Młodzież wiejska pogranicza polsko-ukraińskiego: potencjał czy bariera modernizacji?
21
0
0
Pełen tekst
(2) prefiguratywnej (jaką obecnie mamy) młodzie uczy dorosłych, jak korzystać z nowoczesnych technologii. Młoda generacja jest zwiastunem przyszło ci, jest innowacyjna i dzięki niej są mo liwe głębokie przekształcenia społeczeństwa. Młodzie jest traktowana jako zasób, który mo na wykorzystać w społeczeństwach przechodzących zmiany. Zaprezentowane koncepcje mo na wykorzystać przy analizie wpływu młodzie y na rozwój pogranicza. O rozwoju społeczeństwa mogą decydować dą enia i plany yciowe młodej generacji. Społeczno ć pogranicza, a szczególnie jej wiejska czę ć mo e się przekształcić, je li młodzie jej w tym pomo e. Newralgiczne dla przemian cywilizacyjnych wsi będą aspiracje, cele yciowe, plany edukacyjne, aspiracje osiedleńcze młodzie y. Czy będą one się wpisywały w zmiany, jakie zachodzą w globalnym społeczeństwie, czy raczej będą te zmiany blokowały? Narracja pesymistyczna w nieprzychylnym wietle stawia młodzie . Jest ona traktowana jako rywal w dostępie do pozycji społecznych i kategoria marginalna zagro ona wykluczaniem społecznym przez dorosłych [Giddens 2006]. Na niekorzystne poło enie młodzie y zwracał uwagę Henry A. Giroux [2003] nazywając ją ,,porzuconą generacją”. Doro li pozostawili młodzie zagubioną, zagro oną i pozbawioną przyszło ci. Na słuszno ć tej diagnozy wskazały narodziny ,,pokolenia oburzonych” w Europie i Ameryce. Giroux konstatuje, i coraz czę ciej młodzi ludzie są postrzegani jako jeszcze jeden cię ar dla społeczeństwa, młodzi ludzie nie stanowią ju czę ci dyskursu lepszej przyszło ci [za: Bauman 2012, s. 249]. Jak w takim przypadku mo na traktować młodzie pogranicza zamieszkałą na peryferiach, gdzie wszystkie niekorzystne zjawiska dotykające współczesną młodzie (bezrobocie, niskie płace, praca poni ej kwalifikacji, emigracja) są bardziej widoczne i dotkliwsze? Czy ta młodzie dorastająca w niekorzystnych warunkach społeczno-kulturowych będzie w stanie zapobiec dalszej marginalizacji tych terenów? Du e znaczenie dla analizy sytuacji młodzie y ma w tym przypadku kontekst społeczno-ekonomiczny. Piotr Sztompka pisał [2000, s. 17], e procesy społeczne zachodzą w przestrzeni opcji strukturalnych (ograniczonych okazji działania), dziedziczonych w postaci skumulowanego efektu działań wcze niejszych. Owe efekty, czyli ró ne dane społeczno-ekonomiczne, mogą mieć istotny wpływ na funkcjonowanie młodzie y, jak te jej plany i dą enia. W konsekwencji będą implikować przyszło ć peryferii. Z jednej strony, mo na zapytać, czy peryferyjno ć wzmacnia podziały na miasto i wie ; czy mo e jest odwrotnie: poło enie z dala od wielkich metropolii unifikuje młodzie . Ponadto potę nym narzędziem socjalizacji jest Internet i dzięki niemu postawy młodzie y mogą się upodabniać. Mo na te zapytać o to, czy młodzie ulokowana na peryferiach ma chęci, zasoby oraz potencjał, aby peryferie te modernizować. O niekorzystnej sytuacji rozwojowej pogranicza wiadczą ró ne miary rozwoju społecznego. Tereny przygraniczne nale ą do gorzej rozwiniętych w obu krajach. W Polsce Przemy l miał 74. pozycję w rankingu Local Human Development Index (LHDI) z warto cią 50,53, a więc najgorszą w ród pozostałych miast województwa podkarpackiego2. Sam powiat przemyski, w którego skład wchodzą obszary wiejskie, zajmował 301. pozycję z warto cią 31,48% i nale ał do jednych z najsłabiej rozwiniętych w kraju [Krajowy Raport o Rozwoju Społecznym... 2012]. Nale y te 2. Rzeszów miał 7. pozycję, Krosno 20., Tarnobrzeg 24.. 124.
(3) pamiętać, i w ujęciu globalnym Polska ma wy sze wska niki rozwoju ni Ukraina. Warto ć indeksu Human Developmen Index dla Polski wynosiła 0,813, dla Ukrainy 0,729 [Lista państw świata... 2013]. O sytuacji społeczno-ekonomicznej terenów, z których pochodzi badana młodzie mo emy wnioskować te z raportu na temat Euroregionu Karpackiego. Podkarpacie po polskiej stronie i obwód lwowski po stronie ukraińskiej charakteryzuje wy sza stopa bezrobocia, ni sze przeciętne wynagrodzenie oraz znacznie mniejsza warto ć PKB na 1 mieszkańca ni ka dy z obu krajów [Potencjał… 2012, s. 43]. TABELA 1. Wybrane charakterystyki społeczno-ekonomiczne pogranicza polsko-ukraińskiego TABLE 1. Selected social and economic characteristics of the Polish–Ukrainian border area Podkarpacie Ludno ć na wsi w % Przyrost naturalny na 1000 ludno ci Stopa bezrobocia Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w euro Gospodarstwa domowe posiadające dostęp do Internetu w % ogółu gospodarstw domowych Studenci szkół wy szych na 10 000 ludno ci Samochody osobowe zarejestrowane na 1000 ludno ci PKB na 1 mieszkańca w euro rednia PKB dla UE-27 Wska nik zatrudnienia Stopa bezrobocia 15–24 lata Stopa bezrobocia dla ludno ci z wy szym wykształceniem. 59 1,8 11,6. Polska 40 0,9 9,6. Obwód lwowski 40 -1,6 7,8. Ukraina 32 -4,4 8,1. 689. 807. 184. 213. 60 349. 63 476. – 632. – 544. 398 5600 42 50,1 30,1. 451 8100 61 – –. 107 1297 – – 19,5. 142 1825 – – –. 6,6. –. 7,9. –. ródło: Opracowanie własne na podstawie: Potencjał społeczno-gospodarczy Euroregionu Karpackiego 2008–2010, Rzeszów 2012.. Szczegółowe dane pokazujące charakterystykę społeczno-ekonomiczną pogranicza są zaprezentowane w tabelach nr 1 i 2. Wynika z nich, e liczba ludno ci w województwie podkarpackim i obwodzie lwowskim jest podobna. Prawie identyczna jest liczba mieszkańców w powiecie przemyskim i rejonie drohobyckim. Stolica subregionu na Ukrainie, tj. Drohobycz, ma więcej ludno ci ni Przemy l. Przyrost naturalny w obu województwach jest nieco wy szy ni rednia krajowa, jednak e w samych subregionach przyjmuje warto ć ujemną, co widać w tabeli 2. Stopa bezrobocia jest wy sza zarówno w regionie, jak i w subregionie po polskiej stronie. Po ukraińskiej stronie bezrobocie jest ni sze. Zarówno w jednym, jak i drugim regionie płace są rednio ni sze o 20% od redniej krajowej. Produkt krajowy brutto te jest ni szy w regionach ni w danym kraju. Je li we miemy pod uwagę stopę bezrobocia w ród młodzie y, to widać, e jest ono wysokie w obu regionach. Z danych dotyczących bezrobocia w ród ludzi z wy szym wykształceniem wynika, i nieco więcej jest bezrobotnych w obwodzie lwowskim. Widać te , e o ile na Podkarpaciu studentów jest mniej ni w kraju, o tyle w obwodzie lwowskim jest ich relatywnie więcej ni na całej Ukrainie. Co ciekawe, na Ukrainie jest więcej studentów ni w całej Polsce. 125.
