Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu Wrocław 2014
PRACE NAUKOWE
Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu
RESEARCH PAPERS
of Wrocław University of Economics
Nr
330
Finanse
na rzecz zrównoważonego rozwoju
Gospodarka – etyka – środowisko
Redaktorzy naukowi
Korektor: Barbara Cibis Łamanie: Beata Mazur Projekt okładki: Beata Dębska
Publikacja jest dostępna w Internecie na stronach: www.ibuk.pl, www.ebscohost.com,
w Dolnośląskiej Bibliotece Cyfrowej www.dbc.wroc.pl,
The Central and Eastern European Online Library www.ceeol.com, a także w adnotowanej bibliografii zagadnień ekonomicznych BazEkon http://kangur.uek.krakow.pl/bazy_ae/bazekon/nowy/index.php Informacje o naborze artykułów i zasadach recenzowania znajdują się na stronie internetowej Wydawnictwa
www.wydawnictwo.ue.wroc.pl
Kopiowanie i powielanie w jakiejkolwiek formie wymaga pisemnej zgody Wydawcy
© Copyright by Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wrocław 2014
ISSN 1899-3192 ISBN 978-83-7695-460-8
Wersja pierwotna: publikacja drukowana Druk: Drukarnia TOTEM
Spis treści
Wstęp ... 11
Marcin Będzieszak: Opłaty za usługi i dochody własne jako źródło
finanso-wania wybranych zadań w miastach wojewódzkich w Polsce ... 13
Renata Biadacz, Kazimierz Juszczyk: Analiza wykorzystania kolektorów
słonecznych do wytworzenia ciepłej wody użytkowej ... 22
Joanna Błach, Anna Doś: Zastosowanie modelu DuPonta w kontekście
za-rządzania środowiskiem w przedsiębiorstwie – możliwości wykorzystania w praktyce polskich przedsiębiorstw ... 34
Iwetta Budzik-Nowodzińska: Efektywność ekonomiczna przedsięwzięć
in-westycyjnych z zakresu energetyki odnawialnej jako czynnik zrównowa-żonego rozwoju ... 42
Michał Buszko: Społeczna odpowiedzialność banków giełdowych – korzyści
inwestycyjne z tytułu uczestnictwa w RESPECT Index ... 52
Beata Domańska-Szaruga: Konkurencyjność banków spółdzielczych jako
partnerów lokalnych społeczności ... 63
Joanna Działo: Instytucje fiskalne a standardy etyczne w polityce fiskalnej .. 72 Beata Zofia Filipiak: Kierunki i skutki przekształceń lokalnej gospodarki
od-padami komunalnymi w świetle zmian ustawowych ... 80
Monika Foltyn-Zarychta: Koncepcja zmniejszającej się w czasie stopy
dys-konta w ocenie efektywności inwestycji publicznych o oddziaływaniach długoterminowych ... 89
Marzena Ganc, Magdalena Mądra-Sawicka: Wpływy do budżetów gmin
przy wprowadzeniu podatku dochodowego w indywidualnych gospodar-stwach rolnych ... 99
Maria Magdalena Golec: Zrównoważony rozwój spółdzielni kredytowych
w Polsce w oparciu o zasadę lokalności ... 108
Karolina Gwarda: Źródła finansowania zakupu zero- i niskoemisyjnych
środków transportu publicznego w Polsce ... 116
Jerzy Gwizdała: Rola Banku Ochrony Środowiska SA w Warszawie w
finan-sowaniu inwestycji w obszarze ochrony atmosfery ... 126
Agnieszka Huterska, Robert Huterski: Wykorzystanie podatku od
nieru-chomości dla zrównoważonego rozwoju miast na przykładzie Torunia .... 135
Agnieszka Jachowicz: Główne trendy w polityce podatkowej w krajach Unii
Europejskiej w okresie kryzysu ... 148
Alicja Janusz: Przegląd istniejących i projektowanych rozwiązań w zakresie
funduszy restrukturyzacyjnych sektora finansowego w Unii Europejskiej 157
Barbara Karlikowska: Ryzyko środowiska naturalnego a działalność
przed-siębiorstw ... 165
Magdalena Klopott: Mechanizmy finansowania przyjaznego środowisku
demontażu statków – fundusz recyklingowy ... 173
Lidia Kłos: Wiedza i świadomość ekologiczna studentów ... 182 Adam Kopiński: Taksonomia i zastosowanie metody Hellwiga w ocenie
efektywności funduszy inwestycyjnych ... 192
Andrzej Koza: Finansowe instrumenty wsparcia samozatrudnienia osób
nie-pełnosprawnych w Wielkiej Brytanii i Polsce ... 205
Grażyna Leśniewska: Sztuka zrównoważonego życia ... 214 Agnieszka Lorek: Lokalna polityka energetyczna w zrównoważonym roz-
woju gmin śląskich ... 222
Agnieszka Łukasiewicz-Kamińska: Waluta wirtualna – moda, czy pieniądz
przyszłości? ... 231
Ireneusz Miciuła, Krzysztof Miciuła: Energia odnawialna i jej aspekty
finansowe jako element zrównoważonego rozwoju Polski ... 239
Tomasz Piotr Murawski: Ocena działań społecznej odpowiedzialności
biz-nesu – przegląd wybranych metod ... 248
Marta Musiał: Dylematy zarządzania finansami osobistymi w kontekście
koncepcji solidarności międzypokoleniowej ... 258
Bogdan Nogalski, Andrzej Kozłowski: Zarządzanie finansami w
samorzą-dzie gminnym wobec wyzwań nowego zarządzania publicznego... 266
Teresa Orzeszko: Miejsce edukacji finansowej społeczeństwa w strategii
społecznej odpowiedzialności biznesu krajowych banków giełdowych w Polsce ... 274
Agnieszka Parlińska: Wybrane aspekty zadłużania się samorządów
gmin-nych w Polsce ... 284
Andrzej Parzonko: Przewidywalność i stabilizacja cen mleka jako
czyn-nik zrównoważonego rozwoju gospodarstw rolniczych i przedsiębiorstw przetwórczych ... 293
Monika Pettersen-Sobczyk: Modele biznesowe banków w kontekście
kon-cepcji zrównoważonego rozwoju ... 301
Dariusz Piotrowski: Wartości islamu a koncepcja zrównoważonego rozwoju 308 Michał Polasik, Anna Piotrowska: Transakcyjne wykluczenie finansowe
