e-ISSN 2449-979X
Adriana Politaj
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu e-mail: apolitaj@gmail.com
POMOC PUBLICZNA JAKO INSTRUMENT
POLITYKI PAŃSTWA NA RYNKU PRACY
W KRAJACH CZŁONKOWSKICH UNII EUROPEJSKIEJ
W DOBIE KRYZYSU GOSPODARCZEGO
STATE AID AS A POLICY INSTRUMENT
IN THE LABOUR MARKET IN THE MEMBER STATES
OF THE EUROPEAN UNION IN THE AGE
OF THE ECONOMIC CRISIS
DOI: 10.15611/sie.2015.1.05
Streszczenie: Skutki kryzysu gospodarczego dotknęły wszystkie kraje członkowskie Unii Europejskiej. Szczególnie było to widoczne na rynku pracy. Kraje członkowskie podjęły dzia-łania zmierzające do przeciwdziadzia-łania eskalacji bezrobocia. Wykorzystano do tego instru-menty polityki fiskalnej, które w części zaliczane są do pomocy publicznej.
Słowa kluczowe: pomoc publiczna, rynek pracy, kryzys ekonomiczny, Unia Europejska. Summary: The effects of the economic crisis affected all EU member states. This was particularly evident in the labor market. Countries shall take action to counteract escalating unemployment. Fiscal policy instruments, which are classified as a part of state aid, have been used for that.
Keywords: state aid, labour market, economic crisis, European Union.
1. Wstęp
Kryzys ekonomiczny, który od 2007 roku odbija swoje piętno na wielu gospodar-kach na całym świecie, wymusił istotne zmiany w polityce makroekonomicznej w krajach dotkniętych jego negatywnymi konsekwencjami. Poszczególne gospodar-ki w różny sposób i w różnym zakresie odczuły jego konsekwencje, przy czym na rynkach pracy zaznaczył się on w sposób szczególny.
Poszczególne kraje borykające się z konsekwencjami wyraźnego spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego, a w wielu wypadkach nawet z kilkuletnią recesją,
podjęły intensywne próby ograniczenia zasięgu kryzysu i jego konsekwencji. Szcze-gólny obszar tych działań stanowił rynek pracy. Podjęte działania oparto na działa-niach, z jednej strony, osłonowych dla zwalnianych pracowników, z drugiej strony – mających wspomóc pracodawców, którzy stali się mimowolnymi ofiarami świato-wego kryzysu finansoświato-wego.
Od 2007 roku obserwuje się zwiększoną i dość zróżnicowaną aktywność po-szczególnych państw w zakresie realizacji działań przeciwdziałających skutkom kry-zysu gospodarczego. W reakcji na kryzys i zapaść poszczególnych gospodarek moż-na zauważyć, z jednej strony, zwiększanie wydatków publicznych, mających pobudzić gospodarki, z drugiej zaś strony – zwiększanie deficytu budżetowego i wzrost zadłu-żenia, co w dłuższej perspektywie może zachwiać stabilność i wiarygodność poszcze-gólnych ekonomii. W przypadku niektórych krajów dostrzec można brak znaczącej reakcji po stronie wydatków publicznych, co można interpretować na wiele sposo-bów, np. jako utrzymywanie dyscypliny budżetowej oraz oczekiwanie na naturalne wygaśnięcie kryzysu i jego negatywnych konsekwencji. U podstaw takich zachowań leżą z pewnością m.in.: indywidualne przyczyny i skutki kryzysu oraz ich odczuwal-ność dla poszczególnych gospodarek, stan finansów publicznych, przyjęty model in-terwencjonizmu państwowego oraz specyfika poszczególnych ekonomii, a także uwarunkowania zewnętrzne oraz ograniczenia prawne w zakresie stosowania pomo-cy publicznej na rzecz przedsiębiorstw. Szczególnie dotyczy to krajów członkow-skich Unii Europejskiej, w której to pomoc państwa na rzecz przedsiębiorstw jest generalnie zakazana, zgodnie z art. 107 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Euro-pejskiej1. Jednakże kraje członkowskie w pewnych przypadkach uzasadnionych
sytu-acją społeczno-gospodarczą mogą wykorzystywać pomoc publiczną jako instrument interwencjonizmu państwowego. Takim odstępstwem od generalnego zakazu stoso-wania pomocy publicznej jest przeciwdziałanie bezrobociu. Od 2007 roku stosowa-nie pomocy publicznej na zatrudstosowa-niestosowa-nie jest dodatkowo uzasadnione pogarszającą się, w zdecydowanej większości krajów członkowskich, sytuacją na rynku pracy wskutek narastającego pod koniec pierwszej dekady XXI w. kryzysu gospodarczego.
Celem niniejszego opracowania jest próba odpowiedzi na pytania, czy i w jakim stopniu stosowana przez państwa członkowskie, a szczególnie przez Polskę, pomoc publiczna na zatrudnienie była w stanie zmienić sytuację na rynkach pracy poszcze-gólnych krajów członkowskich w latach 2007-20122.
Autorka sformułowała następującą hipotezę badawczą: pomoc publiczna stano-wić może skuteczny instrument wsparcia zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobo-ciu, jednakże jego skuteczność zależy od ogólnej sytuacji makroekonomicznej.
Na potrzeby wyjaśnienia problemu badawczego i weryfikacji postawionej hipo-tezy autorka zastosowała następujące metody badawcze: analizę krytyczną literatury i aktów prawnych, analizę danych statystycznych oraz metodę indukcyjną.
1 Dz. Urz. UE z dnia 30.03.2010 r.
2 Ze względu na brak raportów Komisji Europejskiej dotyczących udzielonej pomocy publicznej w UE w 2013 r. autorka zmuszona była ograniczyć się w swoich badaniach do ww. zakresu czasowego.
2. Pomoc publiczna jako instrument polityki gospodarczej państwa
We współczesnej gospodarce państwo spełnia trzy podstawowe funkcje: alokacyjną, redystrybucyjną oraz stabilizacyjną3. Funkcja alokacyjna obejmuje działaniapań-stwa, które mają na celu tworzenie przesłanek i warunków dla rozwoju gospodarcze-go poprzez rozbudowę infrastruktury ekonomicznej, społecznej, politykę struktural-ną, a także politykę w zakresie ochrony środowiska. Redystrybucyjna funkcja państwa obejmuje działania w sferze zabezpieczenia społecznego, a także inne funk-cje, które mają na celu zmniejszanie nierówności wynikających z działania czynni-ków rynkowych4. Funkcja stabilizacyjna jest stosowana w zakresie minimalizacji
inflacji, ograniczania bezrobocia i podtrzymywania pozytywnych trendów w gospo-darce, jak też łagodzenia skutków dekoniunktury i skracania okresu jej trwania5.