(4) TABELA 2. Wybrane wska niki sytuacji ekonomicznej dla subregionu przemyskiego i drohobyckiego TABLE 2. Selected indices of the economic situation of the Przemy l and Drohobych subregions Przemy l Ludno ć wiejska w % Przyrost naturalny na 1000 ludno ci Saldo migracji na 1000 ludno ci Stopa bezrobocia. – -1,1 -5 18,5. Powiat przemyski 100 1,8 0,2 21,2. Drohobycz – 0 2,5 –. Rejon Drohobycz 92 -4,9 1,9 3,1. ródło: Opracowanie własne na podstawie: Pogranicze polsko-ukraińskie w liczbach. Rzeszów 2006.. Podsumowując, tereny, na których były realizowane badania, nale ą do słabiej rozwiniętych i mo na rzec, i nadal są tam widoczne procesy „długiego trwania”, a dziedzictwo historyczne czasów galicyjskich jest widoczne do dzisiaj. Wy sze bezrobocie, szczególnie w ród młodzie y, ni sze płace, ujemne saldo migracji i niski przyrost naturalny wskazują, i sytuacja społeczno-ekonomiczna pogranicza jest niekorzystna. Dominacja gospodarki rolno-przemysłowej, szara strefa, brak infrastruktury społecznej, słaba sieć połączeń kolejowych i drogowych, brak inwestorów zagranicznych – wszystko to wskazuje na du e zapó nienie cywilizacyjne regionu. Z jednej strony, podobieństwa historyczne, przestrzenne, kulturowe, ekonomiczne mogą mieć wpływ na warunki socjalizacji i postawy młodzie y w obu krajach. Nie powinno zatem być znaczących ró nic między młodzie ą: w mie cie i na wsi oraz po obu stronach granicy. Z drugiej strony, poło enie na peryferiach skazuje tę młodzie na emigrację do centrum. Za Bohdanem Jałowieckim i Sławomirem Kapralskim mo na powtórzyć, e bycie na peryferiach powoduje nie tylko deprywację ekonomiczną i społeczną, lecz tak e wpływa na ,,stan umysłu”. Mo e wzbudzać chęć zmiany tej sytuacji i wyrwania się ze swego rodowiska, ale mo e, nawet czę ciej, skłaniać do rezygnacji i waloryzowania peryferyjnej mentalno ci [Jałowiecki, Kapralski 2011, s. 9]. Powstaje pytanie, czy młodzie , która mo e stanowić główny zasób na tych obszarach, będzie mieć cechy, które pozwolą jej korzystnie wpłynąć na rozwój społeczno ci pogranicza. Czy mo e będzie tak, jak twierdzą cytowani autorzy, e młodzie , a szczególnie ta z wysokimi aspiracjami, opu ci te obszary, skazując je na dalszą marginalizację?. KONWERGENCJA WIEJSKIEJ MŁODZIEŻY? Młodzie wiejska jako przedmiot badań socjologicznych pojawiała się w ostatnich latach na warsztacie badawczym kilkakrotnie. Wystarczy wspomnieć badania takich autorów, jak: Krzysztof Gorlach, Zygmunt Seręga, Zbigniew Drąg [2003], Monika Kwiecińska-Zdrenka [2004], Ewa Sikora [2006], Krystyna Szafraniec [2010, 2011] czy zawarte w pracy zbiorowej Młodzież na wsi [2011]. Na temat wiejskiej młodzie y mo emy wnioskować te na podstawie badań CBOS: Młodzież 2008 [2009], Młodzież 2010 2011], Diagnozy Społecznej 2013 [2013] czy badań Bilansu Kapitału Ludzkiego [2010]. W wymienionych badaniach młodzie wiejska albo traktowana jest jako odrębna populacja [Gorlach, Seręga, Drąg 2003, Młodzież na wsi 2011] i analizowana jest tylko jej sytuacja, albo jest porównywana do młodzie y 126.
(5) miejskiej i prezentowana na jej tle [Kwiecińska 2004, Szafraniec 2010, 2011]. Istnieje tak e trzeci nurt badawczy, w którym młodzie wiejska – by tak rzec – niczym specjalnym się nie wyró nia, a miejsce zamieszkania rzadko uznawane jest za zmienną niezale ną w przeprowadzanych analizach, jak np. w publikacjach: Młodzież 2008 [2009], Młodzież 2010 [2011], Bilans Kapitał Ludzkiego [2010]. Być moe owo pomijanie w analizach zmiennej miejsca zamieszkania jest spowodowane tym, i nie ma większych ró nic między młodzie ą zamieszkałą na wsi i w mie cie. Za prawdziwo cią tej hipotezy przemawiają wyniki analiz baz danych Bilans Kapitału Ludzkiego, które pokazują, i uczniowie miejscy i wiejscy identycznie oceniają szkołę, mają podobne aspiracje, podobną znajomo ć języków obcych, identyczny dostęp do komputerów i Internetu [BKL 2010a]3. Podobne konkluzje płyną z lektury badań Młodzież 2008 [2009], Młodzież 2010 [2011], [Szafraniec 2010, 2011]. Wymienione wy ej badania, jak te wiele innych wskazują, i między młodzie ą wiejską a miejską nie ma większych ró nic. A je li one są, to raczej niewielkie. Według Szafraniec [2010] młodzie wiejska ma podobne aspiracje edukacyjne i statusowe co miejska. Jedynie w aspiracjach zawodowych ma ni sze oczekiwania. Większy wpływ na orientacje yciowe ma status rodziny pochodzenia ni miejsce zamieszkania. Wzorce udanego ycia – jak konstatuje w innym miejscu Szafraniec [2011, s. 370] – są podobne w ród młodzie y wiejskiej i miejskiej. Koncentrują się wokół warto ci afiliacyjnych, czyli warto ci typu społecznego, interesującej pracy, dobrej pozycji społecznej oraz barwnego i dostatniego ycia. Równie mobilno ć wiejskiej młodzie y – gotowo ć do podejmowania zarobkowych zajęć, zmian miejsca pracy, zmian miejsca zamieszkania jest podobna do miejskiej młodzie y. Na ten fakt zwracają te uwagę inni autorzy. Konstatują, i młodzie wiejska i miejska jest tak samo szczę liwa, podobnie ceni zdrowie, udane mał eństwo i wykształcenie, skłonna jest do aktywno ci społecznej [Młodzież na wsi 2011]. Badania młodzie y wskazują te na pewne zaobserwowane ró nice między młodzie ą ze wsi i miast. Z badań Młodzież 2008 [2009], Młodzież 2010 [2011] wynika, i młodzie wiejska jest mniej zadowolona z integracji europejskiej, bardziej religijna, czę ciej pesymistycznie patrzy w przyszło ć; jest kolektywistyczna, konformistyczna i uwa a, i ma mniejsze szanse na powodzenie w yciu. Szafraniec, analizując aspiracje edukacyjne młodzie y, pisze o stygmatyzacji wiejsko cią, co ma oznaczać rzadsze sięganie po lepsze oferty edukacyjne wiejskiej młodzie y [Szafraniec 2010, s. 27]. W Raporcie Młodzi 2011 konstatuje, i młodzie wiejska jest bardziej tradycyjna (przywiązanie do religii, rodziny, skromno ć, oszczędno ć, zaradno ć, spryt), jest bardziej konwencjonalna, zwyczajna, nastawiona na akceptację otoczenia [Szafraniec 2011, s. 370]. Zakłada się, e im więcej jest podobieństw młodzie y wiejskiej do miejskiej, tym większa szansa na skrócenie cywilizacyjnego dystansu między miastem a wsią. Młodzie będzie wpływać na przyszło ć obszarów wiejskich i będzie ona stanowiła jeden z głównych czynników modernizacji. Jej znaczenie i rola będą szczególnie wa ne w społeczeństwach peryferyjnych, wiejskich, gdzie mo e ona pełnić funkcję „pasa transmisyjnego” procesów modernizacyjnych [Gorlach, Seręga, Drąg 2003, Szafraniec 2011]. 3. Badania były zrealizowane na reprezentatywnej próbie uczniów szkół ponadgimnazjalnych w Polsce, n = 35712.. 127.