w Polsce w świetle badań empirycznych ... 316
Adriana Przybyszewska: Determinanty przedsiębiorczości kobiet na
przy-kładzie wybranych krajów ... 326
Eleonora Ratowska-Dziobiak: Rozwój kanału direct na polskim rynku
ubez-pieczeń ... 336
Adam Reczuch: Wykluczenie finansowe osób młodych w perspektywie
zało-żenia nowego gospodarstwa domowego ... 344
Spis treści
7
Robert Skikiewicz: Bariery w działalności instytucji finansowych na tlezmian sytuacji gospodarczej Polski ... 352
Beata Skubiak: Wpływ kryzysu finansowego i gospodarczego na rozwój
zrównoważony, ze szczególnym uwzględnieniem konsekwencji społecz-nych ... 361
Sylwia Słupik: Proekologiczne strategie rozwoju przedsiębiorstw
wojewódz-twa śląskiego ... 369
Małgorzata Solarz: Ochrona konsumenta a wykluczenie finansowe
stano-wiące wynik niewłaściwego zarządzania ryzykiem finansowym codzien-ności ... 378
Anna Spoz: E-faktury – nowinka technologiczna czy upowszechniający się
sposób dokumentowania transakcji gospodarczych ... 387
Joanna Stawska: Znaczenie policy mix dla działalności inwestycyjnej
przed-siębiorstw w kontekście zrównoważonego rozwoju ... 397
Marek Szturo, Joanna Tomczyk: Rozwój zrównoważony miast jako szansa
dla prywatnych inwestycji na przykładzie aglomeracji azjatyckich ... 406
Paulina Szulc-Fischer: Proekologiczne inicjatywy klastrowe ... 414 Magdalena Ślebocka: Fundusze unijne dla zrównoważonego rozwoju –
ba-riery w pozyskiwaniu i rozliczaniu na przykładzie gmin województwa łódzkiego ... 424
Aneta Tylman: Obszary badań prawno-finansowych zrównoważonego
roz-woju – próba identyfikacji ... 432
Piotr Urbanek: Standardy etyczne polityki wynagradzania kadry
kierowni-czej w bankach w okresie kryzysu finansowego – próba oceny ... 439
Tomasz Uryszek: Międzypokoleniowa redystrybucja długu publicznego na
przykładzie krajów Unii Europejskiej ... 448
Julia Anna Wachowska: Rynek kredytów mieszkaniowych w Polsce –
stu-dium analityczne ... 458
Damian Walczak: Solidaryzm społeczny a uprawnienia emerytalne grup
uprzywilejowanych ... 468
Marcelina Więckowska: Inwestorzy instytucjonalni na rynku inwestycji w
energię odnawialną ... 477
Paweł Witkowski: Ryzyko węglowe – koncepcja i pomiar ... 486 Bogdan Włodarczyk: Tworzenie oferty bankowej z wykorzystaniem
banko-wości elektronicznej ... 495
Justyna Zabawa: Zarządzanie kapitałem ludzkim we współczesnych
ban-kach w kontekście ich ekologicznej odpowiedzialności ... 503
Marika Ziemba, Krzysztof Świeszczak: Reklamy bankowe – między
mani-pulacją a faktyczną potrzebą klientów ... 511
Summaries
Marcin Będzieszak: User charges and own-source revenues as sources of
financing selected tasks in voivodeship cities in Poland ... 21
Renata Biadacz, Kazimierz Juszczyk: Analysis of the use of solar collectors
to produce hot water ... 33
Joanna Błach, Anna Doś: The application of the DuPont model in the context
of corporate environmental management – evidence from the Polish com-panies ... 41
Iwetta Budzik-Nowodzińska: Economic effectiveness of investments related
to the renewable energy sources as a factor of sustainable development ... 51
Michał Buszko: Corporate Social Responsibility of stock exchange listed
banks – investing profits due to participation in RESPECT Index ... 62
Beata Domańska-Szaruga: Competitiveness of cooperative banks as local
community partners ... 71
Joanna Działo: Fiscal institutions and ethical standards in fiscal policy ... 79 Beata Zofia Filipiak: Directions and consequences of the transformation of
local economy of municipal waste in the light of changes in the laws ... 88
Monika Foltyn-Zarychta: The concept of time-declining discount rate in the
appraisal of public projects with long-term effects ... 98
Marzena Ganc, Magdalena Mądra-Sawicka: The proceeds to
municipali-ties with the introduction of income tax in individual farms ... 107
Maria Magdalena Golec: Sustainable development of Polish credit
coopera-tives based on the principle of localness ... 115
Karolina Gwarda: Sources of funding the purchase of zero- and low carbon
means of public transport in Poland ... 125
Jerzy Gwizdała: The role of the environment protection bank JSC in Warsaw
in financing investment in the protection of the atmosphere ... 133
Agnieszka Huterska, Robert Huterski: Application of property tax in
susta-inable development of towns with town of Toruń as an example... 147
Agnieszka Jachowicz: Main trends in tax policy in the European Union states
in the times of crisis ... 156
Alicja Janusz: The review of existing and anticipated solutions for the
finan-cial sector restructuring funds in the European Union ... 164
Barbara Karlikowska: Natural environment risk and activities of enterprises 172 Magdalena Klopott: Financing mechanisms of the environmentally friendly
ship dismantling – case of recycling fund ... 181
Lidia Kłos: Environmental knowledge and awareness of students ... 191 Adam Kopiński: Taxonomy and application of Hellwig’s method for
asses-sing the effectiveness of investment funds ... 204
Andrzej Koza: Financial instruments of disabled people self-employment