Powszechnie państwo realizuje powyższe działania m.in. poprzez instrumenty z zakresu polityki fiskalnej (budżetowej) i polityki monetarnej6. Zmieniając wydatki
i wpływy budżetowe, państwo prowadzi politykę budżetową, czyli kontroluje wiel-kość planowanych zagregowanych wydatków, dążąc do pełnego wykorzystania zasobów w gospodarce7. Realizacja niektórych wpływów oraz wydatków
budżeto-wych (wliczając w to również budżety samorządów) może stanowić w przypadku krajów Unii Europejskiej pomoc publiczną.
Pomoc publiczna dla przedsiębiorców może stanowić instrument interwencjoni-zmu państwowego w zakresie, w jakim posłuży do zwiększenia efektywności eko-nomicznej całej gospodarki lub jej wybranych obszarów, a nawet pojedynczych pod-miotów gospodarujących. Może również być wykorzystana do niwelowania skutków kryzysu gospodarczego i łagodzenia jego przebiegu oraz likwidacji zagrożeń wyni-kających z niedoskonałości mechanizmów rynkowych, szczególnie na rynku pracy. W tym kontekście pomoc publiczna jawi się jako specyficzny instrument interwen-cjonizmu państwowego. Stosowanie pomocy publicznej umożliwia państwu realiza-cję określonych celów społeczno-gospodarczych przez przyznawanie bezpośredniej pomocy finansowej (tzw. pomoc pozytywna lub bezpośrednia), jak też przez nadanie niektórym przedsiębiorstwom, a nawet całym gałęziom gospodarki, przywilejów podatkowych, jak i innych danin publicznoprawnych (pomoc negatywna lub pośrednia).
Niekontrolowana i nieograniczona pomoc publiczna może stać się źródłem prze-wagi konkurencyjnej danej gospodarki, co też znalazło swoje odzwierciedlenie
3 Z. Podlasiak, Ekonomiczna analiza państwa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Studiów Między-narodowych, Łódź 2009, s. 11.
4 S. Owsiak, Finanse publiczne, Wydanie: trzecie, zmienione i uaktualnione, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013, s. 68-69.
5 J. Sloman, Podstawy ekonomii, PWE Warszawa 2001, s. 229-270 oraz J.E. Stiglitz, Ekonomia
sektora publicznego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 7-28.
6 G. Whitehead, Ekonomia, Zysk i S-ka, Poznań 2001, s. 468 oraz P.A. Samuelson, W.D. Nord- haus, Ekonomia, Tom 2, Wydanie II, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s 444-455.
w różnych aktach normatywnych regulujących zasady funkcjonowania Unii Euro-pejskiej i krajów członkowskich. Stąd m.in. zapisy zawarte w Traktacie o funkcjono-waniu Unii Europejskiej (TFUE), zakazujące swobodnego stosowania pomocy publicznej z powodu możliwości zakłócania równych warunków konkurencyjnych i wymiany handlowej pomiędzy krajami członkowskimi8.
3. Przeciwdziałanie bezrobociu jako podstawa wyłączenia
z zakazu stosowania pomocy publicznej
W świetle uregulowań stosowania pomocy publicznej w Unii Europejskiej, zawar-tych w art. 107, ust. 3 TFUE, dopuszcza się stosowanie pomocy publicznej w ra-mach tzw. wyłączeń warunkowych, uzależnionych od decyzji Komisji Europejskiej (KE). Za zgodną z rynkiem wewnętrznym może zostać uznana: pomoc przeznaczo-na przeznaczo-na sprzyjanie rozwojowi słabiej rozwiniętych gospodarczo regionów, pomoc przeznaczona na wspieranie realizacji ważnych projektów stanowiących przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania lub mająca na celu zaradzenie poważnym zaburzeniom w gospodarce państwa członkowskiego, pomoc przeznaczona na uła-twianie rozwoju niektórych działań gospodarczych lub niektórych regionów gospo-darczych, pomoc przeznaczona na wspieranie kultury i zachowanie dziedzictwa kul-turowego, a także inne kategorie pomocy, jakie Rada Unii Europejskiej może określić decyzją na wniosek KE. Komisja ma uprawnienia do wydawania rozporządzeń, na mocy których wybrane kategorie pomocy są, niejako z góry, uznane za zgodne ze wspólnym rynkiem i nie są objęte procedurą notyfikacyjną. Zalicza się tu projekty objęte tzw. wyłączeniami grupowymi9.
Pomoc publiczna w ramach wyłączeń blokowych odnosi się do następujących kategorii wsparcia: pomocy regionalnej, pomocy inwestycyjnej i na zatrudnienie dla MŚP, pomocy na zakładanie przedsiębiorstw przez kobiety, pomocy na ochronę śro-dowiska naturalnego, pomocy na usługi doradcze dla MŚP i ich udział w targach, pomocy w formie kapitału podwyższonego ryzyka, pomocy na działalność badaw-czą, rozwojową i innowacyjną, pomocy szkoleniowej, pomocy dla pracowników znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji, w tym osób niepełnospraw-nych.
Powyższe warunkowe wyjątki od zakazu stosowania pomocy publicznej dla przedsiębiorców można również sklasyfikować ze względu na cel, jaki pomoc ma spełniać. Według tego kryterium powszechnie stosowanym podziałem pomocy
pu-8 A. Koza, Grants for employment of people with disabilities as the form of state aid and de
mini-mis aid. Finance and Accountancy for Sustainable Development – Sustainable Finance, Prace
Nau-kowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 302, Borys G., Solarz M. (red.), Wrocław 2013, s. 91-92.
9 Rozporządzenie Komisji (WE) nr 800/2008 z dnia 6 sierpnia 2008 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 87 i 88 TWE, Dz.Urz. (UE) L 214/3.
blicznej jest podział na pomoc regionalną, sektorową i horyzontalną10. Pomoc
regio-nalna ma służyć wsparciu rozwoju biedniejszych regionów w Unii Europejskiej i zmniejszaniu ekonomicznego dystansu do regionów bogatszych. Pomoc sektorowa przyznawana jest przedsiębiorstwom działającym w sektorach wrażliwych na zmia-ny koniunktury gospodarczej, a także uznawazmia-nych za schyłkowe. Pomoc horyzon-talna może być stosowana niezależnie od regionu ani sektora, w którym działa przedsiębiorstwo – beneficjent pomocy. Głównym kryterium warunkującym zasad-ność objęcia go pomocą horyzontalną jest cel realizowany przez beneficjenta pomo-cy. Podstawowymi działaniami, na które jest przyznawana, są: ochrona środowiska naturalnego, szkolenia, rozwój sektora MŚP, restrukturyzacja przedsiębiorstw, bada-nia i rozwój, ratowanie zagrożonych upadłością przedsiębiorstw oraz organizowanie i wzrost zatrudnienia.
