Tomasz Salata, Barbara Prus
Delimitacja obszarów na potrzeby
planowania przestrzennego
Acta Scientiarum Polonorum. Administratio Locorum 11/3, 215-225
A cta Sci. Pol., Administratio Locorum 11(3) 2012, 215-225
DET IMITACJA OBSZARÓW NA POTRZEBY PLANOWANIA
PRZESTRZENNEGO
Tomasz Salata, Barbara Prus
U n iw e rsy tet R o ln ic z y im . H. K ołłątaja w K rak ow ie
Streszczenie. Rozwój jednostek samorządowych nie jest możliwy bez czterech pod
stawowych grup instrumentów strategicznych warunkujących odpowiednio ukształtowany
ład przestrzenny, do których należą: dobra informacja, polityka, gospodarka przestrzen
na oraz odpowiednio ukierunkowane gospodarowanie zasobami. Właściwa organizacja in
strumentów: doboru, zapisu, przechowywania, udostępniania informacji terenowej, poli
tyki przestrzennej, administracji i zarządzania zasobami przestrzennymi, jak również
realizacja zaplanowanych działań przestrzennych z zakresu urządzania przestrzeni oraz
ich wzajemne powiązania na zasadzie synergii warunkują porządek przestrzenny zgodny
z zasadą zrównoważonego rozwoju.
Narzędzia GIS odgrywają coraz większą rolę w gromadzeniu, przetwarzaniu oraz udo
stępnianiu informacji przestrzennej na potrzeby planowania przestrzennego. Artykuł
prezentuje przykład zastosowania narzędzi GIS z wykorzystaniem wskaźników topo
graficznych, geometryczno-przestrzennej analizy wydzielonych podstawowych pól oceny
przez zastosowanie technik geoprocessingu do badania uwarunkowań rozwoju decydują
cych o delimitacji obszarów na potrzeby planowania przestrzennego.
Słowa kluczowe: obszar problemowy, identyfikacja, inwentaryzacja obiektów przestrzennych,
informacja przestrzenna.
WSTĘP
U s t a w a o p l a n o w a n i u i z a g o s p o d a r o w a n i u p r z e s t r z e n n y m w y m i e n i a z a s a d y p o l i t y k i p r z e s t r z e n n e j r e a l i z o w a n e j p r z e z j e d n o s t k i s a m o r z ą d u t e r y t o r i a l n e g o , c o s k u t k u j e m . i n . u s t a l e n i e m z a k r e s u i s p o s o b ó w p o s t ę p o w a n i a w s p r a w a c h p r z e z n a c z a n i a t e r e n ó w n a o k r e ś l o n e c e l e o r a z z a s a d i c h z a g o s p o d a r o w y w a n i a i z a b u d o w y [ U s t a w a 2 0 0 3 ] . P r z y r e a l i z a c j i p o w y ż s z y c h z a d a ń w y m a g a s i ę z a c h o w a n i a ł a d u p r z e s t r z e n n e g o i z r ó w n o w a ż o n e g o r o z w o j u , k t ó r e d e f a c t o s ą z a d a n i a m i w ł a s n y m i g m i n y n a m o c y u s t a w y o s a m o r z ą d z i e g m i n n y m [ U s t a w a 1 9 9 0 ] . P l a n o w a n i e p r z e s t r z e n n e t o r ó w n i e ż p o s z u k i w a n i e k o m p r o m i s uAdres do korespondencji - Corresponding author: Tomasz Salata, Uniwersytet Rolniczy
im. H. Kołłątaja, Katedra Gospodarki Przestrzennej i Architektury Krajobrazu,
p o m i ę d z y o c h r o n ą w a l o r ó w ś r o d o w i s k o w y c h p r z e s t r z e n i a e k o n o m i c z n y m u ż y t k o w a n i e m t e r e n ó w p r z y u w z g l ę d n i e n i u z a ł o ż e ń u r b a n i s t y c z n y c h i a r c h i t e k t o n i c z n y c h . P l a n o w a n i e p r z e s t r z e n n e j e s t w i ę c d z i e d z i n ą , w k t ó r e j ł ą c z ą s i ę z a g a d n i e n i a o c h r o n y z p r o b l e m a t y k ą g o s p o d a r c z e g o w y k o r z y s t a n i a p r z e s t r z e n i . W o s t a t n i c h l a t a c h z a z n a c z a s i ę t e n d e n c j a d o p o d p o r z ą d k o w y w a n i a p l a n o w a n i a p r z e s t r z e n n e g o c e l o m i n w e s t y c y j n y m , z a ś o c h r o n a p r z e s t r z e n i i k r a j o b r a z u w y n i k a p r z e d e w s z y s t k i m z z a c h o w a n i a p r z e p i s ó w p r a w a , n i e z a ś z p o t r z e b s p o ł e c z n o ś c i l o k a l n y c h . P o d c z a s s p o r z ą d z a n i a o p r a c o w a ń p l a n i s t y c z n y c h , w t y m m i e j s c o w e g o p l a n u z a g o s p o d a r o w a n i a p r z e s t r z e n n e g o c o r a z c z ę ś c i e j p o r ó w n u j e s i ę z a p o t r z e b o w a n i e s p o ł e c z e ń s t w a n a p r z e s t r z e ń o o k r e ś l o n e j f u n k c j i z m o ż l i w o ś c i ą l o k a l i z o w a n i a o k r e ś l o n e j f u n k c j i w p r z e s t r z e n i r z e c z y w i s t e j [ W a ń k o w i c z 2 0 1 0 ] . O