support in Great Britain and Poland ... 213
Spis treści
9
Grażyna Leśniewska: Art of sustainable life ... 221 Agnieszka Lorek: Local energy policy for the sustainable development of theSilesian communities ... 230
Agnieszka Łukasiewicz-Kamińska: Digital currency − temporary trend or
money of future? ... 238
Ireneusz Miciuła, Krzysztof Miciuła: Renewable energy and its financial
implications as a component of sustainable development of Poland ... 247
Tomasz Piotr Murawski: An evaluation of Corporate Social Responsibility
– review of chosen methods ... 257
Marta Musiał: Personal finance management dilemmas in the context of
in-tergenerational solidarity concept ... 265
Bogdan Nogalski, Andrzej Kozłowski: Finance management in commune
self-government in the face of challenges of new public management ... 273
Teresa Orzeszko: Importance of financial education of society in CSR
strate-gy of domestic listed banks in Poland ... 283
Agnieszka Parlińska: Selected aspects of the indebtedness of municipalities
in Poland ... 292
Andrzej Parzonko: Predictability and price stabilization of milk as a factor in
the sustainable development of farms and food processing enterprises ... 300
Monika Pettersen-Sobczyk: Banks business models in the context of
susta-inable development concept ... 307
Dariusz Piotrowski: Values of islam and the concept of sustainable
develop-ment ... 315
Michał Polasik, Anna Piotrowska: Empirical studies on transactional
finan-cial exclusion in Poland ... 325
Adriana Przybyszewska: Determinants of entrepreneurship of women based
on selected countries ... 335
Eleonora Ratowska-Dziobiak: Development of the direct channel on the
Po-lish insurance market ... 343
Adam Reczuch: Financial exclusion of young people in the perspective of
establishment of a new household ... 351
Robert Skikiewicz: Barriers of activity of financial institutions against the
background of changes in the economic situation of Poland ... 360
Beata Skubiak: The impact of economic and financial crisis on sustainable
development with focus on social consequences ... 368
Sylwia Słupik: Ecological strategies for the development of Silesian
Voivode-ship enterprises ... 377
Małgorzata Solarz: Consumer protection vs. financial exclusion as a result of
incorrect everyday financial risk management ... 386
Anna Spoz: E-invoices − technological novelty or a spreading method of
do-cumenting commercial transactions ... 396
Joanna Stawska: The importance of policy mix for investment activities of
enterprises in the context of sustainable development ... 405
Marek Szturo, Joanna Tomczyk: Sustainable urban development as an
op-portunity for private investments on the example of Asian agglomera-tions ... 413
Paulina Szulc-Fischer: Pro-ecological cluster initiatives ... 423 Magdalena Ślebocka: EU funds for sustainable development − barriers in
obtaining and accounting on the example of municipalities of Łódź Voivo-deship ... 431
Aneta Tylman: Areas of legal and financial studies of sustainable
develop-ment − an attempt to identify ... 438
Piotr Urbanek: Ethical standards of top executive’s remuneration policy in
the banking sector during the financial crisis − attempt to assess ... 447
Tomasz Uryszek: Intergenerational redistribution of public debt. The
exam-ple of European Union countries ... 457
Julia Anna Wachowska: Housing loans market in Poland – analytical project 467 Damian Walczak: Social solidarity and the pension rights of privileged
groups ... 476
Marcelina Więckowska: Institutional investors in the renewable energy
inve-stment market ... 485
Paweł Witkowski: Carbon risk − concept and measurement ... 494 Bogdan Włodarczyk: Creation of banking offer using e-banking ... 502 Justyna Zabawa: Human capital management in contemporary banks, in the
context of corporate eco-responsibility ... 510
Marika Ziemba, Krzysztof Świeszczak: Banking advertising – between
a manipulation and a real customer need ... 520
PRACE NAUKOWE UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO WE WROCŁAWIU RESEARCH PAPERS OF WROCŁAW UNIVERSITY OF ECONOMICS nr 330●2014
ISSN 1899-3192 Finanse na rzecz zrównoważonego rozwoju
Gospodarka – etyka – środowisko
Piotr Urbanek
Uniwersytet Łódzki
STANDARDY ETYCZNE POLITYKI WYNAGRADZANIA
KADRY KIEROWNICZEJ W BANKACH
W OKRESIE KRYZYSU FINANSOWEGO –
PRÓBA OCENY
1Streszczenie: W artykule podjęta została próba oceny standardów etycznych polityki
wyna-gradzania kadry kierowniczej w sektorze finansowym. W tym celu przyjęto tzw. społeczną perspektywę funkcjonowania spółek, której istotą jest zasada równoważenia korzyści osią- ganych przez wszystkie zainteresowane strony i utrzymania równowagi między reprezento-wanymi interesami. Porównanie korzyści osiąganych w badanym okresie przez różne grupy interesów związane z działalnością banków publicznych w Polsce daje podstawę do stwier-dzenia, że zmiany wynagrodzeń osób zarządzających bankami nie wskazują na występowanie asymetrii, świadczącej o uprzywilejowaniu tej grupy zawodowej w stosunku do akcjonariu-szy, klientów i pracowników.