(6) Podobny dyskurs jest prowadzony w ród ukraińskich socjologów wiejskiej młodzie y [ 1996, 2002, 2007, 2008, Kowalisko 2010, ... 2012]. Z jednej strony, los i przyszło ć obszarów wiejskich zale ą od postaw i aspiracji wiejskiej młodzie y, ale z drugiej strony, podkre la się ró nicę między wiejską i miejską młodzie ą. Młodzie wiejska jest mniej mobilna, ma ni sze aspiracje zawodowe i jako ć ycia, wybiera gorsze szkoły, ma wy szy poziom takich cech, jakie przypisuje się tradycjonalizmowi, yje w gorszych warunkach ekonomicznych. Poniewa w jednym, jak i drugim kraju przywiązuje się du ą wagę do młodego pokolenia wsi i patrzy się na nią z perspektywy endogennych ródeł rozwoju [Szczepański 1958; Mannheim 2011], podstawowe staje się pytanie, czy młodzie wiejska będzie zdolna do modernizacji wsi, peryferii. W pewnej mierze zale eć to będzie od systemu warto ci młodzie y i zasobów społecznych, kulturowych, ekonomicznych. Zamieszkiwanie badanych na peryferiach z dala od wielkich metropolii mo e mieć te konsekwencje przejawiane w specyficznych dą eniach, celach, aspiracjach yciowych. Celem niniejszego artykułu jest próba udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy młodzie wiejska pogranicza jest zdolna do przekształceń tych obszarów. Przeprowadzone badania mają te dać odpowied na następujące pytania: Czy młodzie miejska ró ni się od wiejskiej w specyficznym kontek cie społeczno-ekonomicznym? Jakie są ró nice i podobieństwa między młodzie ą wiejską po obu stronach granicy polsko-ukraińskiej? Czy młodzie ta będzie siłą wspierającą modernizację i rozwój peryferii?. METODA I CEL BADAŃ Badania przeprowadzone na pograniczu polsko-ukraińskim mają pokazać sytuację młodzie y wiejskiej, biorąc pod uwagę jej zasoby, cele yciowe, aspiracje edukacyjne i zawodowe, cyfrowe kompetencje. Na podstawie przywoływanych we wstępie wyników badań mo na zało yć, i w ród badanej młodzie y miejskiej i wiejskiej będzie więcej podobieństw ni ró nic. Wpływ globalizacji, peryferyjne poło enie obu subregionów oraz dziedzictwo historyczne (dawny zabór austriacki, Galicja Wschodnia) sprawiają, i w ród młodzie y pojawia się więcej cech wspólnych ni ró nic. Je li zanikają ró nice między wiejską i miejską młodzie ą, to mo na oczekiwać, e dystans cywilizacyjny między miastem i wsią w kolejnych latach będzie ulegał zmniejszeniu. Prowadzone badania mają udzielić odpowiedzi na pytanie, jaka jest młodzie wiejska i czy będzie ona w stanie znacząco wpłynąć na rozwój tej czę ci terytoriów w obu państwach (większo ć to obszary wiejskie). Do zebrania danych wykorzystano metodę sonda ową. Badania zostały przeprowadzone w szkołach techniką ankiety audytoryjnej4 i objęły wszystkie szkoły ponadgimnazjalne w Drohobyczu, Przemy lu i okolicach na przełomie lat 2012 i 2013. Uzyskano razem 1301 ankiet; ze szkół przemyskich – 717, z drohobyckich – 584. 4. Zostały zrealizowane przez pracowników i studentów Państwowej Wy szej Szkoły Wschodnioeuropejskiej w Przemy lu, Uniwersytetu Rzeszowskiego i przez pracowników Katedry Prawoznawstwa, Socjologii i Politologii Państwowego Uniwersytetu Pedagogicznego im. Iwana Franki w Drohobyczu.. 128.
(7) CHARAKTERYSTYKA BADANEJ ZBIOROWOŚCI Spo ród polskich respondentów w Przemy lu mieszkało 33%, na wsi i w małych miasteczkach 67%. Na Ukrainie z Drohobycza pochodziło 52%, z małego miasteczka i wsi 48%. W Polsce w liceum ogólnokształcącym było 66% uczniów z Przemyla i 51% ze wsi i małych miasteczek. W technikum uczyło się 34% przemyskiej młodzie y i 49% młodzie y wiejskiej. Na Ukrainie w liceum ogólnokształcącym było 88% młodzie y z Drohobycza i 42% młodzie y z małych miasteczek i wsi. W liceum zawodowym znalazło się 6% drohobyckiej młodzie y i 32% młodzie y pozostałej. Analogicznie warto ci dotyczyły technikum: 6% respondentów pochodziło z Drohobycza i 26% z innych, mniejszych miejscowo ci. Dane pokazują, i zarówno w Polsce, jak te na Ukrainie w liceach ogólnokształcących czę ciej uczy się młodzie miejska ni wiejska. Na Ukrainie ta ró nica jest jeszcze większa i widać, e młodzie ze wsi rzadziej uczęszcza do liceum. Czę ciej wybiera szkolnictwo rednie zawodowe. W Polsce jest podobnie, aczkolwiek ró nice te są du o mniejsze. Je li dodatkowo uwzględnimy płeć, to do liceum ogólnokształcącego w Polsce z miasta uczęszcza 68% dziewcząt i 64% chłopców. Z miasteczek i wsi do liceum chodziło 55% dziewcząt i 46% chłopców. Na Ukrainie w ród licealistów było 91% dziewcząt i 82% chłopców z Drohobycza. Z obszarów wiejskich pochodziło 55% dziewcząt i 31% chłopców. Zebrane obserwacje pokazują, i płeć w mniejszym stopniu ró nicuje cie ki edukacyjne uczniów miejskich ni wiejskich. Na Ukrainie widać tę ró nicę jeszcze wyra niej, tutaj cie ka edukacyjna młodzie y z obszarów wiejskich jest warunkowana płcią. Pewnie te ró nice mo na wyja nić wy szym poziomem tradycjonalizmu społeczeństwa ukraińskiego. Chłopcy mają krótkie cie ki edukacyjne i muszą mieć zawód, a dziewczęta są wysyłane do szkół licealnych dających szansę na uzyskanie wysokiej jako ci edukacji. Dane te wskazują, i w obu krajach kobiety będą przewa ać na studiach wy szych, gdy czę ciej uczą się w szkołach przygotowujących do studiów. TABELA 3. Wykształcenie ojca a miejsce zamieszkania w Polsce i na Ukrainie (w %) TABLE 3. Father’s educational background and place of residence in Poland and Ukraine (w %) Wykształcenie ojca Poni ej redniego rednie Powy ej redniego Razem. Polska miasto 32 38 30 100. wie 53 35 12 100. Ukraina miasto 20 64 16 100. wie 40 53 8 100. ródło: Jak w tabeli 2.. Dane przedstawione w tabeli pokazują, i ni sze wykształcenie czę ciej mają ojcowie wiejskich uczniów z obu krajów, aczkolwiek proporcje są tutaj podobne. Uczniowie z miast mają lepiej wykształconych ojców. rednie wykształcenie jest bardziej egalitarne i w Polsce miejsce zamieszkania nie ró nicuje posiadania tego typu wykształcenia przez ojca. Na Ukrainie nieco czę ciej rednim wykształceniem legitymują się miejscy ojcowie. Wy sze wykształcenie jest częstsze w ród ojców uczniów miejskich. Jednak e w tym przypadku ró nice między miastem a wsią są większe w Polsce ni na Ukrainie. 129.