o k r e ś l o n e j w p l a n i e m i e j s c o w y m l o k a l i z a c j i f u n k c j i t e r e n u d e c y d u j e s z e r e g u w a r u n k o w a ń . S ą t o c z y n n i k i e k o n o m i c z n e ( b i l a n s o w a n i e z y s k ó w i s t r a t z w i ą z a n y c h z u c h w a l e n i e m m i e j s c o w e g o p l a n u z a g o s p o d a r o w a n i a p r z e s t r z e n n e g o w b u d ż e c i e g m i n y ) , z a p o t r z e b o w a n i e m i e s z k a ń c ó w w y r a ż a j ą c e s i ę p o p r z e z w n i o s k i s k ł a d a n e n a e t a p i e s p o r z ą d z a n i a o p r a c o w a ń p l a n i s t y c z n y c h , j a k r ó w n i e ż u w a r u n k o w a n i a f i z j o g r a f i c z n e , k t ó r e d e c y d u j ą o o g r a n i c z e n i a c h w p r z e z n a c z a n i u t e r e n ó w n a o k r e ś l o n e c e l e . U s t a l e n i e w p l a n i e m i e j s c o w y m f u n k c j i o c h a r a k t e r z e n i e r o l n i c z y m ( m i e s z k a n i o w y m , u s ł u g o w y m , p r z e m y s ł o w y m ) w y m a g a z a p r o j e k t o w a n i a s t r e f y n a t e r e n a c h o g l e b a c h n a j n i ż s z e j j a k o ś c i p r o d u k c y j n e j [ U s t a w a 1 9 9 5 ] z u w z g l ę d n i e n i e m o g r a n i c z e ń m o ż l i w o ś c i p r z e z n a c z a n i a n a c e l e n i e r o l n i c z e i n i e l e ś n e t y c h t e r e n ó w o r a z k o n i e c z n o ś c i u z y s k a n i a o d p o w i e d n i c h u z g o d n i e ń . O g r a n i c z e n i e p r z e z n a c z a n i a t e r e n ó w n a c e l e m i e s z k a l n i c t w a w i ą ż e s i ę z z a p e w n i e n i e m o d p o w i e d n i c h w a r u n k ó w g r u n t o w o - w o d n y c h [ R o z p o r z ą d z e n i e 2 0 1 0 ] . Z p u n k t u w i d z e n i a l o k a l i z a c j i t e r e n ó w b u d o w l a n y c h w a ż n e j e s t w y b r a n i e n a t e n c e l o b s z a r u o o d p o w i e d n i e j r z e ź b i e t e r e n u . D o p u s z c z a l n y s p a d e k t e r e n u w i n i e n s i ę m i e ś c i ć w g r a n i c a c h 0 , 5 - 5 ° [ S z y m a ń s k i 1 9 6 9 ] l u b - j a k p o d a j ą i n n e ź r ó d ł a - n a w e t d o 6° d l a t e r e n ó w n i z i n n y c h [ H o p f e r i in . 1 9 8 2 ] i d o 1 2 ° d l a t e r e n ó w g ó r s k i c h . S p a d k i p o n i ż e j o r a z p o w y ż e j t y c h w a r t o ś c i g r a n i c z n y c h s ą n i e k o r z y s t n e , j a k o ż e m n i e j s z e n a c h y l e n i e b ę d z i e p o w o d e m p o w s t a w a n i a z a m o k l i s k i p o d t a p i a n i a t e r e n u z a b u d o w y , z a ś w y ż s z y s p a d e k s p o w o d u j e n i s z c z e n i e t e r e n u p o p r z e z n a g ł y s p ł y w w ó d o r a z w z r o s t k o s z t ó w p r a c b u d o w l a n y c h ( g ł ó w n i e p r a c z i e m n y c h ) . W p ł y n i e t o r ó w n i e ż n a u t r u d n i e n i e w a r u n k ó w d o j a z d u c z y z a o p a t r z e n i a w w o d ę . W t e r e n a c h g ó r s k i c h d o l n a g r a n i c a p o c h y l e n i a n i e j e s t b r a n a p o d u w a g ę , n a t o m i a s t z b l i ż a n i e s i ę d o g ó r n e j g r a n i c y n a c h y l e ń m o ż e s p o t ę g o w a ć o p i s a n e z j a w i s k a [ S z y m a ń s k i 1 9 6 9 ] . P o z a t y m w a ż n ą r o l ę o d g r y w a t a m tz w . m i k r o r z e ź b a , c z y l i l o k a l n y u k ł a d u k s z t a ł t o w a n i a w f o r m i e k o t l i n , j a r ó w , w z g ó r z i i n n y c h t w o r ó w g e o l o g i c z n y c h , k t ó r e m o g ą b y ć p o w o d e m w y s t ę p o w a n i a n i e k o r z y s t n y c h z j a w i s k , n p . z a s t o i s k z i m n e g o p o w i e t r z a , a w z i m i e z a m r o z i s k . Z j a w i s k a t e m o g ą s i ę p o t ę g o w a ć p o d w p ł y w e m n i e w ł a ś c i w e j l o k a l i z a c j i z a b u d o w y o r a z u k ł a d u r o ś l i n n o ś c i n a s t o k a c h [ S z y m a ń s k i 1 9 6 9 ] . P o d j ę t e d e c y z j e p l a n i s t y c z n e z a w a ż ą o r o z m i e s z c z e n i u w p r z e s t r z e n i r z e c z y w i s t e j r ó ż n y c h t y p ó w d z i a ł a l n o ś c i , c z y l i o s t r u k t u r z e m o r f o l o g i c z n e j t e r e n u . S t r u k t u r a p r z e s t r z e n n a b ę d z i e z a ś m i a ł a s w o j e o d n i e s i e n i e w s t r u k t u r z e f u n k c j o n a l n e j , d e m o g r a f i c z n e j o r a z s p o ł e c z n e j [ K o t e r 1 9 9 4 ]. A r t y k u ł , b a z u j ą c n a m e t o d z i e o p i s o w o - p o r ó w n a w c z e j , p r z e d s t a w i a z a g a d n i e n i e o c e n y s t a n u z a g o s p o d a r o w a n i a p r z e s t r z e n i w i e j s k i e j w k o n t e k ś c i e u w a r u n k o w a ń r o z w o j u o r a z