Słowa kluczowe: polityka wynagradzania, sektor bankowy, kryzys finansowy.
DOI: 10.15611/pn.2014.330.48
1. Wstęp
Jednym z najczęściej poruszanych wątków w dyskusjach na temat polityki wynagra-dzania czołowych menedżerów jest jej efektywność. Zdaniem wielu autorów efek-tywna polityka wynagradzania świadczy o tym, że stosowane w tym obszarze stan-dardy można uznać za etyczne. Doświadczenia ostatniego kryzysu finansowego wskazują, iż jednym z kluczowych czynników, które doprowadziły do wystąpienia zjawisk kryzysowych, była nieefektywna polityka wynagradzania kadry kierowni-czej instytucji sektora finansowego Do jej skutków można zaliczyć nieuzasadniony wynikami transfer wartości na rzecz osób zarządzających instytucjami finansowymi, kosztem akcjonariuszy i spółek.
Ocena efektywności polityki wynagradzania najczęściej jest prowadzona z punktu widzenia korzyści i strat osiąganych i ponoszonych przez menedżerów i akcjonariuszy. Takie podejście koresponduje z tzw. finansową perspektywą
funk-1 Artykuł powstał dzięki finansowemu wsparciu badań naukowych przez Narodowe Centrum
Na-uki na mocy decyzji DEC-2011/03/B/HS4/04814.
cjonowania korporacji. Alternatywne podejście jest związane z tzw. perspektywą społeczną, w ramach której kładzie się nacisk na zasady równoważenia korzyści osiąganych przez wszystkie zainteresowane strony i utrzymania równowagi między reprezentowanymi interesami.
Artykuł ma na celu ocenę standardów etycznych polityki wynagradzania kadry kierowniczej w bankach publicznych w Polsce w latach 2005-2012. Przyjęto nastę-pującą strukturę artykułu. Pierwszy punkt zawiera definicję pojęcia etyki polityki wynagradzania menedżerów. W kolejnym przedstawiona została propozycja modelu służącego do oceny stopnia realizacji zasady równoważenia korzyści różnych grup interesariuszy. Zastosowana metoda umożliwiła konfrontację wynagrodzeń osób za-rządzających bankami z korzyściami innych grup interesów: akcjonariuszy, klien-tów i pracowników.
2. Standardy etyczne w polityce wynagradzania menedżerów
Polityka wynagradzania kadry kierowniczej jest jednym z tych obszarów funkcjono-wania współczesnych korporacji, który rodzi ożywione dyskusje i liczne kontrower-sje dotyczące etyczności stosowanych tam standardów. Można spotkać się z opinia-mi, że etyka i etyczne przywództwo należą do kluczowych determinantów efektywności systemów wynagradzania osób zarządzających korporacjami [Ethic Resource Center… 2010, s. 2]. Kontekst procesu decyzyjnego w organizacjach ce-chujących się silniejszą kulturą etyczną kładzie nacisk na długookresowe perspekty-wy rozwoju korporacji i dobrobyt pracowników. Etyczne przywództwo zachęca liderów biznesu do postaw opisywanych w teorii stewarda [Muth, Donaldson 1998]. Ich przewodnim motywem staje się dążenie do wykonywania „dobrej roboty” [Da-vis i in. 1997]. Wśród czynników, jakimi kierują się w swoich działaniach, jest dąże-nie do sukcesu i uznania, wewnętrzna satysfakcja z osiągnięć zawodowych, posza-nowanie dla autorytetów, etyka pracy.