(8) TABELA 4. Liczba ksią ek a miejsce zamieszkania w Polsce i na Ukrainie (w %) TABLE 4. The number of books and place of residence in Poland and Ukraine (w %) Liczba ksią ek Do 25 26–200 Powy ej 200 Razem. Polska miasto 9 55 36 100. wie 16 58 26 100. Ukraina miasto 11 55 34 100. wie 22 65 13 100. Jednym z wa nych wska ników poziomu kapitału kulturowego jest posiadanie ksią ek w domowej bibliotece, podobnie zresztą jak wykształcenie ojca. Dane pokazują, i na wsi przewa ają uczniowie, którzy mają mniej liczne księgozbiory. W miecie w obu krajach młodzie miejska ma bogatsze wyposa enie domowej biblioteki. W obu krajach sytuacja jest podobna, aczkolwiek na Ukrainie ró nice między miastem a wsią są większe ani eli w Polsce. Przeprowadzone analizy pokazują, i młodzie miejska ma większe zasoby kapitału kulturowego ni młodzie wiejska. Zarówno ten zinstytucjonalizowany, czyli wykształcenie ojca, jak i uprzedmiotowiony, tj. liczba ksią ek w domu, czę ciej posiadają maturzy ci z miast ni wsi, przy czym ró nice między miastem a wsią w tym zakresie są większe na Ukrainie ni w Polsce. TABELA 5. Wyposa enie gospodarstw domowych rodzin uczniów a miejsce zamieszkania w Polsce i na Ukrainie (w %)* TABLE 5. Household furnishings and place of residence in Poland and Ukraine (w %) Polska Ukraina miasto wie miasto wie Zmywarka do naczyń 32 28 19 11 Telefon komórkowy 97 99 98 99 Telewizor plazmowy lub LCD 79 76 53 48 Stacjonarny komputer 80 78 84 72 Laptop lub notebook 81 74 58 47 Działka rekreacyjna z domkiem letniskowym 33 19 40 36 Samochód osobowy 78 89 61 45 Stały dostęp do Internetu 93 92 89 73 Biurko do nauki 94 89 94 88 Własny pokój 78 86 77 76 * odpowiedzi nie sumują się do 100%, gdy w pytaniu mo na było wybrać więcej ni jedną odpowied Wyposa enie gospodarstw maturzystów. ródło: Jak w tabeli 2.. Sytuację materialną pokazują dane umieszczone w tabeli nr 5. Nale y zwrócić uwagę, i gospodarstwa domowe badanych maturzystów są nader dobrze wyposa one w ró ne dobra AGD. Telefony komórkowe, komputery, Internet, biurko do nauki ma większo ć badanych w obu krajach. Szukając ró nicy między miastem i wsią widać, i po polskiej stronie uczniowie miejscy czę ciej ni wiejscy mają laptopy (ró nica 7 p.p.5), działki i domki letniskowe (ró nica 14 p.p.), biurka do nauki (ró nica 5 p.p.). Za to wiejscy uczniowie częciej dysponują własnymi pokojami do nauki (ró nica 6 p.p.), samochodami (ró nica 11 p.p.). Młodzie miejska ma lepszą bazę wypoczynkową, a wiejska jest bardziej 5. W całym tek cie skrót oznacza punkty procentowe.. 130.
(9) zmotoryzowana. Generalnie ró nice między standardem materialnym w obu grupach maturzystów są niewielkie. Podobne dane dla maturzystów znajdują się w badaniach Bilans Kapitału Ludzkiego (BKL) [2010a]. W ród młodzie y wiejskiej komputer miało 97%, a miejskiej – 98%. Stały dostęp do Internetu deklarowało 91% młodziey wiejskiej i 95% miejskiej. Na zmniejszanie się ró nic między miastem a wsią w dostępie do nowych technologii wskazują te ostatnie wyniki badań Diagnoza Społeczna 2013 [Batorski 2013]. Na Ukrainie w domach uczniów w mie cie czę ciej ni na wsi były zmywarki do naczyń (ró nica 8 p.p.), telewizory LCD (ró nica 5 p.p.), komputery stacjonarne (ró nica 12 p.p.), laptopy (ró nica 11 p.p.), samochód osobowy (ró nica 16 p.p.), stały dostęp do Internetu (ró nica 16 p.p.), biurko do nauki (ró nica 6 p.p.). Zebrane obserwacje pokazują, i na Ukrainie dystans między miastem a wsią wcią się utrzymuje. Młodzie miejska jest lepiej wyposa ona w sprzęt komputerowy, dostęp do Internetu. Ma lepsze warunki do nauki. Reasumując, dostęp do nowoczesnych technologii i pomocy ułatwiających naukę jest podobny w ród obu grup młodzie y w Polsce. Natomiast na Ukrainie te ró nice są jednak większe i młodzie wiejska ma mniejszy dostęp do nowoczesnych technologii i nieco gorsze wyposa enie gospodarstw domowych. Na zakończenie charakterystyki zaprezentowana zostanie subiektywna ocena sytuacji materialnej samych respondentów. O tym, e yje biednie i skromnie w Polsce było przekonanych 12% uczniów z Przemy la i 9% z obszarów wiejskich. rednie warunki materialne zadeklarowało 44% miejskich uczniów i 46% wiejskich. Na dobre i bardzo dobre warunki materialne wskazało 45% osób w Przemy lu i 44% z miasteczek i wsi. Na Ukrainie jako złą i bardzo złą swoją sytuację materialną oceniło 6% w Drohobyczu i 12% na wsi. rednie warunki materialne podawało 54% uczniów z miasta i 56% ze wsi. Na dobrą i bardzo dobrą sytuację materialną wskazało 40% w mie cie i 33% na wsi. Podobną ró nicę między oceną sytuacji na wsi i w mie cie zaobserwowała w swoich badaniach Natalia Kowalisko [2010]. Podsumowując zebrane dane, nale y stwierdzić, i w Polsce młodzie wiejska ró ni się od miejskiej pod względem kapitału kulturowego. Ró nice w tym zakresie są wyra ne. Kapitał ekonomiczny, jak pokazują dane, nie jest warunkowany miejscem zamieszkania. Analogicznie jest z dostępem do nowoczesnych technologii w ród wiejskich maturzystów. Niestety, o ile polska wie ma szanse na zmniejszenie dystansu cywilizacyjnego w stosunku do miasta, o tyle na Ukrainie sytuacja na wsi zarówno pod względem posiadania kapitału kulturowego, jak te ekonomicznego czy dostępu do nowoczesnych technologii jest znacznie gorsza.. CELE ŻYCIOWE MATURZYSTÓW Młodzie na progu dorosło ci ma ju skonstruowane wizje swojego ycia. W okresie matur zapadają decyzje związane z dalszą edukacją, karierą zawodową. Wpływ na nie mają zarówno uwarunkowania rodowiskowe, kulturowe, ekonomiczne, przestrzenno-społeczne, jak te procesy globalizacji. Ten ostatni czynnik – poprzez kulturę popularną płynącą z gło ników radiowych, ekranów TV czy 131.