D elim itacja obszarów na potrzeby planow ania przestrzennego
217
w y o d r ę b n i e n i a o b s z a r ó w d l a p o t r z e b p l a n o w a n i a p r z e s t r z e n n e g o . A u t o r z y o p a r l i s i ę n a i n f o r m a c j a c h o t r z y m a n y c h z j e d n o s t k i s a m o r z ą d u t e r y t o r i a l n e g o n a m o c y p o r o z u m i e n i a U n i w e r s y t e t u R o l n i c z e g o w K r a k o w i e z U r z ę d e m G m i n y T o m i c e . D o p r z e s t r z e n n y c h a n a l i z w y k o r z y s t a n o o p r o g r a m o w a n i a : Q u a n t u m G I S , O p e n J u m p , G R A S S , j a k t e ż b a z ę d a n y c h P o s t g r e S Q L z r o z s z e r z e n i e m p r z e s t r z e n n y m P o s t G I S .OBSZAR BADAŃ
G m i n a T o m i c e j e s t p o ł o ż o n a w w o j . m a ł o p o l s k i m w p o w . w a d o w i c k i m . G m i n ę o p o w i e r z c h n i 4 1 ,5 k m2 t w o r z y 6 s o ł e c t w : L g o t a , R a d o c z a , T o m i c e , W i t a n o w i c e , W o ź n i k i o r a z Z y g o d o w i c e . J e j t e r e n z a m i e s z k u j e o k . 7 5 8 0 m i e s z k a ń c ó w . G m i n a p o ł o ż o n a j e s t w o b r ę b i e P o g ó r z a K a r p a c k i e g o - n a p o g r a n i c z u P o g ó r z a W i e l i c k i e g o i P o g ó r z a Ś l ą s k i e g o w d o r z e c z u S k a w y . P r z e w a ż a j ą t a m f o r m y f l i s z u k a r p a c k i e g o , l e k k o s f a l o w a n e , e r o z y j n i e w y r z e ź b i o n e d o p o s t a c i g ł ę b o k i c h d o l i n r z e k i p o t o k ó w p o m i ę d z y w y d ł u ż o n y m i g a r b a m i w i e r z c h o w i n . Ś r e d n i e w y s o k o ś c i w a h a j ą s i ę o d 2 4 0 d o 4 1 1 m n . p . m . G m i n a p o s i a d a r o l n i c z y c h a r a k t e r , u ż y t k i r o l n e z a j m u j ą o k . 7 3 % p o w i e r z c h n i . M i e j s c o w y p l a n z a g o s p o d a r o w a n i a p r z e s t r z e n n e g o z 2 0 0 4 r. w y z n a c z a d l a s o ł e c t w g m i n y T o m i c e k i l k a n a ś c i e r o d z a j ó w s t r e f o p r z e z n a c z e n i u i n n y m n i ż r o l n e i l e ś n e , n a z y w a n y c h w o p r a c o w a n i u t e r e n a m i i n w e s t y c y j n y m i .METODY ANALIZY DANYCH PRZESTRZENNYCH
W p r a c y z a s t o s o w a n o m e t o d ę a n a l i z y d a n y c h p r z e s t r z e n n y c h n a o b s z a r z e g m i n y p o d g ó r s k i e j . W t a k i c h w a r u n k a c h s p a d e k t e r e n u p o w i n i e n o d g r y w a ć d o ś ć z n a c z ą c ą r o l ę w p r o c e s i e p l a n o w a n i a p r z e s t r z e n n e g o . J e d n a k ż e p a r a m e t r t e n n i e n a l e ż y d o g r u p y c z y n n i k ó w d e c y d u j ą c y c h o p r z e z n a c z e n i u t e r e n u d l a k o n k r e t n y c h c e l ó w , t a k j a k k l a s a b o n i t a c y j n a g l e b c z y r ó w n a g ł ę b o k o ś ć z a s i ę g u t e r e n ó w p r z e z n a c z a n y c h p o d c e l e m i e s z k a n i o w e o d c i ą g ó w k o m u n i k a c y j n y c h . S t w o r z o n o z a t e m m o d e l t e r e n u - o d p o w i e d n i o z g e n e r a l i z o w a n y d l a p o t r z e b t a k i e j a n a l i z y - i n a j e g o p o d s t a w i e w y g e n e r o w a n o o b s z a r y o p o d w y ż s z o n y c h s p a d k a c h >6o . T a k w y d z i e l o n e o b s z a r y s k o n f r o n t o w a n e z o s t a ł y z r y s u n k i e m m i e j s c o w e g o p l a n u z a g o s p o d a r o w a n i a p r z e s t r z e n n e g o , p o c z y m o b l i c z o n o p o w i e r z c h n i ę t e r e n ó w w s p ó l n y c h d l a o b u w a r s t w t e m a t y c z n y c h . Z a s t o s o w a n a m e t o d a b a z u j e n a a n a l i t y c z n y m o b l i c z e n i u p o w i e r z c h n i , z a ś o b l i c z e n i a z o s t a ł y p r z e p r o w a d z o n e w g e o d e z y j n y m u k ł a d z i e o d n i e s i e n i a „ 2 0 0 0 ” d l a s t r e f y 7 - z a t e m m o ż n a u z n a ć , ż e i c h w i a r y g o