Praktyka biznesowa dostarcza licznych przykładów podważających idealistycz-ną wizję relacji wewidealistycz-nątrzkorporacyjnych, ujmowanych w ramach teorii stewarda. Dotyczy to również etycznych zasad polityki wynagradzania menedżerów. Panuje powszechne przekonanie, iż poziom i dynamika wynagrodzeń kadry kierowniczej często nie wykazują żadnego związku z wynikami ekonomicznymi przedsiębiorstw. Podkreśla się, że korzyści osiągane przez tę grupę zawodową znacząco przekraczają korzyści innych grup interesów związanych z działalnością firmy, takich jak pra-cownicy, akcjonariusze, dostawcy, odbiorcy. Potwierdzeniem są obserwacje wska-zujące na rosnące rozwarstwienie między dochodami czołowych menedżerów a przeciętnymi wynagrodzeniami w gospodarce. Nie dziwi zatem surowy wniosek, jaki został sformułowany w jednej z prac poświęconych ocenie polityki wynagra-dzania menedżerów: „nie ma żadnego racjonalnego uzasadnienia dla wynagrodzeń wypłacanych czołowym menedżerom” [Kerr, Betis 1987, s. 661].
Standardy etyczne polityki wynagradzania kadry kierowniczej w bankach...
441
Doświadczenia ostatniego kryzysu finansowego dają kolejny asumpt do dyskusji na temat etyczności polityki wynagradzania. Nieefektywne systemy wynagradzania kadry menedżerskiej w sektorze bankowym zostały zidentyfikowane jako jedno z najważniejszych źródeł kryzysu. Szczególnej krytyce poddano systemy oparte na krótkoterminowych wynikach, nieuwzględniające należycie związanego z nimi ry-zyka. Zachęcały one do przyjmowania krótkowzrocznej perspektywy i podejmowa-nia nadmiernego ryzyka bez uwzględpodejmowa-niapodejmowa-nia długookresowych wyników.
Reakcją na nieprawidłowości obserwowane w obszarze polityki wynagradzania kadry menedżerskiej były i są liczne inicjatywy legislacyjne zmierzające do wzmac-niania istniejących i tworzenia nowych standardów i procedur regulujących te kwe-stie. Są one podejmowane przez instytucje międzynarodowe, takie jak Rada Stabil-ności Finansowej, Europejski Komitet Nadzoru Bankowego, Komisja Europejska, oraz przez narodowych regulatorów. Niezwykle istotnym elementem tych regulacji stają się standardy etyczne, których istotą jest tworzenie takich zasad motywowania liderów biznesów, które mają wzmacniać model etycznego przywództwa w organi-zacjach. Do praktycznych rozwiązań, które mogą sprzyjać tego typu postawom, można zaliczyć powoływanie w radach spółek komitetu ds. etyki, większą transpa-rentność polityki wynagradzania, zachowanie właściwych proporcji między wyna-grodzeniami kadry kierowniczej i pracowników, rozwijanie kultury korporacyjnej sprzyjającej budowaniu długookresowej świadomości etycznej.
3. Standardy etyczne polityki wynagradzania
a finansowa i społeczna perspektywa funkcjonowania korporacji
Ocena zasad etycznych polityki wynagradzania kadry kierowniczej jest możliwa przez ujęcie tej polityki jako jednego z instrumentów nadzoru korporacyjnego. Moż-na wskazać dwa alterMoż-natywne podejścia, które określają wąskie i szerokie rozumie-nie tego pojęcia [Urbanek 2005, s. 7]. W pierwszej z nich, związanej z tzw.
finanso-wą perspektyfinanso-wą funkcjonowania korporacji, eksponuje się zjawisko oddzielenia
własności od zarządzania i wynikający z tego dualizm celów menedżerów i akcjona-riuszy. W tym znaczeniu nadzór korporacyjny obejmuje zespół instytucji łagodzą-cych konflikt interesów między akcjonariuszami i menedżerami. Drugie, szersze ujęcie akcentuje tzw. społeczną perspektywę funkcjonowania korporacji. W tym rozumieniu nadzór korporacyjny stanowi zbiór mechanizmów, za pomocą których decyzje i wybory podejmowane przez osoby zarządzające spółkami są zgodne z ce-lami akcjonariuszy i innych grup interesariuszy.
Wybór jednej z dwóch wymienionych perspektyw ma daleko idące implikacje, jeśli chodzi o ocenę polityki wynagradzania kadry kierowniczej z punktu widzenia etyki jej standardów. Przyjęcie perspektywy finansowej opiera się na założeniu, że kluczowym zasobem wykorzystywanym przez korporację jest kapitał dostarczany przez akcjonariuszy. Oznacza to, że podstawowym celem korporacji staje się
symalizacja korzyści akcjonariuszy. Zarządzający korporacją powinni postrzegać siebie przede wszystkim jako „stewardów” inwestorów kapitałowych i tym samym dążyć do pomnażania wartości dla akcjonariuszy. W tym kontekście etyczna polity-ka wynagradzania menedżerów oznacza powiązanie wysokości wynagrodzeń z ko-rzyściami, jakie korporacja może zapewnić akcjonariuszom.
