańcucha” (Szymborska 2004: 46). Na marginesie warto dodać, że małpa pojawia się też w innym wierszu – Małpa z tomu Sól z 1962 r. (Szymborska 2004: 63-64).
Wskazane memy wpisują się w dyskusję nad tym, czym jest obraza uczuć re-ligijnych, istota człowieczeństwa (zachowań ludzkich), komentują bieżące infor-macje (np. sprawę sprowadzenia narkotyków przez Korę Jackowską, demonstracje – por. Nowak 2013).
Ewa Kozioł-Chrzanowska (2014: 54) zwraca uwagę na wykorzystanie w me-mach wiedzy z zakresu szeroko pojętej humanistyki lub odwoływanie się do kwe-stii językowych, jednak przykłady nawiązań tego typu są nieliczne i najczęściej dotyczą interpunkcji (seria memów: Przecinek robi różnicę) lub znaków diakry-tycznych (np. memy ze zdjęciem prof. Jerzego Bralczyka i komentarzem dotyczą-cym zapisu słów łaska i laska (por. www 2)).
W memach widoczny jest kontrast między grafiką a trywialnością wpisanych w nią treści czy potocznością języka (Kozioł-Chrzanowska 2014: 55), co jest praktyką bardzo częstą i celowo stosowaną: ma zburzyć nabożny, poważny stosu-nek do sztuki. Wiele memów wprost przekazuje informację o tym, że na dzieła artystyczne, zwłaszcza znane, należy spojrzeć z innej strony, por. zamieszczony niżej mem (tekst: Sztuka. Inaczej przedstawiona ciekawi i modyfikacja obrazu
Dama z łasiczką – zamiast łasiczki jest pingwin z kreskówki Pingwiny z Madaga-skaru).
(źródło: Kowalczyk 2012b)
Memy można traktować jako przejawy gry z odbiorcą. Ich funkcją – podobnie jak socjolektów – może być podtrzymywanie więzi i podkreślanie przynależności do gru-py, a umiejętność kodowania i dekodowania informacji jest jednym z wyznaczników funkcjonowania we wspólnocie i „ogarniania”, czyli rozumienia sensu memów lub mechanizmów ich budowy, zasad gry (por. Burkacka 2015a), co możemy zaobserwo-wać na przykładzie memów z piesełem i kotełem, a także Puchałkem i Prosiałkem. Stały się one źródłem nowych sufiksów: -eł, -ałke, które zyskały aprobatę młodego pokolenia Polaków, czego efektem są liczne neologizmy, funkcjonujące w tym środo-wisku: konieł, ptaszeł, Janeł, Anteł oraz koniałke (por. Burkacka 2015b). Z memów
z piesełem, a w zasadzie z występującego w nich piesełowego języka, zaczerpnięto charakterystyczne połączenia (np. takie długie, taka ładna), formy odmiany (fleksja z zachowaniem e: pieseł – pieseła, z piesełem).
W memach bardzo często umieszcza się lub modyfikuje znane i rozpoznawal-ne dzieła malarskie, np. obraz Muncha Krzyk został wykorzystany w przynaj-mniej 18 memach, Mona Lisa Leonarda da Vinci w ponad 50, tegoż Dama
z łasiczką w 22, Rejtan Jana Matejki w 108. Warto też podkreślić, że mem nie jest
jedyną i nową formą przetwarzania sztuki. Wystarczy przywołać reklamy Nokii (z fragmentem fresku z kaplicy Sykstyńskiej, hasło Connecting people), kolaże, np. Jiřego Kolářa, czy obrazy Cesara Santosa, by zobaczyć przekształcenia i cyta-ty z dzieł sztuki, swoiste obrazowe czy kulturowe remiksy (Kowalczyk 2012a; 2014). Można więc powiedzieć, że memy idealnie wpisują się w zjawiska typowe dla współczesnej sztuki, oscylują „pomiędzy poczuciem dewaluacji obrazów a poszukiwaniem w nich siły, pomiędzy typowym dla awangardy ‹‹szarganiem świętości›› wielkiej sztuki a odkrywaniem jej potęgi” – jak ujęła to Kowalczyk, opisując Damę z łasiczką autorstwa Kolářa (2014).