d n o ś ć j e s t w y s o k a . D a n e p r z e s t r z e n n e c h a r a k t e r y z u j ą c e g m i n ę T o m i c e z o s t a ł y z e b r a n e i z g r o m a d z o n e z g o d n i e z e s p e c y f i k a c j a m i r o z p o r z ą d z e n i a w s p r a w i e b a z y d a n y c h o b i e k t ó w t o p o g r a f i c z n y c h o r a z b a z y d a n y c h o b i e k t ó w o g ó l n o g e o g r a f i c z n y c h , a t a k ż e s t a n d a r d o w y c h o p r a c o w a ń k a r t o g r a f i c z n y c h [ R o z p o r z ą d z e n i e 2 0 1 1 ] . M e t o d y k a z a k ł a d a , i ż d a n e g r o m a d z o n e w b a z a c h p r z e s t r z e n n y c h s ą r e p r e z e n t a c j a m i ś w i a t a r z e c z y w i s t e g o , m a t e r i a l n e g o l u b a b s t r a k c y j n e g o . P o z w a l a t o n a i c h w i e l o k r o t n e p r z e t w a r z a n i e , n i e d o p r o w a d z a j ą c d o u t r a t y s p ó j n o ś c i d a n y c h i z n a c z e n i a i n t e r p r e t o w a n y c h z n i c h i n f o r m a c j i .
ZASTOSOWANE METODY ANALIZY GIS DLA OBSZARU GMINY TOMICE
P o s z c z e g ó l n e k a t e g o r i e d a n y c h t w o r z ą w b a z i e t e s t o w e j o s o b n e w a r s t w y , a n i e j e d n o k r o t n i e g r u p y w a r s t w . K a ż d a z n i c h , o p r ó c z g e o m e t r i i z a p i s a n e j w p o s t a c i o b i e k t o w o - r e l a c y j n e j b a z y d a n y c h , p o s i a d a o d p o w i e d n i o z e s t a w i o n e a t r y b u t y o p i s o w e i a t r y b u t y d e f i n i u j ą c e t y p y d a n y c h p r z e s t r z e n n y c h , u ż y w a n e d o k l a s y f i k a c j i o b i e k t ó w n a m a p i e i g e n e r o w a n i a r a p o r t ó w g r u p u j ą c y c h . Z a s t o s o w a n y d o t e s t ó w m o d e l d a n y c h j e s t m i n i m a l n y m z e s t a w e m d e f i n i c j i i i l o ś c i d a n y c h n i e z b ę d n y c h d o w y k o n a n i a z a d a n i a g e o p r o c e s s i n g u n a k i l k u w a r s t w a c h z a l e ż n y c h g e o m e t r y c z n i e . S c h e m a t p r z y g o t o w a n y c h w a r s t w d a n y c h t e m a t y c z n y c h p r z e d s t a w i a r y s u n e k 1.Rys. 1. Kategorie danych i podział na warstwy
Fig. 1. The data categories and sub-layers
Ź ró d ło : O p raco w an ie w p ro g ra m ie Inkscape S o u rc e : O w n study p e rfo rm e d in th e In k scap e
P r a c e a n a l i t y c z n e p o l e g a ł y n a z b u d o w a n i u m o d e l u t e r e n u o p a r t e g o n a p u n k t a c h w y s o k o ś c i o w y c h u z y s k a n y c h w d r o d z e d i g i t a l i z a c j i m a p y t o p o g r a f i c z n e j w s k a l i 1 : 1 0 0 0 0 d l a c a ł e g o o b s z a r u g m i n y . U z y s k a n e w t e n s p o s ó b p u n k t y w y s o k o ś c i o w e p o s ł u ż y ł y d o w y g e n e r o w a n i a n i e r e g u l a r n e j s i a t k i t r ó j k ą t ó w i n a t e j p o d s t a w i e o p r a c o w a n o n u m e r y c z n y m o d e l t e r e n u d l a o b s z a r u c a ł e j g m i n y . S i a t k ę t r ó j k ą t ó w d l a f r a g m e n t u j e d n e j z m i e j s c o w o ś c i u k a z a n o n a r y s u n k u 2 . Z a s t o s o w a n i e t a k i e g o m a t e r i a ł u j a k o ź r ó d ł o w e g o z o s t a ł o p o d y k t o w a n e k o n i e c z n o ś c i ą u z y s k a n i a m o c n o z g e n e r a l i z o w a n e j r z e ź b y t e r e n u , g d y ż s z c z e g ó ł o w y m o d e l b y ł b y n a z b y t z r ó ż n i c o w a n y . A u t o r o m o p r a c o w a n i a c h o d z i ł o o u z y s k a n i e o b s z a r ó w , g d z i e s p a d e k >6o d o m i n u j e n a z n a c z n y m o b s z a r z e i p o m i n i ę c i e m i k r o - o b s z a r ó w w m o z a i c e s t u d i u m s p a d k ó w t a k i c h j a k : s k a r p y , s z t u c z n e u k s z t a ł t o w a n i e t e r e n u , m i k r o n i w e l a c j a i o b s z a r y p o m i ę d z y b l i s k i m i l i n i a m i n i e c i ą g ł o ś c i . S ą o n e n i e o d ł ą c z n y m e l e m e n t e m p o w i e r z c h n i t e r e n u , l e c z w t y m o p r a c o w a n i u s z t u c z n i e p o d w y ż s z a ł y b y p o w i e r z c h n i ę o b s z a r ó w o z n a c z n y m s p a d k u t e r e n u . P o n a d t o j e s t t o t e r e n p o d g ó r s k i , w k t ó r y m m i k r o f o r m y n a s y c a j ą b a d a n y o b s z a r .