Wzrost zatrudnienia i przeciwdziałanie bezrobociu stanowią jeden z kluczowych problemów, z którym boryka się Unia Europejska. Problem ten nabrał szczególnego znaczenia w obliczu światowego kryzysu gospodarczego, którego skutki widoczne są na rynku pracy w zasadzie we wszystkich krajach członkowskich. Stąd też prze-pisy regulujące stosowanie pomocy publicznej są szczególnie łagodne w przypadku projektów pomocy mających skutkować wzrostem zatrudnienia i poprawą sytuacji na rynku pracy.
W Unii Europejskiej podstawowa pomoc na zatrudnienie realizowana jest w ra-mach pomocy horyzontalnej. Można również wskazać na wiele przykładów realiza-cji projektów pomocowych w ramach pomocy sektorowej oraz regionalnej, które skutkują przyrostem miejsc pracy. Jednakże w sprawozdaniach o udzielonej pomocy publicznej w poszczególnych krajach członkowskich prezentowana jest pomoc na zatrudnienie w ramach pomocy horyzontalnej. Przy innych rodzajach pomocy brak jest informacji w tym zakresie, co nie wyklucza uzyskiwania pozytywnych efektów ich stosowania na rynku pracy11.
10 W ten sposób klasyfikują pomoc publiczną m.in.: F.G. Wishlade, Regional State Aid and
Com-petition Policy in the European Union, Kluwer Law International, 2003; L. Hancher, T. Ottervanger,
P.J. Slot, EU State Aids, Sweet & Maxwell, London 2012; P. Pełka, Stasiak M., Pomoc publiczna dla
przedsiębiorców w Unii Europejskiej, Difin, Warszawa 2002; E. Modzelewska-Wąchal, Pomoc pu-bliczna dla przedsiębiorców i jej nadzorowanie. Komentarz, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis,
Warszawa 2003; P. Markquardt, Pomoc publiczna dla małych i średnich przedsiębiorstw. Wydanie 1, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2007; J. Choroszczak, M. Mikulec, Pomoc publiczna
a rozwój firmy. Szanse i zagrożenia, Poltext, Warszawa 2009.
11 Przede wszystkim realizacja projektów pomocowych w ramach pomocy regionalnej jest zwią-zana ze wzrostem zatrudnienia jako podstawowego wymogu jej stosowania, np.: pomoc na inwestycje, pomoc na tworzenie nowych miejsc pracy, pomoc dla nowo powstałych małych przedsiębiorstw czy też pomoc na duże projekty inwestycyjne.
4. Sytuacja na rynku pracy
w kontekście zmian makroekonomicznych
w krajach Unii Europejskiej
Czynniki makroekonomiczne mają kluczowe znaczenie dla kształtowania się obrazu na rynku pracy. Sytuacja na rynku pracy jest skorelowana ze stanem gospodarki i sytuacją finansową państwa. Wysokie bezrobocie powoduje straty w PKB zgodnie z prawem Okuna12, a także zwiększa wydatki budżetowe na działania osłonowe
i przeciwdziałanie bezrobociu.
Światowy kryzys gospodarczy skutkował wyraźnym pogorszeniem sytuacji na rynku pracy w Unii Europejskiej. Analizując zmiany PKB w latach 2007-2013, do-strzec można znaczne zróżnicowanie przebiegu kryzysu i jego intensywności w po-szczególnych krajach Unii Europejskiej (tab. 1).
Tabela 1. Zmiany PKB w % w stosunku do poprzedniego roku w 27 krajach członkowskich Unii Europejskiej w latach 2007-2013
Kraj Lata 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 1 2 3 4 5 6 7 8 Cypr 5,1 3,6 -1,9 1,3 0,4 -2,4 -5,4 Grecja 3,5 -0,2 -3,1 -4,9 -7,1 -7,0 -3,9 Włochy 1,7 -1,2 -5,5 1,7 0,4 -2,4 -1,9 Portugalia 2,4 0,0 -2,9 1,9 -1,3 -3,2 -1,4 Finlandia 5,3 0,3 -8,5 3,4 2,8 -1,0 -1,4 Hiszpania 3,5 0,9 -3,8 -0,2 0,1 -1,6 -1,2 Słowenia 7,0 3,4 -7,9 1,3 0,7 -2,5 -1,1 Czechy 5,7 3,1 -4,5 2,5 1,8 -1,0 -0,9 Holandia 3,9 1,8 -3,7 1,5 0,9 -1,2 -0,8 Irlandia 5,0 -2,2 -6,4 -1,1 2,2 0,2 -0,3 Belgia 2,9 1,0 -2,8 2,3 1,8 -0,1 0,2 Francja 2,3 -0,1 -3,1 1,7 2,0 0,0 0,2 Dania 1,6 -0,8 -5,7 1,4 1,1 -0,4 0,4 Niemcy 3,3 1,1 -5,1 4,0 3,3 0,7 0,4 Austria 3,7 1,4 -3,8 1,8 2,8 0,9 0,4 Estonia 7,5 -4,2 -14,1 2,6 9,6 3,9 0,8 Bułgaria 6,4 6,2 -5,5 0,4 1,8 0,6 0,9
12 Zob. A.B. Abel, B.S. Bernanke, Croushore D., Macroeconomics (7th edition), Essex: Pearson Education, Harlow 2011 r. oraz A.W. Pearson, Okun’s law: theoretical foundations and revised
1 2 3 4 5 6 7 8 Słowacja 10,5 5,8 -4,9 4,4 3,0 1,8 0,9 Węgry 0,1 0,9 -6,8 1,1 1,6 -1,7 1,1 Szwecja 3,3 -0,6 -5,0 6,6 2,9 0,9 1,5 Polska 6,8 5,1 1,6 3,9 4,5 2,0 1,6 Zjednoczone Królestwo 3,4 -0,8 -5,2 1,7 1,1 0,3 1,7 Luksemburg 6,6 -0,7 -5,6 3,1 1,9 -0,2 2,1 Malta 4,1 3,9 -2,8 4,1 1,6 0,6 2,4 Litwa 9,8 2,9 -14,8 1,6 6,0 3,7 3,3 Rumunia 6,3 7,3 -6,6 -1,1 2,3 0,6 3,5 Łotwa 10,0 -2,8 -17,7 -1,3 5,3 5,2 4,1
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.