(10) monitorów komputerów – ma silne tendencje do unifikacji warto ci i wzorów yciowego sukcesu. Kiedy przyjrzymy się dominującym celom yciowym w ród obu grup młodzie y, to zobaczymy, e takie dą enia jak: rodzina, praca, przyjaciele, rozwijanie zdolno ci i zainteresowań, szacunek są uniwersalne. Widocznie wpisują się te cele w potrzeby młodzie y i są immanentnie związane z tą fazą yciową, na co wskazują podobne wyniki badań realizowanych w minionej epoce przez Stefana Nowaka [red.1989]. Podobne wyniki uzyskano na Ukrainie, gdzie w ród młodzie y wiejskiej edukacja, praca i rodzina stanowiły główne warto ci yciowe [ 2007; Paczkowski, Bezkorowajna 2010 ]. Są te pewne ró nice w celach yciowych między wiejską i miejską młodzie ą w obu krajach. W ród polskich respondentów czę ciej młodzie y miejskiej ni wiejskiej zale ało na ukończeniu wy szej uczelni (ró nica 10 p.p.). Za to na wsi czę ciej ni w mie cie wybierano takie cele, jak: rozwijanie zdolnoci i zainteresowań (ró nica 5 p.p.), zbawienie wieczne (ró nica 20 p.p.), niezale no ć od innych (ró nica 6 p.p.), pomaganie innym ludziom (ró nica 6 p.p.). Pozostałe cele cieszą się podobnym zainteresowaniem zarówno w ród młodzie y wiejskiej, jak i miejskiej. Uzyskane wyniki potwierdzają tezy Szafraniec [2010, 2011], i w Polsce nie ma większych ró nic między orientacjami yciowymi wiejskiej i miejskiej młodzie y. Je li ju , to jak widać, młodzie wiejska jest bardziej religijna, czę ciej altruistyczna. Z kolei młodzie miejska bardziej ceni wy sze wykształcenie. Na Ukrainie młodzie miejska czę ciej ni wiejska wybierała ycie dla przyjemno ci i zabawy (ró nica 12 p.p.), niezale no ć od innych (ró nica 5 p.p.). Młodzie wiejska czę ciej ni miejska wskazywała na takie cele yciowe, jak: ycie spokojne z dala od kłopotów dnia codziennego (ró nica 6 p.p.), zdobycie majątku, wysokie dochody (ró nica 9 p.p.), zbawienie wieczne (ró nica 7 p.p.). W przypadku pozostałych celów yciowych nie było większych ró nic między wiejską i miejską młodzie ą. Obserwacje młodzie y ukraińskiej są podobne, czyli nie pokazują du ych ró nic między wiejską a miejską młodzie ą. Owszem, podobnie jak w Polsce widać te ró nice, lecz są one niedu e. Młodzie z miast bardziej jest zorientowana hedonistycznie i indywidualistycznie. Z kolei młodzie wiejska jest nieco bardziej religijna, eskapistyczna i materialistyczna. Podsumowując analizowany wątek, nale y skonstatować zadziwiające podobieństwo między młodzie ą wiejską i miejską w obu krajach. Owszem, pojawiają się ró nice, ale są one niewielkie. Jednak e, je liby je ująć razem, to pokazują one, e wiejska młodzie pogranicza nieco czę ciej ma orientację tradycyjną, a miejska nowoczesną. Mo na te stwierdzić, i globalizacja ma większy wpływ na młodzie ni lokalne uwarunkowania.. ASPIRACJE EDUKACYJNE Z analizy celów yciowych wynika, i miejsce zamieszkania ró nicuje znaczenie wy szej edukacji tylko w przypadku polskiej młodzie y, a generalnie edukacja ma bardzo wa ne znaczenie w okre laniu szans yciowych maturzystów. W ród polskich respondentów kontynuować edukację po maturze zamierzało 52% respondentów z Przemy la i 45% ze wsi. Natomiast zamiar podjęcia pracy po 132.
(11) egzaminie dojrzało ci deklarowało 11% mieszkańców miasta i 17% – wsi. O łączeniu pracy z edukacją my lało 29% uczniów z miasta i 22% ze wsi. Nie miało sprecyzowanych planów yciowych w dniu badania 9% miejskich i 15% wiejskich respondentów. Na Ukrainie kontynuować naukę zamierzało 77% uczniów w Drohobyczu i 60% wiejskich maturzystów. Zamiar udania się do pracy wyraził 1% miejskich i 11% wiejskich uczniów. Łączyć edukację z pracą zamierzało 24% maturzystów z miasta i 19% ze wsi. Nie wiedziało, co będzie robić 2% w mie cie i 5% na wsi. TABELA 6. Cele yciowe a miejsce zamieszkania w Polsce i na Ukrainie (w %)* TABLE 6: Life aspirations and place of residence in Poland and Ukraine (in %) Cele yciowe. miasto Ukończenie wy szej uczelni 81 Szczę liwe ycie rodzinne 94 Zało enie własnego przedsiębiorstwa 33 ycie chwilą dla przyjemno ci i zabawy 48 Rozwijanie zdolno ci i zainteresowań 90 ycie spokojne, z dala od kłopotów dnia codziennego 83 Zdobycie majątku, wysokie dochody 84 Zdobycie ludzkiego szacunku 90 Znalezienie dobrej pracy 96 Zbawienie wieczne 48 Niezale no ć od innych 82 Pomaganie innym ludziom 77 Posiadanie przyjaciół 92 Osiągnięcie wysokiego stanowiska 74 Udział we władzy 17 * do analizy są wzięte odpowiedzi (bardzo zale y + zale y). Polska wie 71 96 31 52 95 83 88 94 97 68 88 83 96 77 21. Ukraina miasto 95 98 62 35 97 40 63 94 98 75 85 91 97 80 31. wie 92 97 61 23 94 46 72 95 97 82 80 87 97 82 32. ródło: Jak w tabeli 2.. Zebrane obserwacje pokazują, i zarówno w Polsce, jak i na Ukrainie kontynuować naukę, a tak e łączyć ją z pracą czę ciej zamierzała młodzie miejska ni wiejska. Podjęcie pracy po zdaniu matury czę ciej rozwa ali wiejscy respondenci w obu krajach. W Polsce do szkoły pomaturalnej zamierzało się udać 6% mieszkańców miasta i 13% – wsi. Studia licencjackie chciało skończyć 22% młodzie y ze wsi oraz tyle samo z miasta. O studiach magisterskich my lało 60% miejskich maturzystów i 54% ze wsi. Studia doktoranckie planowało 12% maturzystów z miasta i 11% ze wsi. Na Ukrainie szkołę pomaturalną chciało skończyć 6% młodzie y z miasta i 15% ze wsi. Studia licencjackie zamierzało podjąć 37% w mie cie i 39% na wsi. Na studia magisterskie wybierało się 38% maturzystów z miasta i 36% ze wsi. Zakończyć edukację na poziomie studiów doktoranckich zamierzało 19% mieszkańców miasta i 11% wsi. Dane wskazują, i poziom aspiracji edukacyjnych w obu krajach jest nieco wy szy w mie cie ni na wsi. wiadczy o tym wy szy odsetek wiejskiej młodzie y chętnej do edukacji w szkole policealnej. Młodzie miejska ma te większe ambicje edukacyjne, w Polsce to widać na poziomie studiów magisterskich, a na Ukrainie na poziomie studiów doktoranckich. Wraz z pojawianiem się inflacji dyplomów młodzie coraz czę ciej zaczyna rywalizować o dostęp do najlepszych uczelni, gdy to one dają szanse na osiągnięcie 133.
(12) wysokiego statusu społeczno-zawodowego [Hopper 1971]. Wiemy, e najlepsze uczelnie są zlokalizowane w metropoliach, a te słabsze na pograniczu. Analiza odpowiedzi na temat preferowanych uczelni pokazuje poziom aspiracji edukacyjnych. W Polsce studiować na uczelni w Przemy lu zamierzało 12% z Przemy la i 11% ze wsi. Studiować w Rzeszowie zamierzało 16% mieszkańców miasta i 28% młodzie y wiejskiej. W innym mie cie na Podkarpaciu chciało studiować 2% miejskiej i 6% wiejskiej młodzie y. W du ym mie cie (Kraków, Warszawa) planowało studia 68% z miasta i 54% ze wsi. Wyjazd na studia za granicę rozwa ało 3% młodzie y z miasta i 2% ze wsi. Na Ukrainie na studia w Drohobyczu zdecydowało się 22% respondentów z tego miasta, ze wsi było to 20%. Na studia we Lwowie było chętnych 50% mieszkańców miasta i 42% – wsi. W innym mie cie na Przykarpaciu chciało studiować 5% młodziey z miasta i 18% ze wsi. W du ym mie cie na Ukrainie (Odessa, Kijów) zamierzało studiować 20% miejskich maturzystów i 15% ze wsi. O studiach na zagranicznej uczelni my lało 7% młodych z miasta i 6% ze wsi. Zebrane obserwacje pokazują, i młodzie wiejska ma ni sze aspiracje edukacyjne i wybiera studia w mniej presti owych o rodkach akademickich. Zapewne wa ną rolę odgrywają tutaj kwestie kapitału kulturowego, ale równie ekonomicznego, który czę ciej jest na wy szym poziomie w mie cie ni na wsi. W związku z brakiem tych zasobów młodzie wiejska ostro niej podchodzi do wyborów uczelni. Druga konkluzja jest taka, i widać w tych aspiracjach „stygmatyzację wiejsko cią”, o której pisała Szafraniec [2010, s. 27]. W Polsce młodzie wiejska o niekorzystnych cechach statusowych ma mniej ambitne plany edukacyjne ni jej miejscy rówie nicy o tym samym statusie. Ta tendencja się pojawia na poziomie redniego i ni szego wykształcenia ojców. Przy wy szym poziomie wykształcenia ojca aspiracje wiejskiej i miejskiej młodzie y są podobne. Na Ukrainie sytuacja nieco się zmienia. Przy takim samym statusie edukacyjnym ojców, szczególnie w przypadku wy szego wykształcenia, maturzy ci ze wsi rzadziej wybierają studia w metropoliach i za granicą ni ich miejscy rówie nicy, co okre la ich ni sze aspiracje edukacyjne.. PRZYSZŁA PRACA, PŁACA I MIEJSCE ZAMIESZKANIA Z aspiracjami edukacyjnymi są związane plany zawodowe. Je li młody człowiek zamierza być specjalistą, musi najpierw skończyć studia wy sze. O dalszej karierze zawodowej decydują wcze niej obierane cie ki edukacyjne. To, jak wyglądają planowane trajektorie zawodowe, pokazują poni sze analizy. Z odpowiedzi na pytanie otwarte mo na wnioskować, i młodzie miejska ma bardziej ambitne aspiracje zawodowe. Czę ciej wybiera zawody specjalistów w zakresie prawa, psychologii, pedagogiki, medycyny, architektury. Młodzie wiejska rzadziej preferuje te zawody. Czę ciej w ród młodzie y wiejskiej pojawiają się zawody związane z usługami: kelner, fryzjer, kosmetyczka, mechanik, policjant, pomoc społeczna. Jedynie w przypadku takich profesji, jak in ynier czy informatyk nie było wyra nych ró nic. Analogiczne ró nice pojawiły się w ród młodzie y ukraińskiej. Czę ciej respondenci miejscy preferowali zawody specjalistów, a wiejscy zadowalali się zawodami robotniczymi i związanymi z usługami dla ludno ci. 134.