D elim itacja obszarów na potrzeby planow ania przestrzennego
219
Rys. 2. Siatka trójkątów dla części miejscowości Radocza, gmina Tomice
Fig. 2. Triangular mesh for part of the village Radocza, municipality Tomice
Źródło: O p raco w an ie w p ro g ram ie Q uantum GIS Source: O w n study p erfo rm ed in the Q u an tu m GIS
N a p o d s t a w i e m o d e l u t r ó j k ą t ó w w y g e n e r o w a n o n u m e r y c z n y m o d e l t e r e n u o r o z m i a r z e o c z k a 1 0 x 1 0 m , c o p o z w a l a p r e c y z y j n i e o k r e ś l i ć w i ę k s z o ś ć p a r a m e t r ó w t o p o g r a f i c z n y c h . P o s ł u ż y ł o t o g ł ó w n i e d o o k r e ś l e n i a s t u d i u m s p a d k ó w w d w ó c h p r z e d z i a ł a c h : 00- 60 i >6° , k t ó r e t o w a r t o ś c i z o s t a ł y d o b r a n e w o p a r c i u o c y t o w a n ą l i t e r a t u r ę [ H o p f e r i in . 1 9 8 2 ] . S p a d e k g r a n i c z n y z o s t a ł z i d e n t y f i k o w a n y i s k l a s y f i k o w a n y z a p o m o c ą b i b l i o t e k G D A L , s ł u ż ą c y c h d o p r z e l i c z a n i a p a r a m e t r ó w r a s t r ó w g e o r e f e r e n c y j n y c h , p o d o b n i e j a k i n t e r p o l a c j a w a r s t w i e z m o d e l u r a s t r o w e g o . Z a d a n i e t o w y k o n a n o , w y d a j ą c p o l e c e n i e w j ę z y k u s k r y p t o w y m :
P o w y ż s z a p r o c e d u r a s p o w o d o w a ł a , ż e z o s t a ł y w y g e n e r o w a n e w a r s t w i c e n a m o d e l u T I N p r z e d s t a w i a j ą c y m s t u d i u m s p a d k ó w j e d y n i e d l a w a r t o ś c i r ó w n e j 6° w p o s t a c i l i n i i w p l i k u S H P . K o l e j n y m k r o k i e m b y ł o p r z e t w o r z e n i e m a p y p r e z e n t u j ą c e j o b s z a r y o s p a d k a c h p o w y ż e j z a d a n e j w a r t o ś c i z l i n i i n a w i e l o b o k i , c o w y k o n a n o z a p o m o c ą d o d a t k o w y c h n a r z ę d z i d z i a ł a j ą c y c h w ś r o d o w i s k u Q u a n t u m G I S i b i b l i o t e k i P Y T O N - S H A P E L Y , d o s t ę p n e j r ó w n i e ż w o p r o g r a m o w a n i u O p e n J u m p . U z y s k a n a w t e n s p o s ó b m a p a w f o r m a c i e S H P ( r y s . 3 ) p r z e d s t a w i a o b s z a r y o p o d w y ż s z o n e j w a r t o ś c i s p a d k u t e r e n u .
Rys. 3. Obszary o podwyższonym spadku
Fig. 3. Areas with a high drop
Źródło: O p raco w an ie w p ro g ram ie Q u an tu m GIS Source: O w n study p erfo rm e d in th e Q u an tu m GIS
O b s z a r o p o d w y ż s z o n y m s p a d k u ( r y s . 3 ) , z a z n a c z o n y s z a r y m o d c i e n i e m , z o s t a ł p r z e d s t a w i o n y n a p o d k ł a d z i e p o d z i a ł u a d m i n i s t r a c y j n e g o g m i n y T o m i c e . O b s z a r t e n t o p o d s t a w o w y e l e m e n t p o r ó w n a n i a w z a j e m n e g o p o ł o ż e n i a d l a i s t o t n y c h t e r e n ó w p r z e z n a c z o n y c h w m i e j s c o w y m p l a n i e z a g o s p o d a r o w a n i a p r z e s t r z e n n e g o g m i n y T o m i c e n a c e l e b u d o w n i c t w a . A n a l i z i e p o d d a n o o b s z a r y z a b u d o w y m i e s z k a n i o w e j , m i e s z k a n i o w o - u s ł u - g o w e j , p e n s j o n a t o w e j i r e k r e a c y j n e j , l e t n i s k o w e j , t u r y s t y c z n e j , u s ł u g p u b l i c z n y c h , r z e - m i e ś l n i c z o - w y t w ó r c z y c h , z a b u d o w y z a g r o d o w e j ( o z n a c z o n e n a s t ę p u j ą c ą s y m b o l i k ą : M N , M P , M R X , M R , M U 1 , M U 1 X , M U 2 , R M , R M X , U C 1 , U C 1 X , U C 2 , U K , U P , U S ) .