Tabela 2. Stopa bezrobocia w 27 krajach członkowskich Unii Europejskiej w latach 2007-2013
Kraj Lata 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Grecja 8,4 7,8 9,6 12,7 17,9 24,5 27,5 Hiszpania 8,3 11,4 18,1 20,2 21,8 25,2 26,5 Portugalia 8,5 8,1 10,0 11,4 13,4 16,4 17,0 Cypr 4,0 3,8 5,5 6,5 8,1 12,1 16,1 Słowacja 11,2 9,5 12,1 14,4 13,7 14,0 14,3 Irlandia 4,6 6,1 12,2 14,1 14,9 15,0 13,3 Bułgaria 6,9 5,7 6,9 10,3 11,4 12,4 13,0 Włochy 6,2 6,8 7,9 8,5 8,5 10,8 12,4 Łotwa 6,1 7,7 17,5 19,0 16,5 15,3 12,1 Litwa 4,3 5,9 14,0 18,1 15,7 13,6 12,0 Polska 9,7 7,2 8,3 9,7 9,8 10,2 10,5 Węgry 7,4 7,9 10,1 11,2 11,0 11,0 10,3 Słowenia 5,0 4,5 6,0 7,4 8,3 9,0 10,3 Francja 8,0 7,4 9,1 9,3 9,2 9,9 9,9 Estonia 4,7 5,6 13,9 17,1 12,6 10,2 8,9 Belgia 7,5 7,0 8,0 8,4 7,2 7,6 8,5 Finlandia 6,9 6,4 8,4 8,5 7,9 7,8 8,3 Szwecja 6,2 6,3 8,5 8,8 8,0 8,1 8,2 Zjednoczone Królestwo 5,4 5,7 7,7 7,9 8,2 8,0 7,7 Rumunia 6,8 6,1 7,2 7,6 7,7 7,3 7,6 Dania 3,8 3,5 6,1 7,6 7,7 7,7 7,2 Czechy 5,4 4,4 6,8 7,4 6,8 7,0 7,0 Holandia 3,2 2,7 3,4 4,5 4,4 5,3 6,7 Malta 6,5 6,1 7,0 7,0 6,6 6,5 6,6 Luksemburg 4,1 5,1 5,2 4,4 4,9 5,2 5,9 Niemcy 8,8 7,6 7,9 7,2 6,0 5,6 5,4 Austria 4,5 3,9 4,9 4,5 4,2 4,4 5,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat, s. http://epp. eurostat.ec. europa.eu/portal/ page/portal/employment_unemployment_lfs/data/database.
W latach 2007-2009 widoczny był systematyczny spadek PKB. Przy czym szczególnie dramatyczny był pod tym względem rok 2009, w którym, z wyjątkiem Polski, wszystkie kraje członkowskie zanotowały ujemny przyrost PKB. Szczegól-nie odczuły skutki kryzysu kraje nadbałtyckie (Łotwa, Litwa, Estonia, Finlandia). Relatywnie niewielki poziom recesji odnotowano na Cyprze, w Belgii, Portugalii, Holandii, Hiszpanii i w Grecji. Kolejne lata to powolne wychodzenie z kryzysu i powrót na ścieżkę wzrostu gospodarczego większości krajów członkowskich. W niektórych krajach strefy euro kryzys nie ustąpił do końca 2013 roku. W przypad-ku Grecji, Hiszpanii, Irlandii, Portugalii, Włoch oraz Cypru w wyniprzypad-ku załamania się finansów publicznych doszło do zapaści tych gospodarek i gwałtownego pogorsze-nia sytuacji na tych rynkach pracy (tab. 2).
Szczególnie jest to widoczne w Grecji, Hiszpanii, Portugalii i na Cyprze. Dodat-kowo podjęte w tych krajach cięcia wydatków budżetowych, mające zmniejszyć deficyt budżetowy, oraz utrata zaufania na rynkach finansowych zdecydowanie ograniczyły sfinansowanie niezbędnych reform strukturalnych oraz podjęcie aktyw-nych działań na rynku pracy. Efektem jest niezwykle szybki wzrost bezrobocia w latach 2010-2013 w tych krajach. Szczególnie dramatyczna wydaje się sytuacja w Grecji i Hiszpanii. W tych krajach bez pracy w 2013 roku było odpowiednio 27,5% i 26,5% osób w wieku 15-64 lata.
W niektórych krajach członkowskich skutki kryzysu nie spowodowały załama-nia się sytuacji na rynku pracy. W Austrii w latach 2007-2013 stopa bezrobocia wzrosła o 0,5 p.p., w Niemczech natomiast bezrobocie spadło w tym okresie o 3,4 p.p. W przypadku Polski utrzymywany wzrost PKB był zbyt niski, aby zapo-biec pogorszeniu sytuacji na rynku pracy. W latach 2007-2013 stopa bezrobocia wzrosła w Polsce z 9,7% do 10,5%, czyli o 0,8% p.p.
Przeciwdziałanie negatywnym trendom na rynku pracy w krajach członkow-skich wiązało się ze zwiększonymi wydatkami publicznymi, a w przypadku znacz-nej części krajów członkowskich wymusiło zwiększenie deficytu budżetowego i zadłużenia (tab. 3).
W latach 2007-2013 największy wzrost deficytu budżetowego obserwowano w Słowenii, Grecji, Irlandii, Hiszpanii i w Zjednoczonym Królestwie. Przy czym w przypadku Słowenii i Grecji nastąpił wzrost deficytu budżetowego w 2013 r., na-tomiast w zdecydowanej większości krajów członkowskich udało się ten deficyt ob-niżyć. W przypadku Polski deficyt budżetowy systematycznie rósł w latach 2007- -2010 z 1,9% PKB w 2007 roku do 7,8% PKB w roku 2010. W kolejnych latach udało się ten deficyt ograniczyć do 4,3% PKB w 2013 r., co plasuje Polskę na 9 miejscu w skali 27 krajów członkowskich o największym deficycie w relacji do PKB.
Wysoki deficyt budżetowy i ujemny przyrost PKB, a także drastyczne pogorsze-nie sytuacji na rynku pracy wymagało podjęcia przez kraje członkowskie Unii
Euro-pejskiej działań interwencyjnych w gospodarce, a szczególnie na rynku pracy. Wy-musiło to zwiększenie zadłużenia tych krajów, co w przypadku Grecji, Włoch, Portugalii, Irlandii, Cypru, Belgii spowodowało wzrost zadłużenia publicznego po-wyżej 100% PKB tych krajów (tab. 4).