Perspektywa społeczna akcentuje odpowiedzialność korporacji opartą na wystę-powaniu swoistego kontraktu między firmą a społeczeństwem. Istotą tego kontraktu jest przekonanie, że biznes nie może przedkładać swoich bieżących celów ekono-micznych nad długookresowe cele społeczne [Cadbury 2002, s. 160-161]. Wśród zobowiązań korporacji wobec społeczeństwa można wyróżnić zobowiązania etycz-ne [Klimczak 2002, s. 376-377]. Polegają oetycz-ne na stosowaniu norm uczciwości i sprawiedliwości, do których zaliczamy m.in.: przestrzeganie reguł wolnej i uczci-wej wymiany oraz konkurencji, niedyskryminowanie uczestników rynku, uczciwość i rzetelność w wywiązywaniu się z kontraktów, prawdomówność i przejrzystość działania. Zobowiązania te mogą być przedstawione z perspektywy teorii interesa-riuszy, której istotą jest postrzeganie korporacji jako koalicji różnych grup partne-rów. Warunkiem przetrwania i rozwoju firmy jest pogodzenie sprzecznych celów interesariuszy przez utrzymanie równowagi między reprezentowanymi interesami.
Perspektywa społeczna rozszerza katalog norm, które powinny być stosowane w celu zachowania etyczności polityki wynagradzania kadry kierowniczej. Standar-dy tej polityki oraz stosowane w jej ramach procedury określania wysokości i struk-tury wynagrodzeń powinny uwzględniać interesy wielu stron związanych z funkcjo-nowaniem korporacji w celu osiągnięcia równowagi między konfliktowymi celami, do jakich dążą poszczególne grupy interesów.
Przedsiębiorstwa działające w sektorze usług finansowych mają specyfikę róż-niącą je od korporacji działających w innych sektorach gospodarki. Banki jako insty-tucje zaufania publicznego podlegają znacznie większemu zakresowi regulacji, cha-rakteryzują się większym stopniem lewarowania kapitałowego, prowadzą działalność na większą skalę, są narażone na ryzyko systemowe, funkcjonują w ramach skom-plikowanych struktur własnościowo-kontrolnych wielkich grup finansowych [Mul-bert 2010, s. 15; Marcinkowska 2010, s. 154]. Podkreśla się, że te odmienne uwarun-kowania działalności gospodarczej prowadzonej w bankach determinują konieczność stosowania odmiennych zasad wynagradzania kadry kierowniczej, niż w innych sektorach gospodarki.
Implikacją specyfiki polityki wynagradzania w sektorze bankowym może być przyjęcie społecznej perspektywy do oceny etyki tej polityki. Takie ujęcie korespon-duje z rozumieniem nadzoru korporacyjnego, które zostało zawarte w dokumencie przygotowanym przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego [Basel Committee on Banking Supervision… 2006]. Zgodnie z nim, z perspektywy sektora bankowego nadzór korporacyjny oznacza sposób, w jaki biznes i sprawy bankowe są zarządzane przez radę banku i naczelne kierownictwo, co ma wpływ między innymi na:
Standardy etyczne polityki wynagradzania kadry kierowniczej w bankach...
443
– określanie celów korporacji,
– wypełnianie zobowiązań wobec akcjonariuszy, z uwzględnieniem interesów in-nych interesariuszy,
– ochronę interesów deponentów.
Praktycznym wyrazem wypełniania zobowiązań instytucji sektora finansowego wobec akcjonariuszy i innych grup interesariuszy powinno być przyjęcie zasady równoważenia korzyści osiąganych przez wszystkie zainteresowane strony i utrzy-mania równowagi między reprezentowanymi interesami. Bardzo ważną rolę w tym procesie powinna odgrywać etyczna polityka wynagradzania kadry kierowniczej.
W dalszych rozważaniach uwaga zostanie skoncentrowana na czterech grupach interesariuszy: menedżerach, akcjonariuszach, pracownikach i klientach. Dla każdej z tych grup można wskazać roszczenia, jakie wysuwają one w stosunku do organiza-cji (rys. 1).
Rys. 1. Polityka wynagradzania jako narzędzie równoważenia korzyści interesariuszy
Źródło: opracowanie własne.
W przypadku menedżerów są to korzyści materialne związane z zajmowanym stanowiskiem, ale również wynikająca z tego świadomość władzy, prestiżu, poczu-cie sukcesu zawodowego, satysfakcja z osiągnięć biznesowych. Akcjonariusze ocze-kują wysokich dywidend i wzrostu wartości przedsiębiorstwa, pracownicy chcą wy-sokich wynagrodzeń, systemów emerytalnych, dobrych warunków pracy, poczucia stabilności zatrudnienia. Dla klientów najważniejsze są warunki transakcji związa-nych z lokowaniem środków i zaciąganiem kredytów. Ocena stopnia zaspokajania tych oczekiwań może być prowadzona na podstawie takich kategorii, jak: poziom wynagrodzeń kadry kierowniczej, stopa zwrotu z inwestycji i kapitału własnego dla akcjonariuszy, poziom zatrudnienia i przychodów w przypadku pracowników oraz wartość aktywów i zobowiązań, będących miernikami polityki prowadzonej przez banki w stosunku do klientów.