Jednak nie tylko dzieła malarskie są obiektem artystycznych przetwarzań. Podobnie traktowane są teksty literackie (np. frazeologizmy pochodzące z
Ham-leta, por. Burkacka 2015: 201). Wiele memów wykorzystuje teksty autorstwa
Adama Mickiewicza, zwłaszcza Inwokację, np. z tekstem rozpoczynającym się od słów: Demotywatory Wy, ojczyzno moja (http://demotywatory.pl/36146/Biuro-kracja/Biurokracja, dostęp: 14.02.2015), Sesjo, udręko moja! (http://demotywato-ry.pl/3816489/O-sesjo-moja, dostęp: 14.02.2015) czy Redutę Ordona (np. Raport
Smoleński,
http://demotywatory.pl/2508067/RAPORT-SMOLENSKI/RAPORT-SMOLENSKI, dostęp: 14.02.2015) albo Stepy akermańskie, por.:
(źródło: http://demotywatory.pl/677769/KAC, dostęp: 14.02.2015)9
8 Dane pochodzą z wyszukiwania przeprowadzonego 13.02.2015 wśród memów wyświetlanych w Google. Grafika, wyszukanie: tytuł obrazu. Por. np. http://demotywatory.pl/1069106/Wyluzuj-stary/Wyluzuj-stary (dostęp: 14.02.2015), http://www.obrazki.jeja.pl/3285,krzyk-kevina.html
(dostęp: 14.02.2015) – w przykładzie tym występuje podwójne odwołanie (elementem memu jest zdjęcie bohatera filmu Kevin sam w Nowym Jorku), http://zombiak.pl/442859 (dostęp: 14.02.2015), http:// hydepark.salon24.pl/587644,robakks-odpowiada-10 (dostęp: 22.02.2015).
9 Mamy tu do czynienia z reinterpretacją fragmentu utworu i obserwacjami dotyczącymi stanu współczesnej polszczyzny czy języka współczesnych Polaków.
Niekiedy zestawia się tekst z kanonu ze współczesnym gatunkiem – blogiem – i obecnymi w nim zwyczajami zapisu polszczyzny – pismem pokemonowym (pokemoniastym), np. http://demotywatory.pl/1006169/A-gdyby-Mickiewicz- urodzil-sie-teraz (dostęp: 14.02.2015).
W memach wykorzystuje się także utarte połączenia wyrazowe, np. przysło-wia, sentencje, i – w sposób mniej lub bardziej udany – je przetwarza lub traktuje jako tworzywo antysentencji, kontrpowiedzeń (por. Chlebda 2005: 78, 134–139). Są to techniki znane już wcześniej, np. z hec publikowanych w „Przekroju” (por. Kozioł-Chrzanowska 2014: 64), np.
(źródło 1: http://memy.pl/mem_854893_gdyby_nozka_nie, dostęp: 21.02.2015, 2: http://memytut-aj.pl/62128, dostęp: 21.02.2015, 3: http://demotywatory.pl/user/jacol666, dostęp: 21.02.2015)
Niektóre memy są próbą wyjaśnienia znaczenia lub podania współczesnych odpowiedników terminów, powiedzeń, dawnych sformułowań czy słów znanych z analizy utworów literackich albo lekcji historii. Taką rolę pełni Ilustrowany
pod-ręcznik dla młodzieży dobrze wychowanej (IP b.r.). Przywołajmy kilka najmniej
wulgarnych przykładów z zasobów tego podręcznika:
Joseph Haier Monks in a Cellar (1873) i David Teniers (młodszy) Palący fajkę (1610–1690)
(źródło 1: https://www.facebook.com/ipdmdw/photos/a.324184231068507.1073741828. 32083071 8070525/364947976992132/?type=1&theater, 2: https://www.facebook.com/ipdmdw/photos/a. 324 184231068507.1073741828.320830718070525/ 353576814795915/?type=1&theater, dostęp: 8.03.2015]
Isaac Elias Feestvierend gezelschap (1629)
Niekiedy mamy do czynienia z zagadkami, połączeniami zdjęć z celowo źle dobranym podpisem (nazwisko, informacje o autorze), czasami nazywa się takie memy dezinformującymi (por. m.in. Lewandowski 2014), np.