Tabela 3. Deficyt sektora finansów publicznych w % PKB w 27 krajach Unii Europejskiej w latach 2007-2013 Kraj Lata 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Słowenia 0 -1,9 -6,3 -5,9 -6,4 -4 -14,7 Grecja -6,5 -9,8 -15,7 -10,9 -9,6 -8,9 -12,7 Irlandia 0,2 -7,4 -13,7 -30,6 -13,1 -8,2 -7,2 Hiszpania 2 -4,5 -11,1 -9,6 -9,6 -10,6 -7,1 Zjednoczone Królestwo -2,8 -5 -11,4 -10 -7,6 -6,1 -5,8 Cypr 3,5 0,9 -6,1 -5,3 -6,3 -6,4 -5,4 Portugalia -3,1 -3,6 -10,2 -9,8 -4,3 -6,4 -4,9 Francja -2,7 -3,3 -7,5 -7 -5,2 -4,9 -4,3 Polska -1,9 -3,7 -7,5 -7,8 -5,1 -3,9 -4,3 Włochy -1,6 -2,7 -5,5 -4,5 -3,7 -3 -3 Malta -2,3 -4,6 -3,7 -3,5 -2,7 -3,3 -2,8 Słowacja -1,8 -2,1 -8 -7,5 -4,8 -4,5 -2,8 Belgia -0,1 -1 -5,6 -3,8 -3,8 -4,1 -2,6 Holandia 0,2 0,5 -5,6 -5,1 -4,3 -4,1 -2,5 Rumunia -2,9 -5,7 -9 -6,8 -5,5 -3 -2,3 Litwa -1 -3,3 -9,4 -7,2 -5,5 -3,2 -2,2 Węgry -5,1 -3,7 -4,6 -4,3 4,3 -2,1 -2,2 Finlandia 5,3 4,4 -2,5 -2,5 -0,7 -1,8 -2,1 Bułgaria 1,2 1,7 -4,3 -3,1 -2 -0,8 -1,5 Czechy -0,7 -2,2 -5,8 -4,7 -3,2 -4,2 -1,5 Austria -0,9 -0,9 -4,1 -4,5 -2,5 -2,6 -1,5 Szwecja 3,6 2,2 -0,7 0,3 0,2 -0,6 -1,1 Łotwa -0,7 -4,4 -9,2 -8,2 -3,5 -1,3 -1 Dania 4,8 3,2 -2,7 -2,5 -1,9 -3,8 -0,8 Estonia 2,4 -3 -2 0,2 1,1 -0,2 -0,2 Niemcy 0,2 -0,1 -3,1 -4,2 -0,8 0,1 0 Luksemburg 3,7 3,2 -0,7 -0,8 0,2 0 0,1
Źródło: dane Eurostat, s. http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/download.do; jsessionid=9ea 7d07d30e 8b21e 5c4caa5a46ad887e9688157566e6.e34OaN8PchaTby0Lc3aNchuNa3a Ke0?tab=table-&plugin=1&language=en&pcode=tec00127.
Tabela 4. Dług publiczny w relacji do PKB w % według metodologii Traktatu z Maastricht w 27 krajach Unii Europejskiej w latach 2007-2013
Kraj Lata 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Grecja 107,4 112,9 129,7 148,3 170,3 157,2 175,1 Włochy 103,3 106,1 116,4 119,3 120,7 127,0 132,6 Portugalia 68,4 71,7 83,7 94,0 108,2 124,1 129,0 Irlandia 24,9 44,2 64,4 91,2 104,1 117,4 123,7 Cypr 58,8 48,9 58,5 61,3 71,5 86,6 111,7 Belgia 84,0 89,2 96,6 96,6 99,2 101,1 101,5 Hiszpania 36,3 40,2 54,0 61,7 70,5 86,0 93,9 Francja 64,2 68,2 79,2 82,7 86,2 90,6 93,5 Zjednoczone Królestwo 43,7 51,9 67,1 78,4 84,3 89,1 90,6 Węgry 67,0 73,0 79,8 82,2 82,1 79,8 79,2 Niemcy 65,2 66,8 74,6 82,5 80,0 81,0 78,4 Austria 60,2 63,8 69,2 72,5 73,1 74,4 74,5 Holandia 45,3 58,5 60,8 63,4 65,7 71,3 73,5 Malta 60,7 60,9 66,5 66,0 68,8 70,8 73,0 Słowenia 23,1 22,0 35,2 38,7 47,1 54,4 71,7 Polska 45,0 47,1 50,9 54,9 56,2 55,6 57,0 Finlandia 35,2 33,9 43,5 48,8 49,3 53,6 57,0 Słowacja 29,6 27,9 35,6 41,0 43,6 52,7 55,4 Czechy 27,9 28,7 34,6 38,4 41,4 46,2 46,0 Dania 27,1 33,4 40,7 42,8 46,4 45,4 44,5 Szwecja 40,2 38,8 42,6 39,4 38,6 38,3 40,6 Litwa 16,8 15,5 29,3 37,8 38,3 40,5 39,4 Rumunia 12,8 13,4 23,6 30,5 34,7 38,0 38,4 Łotwa 9,0 19,8 36,9 44,5 42,0 40,8 38,1 Luksemburg 6,7 14,4 15,5 19,5 18,7 21,7 23,1 Bułgaria 17,2 13,7 14,6 16,2 16,3 18,4 18,9 Estonia 3,7 4,5 7,1 6,7 6,1 9,8 10,0
Źródło: dane Eurostat, s. http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab= table&init= 1&language-=en&pcode=tsdde410&plugin=1.
Niewiele mniejszy poziom zadłużenia notuje się w Hiszpanii, Francji, w Zjedno-czonym Królestwie, na Węgrzech czy też w Niemczech, Austrii, Holandii, na Malcie oraz w Słowenii. W przypadku Polski dług publiczny w relacji do PKB wynosił w 2013 roku 57% i był najwyższy w całym okresie objętym analizą.
5. Pomoc publiczna na zatrudnienie w Unii Europejskiej
w latach 2007-2012
13Problem wysokiego bezrobocia w zdecydowanej większości krajów członkowskich Unii Europejskiej, będący w znacznej mierze skutkiem ciągnącego się od 2007 roku kryzysu gospodarczego, wymusił podjęcie radykalnych działań na rynku pracy,
zarów-Tabela 5. Wydatki na przeciwdziałanie bezrobociu w mln euro w 27 krajach członkowskich Unii Europejskiej w latach 2007-2012
Kraj Lata 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Niemcy 49 663,74 47 613,72 59 625,29 56 657,74 47 443,69 44 645,48 Francja 41 096,44 39 184,73 45 751,44 50 163,42 46 748,29 b.d. Hiszpania 22 930,59 28 243,35 39 660,25 41 959,56 38 654,13 b.d. Włochy 17 116,77 19 318,00 27 074,92 28 008,19 26 919,84 31 097,10 Holandia 14 108,13 13 769,38 16 497,70 17 299,26 16 409,13 17 168,45 Belgia 10 681,77 11 311,04 12 849,54 13 268,34 13 621,75 b.d. Zjednoczone Królestwo 9 938,19 9 936,06 12 207,29 12 415,86 b.d. b.d. Dania 6 051,58 5 660,80 7 150,04 8 623,97 8 968,94 b.d.: Szwecja 5 795,18 4 696,74 5 369,74 6 736,87 6 988,99 7 934,21 Austria 5 226,45 5 185,04 6 442,72 6 440,13 6 113,91 6 272,59 Irlandia 3 055,96 3 782,21 5 544,21 6 076,20 5 676,91 b.d.: Finlandia 4 055,52 3 946,93 4 744,24 4 989,71 4 634,52 4 697,48 Polska 3 151,50 3 285,75 2 985,24 3 673,86 2 675,69 b.d.: Portugalia 2 604,70 2 619,35 3 466,28 3 596,67 3 265,32 b.d.: Grecja 1 141,50 1 466,67 2 137,41 2 135,48 :b.d. b.d.: Węgry 709,043 761,395 1 069,14 1 319,34 1 019,93 b.d.: Czechy 588,916 645,496 1 007,66 1 045,02 863,874 b.d.: Rumunia 424,969 373,762 534,52 749,134 479,181 376,438 Słowacja 321,798 446,91 581,467 617,26 546,782 b.d.: Luksemburg 349,01 357,551 490,701 506,481 490,136 b.d.: Słowenia 171,81 166,076 340,582 420,345 443,586 b.d.: Łotwa 96,864 110,362 248,93 223,928 138,637 107,527 Litwa 118,63 127,139 242,236 217,268 172,107 b.d.: Bułgaria 147,989 160,921 227,571 210,268 228,372 b.d.: Cypr 94,028 95,434 148,988 170,599 185,194 b.d.: Estonia 23,945 45,4 223,898 157,613 116,646 126,627 Malta 27,452 29,032 29,621 31,586 32,009 b.d.: Razem UE-27 199 692,47 203 339,25 256 651,61 267 714,11 232 837,57 112 425,90 Źródło: dane Eurostat, s. http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/ labour_market/ labour_
market_policy/main_tables.