Polityka wynagradzania kadry kierowniczej
akcjonariusze pracownicy klienci
oczekiwania wzrost wartości rynkowej, dywidendy
wynagrodzenie, gwarancja zatrudnienia,
warunki pracy polityka kredytowa i depozytowa miernik satysfakcji stopa zwrotu z kapitału, stopa zwrotu z inwestycji zatrudnienie,
przychody zobowiązania aktywa,
4. Polityka wynagradzania w bankach publicznych w Polsce –
wyniki badań własnych
Ocena polityki wynagradzania kadry kierowniczej została przeprowadzona na pró-bie 14 banków notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Dane do analizy zebrano z raportów rocznych banków publicznych dla lat 2005- -2012. Cała próba objęta badaniem liczyła 94 obserwacje. Kluczowa z punktu wi-dzenia celu badania kategoria, jaką jest wynagrodzenie kadry kierowniczej, obejmu-je wynagrodzenie ogółem prezesa zarządu oraz wynagrodzenia wszystkich człon-ków zarządu.
Dynamiczna sytuacja, jeśli chodzi o koniunkturę gospodarczą w okresie objętym analizą, wywierała istotny wpływ na wyniki ekonomiczne banków i korzyści osiąga-ne przez różosiąga-ne grupy interesów. Zgodnie z przedstawionymi w poprzednim punkcie opracowania rozważaniami, do pomiaru tych korzyści zastosowano następujące ka-tegorie:
– kadra kierownicza: wynagrodzenie prezesa zarządu, wynagrodzenie zarządu ra-zem;
– akcjonariusze: ROE, stopa zwrotu z inwestycji; – kredytobiorcy/deponenci: aktywa, zobowiązania; – pracownicy: zatrudnienie, przychody.
Ocenę polityki wynagradzania kadry kierowniczej w bankach publicznych z punktu widzenia zasady utrzymania zrównoważonych korzyści różnych grup inte-resów przeprowadzono na podstawie porównania zmian w kolejnych latach wybra-nych kategorii reprezentujących korzyści interesariuszy ze zmianami wynagrodze-nia prezesa zarządu i członków zarządu.
Wyniki badania zaprezentowano w tabeli 1.
Biorąc pod uwagę perspektywę akcjonariuszy, wynagrodzenia prezesów zarzą-dów w całym badanym okresie wzrosły w 69,1% przypadków. Towarzyszył temu wzrost wskaźnika ROE w 72,3%, wzrost stopy zwrotu z inwestycji w 67,6%. Podob-ne zależności wystąpiły w przypadku wynagrodzenia zarządu ogółem. Różnice, jeśli chodzi o zmiany analizowanych kategorii, mogą sugerować, że rady nadzorcze przy ustalaniu wysokości wynagrodzeń osób zarządzających bankami uwzględniały ko-rzyści, jakie osiągali akcjonariusze, większą wagę przywiązując do wyników księ-gowych niż rynkowych.
Zdecydowanie większe różnice można zaobserwować analizując perspektywę klienta. Dotyczy to przede wszystkim wynagrodzenia prezesa. W tym przypadku korzyści kredytobiorców mierzone wzrostem aktywów i korzyści deponentów mie-rzone wzrostem zobowiązań przewyższają liczbę przypadków, w których towarzy-szy im jednoczesny wzrost wynagrodzeń prezesa zarządu. Podobny charakter zależ-ności wystąpił dla wynagrodzeń członków zarządu.
Również perspektywa pracowników nie wykazuje wyraźnej asymetrii korzyści. Relatywnie częściej mieliśmy do czynienia z sytuacjami, kiedy rosną przychody ze
Standardy etyczne polityki wynagradzania kadry kierowniczej w bankach...
445
sprzedaży i zwiększa się zatrudnienie, i jednocześnie nie towarzyszy temu wzrost wynagrodzeń kadry kierowniczej.
W przedstawionej analizie wykorzystano prostą metodę oceny etyki polityki wy-nagradzania kadry kierowniczej w bankach, opierając się na zasadzie równoważenia korzyści różnych grup interesów. Bardziej rozwinięta analiza powinna uwzględniać nie tylko sam kierunek zmian wybranych kategorii ekonomicznych, ale również ich dynamikę. Bardzo interesujące byłoby dokonanie oceny tego typu zależności z po-działem na poszczególne lata. Mogłoby to pokazać, w jakim stopniu ogólna ko-niunktura gospodarcza oraz sytuacja na rynku kapitałowym wpływa na politykę
wy-Tabela 1. Zmiana wynagrodzeń ogółem prezesa zarządu i zarządu w bankach publicznych w Polsce
a zmiany wybranych wskaźników ekonomicznych (liczba i procent banków)
Wynagrodzenie prezesa Wynagrodzenie zarządu spadek * wzrost spadek wzrost Perspektywa akcjonariuszy
ROE spadek 16 (34,0%) 31 (66,0%) 20 (42,6%) 27 (57,4%) wzrost 13 (27,7%) 34 (72,3%) 17 (36,2%) 30 (63,8%) ogółem 29 (30,9%) 65 (69,1%) 37 (39,4%) 57 (60,6%) Stopa zwrotu spadek 18 (30,0%) 42 (70,0%) 23 (38,3%) 37 (61,7%) wzrost 11 (32,4%) 23 (67,6%) 14 (41,2%) 20 (58,8%) ogółem 29 (30,9%) 65 (69,1%) 37 (39,4%) 57 (60,6%) Perspektywa klientów Aktywa spadek 9 (52,9%) 8 (47,1%) 9 (52,9%) 8 (47,1%) wzrost 20 (26,0%) 57 (74,0%) 28 (36,4%) 49 (63,6%) ogółem 29 (30,9%) 65 (69,1%) 37 (39,4%) 57 (60,6%) Zobowiązania spadek 9 (50,0%) 9 (50,0%) 9 (50,0%) 9 (50,0%) wzrost 20 (26,3%) 56 (73,7%) 28 (36,8%) 48 (63,2%) ogółem 29 (30,9%) 65 (69,1%) 37 (39,4%) 57 (60,6%) Perspektywa pracowników Zatrudnienie spadek 14 (33,3%) 28 (66,7%) 18 (42,9%) 24 (57,1%) wzrost 15 (28,8%) 37 (71,2%) 19 (36,5%) 33 (63,5%) ogółem 29 (30,9%) 65 (69,1%) 37 (39,4%) 57 (60,6%) Przychody spadek 12 (37,5%) 20 (62,5%) 15 (46,9%) 17 (53,1%) wzrost 17 (27,4%) 45 (72,6%) 22 (35,5%) 40 (64,5%) ogółem 29 (30,9%) 65 (69,1%) 37 (39,4%) 57 (60,6%) * w stosunku do poprzedniego roku
Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów rocznych banków.