(13) Pracę w zakładzie państwowym preferowało tyle samo uczniów z miasta co ze wsi (24%). Podobnie było z wyborem prywatnego zakładu. W ród miejskiej młodzie y wskazało taki zakład 26%, w ród wiejskiej 25%. Równie nie było większych ró nic w przypadku wyboru pracy w firmie z kapitałem zagranicznym. W ród maturzystów z miasta chciało tam pracować 8%, na wsi 10%. Analogicznie wyglądał odsetek potencjalnych przedsiębiorców, czyli osób, które chciały zało yć firmę. Dla miejskiej młodzie y ten odsetek wynosił 21%, na wsi 19%. Nikt z badanych nie zamierzał pracować w gospodarstwie rolnym niezale nie od miejsca zamieszkania. Za granicę do pracy chciało wyjechać 13% młodych z miasta i 19% ze wsi. Zebrane odpowiedzi pokazują, i polska młodzie w mie cie i na wsi ma podobne aspiracje zawodowe. Nie ma niemal adnej ró nicy poza tym, e nieco większy odesetek młodzie y wiejskiej chce wyjechać do pracy za granicą. Nowo cią te nie jest fakt, i w tym na poły rolniczym regionie nikt powa nie nie my li o prowadzeniu gospodarstwa rolnego. Inaczej wyglądają dane zebrane na Ukrainie. W zakładzie państwowym chciało pracować 15% uczniów z miasta i 28% ze wsi. W zakładzie prywatnym odpowiednio 18% z miasta i 17% ze wsi. W firmie z kapitałem zagranicznym zamierzało podjąć pracę 18% z miasta i 14% ze wsi. Zało yć prywatną firmę chciało 24% miejskiej i 20% wiejskiej młodzie y. W gospodarstwie rolnym wyra ało chęć podjęcia pracy 1% wiejskiej młodzie y. Wyjechać za granicę chciałoby 20% młodych z miasta i 17% ze wsi. Wyniki są podobne do tych uzyskanych od polskich maturzystów i pokazują, i miejsce zamieszkania w zasadzie nie ró nicuje preferencji odno nie do pracy. Jedynie młodzie wiejska nieco czę ciej ni miejska chciała pracować w państwowym zakładzie. Mo e to wiadczyć o większej potrzebie stabilizacji i bezpieczeństwa. Zatem potwierdza się, i młodzie wiejska na Ukrainie ma wyra niejszą orientację materialistyczną. Ponadto, jak pokazują dane, młodzie wiejska w obu państwach nie łączy swoich karier zawodowych z rolnictwem. Zapytano te respondentów o spodziewane zarobki. W Polsce maturzy ci z miasta wskazywali na pensję minimalną w granicach 2550 zł netto, na wsi ta kwota wynosiła 2379 zł. Zarobki satysfakcjonujące w ród miejskiej młodzie y były okre lone na poziomie 4510 zł, w ród uczniów ze wsi ta kwota wyniosła 3863 zł. Odnosząc podane kwoty do tych realnie uzyskiwanych przez absolwentów studiów wy szych na rynku pracy, tj. 1836 zł [BKL 2013], mo na skonstatować, i te aspiracje dochodowe są zdecydowanie zawy one6. Na Ukrainie minimalne zarobki w ród miejskiej młodzie y zostały okre lone na poziomie 3187 hrywien, uczniowie na wsi podali kwotę 3713 hrywien. Płaca uznana za satysfakcjonującą w ród miejskiej młodzie y została okre lona na poziomie 6805 hrywien, uczniowie ze wsi podali kwotę 6769 hrywien. Biorąc pod uwagę realia ukraińskie, gdzie zarobki netto wynoszą 2000–2500 hrywien [i
(14) -... 2012] aspiracje płacowe są jeszcze bardziej zawy one7. 6. Po przeliczeniu na euro było to 428 EUR. Na uwagę zasługuje fakt, e pracodawcy uwa ają, i jednym z czynników bezrobocia w ród młodzie y są nierealistyczne oczekiwania płacowe. Takie głosy mo na było usłyszeć podczas seminarium po więconemu wynikom BKL w 2013 roku w Krakowie. 7 W przeliczeniu na euro realne zarobki na Ukrainie w ród młodzie y wynoszą od 121 do 152 EUR.. 135.
(15) W Polsce nieco wy sze aspiracje zarobkowe ma młodzie miejska ni wiejska, biorąc pod uwagę zarówno płacę minimalną, jak te satysfakcjonującą. Na Ukrainie pojawiła się ró nica tylko na poziomie oczekiwanej płacy minimalnej. Większe aspiracja miała w tym przypadku młodzie wiejska ni miejska, lecz ró nica jest niewielka. Je li porównać aspiracje płacowe do dochodów uzyskiwanych przez młodzie w obu krajach, to oka e się, i w Polsce deprywacja relatywna mo e być ni sza ni na Ukrainie. Sam fakt jej występowania mo e wywoływać w ród młodzie y poczucie niezadowolenia i kontestacji realiów społeczno-ekonomicznych, co było widoczne na Ukrainie w trakcie protestów na Majdanie na przełomie lat 2013 i 2014. Kolejną reakcją wywołaną przez poczucie deprywacji mo e być emigracja młodzie y z kraju. Aspiracje zawodowe są wa nym elementem to samo ci młodzie y, gdy pozwalają oszacować wpływ młodzie y na przyszły rozwój lokalnych struktur. Na podstawie analizowanych danych mo na skonstatować, i wie na pograniczu będzie się zmieniać i dezagraryzować, gdy z rolnictwem nikt nie chce łączyć swoich losów yciowych. Jednak bez zapytania maturzystów o aspiracje osiedleńcze trudno wypowiadać się na temat przyszło ci wsi, jak te wpływu tej młodzie y na modernizację peryferii. W związku z tym zapytano te maturzystów o to, gdzie chcieliby zamieszkać i pracować w przyszło ci. Z odpowiedzi wynika, i w ród polskich respondentów nie zamierzało opuszczać swojego miejsca zamieszkania 14% z Przemy la i 17% ze wsi. Przenie ć się na wie w regionie Podkarpacia zamierzało 3% z miasta i 4% ze wsi. Zamieszkać w małym miasteczku na Podkarpaciu chciało 2% miejskiej młodzie y i 4% wiejskiej. Zamieszkać w Przemy lu planowało 2% miejskiej młodzie y i 3% wiejskiej. Z kolei osiedlić się w Rzeszowie chciało 4% respondentów z miasta i 8% ze wsi. Wyjechać do miasta metropolitalnego chciało 40% młodzie y z miasta i 30% młodych ze wsi. Na wsi, w małym miasteczku poza Podkarpaciem chciało zamieszkać 3% z miasta i 5% ze wsi. O wyje dzie za granicę my lało 19% z miasta i 14% ze wsi. Nie miało zdania 14% w obu grupach. TABELA 7. Mobilno ć a miejsce zamieszkania w Polsce i na Ukrainie (w %) TABLE 7. Mobility and place of residence in Poland and Ukraine (w %) Kategorie Tu, gdzie mieszkam Wie w moim regionie Wie /małe miasteczko na terenie kraju Małe miasteczko Przemy l/Drohobycz Rzeszów/Lwów Du e miasto w kraju Zagranica Nie wiem Razem. Polska miasto 14 3 3 2 2 4 40 19 13 100. wie 17 4 5 4 4 8 30 14 14 100. Ukraina miasto 10 1 1 – 9 20 15 36 8 100. wie 25 3 – 7 2 19 10 26 8 100. ródło: Jak w tabeli 2.. Zebrane obserwacje pokazują, i jedna czwarta maturzystów zamierza osią ć na wsi. Reszta respondentów będzie się starać wyjechać poza region. Chęć ucieczki pojawia się te w ród przemyskiej młodzie y. Młodzie in gremio 136.