1: portret Juliusza Słowackiego, podpis: Mickiewicz i dodatkowo zapisy nie-ortograficzne (słowa ponoć i formy nie uczą); oraz 2: portret Fryderyka Chopina, podpis: Wolfgang Amadeusz Mozart i informacje o Beethovenie (kompozytorze), nawiązanie do imienia psa z filmu dla dzieci:
(źródło: https://www.facebook.com/ipdmdw/photos/a.324184231068507. 1073741828.320830718070525/ 341983022621961/?type=1&theater,
(źródło 1: http://demotywatory.pl/1302817/Mickiewicz-ponodz-napisal, 2: http://demotywatory. pl/3729872/Wolfgang-Amadeusz-Mozart, dostęp: 14.02.2015)
3: zdjęcie Marii Skłodowskiej-Curie, przywołany utwór Rota Marii Konopnic-kiej (ze zmodyfikowanym tytułem), a także Inwokacja Adama Mickiewicza, hymn Polski Mazurek Dąbrowskiego; oraz 4: znany portret Mikołaja Kopernika, podpis: Albert Einstein, informacja o Leonardzie da Vinci:
(źródło 3: http://demotywatory.pl/4421776/Ropa, 4: http://demotywatory.pl/3340924/Albert-Ein-stein, dostęp: 14.02.2015)
Memy te należy odróżnić od tzw. memów edukacyjnych, zawierających pod-stawowe informacje o postaciach historycznych, np.
(źródło 1: http://www.memowisko.com/2012/02/historia-z-przeklenstwami-czyli-piotra.html; 2: http://www.memowisko.com/2012/02/historia-z-przeklenstwami-czyli-piotra.html, 3: http:// www.memowisko. com/2012/02/historia-z-przeklenstwami-czyli-piotra.html, dostęp: 18.09.2015)
W pierwszym memie widać też wykorzystanie elementów języka młodzieżowego (rozkminić coś ‘zrozumieć coś’), potocznego (forma se), ortografii zgodnej z wymową (końcówka e) oraz rymowanek jako techniki mnemotechnicznej, która jest istotnym wyznacznikiem tego rodzaju memów (poza obecnością wulgaryzmów).
Jak widać z przywołanych przykładów, przekaz memów nie jest jednolity: nie-które są humorystyczne, rubaszne, służą tylko zabawie, inne mają walor eduka-cyjny. Niekiedy memy ujawniają prawdę o nas – ludziach i współczesności, naszych poglądach, pojmowaniu religijności (por. np. Burkacka 2015: 202), stosunku do zwierząt, wiedzy o sztuce, historii i świecie. Często to prawda gorzka i trudna, por. wcześniej przywołane memy Marty Frej, a także np.:
(1: źródło: http://m.demotywatory.pl/4152656, 2: http://www.demoty.pl/tego-kim-naprawde-jest-es-24954, dostęp: 15.02.2015)10
Istnieje zresztą pewien typ czy kategoria memów, w których przekazywane są myśli, sentencje, prawdy o życiu i człowieku. Zwykle towarzyszy im jednak portret autora cytatu albo zdjęcie będące tylko tłem (kwiat, pejzaż, książka), por. np. mem http://www.demoty.pl/jesli-nie-potrafisz-wytlumaczyc-czegos-w-prosty-sposob -to-znaczy-ze-tak-naprawde-tego-nie-rozumiesz-19130 (dostęp: 16.02.2015). Rzadziej w tym typie wykorzystuje się odwołania malarskie.
W memach występują także motywy muzyczne, wykorzystujące bądź portrety znanych kompozytorów, bądź tytuły ich utworów czy filmów ze ścieżką dźwięko-wą opartą na ich utworach muzycznych, np.
(źródło 1: http://demotywatory.pl/4034943/Mozart11, 2: http://demotywatory.pl/3055396/Jak-muzy-ka-klasyczna-potrafi12, dostęp:16.02.2015)
10 Odwołanie do obrazu Matejki Rejtan – Upadek Polski (i do wydarzeń z historii Polski) oraz popularnej sagi Stephenie Meyer Zmierzch (sfilmowanej).
11 Zmodyfikowano portret i odwołano się do popularnego serialu telewizyjnego Doktor House, zastosowano niewłaściwie zapisany skrót (na gruncie polszczyzny).