D elim itacja obszarów na potrzeby planow ania przestrzennego
221
A n a l i z a s p r a w d z a j ą c a e w e n t u a l n e p o ł o ż e n i e i s t o t n y c h o b s z a r ó w i n w e s t y c y j n y c h n a p o d w y ż s z o n y c h s p a d k a c h t e r e n u p o l e g a ł a n a w y d z i e l e n i u z w a r s t w y p l a n u m i e j s c o w e g o o b i e k t ó w r e p r e z e n t u j ą c y c h p o w o ł a n e w y ż e j o z n a c z e n i a w p l a n i e . O b i e k t y t e s t a n o w i ł y p o d s t a w ę d o p o r ó w n a n i a z o b i e k t a m i w y g e n e r o w a n y m i z m a p y s p a d k ó w ( p r z e d s t a w i a j ą c y m i o b s z a r y o s p a d k u >6° ). W w y n i k u z a s t o s o w a n i a i l o c z y n u p r z e s t r z e n n e g o n a o b i e k t a c h g e o m e t r y c z n y c h w y d z i e l o n o c z ę ś c i w s p ó l n e o b u w a r s t w t e m a t y c z n y c h . P r z e d s t a w i a j ą o n e o b s z a r y p r z e z n a c z o n e w m i e j s c o w y m p l a n i e z a g o s p o d a r o w a n i a p r z e s t r z e n n e g o n a c e l e i n w e s t y c y j n e , k t ó r e s ą p o ł o ż o n e n a s p a d k a c h w y ż s z y c h n i ż 6o . M e t o d y k a d o c h o d z e n i a d o u z y s k a n i a e f e k t u k o ń c o w e g o j e s t w i e l o s t o p n i o w a i u w z g l ę d n i a w i e l e p r o c e s ó w p r z e t w a r z a n i a d a n y c h p r z e s t r z e n n y c h . P o s z c z e g ó l n e k r o k i i w y t y c z n e p r z e d s t a w i a r y s u n e k 4 .mapa punktów wysokościowych
heights point map
model wektorowy
vector model
generowanie siatki trójkątów
trangulation net generating
model wektorowy
vector model
tworzenie N M T
DEM creating
model rastrowy
raster model
utworzenie studium spadków
terrain slope creating
model rastrowy
raster model
generowanie warstwie w oparciu
o studium spadków
generating contour lines based
on terrain slope
model wektorowy
vector model
otrzymanie wyników
results obtainting
model wektorowy
vector model
j
geoprocessing:
iloczyn przestrzenny
spatial ratio
model wektorowy
vector model
i
wyselekcjonowanie istotnych obszarów
z mpzp
selecting of revelantpolygons from
Local Development Plan
model wektorowy
vector model
t
utworzenie obszarów dla przedziałów
spadków
creating polygons for slope ranges
model wektorowy
vector model
Rys. 4. Etapy przetwarzania danych przestrzennych
Fig. 4. Stages of spatial data processing
Źródło'. O p raco w an ie w łasne S o u rc e : O w n study
M a p a w y n i k o w a u t w o r z o n a j a k o m a p a n u m e r y c z n a w f o r m a c i e S H P p r z e d s t a w i a o b i e k t y p o w i e r z c h n i o w e b ę d ą c e i l o c z y n e m p r z e s t r z e n n y m ( c z ę ś c i ą w s p ó l n ą ) w a r s t w , k t ó r e p o d l e g a ł y p o r ó w n a n i u . T e c h n o l o g i a s p o r z ą d z e n i a m a p y w y n i k o w e j o p i e r a ł a s i ę n a z a ł o ż e n i u , ż e o b i e k t a m i g e o m e t r y c z n y m i n a w a r s t w i e s p a d k ó w b ę d ą t e , k t ó r e p r z e d s t a w i a j ą o b s z a r y o n a d m i e r n y c h s p a d k a c h . O b s z a r y o s p a d k a c h 0 c- 6 ° n i e z o s t a ł y o d w z o r o w a n e . P o d o b n i e z w a r s t w ą m i e j s c o w e g o p l a n u z a g o s p o d a r o w a n i a p r z e s t r z e n n e g o - a n a l i z a d o t y c z y ł a j e d y n i e w y s e l e k c j o n o w a n y c h o b i e k t ó w ( o b s z a r ó w i n w e s t y c y j n y c h ) , a p u s t a p r z e s t r z e ń m a p y r e p r e z e n t o w a ł a o b s z a r y , k t ó r y c h n i e b r a n o p o d u w a g ę . I l o c z y n p r z e s t r z e n n y d w ó c h t a k p r z y g o t o w a n y c h w a r s t w w y g e n e r o w a ł o b i e k t y g e o m e t r y c z n e b ę d ą c e c z ę ś c i ą w s p ó l n ą i s t o t n y c h o b i e k t ó w n a o b u w a r s t w a c h , n i e p o z o s t a w i a j ą c o b i e k t ó w z b ę d n y c h .