(16) pozbawi subregion szans na zmianę. Trudno te mieć nadzieję, i wie ulegnie głębszym przeobra eniom, kiedy wyjedzie z niej młodzie , szczególnie ta z wysokimi aspiracjami. W ród respondentów z Ukrainy pozostać w dotychczasowym miejscu zamieszkania zamierzało 10% młodzie y z Drohobycza i 25% ze wsi. Na wsi w regionie przykarpackim chciało zamieszkać 1% z miasta i 3% ze wsi. W małym miasteczku planowali zamieszkać tylko respondenci ze wsi (7%). W Drohobyczu zamierzało zamieszkać 9% z małych miasteczek i 2% ze wsi. We Lwowie odpowiednio: 20% z miasta i 19% ze wsi, a w innym du ym mie cie – 15% z miasta i 10% ze wsi. O wyje dzie za granicę my lało 36% młodych z miasta i 26% ze wsi. Niezdecydowanych było około 8% w obu grupach młodzie y. W ród młodzie y ukraińskiej widać większe ró nice między mobilno cią wiejskiej i miejskiej młodzie y. Młodzie miejska czę ciej chce wyjechać do metropolii w kraju i za granicę. Młodzie wiejska jest bardziej tradycyjna, ponad 1/3 zamierza mieszkać w przyszło ci na wsi. Pozostali chcą tę wie opu cić. Pozytywne jest to, e Lwów jako stolica regionu mo e liczyć na 1/5 młodzie y zarówno ze wsi, jak i z miasta. Jednak e du a grupa młodzie y lokuje swoje aspiracje yciowe poza granicami Ukrainy. Postawy wobec emigracji polskiej wiejskiej i miejskiej młodzie y niewiele się ró nią. Młodzie miejska ma nieco ambitniejsze aspiracje osiedleńcze, czę ciej chce yć w metropoliach poza regionem. Na Ukrainie ró nice te między wiejską a miejską młodzie ą są wyra niejsze. Dalej mo na przywoływać tradycjonalizm vs nowoczesno ć i stwierdzić, i młodzie miejska Ukrainy znajduje się bli ej nowoczesno ci. Tutaj znajdujemy potwierdzenie wcze niejszych tez. Druga kwestia, nie mniej istotna, to wpływ tych decyzji na rozwój regionu i kraju. Dane polskie pokazują wyra nie, i pogranicze będzie skazane na marginalizację społeczno-ekonomiczną. Ju nie chodzi nawet o to, e Przemy l jako stolica subregionu nie ma adnych atutów, które czyniłyby go atrakcyjnym w oczach młodzie y, ale nawet Rzeszów przegrywa zdecydowanie z innymi miastami. W związku z tym Podkarpacie, a przede wszystkim pogranicze, nie mają szans na rozwój. Je li młodzie tutaj nie zostanie, to pró no szukać szans na poprawę sytuacji społeczno-ekonomicznej w funduszach z Unii Europejskiej. Rozwój peryferii nie jest mo liwy dzięki czynnikom zewnętrznym (dotacjom unijnym), mo e się on dokonać jedynie dzięki istnieniu wewnętrznych sił [Gorzelak 2008]. Potwierdzają to te analizy wpływu wydatków z UE na rozwój gospodarki regionu [Raport Polska... 2011]. Owe dane ukazują tak e, jak olbrzymią rolę w obecnych realiach odgrywają metropolie. Regiony, które są pozbawione metropolii, przygrywają wy cig o pozyskanie młodzie y. Na terenie Ukrainy znajduje się Lwów (ponad 750 tys. mieszkańców) i miasto to jest czynnikiem wzrostu dla pogranicza ukraińskiego. Jednak e je li przyjrzymy się całemu pograniczu, to trudno o optymizm, gdy większo ć młodzie y po obu stronach granicy zamierza te tereny opu cić. Pojawia się ,,drena mózgów” i nikt ani nic nie jest w stanie go w najbli szych czasach zatrzymać. Na wkład młodzie y w rozwój pogranicza, a szczególnie terenów wiejskich raczej nie ma co liczyć. 137.
(17) CYFROWE KOMPETENCJE Na koniec prezentacji wyników badań zostanie poddane analizie uczestnictwo młodzie y w cyfrowej rzeczywisto ci. Po pierwsze, Internet homogenizuje postawy, tworzy ramy społecznej socjalizacji. Młodzie ze rodowisk ubogich kulturowo moe zdobywać ró nego rodzaju wiedzę w Internecie. Po drugie, Internet zbli a peryferia z centrami. Dzięki niemu bariery odległo ci zostają przekroczone. Po trzecie, w Internecie widzi się szansę na zbli enie wiejskiej i miejskiej młodzie y w sensie kulturowym. Na to zwracała uwagę Szafraniec [2011, s. 373], twierdząc, i dzięki rozwojowi sieci i infrastruktury na wsi będzie mo na zmniejszyć obszary mentalnego, społecznego i obywatelskiego wykluczania poprzez dostępno ć do forów, na których toczy się ycie większo ci młodzie y miejskiej. O zbli aniu się wsi do miasta wiadczą dane na temat korzystania z Internetu. Z uzyskanych danych wynika, i w Polsce w ród maturzystów z Internetu korzysta 99% w mie cie i na wsi. W domu korzysta z niego 98% młodzie y w miastach i 96% na wsi. Młodzie wiejska korzysta te z Internetu w szkole (3%). Profil na portalu społecznociowym posiada 93% miejskich i 90% wiejskich respondentów. Codziennie z Internetu korzysta 91% w mie cie i 83% na wsi. Kilka razy w tygodniu – 7% w mie cie i 14% na wsi. Raz na tydzień – odpowiednio 2% w mie cie i 4% na wsi. Dane wskazują, i miejsce zamieszkana nie ró nicuje w znaczący sposób dostępu do Internetu. Jedynie, jak pokazują zebrane obserwacje, młodzie miejska bardziej intensywnie korzysta z niego. Na Ukrainie z Internetu korzysta 98% maturzystów z miasta i 96% ze wsi, przy czym w domu – 95% w mie cie i 90% na wsi, a w szkole – 2% młodzie y ze wsi. W kawiarence internetowej – 1% w mie cie i 2 % na wsi. U znajomych/rodziny 2% w mie cie i 5% na wsi. Profil na portalu społeczno ciowym posiada 97% w mie cie i 91% na wsi. Pytani o często ć korzystania z Internetu badani odpowiadali, e codziennie korzysta z Internetu 84% w mie cie i 76% na wsi. Kilka razy w tygodniu – 14% w mie cie i 17% na wsi. Raz na tydzień korzysta tylko młodzie na wsi (4%). Kilka razy w miesiącu – 1% w mie cie i 2% na wsi. Dostęp do Internetu na Ukrainie w ród młodzie y jest powszechny. Młodzie miejska nieco czę ciej jest w posiadaniu profilu na portalu społeczno ciowym i częciej te korzysta z Internetu. Sytuacja jest podobna do tej zaobserwowanej po polskiej stronie. Więcej te na temat podobieństw i ró nic między wiejską i miejską młodzie ą poka ą dane o sposobach wykorzystania Internetu. Najczę ciej polscy respondenci wykorzystują Internet do przeglądania stron WWW, sprawdzania poczty, zbierania materiałów do nauki i słuchania muzyki. Te oraz inne mniej popularne sposoby wykorzystania Internetu są identyczne w ród wiejskiej i miejskiej młodzie y. Są te pewne ró nice, jednak e poza jednym przypadkiem są one niewielkie. Młodzie miejska czę ciej ni wiejska za pomocą Internetu uczestniczy w grupach i forach dyskusyjnych (ró nica 6 p.p.), robi zakupy przez Internet (ró nica 5 p.p.), korzysta z banku przez Internet (ró nica 17 p.p.), uczestniczy w aukcjach internetowych (ró nica 5 p.p.), gra w gry sieciowe (ró nica 6 p.p.), czyta gazety przez Internet (ró nica 6 p.p.). Za to młodzie wiejska czę ciej ciąga darmową muzykę i filmy (ró nica 5 p.p.), ogląda telewizję przez Internet (ró nica 9 p.p.). 138.