12 Wagner, cwał Walkirii z dramatu muzycznego Wagnera, wykorzystany w filmie Czas Apoka-lipsy, reż. Francis Ford Coppola, kadr z tego filmu.
Warto też podkreślić, że w memach nawiązuje się często do kilku tekstów kul-tury jednocześnie, np. do ekranizacji książek o Harrym Potterze Joanne Kathleen Rowling i a) serialu telewizyjnego W-11 (przykład 1.), b) piosenki Waka, waka Shakiry (przykład 2.),
(źródło 1: http://michalmalysa.pl/2014/10/memy-harrym-potterem-saga-dzielem-uniwersalnym, 2: http://michalmalysa.pl/2014/10/memy-harrym-potterem-saga-dzielem-uniwersalnym; dostęp: 13.02.2015) c) polskiego serialu telewizyjnego Klan (tu istotny jest wygląd okładki książki i postać jednego z bohaterów filmu) oraz nazwy produktu spożywczego (przykład 1.) czy d) serii memów Me gusta (przykład 2.).
(źródło 1 i 2: http://michalmalysa.pl/2014/10/memy-harrym-potterem-saga-dzielem-uniwersalnym, dostęp: 13.02.2015)
Mamy zatem w podanych przykładach podwójne odwołania (do dwóch typów tekstu: do filmu, piosenki, książki i samych memów). Można wykorzystać jednak więcej elementów, np. logo PKP, zdjęcie minister (dziś komisarz UE), jej słowa, szyld ministerstwa, kadr z filmu, napis z pudełka papierosów oraz zamieścić ko-mentarz (notkę):
Kadry z filmów, zwłaszcza popularnych, są często źródłem grafiki memowej, np. Rejs (tu też znana kwestia dialogowa z tego filmu), film animowany Toy story czy serial Słoneczny patrol.
(źródło 1: http://rozrywka.dziennik.pl/hity-internetu/galeria/429092,1,najlepsze-polityczne-me-my-tygodnia-zdjecia-galeria.html, dostęp: 22.02.2015, 2: http://pl.memgenerator.pl/mem/nie-jest-tak-zle-to-tylko-poniedzialek-pl-ffffff, dostęp: 14.02.2015) (źródło: http://fajnedemoty.pl/ zobacz,38512,BoZe_ciaLo. html, dostęp: 12.02.2015) (źródło: http://di.com.pl/news/49368,0,Sorry_ taki_mamy_klimat_-_Bienkowska_bohaterka_ memow_ -_przeglad.html, dostęp: 22.02.2015)
Istnieją również memy matematyczne, rozsyłane przez studentów uczelni technicznych lub uniwersyteckich kierunków ścisłych oraz uczniów liceów klas o profilu matematycznym, np.:
(źródło 1: http://wolfsquadblog.blogspot.com/2013_09_01_archive.html, dostęp: 17.02.2015, 2: http://demotywatory.pl/2250856/Niektore, dostęp: 14.02.2015)
Uwidacznia się w nich przekonanie, że nauki ścisłe sprawiają kłopot, są trudne do zrozumienia (inaczej traktuje się wiedzę filologiczną czy szerzej humanistycz-ną). W pierwszym przywołanym memie wykorzystuje się liczbę π w zapisie słowa
pić i sugeruje związek między alkoholem a warunkami koniecznymi do
zrozu-mienia matematyki. W drugim przykładzie wykorzystano znajomość struktury zadań matematycznych i typowych poleceń oraz przekonanie o tym, że niektóre zadania są pozbawione sensu czy możliwości rozwiązania.