Rys. 5. Gmina Tomice w układzie sieci drogowej, użytkowania terenu oraz istniejącej zabudowy
na tle terenów inwestycyjnych zlokalizowanych na spadkach >6°
Fig. 5. Tomice municipality in the system o f road network, land use and existing buildings, aga
inst the investment areas located on slopes >6°
Ź ró d ło : O p raco w an ie w łasn e S o u rc e : O w n study
D elim itacja obszarów na potrzeby planow ania przestrzennego
223
N a r y s u n k u 5 o z n a c z o n o o b s z a r y u w z g l ę d n i o n e w p l a n i e m i e j s c o w y m j a k o i n w e s t y c y j n e n a s p a d k a c h p o w y ż e j 6°. R o z k ł a d p r z e s t r z e n n y w s k a z u j e n a d u ż e d y s p r o p o r c j e t y c h t e r e n ó w w p o s z c z e g ó l n y c h m i e j s c o w o ś c i a c h . N a j m n i e j t a k i c h o b s z a r ó w w s t o s u n k u d o p o w i e r z c h n i o g ó l n e j m i e j s c o w o ś c i w y s t ę p u j e w T o m i c a c h , n a j w i ę c e j w R a d o c z y i W i- t a n o w i c a c h , c o z w i ą z a n e j e s t z e s t o p n i e m z a g o s p o d a r o w a n i a p o s z c z e g ó l n y c h m i e j s c o w o ś c i o r a z u k s z t a ł t o w a n i e m b a d a n e g o t e r e n u . W m i e j s c o w y m p l a n i e z a g o s p o d a r o w a n i a p r z e s t r z e n n e g o t e r e n y i n w e s t y c y j n e z o s t a ł y z l o k a l i z o w a n e w b l i s k i m s ą s i e d z t w i e t e r e n ó w j u ż z u r b a n i z o w a n y c h , w z d ł u ż i s t n i e j ą c y c h c i ą g ó w k o m u n i k a c y j n y c h .T abela l. Z e staw ien ie p o w ierzch n io w e te re n ó w w m iejsco w o ściach gm in y Tom ice T able 1. S um m ary o f su rface are a s in th e v illa g e s o f th e m u n ic ip a lity Tom ice
Miejscowość Place Pow. terenów inwestycyjnych Surface o f investment areas
Pow. terenów o spadkach >6°
Surface areas with declines o f more than 6%
Pow. terenów inwestycyjnych o spadkach >6° Surface area o f investment
declines o f more than 6% ha [hectare] % ha [hectare] % ha [hectare] %
Tomice 269.54 29.0 77.12 6.0 23.12 10.4 Zygodowice 74.57 8.0 111.29 8.6 19.12 8.6 Woźniki 115.61 12.4 176.99 13.7 30.74 13.8 Witanowice 156.53 16.8 398.44 30.8 51.92 23.3 Radocza 235.85 25.4 290.40 22.4 74.90 33.7 Lgota 78.20 8.4 239.17 18.5 22.60 1 0 .2 Razem Together 930.30 10 0 1293.41 10 0 .0 222.40 10 0
Ź ró d ło : O p raco w an ie w łasne S o u rc e : O w n study P o w i e r z c h n i a t e r e n ó w i n w e s t y c y j n y c h z l o k a l i z o w a n y c h n a s p a d k a c h p o w y ż e j 6° w y n o s i 2 2 2 , 4 0 h a i o b e j m u j e 2 6 4 s t r e f y w y d z i e l o n e w p l a n i e m i e j s c o w y m , c o s t a n o w i 1 7 ,2 % o g ó l n e j p o w i e r z c h n i t e r e n ó w p o ł o ż o n y c h n a s p a d k a c h p o w y ż e j 6°. N a j w y ż s z y u d z i a ł ( 4 5 % ) m a j ą t e r e n y z a b u d o w y z a g r o d o w e j , m i e s z k a n i o w e j , u s ł u g o w e j o r a z r z e m i e ś l n i c z o - w y t w ó r c z e j ( o z n a c z o n e w s p ó l n y m s y m b o l e m M R ) . P o w i e r z c h n i a t e r e n ó w i n w e s t y c y j n y c h p o ł o ż o n y c h n a z w i ę k s z o n y c h s p a d k a c h w a h a s i ę w p r z e d z i a l e 8 , 6 - 3 3 , 7 % w p o s z c z e g ó l n y c h m i e j s c o w o ś c i a c h . W b a d a n e j g m i n i e o d s e t e k o b s z a r ó w i n w e s t y c y j n y c h s t a n o w i z n a c z n y u d z i a ł , a t o w i ą ż e s i ę z k o s z t a m i p r a c n i w e l a c y j n y c h , n i e z b ę d n y c h d o u z y s k a n i a z m n i e s z o n y c h s p a d k ó w t e r e n u , s z c z e g ó l n i e d l a c i ą g ó w k o m u n i k a c y j n y c h . W m i e j s c o w y m p l a n i e z a g o s p o d a r o w a n i a p r z e s t r z e n n e g o n i e w z i ę t o p o d u w a g ę r ó w n i e ż t a k i e g o c z y n n i k a , j a k s p a d e k p o w i e r z c h n i t e r e n u . W z w i ą z k u z t y m n i e j e s t m o ż l i w a o c e n a , c z y l o k a l i z a c j a t e r e n ó w i n w e s t y c y j n y c h j e s t w ł a ś c i w a , c z y t e ż n i e - b i o r ą c z a p u n k t o d n i e s i e n i a z a p i s w w w . d o k u m e n c i e .