13 Raporty o udzielonej pomocy publicznej ukazują się z ponadrocznym opóźnieniem, stąd autor-ka nie przedstawiła danych za rok 2013.
no w zakresie osłonowym zwalnianych pracowników, jak i w postaci realizacji aktyw-nych programów na rynku pracy, mających skutkować wzrostem liczby miejsc pracy na miejsce tych likwidowanych przez pracodawców i absorpcji osób bezrobotnych.
W latach 2007-201214 większość krajów członkowskich systematycznie
zwięk-szała wydatki na finansowanie instrumentów aktywnych i pasywnych na rynku pra-cy (tab. 5).
Największe kwoty wydatków na poprawę sytuacji na rynku pracy przeznaczały Niemcy, Francja, Hiszpania, Włochy, Holandia, Belgia oraz Zjednoczone Króle-stwo. Zdecydowanie mniej wydatkowały kraje z niewielką liczbą ludności, takie jak: Łotwa, Litwa, Cypr, Estonia i Malta. Ze środków tych finansowano: koszty pośred-nictwa pracy i poradpośred-nictwa zawodowego, szkolenia, wsparcie zatrudnienia, zatrud-nienie dotowane osób niepełnosprawnych, tworzenie miejsc pracy dla osób bezro-botnych, zasiłki i różnego typu świadczenia, w tym zasiłki przedemerytalne, przysługujące osobom zwalnianym z przyczyn dotyczących pracodawcy (głównie z tytułu upadłości, likwidacji bądź zwolnień grupowych).
Część z tych kwot stanowi pomoc publiczną dla przedsiębiorstw, która jest do-zwolona z powodu realizacji celu horyzontalnego w postaci przeciwdziałania skut-kom bezrobocia i wsparcia zatrudnienia.
W latach 2007-2012 w krajach członkowskich Unii Europejskiej udzielono po-mocy horyzontalnej na kwotę prawie 301,5 mld euro15. Jedynie 17,6 mld z tej kwoty
stanowiła pomoc na zatrudnienie, czyli 5,84% (tab. 6).
Największą pomoc na zatrudnienie w całym okresie przyznawano w Danii (łącz-nie 7,7 mld euro) i w Polsce (4 mld euro). Natomiast Luksemburg (łącz-nie udzielił prak-tycznie żadnej pomocy na zatrudnienie (uzasadnia to bardzo niski poziom bezrobo-cia). W Estonii i Grecji łączna kwota tego typu wsparcia w latach 2007-2012 nie przekroczyła 1,5 mld euro (w Grecji 1,3 mld euro, a w Estonii 0,7 mld euro).
W niektórych krajach pomoc na zatrudnienie stanowiła główny obszar pomocy horyzontalnej. W przypadku Danii było to ponad 65%, w Polsce ponad 41%, w Es-tonii ponad 21%. Można również wskazać kraje, które nie udzielały pomocy pu-blicznej na zatrudnienie w ogóle lub pomoc ta stanowiła poniżej 1% ogółu pomocy horyzontalnej w latach 2008-2012. Do tych krajów zaliczają się: Łotwa, Holandia, Cypr, Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Austria, Słowacja, Czechy, Rumunia, Szwecja, Grecja oraz Luksemburg16. Dania, Polska, Węgry i Włochy wydatkowały
w latach 2007-2012 prawie 82% ogółu pomocy horyzontalnej z przeznaczeniem na zatrudnienie.
14 Brak porównywalnych danych z 2013 roku i niekompletne dane w przypadku niektórych kra-jów członkowskich z 2012 roku.
15 Obliczenia własne na podstawie danych Komisji Europejskiej, s. http://epp.eurostat.ec.europa. eu/tgm_comp/ download.do?tab=table&plugin=1&language=en&pcode=comp_ ncr_xrl_02 (data po-brania 25.04.2014 r.).
16 Obliczenia własne na podstawie danych Komisji Europejskiej – Dyrekcji Generalnej ds. Konkurencji.
Tabela 6. Pomoc publiczna na zatrudnienie w mln euro w 27 krajach Unii Europejskiej w latach 2007-2012
Kraj Lata Razem w latach 2007-2012
2007 2008 2009 2010 2011 2012 Dania 1060,0 1175,7 1329,1 1336,5 1435,8 1336,5 7673,6 Polska 501,3 697,8 696,6 728,5 678 718,9 4021,1 Węgry 119,2 597,8 214,2 180,3 162,6 167,3 1441,4 Włochy 247,3 346,7 240 170 94,5 176,4 1274,9 Belgia 47,4 52,4 119,8 132,1 128,4 134 614,1 Finlandia 54,7 55,2 45,5 47,4 70,1 69,8 342,7 Portugalia 41,1 56,6 52,6 73,6 72,2 9,4 305,5 Francja 682,9 145,1 21,5 13,5 5,8 7,1 875,9 Hiszpania 48,8 23,5 45,5 53,8 43,8 14,6 230,0 Niemcy 39,3 7 6,3 66,8 34,1 51,6 205,1 Słowenia 7,8 2,1 12,5 17,7 13,5 79,6 133,2 Irlandia 26,6 27,8 13,4 15,1 12,9 16,2 112,0 Zjednoczone Królestwo 16,0 2,5 12,5 19 8,6 4,9 63,5 Holandia 42,0 47 0 0 0 0 89,0 Łotwa 0 0,4 0,9 1 2 0,7 5 Malta 0,3 0 0 0 6,3 6,6 13,2 Bułgaria 0 0 0 3,7 0 7,8 11,5 Austria 37,1 5,9 4,3 0 0 0 47,3 Szwecja 3,5 2,5 2 1,6 1,4 0,7 11,7 Czechy 21,3 1,7 2,4 1 0,1 0,3 26,8 Litwa 4,7 6,4 6,7 7,6 9,4 10,6 45,4 Cypr 1,2 1 0,1 0,1 0,3 0,5 3,2 Słowacja 4,8 0,7 0,1 0 0,1 0,2 5,9 Rumunia 0,9 0,7 0,2 0 0,1 0,2 2,1 Grecja 1,3 0 0 0 0 0 1,3 Estonia 0,3 0,1 0,1 0,1 0 0,1 0,7 Luksemburg 0 0 0 0 0 0 0 UE-27 3009,8 3256,5 2826,1 2869,5 2780 2813,7 17556,1
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komisji Europejskiej – Dyrekcji Generalnej ds. Konkurencji, s. http://ec.europa.eu/competition/state_ aid/studies_reports/ archive/score-board_arch.html.