Memy można więc potraktować jako gatunek współczesnej sztuki – sztuki dokonującej przetworzeń. Jej cechą jest korzystanie z tego, co już zostało stwo-rzone lub istnieje w społecznym obiegu, a jej twórcą może być zarówno znany artysta, jak i osoba anonimowa. Może to jeszcze jeden przejaw demokratyzacji kultury, ponieważ współczesna technika oferuje każdemu możliwość tworzenia i publikowania własnych dzieł. Taką działalność nazywa się przetworzeniem, za-właszczeniem, remiksowaniem czy samplowaniem kultury, sztuką kowerów (co-verów), recyklingiem kulturowym, plagiatowaniem (plagiaryzmem), brikolażem, postprodukcją, sztuką apropriacji (appropration art) czy sztuką piracką (Kowal-czyk 2012c). Memy jako współczesny gatunek internetowy celowo łączą elemen-ty innych, w elemen-tym tradycyjnych, mediów, burzą nabożny stosunek do dzieł kultury, podważają ich wysoki status i pozwalają na reinterpretację sztuki. Nie ma jednej wykładni sensów, dawna sztuka i literatura żyją w nowym wydaniu, odmiennym kontekście. Nie można więc, mówiąc o memach, budować tylko jednostronnego ich obrazu. To zjawisko zróżnicowane, bardzo bogate w odwołania, a wielokana-łowość przekazu (multimodalność dyskursu) jest cechą współczesnej komunika-cji (por. np. Iedema 2013; Martin 2013). Intertekstualność memów można rozważać na kilku poziomach:
• genealogii (barokowe źródła i sztuka współczesna, awangarda, dadaizm i ko-laż oraz współczesna technika);
• właściwości gatunku (połączenie grafiki i tekstu);
• odwołań międzymemowych (istnienie cykli memów i szablonów);
• indywidualnych skojarzeń i doświadczeń (w zasadzie każdy może odczytać mem w sposób odmienny, inny bowiem jest zakres jego kompetencji i do-świadczeń);
• typu tekstu kultury, do którego odwołuje się autor (malarstwo, rzeźba, muzy-ka, reklama, film itp.);
• wewnętrznej gry elementów językowych, pochodzących z różnych odmian polszczyzny (odmiana standardowa, potoczna, socjolekty, polszczyzna literac-ka – cytaty).
Memy nie tylko odwołują się do tekstów kultury popularnej i języka potoczne-go (w tym często wulgaryzmów), czerpią z nich, ale także są źródłem czy popula-ryzatorem nowych słów, powiedzeń, np. poker face, co ja pacze, koteł, pieseł,
konieł, ptaszeł, koniałke itd., obrazów czy kadrów filmowych. Są niezbędnym
elementem komunikacji młodego pokolenia Polaków, a niekiedy formą artystycz-nego przekazu, tak bliskiego współczesnej sztuce, chętnie zawłaszczającej i rein-terpretującej dzieła oraz przekonującej, że tworzywem może być wszystko: zdjęcie, reklama, fotosy, film, czego przykłady zaprezentowano na wystawie
Ka-nibalizm? O zawłaszczeniach w sztuce zorganizowanej w Zachęcie od 7 marca do
31 maja 2015 r.
b
ibliografia(www 1) http://bialystok.wyborcza.pl/bialystok/1,35235,15498803,Sztuczne_Fiolki__ Mam_ w_sobie_duze_poklady_wscieklosci.html [dostęp: 14.02.2015].
(www 2) http://demotywatory.pl/4058630/Ludzie-uzywajcie-polskich-znakow [dostęp: 11.08.2015].
Burkacka I., 2015a, Creativity and intertextuality in communication of the first decades of
the 21st century (case: Internet memes), w: Sociálne posolstvo Jána Pavla II. Pre dnešny svet “1989 a 25 rokov po...”. Zbornik z medzinárodnej vedeckej konferecie konanej v dňoch 23.– 24. aprila 2015 v Poprade, red. A. Lisnik, K. Greňová, M.
Am-brozy, Ružomberok, s. 196–205.
Burkacka I., 2015b, Dlaczego pieseł i koteł są lepsze od psa i kota, a nieogar jest niehalo.
Uwagi o nowszych neologizmach występujących w słownictwie młodzieżowym, w: Od-krywanie słowa – historia i współczesność, red. U. Sokólska, Białystok, s. 395-408.
Chlebda W., 2005, Szkice o skrzydlatych słowach. Interpretacje lingwistyczne, Opole. Iedema R., 2013, Multimodalna analiza dyskursu: Resemiotyzacja na potrzeby dyskursów
użytkowych, w: Systemowo-funkcjonalna analiza dyskursu, red. A. Duszak, G.
Kowal-ski, Kraków, s. 197–227.
IP – Ilustrowany podręcznik dla młodzieży dobrze wychowanej, https://pl-pl.facebook. com/ipdmdw [dostęp: 12.02.2015].