nagradzania. Kolejnym obiecującym wątkiem badawczym byłaby ocena wpływu formy kontroli nad bankiem z punktu widzenia pochodzenia dominującego akcjona-riusza.
5. Wnioski
W artykule podjęta została próba oceny standardów etycznych polityki wynagradza-nia kadry kierowniczej w sektorze finansowym. Jest to problematyka badawcza, któ-rej znaczenie w ostatnich latach wynika z obserwacji zjawisk związanych z ostatnim kryzysem finansowym. Relatywnie dobra sytuacja polskiego sektora bankowego w czasie kryzysu rodzi naturalne pytania o to, czy jest to skutek między innymi wy-sokiej jakości standardów nadzoru korporacyjnego w polskich bankach, w tym rów-nież etycznej polityki wynagradzania kadry menedżerskiej.
Tak sformułowane pytanie badawcze wymagało wyboru metody służącej do oceny standardów etycznych. W tym celu przyjęta została tzw. społeczna perspekty-wa funkcjonoperspekty-wania spółek, której istotą jest przyjęcie zasady równoperspekty-ważenia korzy-ści osiąganych przez różne grupy interesów związane z funkcjonowaniem banków. Porównanie korzyści osiąganych w badanym okresie przez kadrę kierowniczą, akcjonariuszy, klientów i pracowników daje podstawę do stwierdzenia, iż zmiany wynagrodzeń otrzymywanych przez osoby zarządzające bankami nie wskazują na występowanie asymetrii świadczącej o uprzywilejowaniu tej grupy zawodowej w stosunku do pozostałych grup interesariuszy. Wniosek ten może wpłynąć na ocenę praktyk wynagradzania kadry kierowniczej w polskim sektorze bankowym przez instytucje odpowiedzialne za nadzór nad tym sektorem.
Literatura
Basel Committee on Banking Supervision, Enhancing Corporate Governance for Banking Organiza-tions, February 2006.
Cadbury A., Corporate Governance and Chairmanship. A Personal View, Oxford University Press, 2002.
Davis J.H., Schrooman F.D., Donaldson L., Toward a Stewardship Theory of Management, „Academy of Management Journal” 1997, vol. 22, no. 1.
Ethic Research Center, Ethical Leadership and Executive Compensation: Rewording Integrity in the C-Suite, March 2010.
Kerr J., Betis R.A., Boards of Directors, Top Management Compensation, and Shareholders Returns, „Academy of Management Journal” 1987, vol. 30, no. 4.
Klimczak B., Społeczna odpowiedzialność globalnych firm, [w:] S. Rudolf (red.), Strategiczne obszary nadzoru korporacyjnego, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2002.
Marcinkowska M., Jak wzmocnić władztwo korporacyjne w bankach?, [w:] P. Urbanek (red.), Nadzór korporacyjny w warunkach kryzysu gospodarczego, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2010.
Standardy etyczne polityki wynagradzania kadry kierowniczej w bankach...
447
Mulbert P.O., Corporate governance of banks after the financial crisis – Theory, evidence, reforms,„CEGI Working Paper Series in Law” 2010, no. 151.
Muth M.M., Donaldson L., Stewardship Theory and Board Structure: A contingency approach, „Cor-porate Governance” 1998, vol. 6, no. 1.
Urbanek P., Nadzór korporacyjny a wynagrodzenia menedżerów, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódz-kiego, Łódź 2005.
ETHICAL STANDARDS OF TOP EXECUTIVE’S REMUNERATION POLICY IN THE BANKING SECTOR DURING THE FINANCIAL CRISIS − ATTEMPT TO ASSESS
Summary: The main objective of the article is to assess the ethical standards of remuneration
policy for top executives in the financial sector. A comparison of the benefits achieved by various interest groups associated with the activities of public banks in Poland, gives rise to the conclusion that the remuneration received by the top managers in investigating banks does not indicate the presence of asymmetry providing preference for this professional group in comparison with shareholders, customers and employees.
Keywords: remuneration policy, banking sector, financial crisis.