Bardziej miarodajne niż przedstawione w tab. 6. wartości udzielonej pomocy publicznej na zatrudnienie wydają się kwoty pomocy na zatrudnienie przeliczone na jednego bezrobotnego. Takie zestawienie kwot pomocy publicznej przypadające na jedną osobę bezrobotną umożliwia ustalenie bezpośredniej intensywności pomocy
publicznej na przeciwdziałanie bezrobociu. W latach 2007-2012 największą pomoc publiczną na jednego bezrobotnego udzielano w Danii. Średnio była to kwota 7305,9 euro (tab. 7).
Pozostałe kraje członkowskie udzielały znacznie mniejszej pomocy na zatrud-nienie w przeliczeniu na jednego bezrobotnego. W przypadku Węgier była to kwota rzędu 609 euro na jedną osobę bezrobotną, a w Polsce niewiele ponad 436 euro.
Tabela 7. Pomoc publiczna na zatrudnienie w przeliczeniu na jednego bezrobotnego w 27 krajach członkowskich Unii Europejskiej w latach 2007-2012
Kraj Lata w latachŚrednio
2007-2012 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Dania 9636,4 8907 6580 5940 6438 6334 7305,9 Węgry 382,1 1718 475 384 347 348 608,9 Polska 317,5 597 462 446 396 398 436,1 Finlandia 298,9 297 195 220 345 328 280,7 Belgia 134,3 158 304 354 370 327 274,5 Słowenia 156,0 47 187 216 155 812 262,0 Malta 682,9 0 0 0 528 550 293,5 Włochy 164,2 203 115 83 39 60 110,7 Irlandia 253,3 145 46 47 40 54 97,5 Portugalia 83,7 115 85 109 92 10 82,5 Francja 299,9 63 8 5 2 2 63,5 Holandia 137,3 173 0 0 0 0 51,8 Łotwa 0,0 53 31 40 59 74 42,8 Austria 199,5 31 22 0 0 0 42,1 Cypr 80,0 69 4 6 8 7 29,0 Litwa 73,4 3 4 4 10 4 16,2 Czechy 77,2 7 6 3 0 1 15,6 Niemcy 10,9 2 2 24 14 23 12,7 Hiszpania 26,4 7 10 11 8 2 10,9 Szwecja 11,7 8 5 4 4 2 5,5 Zjednoczone Królestwo 9,9 1 5 8 3 2 4,9 Bułgaria 0,0 0 0 10 0 19 4,7 Słowacja 16,4 3 0 0 0 0 3,4 Estonia 9,4 2 1 1 0 1 2,3 Grecja 3,2 0 0 0 0 0 0,5 Rumunia 1,4 1 0 0 0 0 0,5 Luksemburg 0 0 0 0 0 0 0,0
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Eurostat, s. http://ec.europa.eu/comp etition/state_ aid/ studies_reports/ archive/scoreboard_arch.html oraz s. http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/ show.do?dataset=une_nb_m&lang=en.
Zdecydowana większość krajów udzielała pomocy publicznej na jednego bezrobot-nego średnio w kwocie poniżej 100 euro. Luksemburg nie przyznawał w ogóle po-mocy na zatrudnienie, a w przypadku Rumunii oraz Grecji było to średnio około 0,50 euro na jednego bezrobotnego.
6. Wnioski
Problem bezrobocia i sposoby jego ograniczania stanowią jedne z najważniejszych zagadnień polityki społeczno-gospodarczej w krajach członkowskich. W związku z kryzysem gospodarczym i gwałtownym pogorszeniem sytuacji na unijnym rynku pracy podjęto wiele działań zmierzających m.in. do powstrzymania tempa wzrostu bezrobocia oraz pobudzenia aktywności gospodarczej i tym samym absorpcji osób bezrobotnych na jednolitym rynku Unii Europejskiej. Tego typu zadania są realizo-wane przez państwa członkowskie jako standardowe działania interwencyjne w sfe-rze gospodarczej z wykorzystaniem klasycznych instrumentów z zakresu polityki fiskalnej. Część z nich co do zasady zaliczana jest jako pomoc publiczna i podlega ograniczeniom przedmiotowym oraz kwotowym, a niekiedy nawet może być za- kazana ze względu na ryzyko naruszenia równych warunków konkurencyjnych i wymiany handlowej pomiędzy krajami członkowskimi.
Jednym z głównych powodów odstępstwa od zakazu stosowania pomocy pu-blicznej dla przedsiębiorców jest przeciwdziałanie bezrobociu i stymulowanie przedsiębiorstw do zwiększania zatrudnienia. Realizowane jest w ramach realizacji celu horyzontalnego pomocy publicznej. W obszarze tym mieści się szeroko rozu-miane wsparcie bezpośrednie (dotacje i dofinansowanie) pracodawców, jak też po-moc pośrednia, polegająca na zdjęciu z pracodawców określonych obowiązków na-liczania i odprowadzania należności publicznoprawnych na rzecz budżetów lokalnych i budżetu centralnego w zamian za realizację określonych przez państwo członkowskie zadań na rynku pracy.
Pojawienie się kryzysu gospodarczego, skutkującego dynamicznym wzrostem bezrobocia i załamaniem się finansów publicznych w kilku krajach członkowskich, stanowiło wystarczające uzasadnienie dla organów stanowiących Unii Europejskiej do przyjęcia czasowego złagodzenia rozwiązań prawnych, umożliwiających zinten-syfikowanie udzielania pomocy publicznej na zatrudnienie i przeciwdziałanie bezro-bociu w krajach członkowskich.
Czasowe złagodzenie reguł prawa pomocy publicznej w okresie trwania kryzy-su, tj. od 2007 roku, nie wywołało gwałtownego wzrostu kwot pomocy publicznej udzielanej na zatrudnienie. W latach 2007-2012 łącznie udzielono tego typu wspar-cia w 27 krajach członkowskich na kwotę niewiele przekraczającą 17,5 mld euro, co stanowiło niecałe 6% ogółu pomocy horyzontalnej i poniżej 1% ogółu pomocy pu-blicznej w Unii Europejskiej.