Kołowiecki W., 2012, Memy internetowe jako nowy język Internetu, „Kultura i Historia”, nr 21, http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/archives/3637 [dostęp: 12.02.2015]. Kowalczyk I., 2012a, Obrazowy remiks Cesara Santosa (wpis z 10.02.),
http://straszna-sztuka.blox.pl/tagi_b/130663/intertekstualnosc.html [dostęp: 13.02.2015].
Kowalczyk I., 2012b, Obrazy w Internecie jak zombi (wpis z 18.11.), http://straszna-sztuka.blox.pl/tagi_b/130663/intertekstualnosc.html [dostęp: 13.02.2015].
Kowalczyk I., 2012c, O pochwale sztuki pirackiej i pracy Oli Ska (wpis z 19.11.), http:// strasznasztuka.blox.pl/tagi_b/130663/intertekstualnosc.html [dostęp: 13.02.2015]. Kowalczyk I., 2012d, Postmemy i postfiołki (wpis z 18.11.), http://strasznasztuka.blox.pl/
tagi_b/130663/intertekstualnosc.html [dostęp: 13.02.2015].
Kowalczyk I., 2014, Kolaże Jiřego Kolářa (wpis z 28.02.), http://strasznasztuka.blox.pl/ tagi_b/130663/intertekstualnosc.html [dostęp: 13.02.2015].
Kozioł-Chrzanowska E., 2014, Antyprzysłowia, memy, antyslogany. Kontrmówienie jako
strategia komunikacji, „Socjolingwistyka” XXVIII, s. 49–66.
Lewandowski J., 2013, Jan Matejko i internetowe memy, czyli kto się śmieje z historii
Polski?, http://histmag.org/Jan-Matejko-i-internetowe-memy-czyli-kto-sie-smieje-z
-historii-Polski-8342 [dostęp: 18.02.2015].
Lewandowski J., 2014, Józef Stalin wynalazca tostera. Memy, historia i dezinformacja, http://histmag.org/Jozef-Stalin-wynalazca-tostera.-Memy-historia-i-dezinforma-cja-9092 [dostęp: 22.02.2015].
Łagodzka D., 2012, Sztuczne Fiołki, Sroka i koty (wpis z 5.12.), http://niezla-sztuka. blo-gspot.com/2012/12/sztuczne-fioki-sroka-i-koty.html [dostęp: 14.02.2015].
Łoziński Ł., 2014, Memy – emblematy. Typowy Seba i Typowy Mirek, „Polisemia”, nr 1, http://www.polisemia.com.pl/numery-czasopisma/NUMER-12014-12/ukasz-oziski--memy--emblematy-typowy-seba-i-typowy-mirek [dostęp: 12.02.2015].
Martin J.R., 2013, Multimodalna analiza dyskursu: reprezentacja wojny i pojednania, w:
Systemowo-funkcjonalna analiza dyskursu, red. A. Duszak, G. Kowalski, Kraków,
s. 259–292.
Nowak J., 2013, Memy internetowe: teksty (cyfrowej) kultury językiem krytyki społecznej, w: Współczesne media. Język mediów, red. I. Hofman, D. Kępa-Figura, Lublin, s. 239–256. Ostojewski M., 2012, Historia z przekleństwami, czyli Piotra Skargi salto (wpis z 12.02.),
http://www.memowisko.com/2012/02/historia-z-przeklenstwami-czyli-piotra.html [dostęp: 18.02.2015].
Piskorz K., 2013, Internetowe memy – hieroglify XXI wieku, w: Współczesne media. Język
mediów, red. I. Hofman, D. Kępa-Figura, Lublin, s. 227–237.
Sieńko M., 2009, Demotywatory. Graficzne makra w komunikacji i kulturze, w:
Komuni-kowanie (się) w mediach elektronicznych, red. M. Filiciak, G. Ptaszek, Warszawa,
s. 127–145.
Szymborska W., 2004, Wiersze wybrane. Wybór i układ Autorki, Kraków.
Zaremba M., 2012, Memy internetowe (2010-2011), „Media i Społeczeństwo”, nr 2, s. 60–72, http://www.mediaispoleczenstwo.ath.bielsko.pl/art/060_zaremba.pdf [do-stęp: 18.02.2015].