PODSUMOWANIE I WNIOSKI
P o z a s t o s o w a n i u n a r z ę d z i G I S b a z u j ą c y c h n a w y k o r z y s t a n i u w s k a ź n i k ó w t o p o g r a f i c z n y c h o r a z p r z e p r o w a d z e n i u a n a l i z y g e o m e t r y c z n o - p r z e s t r z e n n e j w y d z i e l o n y c h p o d s t a w o w y c h p ó l o c e n y w y o d r ę b n i o n o o b s z a r y p r z e z n a c z o n e w m i e j s c o w y m p l a n i e z a g o s p o d a r o w a n i a p r z e s t r z e n n e g o n a c e l e i n w e s t y c y j n e , a p o ł o ż o n e n a s p a d k a c h p o w y ż e j 6c. N i e d o k o n a n o o c e n y p o p r a w n o ś c i p r z e z n a c z e n i a t e r e n ó w n a c e l e i n w e s t y c y j n e d l a t y c h o b s z a r ó w p o d k ą t e m z g o d n o ś c i z m i e j s c o w y m p l a n e m z a g o s p o d a r o w a n i a p r z e s t r z e n n e g o , g d y ż t e k s t d o k u m e n t u o t y m n i e w s p o m i n a , n a t o m i a s t p o d e j ś c i e a r c h i t e k t u r y d o t e m a t y k i z a g o s p o d a r o w a n i a t e r e n ó w o p o d w y ż s z o n y m s p a d k u j e s t z g o ł a i n n e n i ż w l i t e r a t u r z e , a m i a n o w i c i e : - o b s z a r y z a b u d o w a n e n a u r o z m a i c o n e j r z e ź b i e s t a n o w i ą l e p s z y m a t e r i a ł d l a a r c h i t e k t ó w k r a j o b r a z u ; - o b s z a r y p r o b l e m o w e ( i >6o) w y k o r z y s t y w a n e j a k o t e r e n y o r n e m u s z ą b y ć p o d d a w a n e o d p o w i e d n i m i g e n e r u j ą c y m k o s z t y z a b i e g o m a g r o t e c h n i c z n y m , n a t o m i a s t p r z e z n a c z o n e p o d i n w e s t y c j e z o s t a j ą w y ł ą c z o n e z p r o d u k c j i r o l n i c z e j i p r z y g o t o w a n e t y l k o r a z - b e z g e n e r o w a n i a c i ą g ł y c h k o s z t ó w . N a r z ę d z i a k o m p u t e r o w e w y k o r z y s t y w a n e w t e c h n o l o g i i p r z e t w a r z a n i a i n f o r m a c j i p r z e s t r z e n n e j t o b a r d z o w y g o d n e n a r z ę d z i e p l a n i s t y c z n e , u m o ż l i w i a j ą c e p r a c ę n a d w i e l o a s p e k t o w y m i a n a l i z a m i o b s z a r ó w p r o b l e m o w y c h . O d p o w i e d n i d o b ó r k a t e g o r i i t e m a t y c z n y c h i n a r z ę d z i m o ż e w w i e l u p r z y p a d k a c h n i e t y l k o u s p r a w n i a ć t e c h n o l o g i ę p r z e t w a r z a n i a d a n y c h p r z e s t r z e n n y c h , a l e r ó w n i e ż t w o r z y ć n o w ą j a k o ś ć w o p r a c o w a n i a c h p l a n i s t y c z n y c h . W i ę k s z o ś ć a n a l i z p r z e s t r z e n n y c h m a c h a r a k t e r w i e l o e t a p o w y i w y k o r z y s t u j e r ó ż n e m o d e l e z a p i s u p r z e s t r z e n i : w e k t o r o w y i r a s t r o w y . K a ż d y z n i c h z a p e w n i a f u n k c j e k o m p l e m e n t a r n e i w z a j e m n i e s i ę u z u p e ł n i a j ą c e w y m a g a n i a a n a l i t y c z n e . C o w a ż n e , w s z y s t k i e u ż y t e w n i n i e j s z y m o p r a c o w a n i u n a r z ę d z i a s ą u d o s t ę p n i o n e n a z a s a d a c h w o l n e g o o p r o g r a m o w a n i a O p e n S o u r c e . D z i ę k i t e m u e f e k t y p r a c y a n a l i t y k a m o ż n a w i e l o k r o t n i e i b e z s t r a t n i e w y k o r z y s t y w a ć , n i e p o n o s z ą c n a d m i e r n y c h k o s z t ó w n a f a c h o w e o p r o g r a m o w a n i e .PIŚMIENNICTWO
Hopfer A., Cymerman R., Nowak A., 1982. Ocena i waloryzacja gruntów wiejskich. PWRiL,
Warszawa.
Koter M., 1994. Od fizjonomii do morfogenezy i morfologii porównawczej. [W:] Zagadnienia
geografii historycznej osadnictwa w Polsce. UMK - UŁ, Toruń - Łódź.
Szymański M., 1969. Geodezja rolna w planowaniu przestrzennym wsi. PPWK, Warszawa
Wańkowicz W., 2010. Planowanie przestrzeni o wysokich walorach krajobrazowych - problemy
ekonomiczne. Komisja Krajobrazu Kulturowego. PTG, Sosnowiec.
Rozporządzenie Rady Ministrów z 12 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących
znacząco oddziaływać na środowisko (Dz.U. nr 213, poz. 1397).
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 17 listopada 2011 r. w sprawie
bazy danych obiektów topograficznych oraz bazy danych obiektów ogólnogeograficznych,
a także standardowych opracowań kartograficznych (Dz.U. nr 279, poz. 1642).
D elim itacja obszarów na potrzeby planow ania przestrzennego
225
Ustawa z 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U. z 2004 r., nr 121,
poz. 1266).
Ustawa z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. nr 80,
poz. 717).
Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r., nr 142, poz. 1591).
A R E A S D E L I M I T A T I O N F O R S P A T I A L P L A N N I N G