Tak niewielki odsetek kwot przeznaczonych na zatrudnienie w ogólnych kwo-tach pomocy publicznej, jak też pomocy horyzontalnej w opinii autorki niniejszego
opracowania wynika z kilku powodów: po pierwsze, zdecydowana większość kra-jów członkowskich udziela wsparcia na rynku pracy w sposób pośredni, tj. dzięki realizowanej pomocy regionalnej na inwestycje17, uzależniając intensywność
przy-znawanego wsparcia od skali efektów na lokalnym rynku pracy (w postaci przyrostu nowych miejsc pracy w związku z realizowaną inwestycją), po drugie, w wielu wypadkach pomoc na zatrudnienie jest stosowana na zasadzie pomocy de minimis18,
co nie stanowi w świetle artykułu 107 TFUE pomocy publicznej i udzielona pomoc finansowa na podstawie tej zasady nie jest wliczana do pomocy publicznej na za- trudnienie, po trzecie, skutki kryzysu finansów publicznych w niektórych krajach członkowskich zdecydowanie ograniczyły możliwości finansowania działań inter-wencyjnych na rynku pracy (ograniczając się jedynie do działań osłonowych), co drastycznie pogorszyło i tak już bardzo trudną sytuację na tym rynku. Przykładem jest Grecja, Hiszpania, Portugalia, Irlandia i Cypr, w których to krajach kryzys finan-sów publicznych i wprowadzone drastyczne ograniczenia budżetowe, mające zmniejszyć deficyt budżetowy, przełożyły się na dynamiczny wzrost bezrobocia w latach 2010-2013. W tym samym okresie w niektórych krajach członkowskich udało się – dzięki skutecznym działaniom interwencyjnym i udzielonej pomocy publicznej – zatrzymać wzrost bezrobocia, a w przypadku Niemiec, Estonii czy też Zjednoczo-nego Królestwa nawet je zmniejszyć.
Autorka w świetle przeprowadzonych badań stoi na stanowisku, że stosowanie pomocy publicznej na zatrudnienie nie ma wyraźnego i jednolitego efektu na rynku pracy. Jako potwierdzenie tej hipotezy można przytoczyć przykład pomocy udziela-nej na zatrudnienie w Polsce. W latach 2007-2012 udzielono pomocy publiczudziela-nej na zatrudnienie na łączną kwotę przekraczającą 4 mld euro, co w skali całej Unii Euro-pejskiej stanowiło prawie 23% ogółu udzielonej pomocy publicznej na zatrudnienie. Nie zapobiegło to jednak wzrostowi bezrobocia, podobnie jak w Danii, w której udzielana pomoc publiczna na zatrudnienie jest największa w całej Unii Europej-skiej.
Autorka stwierdza również, że można wskazać na wpływ ogólnej sytuacji ma-kroekonomicznej w poszczególnych krajach członkowskich na sytuację na rynku pracy, a przede wszystkim w postaci trwałego wzrostu gospodarczego i zrównowa-żonych finansów publicznych. Równie ważny wydaje się ogólny klimat dla rozwoju przedsiębiorczości, zwłaszcza tej mikro i małej, oraz wsparcie ze środków publicz-nych sektora MŚP. Stąd też, sięgając do krajowych raportów dotyczących udzielanej pomocy publicznej w ramach pomocy horyzontalnej, można stwierdzić, iż w niektó-rych krajach przyjęto inny model wsparcia zatrudnienia przez udzielanie pomocy publicznej na szkolenia, pozwalającej podnieść kwalifikacje osobom bezrobotnym
17 Szerzej na ten temat piszą m.in.: L. Hancher, T. Ottervanger, P.J. Slot, EU State Aids, Sweet & Maxwell, London 2012.
18 Commission Regulation of the European Community (EC) No 1998/2006 of 15th on the applica-tion of Articles 87 and 88 of the Treaty to de minimis aid in force since 1st January 2007, Official Journal of the European Union L 337/35.
oraz dopasować je do aktualnych potrzeb rynku pracy oraz przez wsparcie badań i innowacyjności.
Autorka niniejszego opracowania stoi na stanowisku, iż udzielana pomoc pu-bliczna na zatrudnienie w latach 2007-2012 w krajach członkowskich Unii Europej-skiej nie zmieniła w istotny sposób obrazu na unijnym rynku pracy. Jej znaczenie dla zatrzymania negatywnych trendów na tym rynku było niewielkie i trudno jest wska-zać na bezpośrednią zależność zmian na poszczególnych rynkach pracy od jej roz-miarów. Tym samym zweryfikowano częściowo negatywnie postawioną we wstępie hipotezę badawczą.
Literatura
Abel A.B., Bernanke B.S., Croushore D., Macroeconomics (7th edition), Essex: Pearson Education, Harlow 2011.
Choroszczak J., Mikulec M., Pomoc publiczna a rozwój firmy. Szanse i zagrożenia, Poltext, Warszawa 2009.
Commission Regulation of the European Community (EC) No 1998/2006 of 15th on the application of Articles 87 and 88 of the Treaty to de minimis aid in force since 1st January 2007, Official Journal of the European Union L 337/35.
Czarny B., Rapacki R., Podstawy ekonomii, PWE, Warszawa 2002.
Hancher L., Ottervanger T., Slot P.J., EU State Aids, Sweet & Maxwell, London 2012.
Koza A., Grants for employment of people with disabilities as the form of state aid and de minimis aid,
Finance and Accountancy for Sustainable Development – Sustainable Finance, Prace Naukowe
Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 302, Borys G., Solarz M. (red.), Wrocław 2013. Markquardt P., Pomoc publiczna dla małych i średnich przedsiębiorstw, wydanie 1, Wydawnictwo
Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2007.
Modzelewska-Wąchal E., Pomoc publiczna dla przedsiębiorców i jej nadzorowanie. Komentarz, Wy-dawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2003.
Owsiak S., Finanse publiczne, wydanie: trzecie, zmienione i uaktualnione, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013.
Pearson A.W., Okun’s law: theoretical foundations and revised estimates by Prachowny, Martin F. J., The Review of Economics and Statistics, vol. 75, no. 2, May, 1993.
Pełka P., Stasiak M., Pomoc publiczna dla przedsiębiorców w Unii Europejskiej, Difin, Warszawa 2002. Podlasiak Z., Ekonomiczna analiza państwa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Studiów
Międzynarodo-wych, Łódź 2009.
Rozporządzenie Komisji (WE) NR 800/2008 z dnia 6 sierpnia 2008 r. uznające niektóre rodzaje pomo-cy za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 87 i 88 TWE, Dz. Urz. (UE) L 214/3. Samuelson P.A., Nordhaus W.D., Ekonomia, Tom 2, Wydanie II, Wydawnictwo Naukowe PWN,
War-szawa 2004.
Sloman J., Podstawy ekonomii, PWE Warszawa 2001.
Stiglitz J.E., Ekonomia sektora publicznego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004. Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dz.Urz. (UE) z dnia 30.03.2010 r. nr C 83/91. Whitehead G., Ekonomia, Zysk i S-ka, Poznań 2001.
Wishlade F.G., Regional State Aid and Competition Policy in the European Union, Kluwer Law Inter-national, 2003.