(18) TABELA 8. Sposób korzystania z Internetu a miejsce zamieszkania w Polsce i na Ukrainie (w %) TABLE 8. Ways of using the Internet and place of residence in Poland and Ukraine (w %) Sposób korzystania z Internetu Sprawdzanie i wysyłanie poczty elektronicznej (e-mail) Korzystanie z komunikatorów (takich jak ICQ, Gadu-Gadu itp.) Uczestniczenie w czatach Uczestniczenie w grupach lub forach dyskusyjnych Telefonicznie przez Internet (VoIP, Skype), Przeglądanie stron WWW Zbieranie materiałów potrzebnych do nauki Uczestniczenie w kursach lub szkoleniach przez Internet Szukanie pracy, wysyłanie ofert dotyczących zatrudnienia Kupowanie produktów przez Internet (poza aukcjami) Korzystanie z banku przez Internet Uczestniczenie w aukcjach internetowych Granie w gry sieciowe przez Internet ciąganie darmowego oprogramowania ciąganie darmowej muzyki, filmów Tworzenie lub modyfikowanie własnej strony WWW lub bloga Uzyskiwanie informacji ze stron internetowych instytucji publicznych (szkoły, uczelnie wy sze) Pobieranie lub wypełnianie formularzy urzędowych (rejestracja do szkoły) Słuchanie muzyki lub radia przez Internet Oglądanie telewizji przez Internet Rezerwacja biletów (np. lotniczych, do kina, do teatru) Czytanie gazet przez Internet Umawianie się na randki i szukanie partnerów. Polska miasto. wie. Ukraina miasto wie. 87. 87. 68. 56. 63 28 42 42 98 88. 59 28 36 44 98 92. 36 38 32 78 83 93. 31 28 26 64 75 88. 15. 18. 57. 47. 19. 18. 17. 25. 50 46 34 54 49 69. 45 29 29 48 47 74. 24 15 15 44 73 88. 19 19 10 50 71 87. 14. 13. 37. 36. 64. 63. 58. 49. 15 84 44. 17 85 53. 24 88 58. 18 84 66. 21 43 11. 22 37 13. 20 26 68. 12 30 74. ródło: Jak w tabeli 2.. Wyniki analiz ukazują, i miejsce zamieszkania w niewielkim stopniu ró nicuje korzystanie z Internetu. Na dwadzie cia trzy czynno ci zanotowano ró nice tylko w przypadku o miu. Młodzie miejska z Polski czę ciej wykorzystuje Internet w celach merkantylnych i to wykorzystanie jest bardziej wszechstronne. Za to młodzie wiejska korzysta czę ciej z Internetu, aby dotrzeć do wytworów kultury popularnej w celach rozrywkowych. Uzyskane wyniki badań odpowiadają tym, które zostały zaprezentowane w Diagnozie Społecznej 2013 [Batorski 2013, s. 339]. Miejscy respondenci czę ciej wykorzystywali Internet w celach ekonomicznych. Mieszkańcy wsi czę ciej wykorzystywali go do rozrywki i komunikacji. Jednak e te ró nice ze względu na miejsce zamieszkania nie były du e. Jedynie u ywanie Internetu w celach ekonomicznych wyra nie okre lało miejsce zamieszkania. Na Ukrainie sytuacja jest nieco bardziej zło ona. Ró nice w korzystaniu z Internetu są wyra niejsze. Wysoką popularno ć w obu grupach młodzie y ma słuchanie muzyki i ciąganie muzyki i filmów. Jak widać, korzystanie z rozrywki jest niezale ne 139.
(19) od miejsca zamieszkania. Szukając ró nic, widać na podstawie badań, i młodzie miejska czę ciej ni wiejska wykorzystuje Internet do sprawdzania i wysyłania poczty elektronicznej (ró nica 6%), korzystania z komunikatorów (ró nica 5 p.p.), uczestniczenia w czatach (ró nica 10 p.p.), uczestnictwa w grupach i forach (ró nica 6 p.p.), telefonowania przez Skype (ró nica 14 p.p.), przeglądania stron WWW (ró nica 8 p.p.), zbierania materiałów do nauki (ró nica 5 p.p.), uczestniczenia w kursach i szkoleniach (ró nica 10 p.p.), kupowania produktów przez Internet (ró nica 5 p.p.), uczestnictwa w aukcjach internetowych (ró nica 5 p.p.), pozyskiwania informacji ze stron internetowych instytucji publicznych (ró nica 5 p.p.), pobierania i wypełniania formularzy ze stron internetowych (ró nica 6 p.p.), rezerwacji biletów lotniczych (ró nica 8 p.p.). Młodzie wiejska czę ciej wykorzystuje Internet do umawiania się na randki (ró nica 6 p.p.), oglądania telewizji przez Internet (ró nica 8 p.p.), uczestniczenia w grach sieciowych (ró nica 6 p.p.), szukania pracy, wysyłania ofert (ró nica 8 p.p.). Z zebranych danych wynika, i sposób korzystania z Internetu ró nicuje miejsce zamieszkania. Młodzie miejska, trzymając się wcze niej stosowanych typologii, czę ciej wykorzystuje Internet do celów ekonomicznych, komunikacyjnych. W ród tej młodzie y widać te bardziej wszechstronne wykorzystanie Internetu, zaczynając od korzystania z poczty i na załatwianiu spraw urzędowych kończąc. Wykorzystuje go te do celów edukacyjnych. Dzięki Internetowi potrafi ona zaspokoić czę ciej swoje ró ne potrzeby. Młodzie wiejska czę ciej wykorzystuje Internet do zapewnienia sobie rozrywki i w celach towarzyskich. Tutaj pojawia się podobieństwo z wiejską młodzie ą z Polski, która miała przewagę w korzystaniu w tym celu z Internetu. Reasumując, miejsce zamieszkania czę ciej ma wpływ na korzystanie z nowych technologii na Ukrainie ni w Polsce. W obu krajach młodzie miejska czę ciej korzysta z Internetu bardziej wszechstronnie i wykorzystuje go w celach ekonomicznych. Na wsi, je li pojawia się przewaga, to jest ona widoczna w aspekcie rozrywki. Młodzie wiejska kompensuje w ten sposób braki w infrastrukturze. Zapewne o owych ró nicach w zastosowaniu Internetu decydują zasoby kulturowe i ekonomiczne. Z charakterystyki badanej zbiorowo ci wynika, i w mie cie zasoby te są większe, ró nice owe szczególnie widać na Ukrainie. Jednak e najwa niejszym wnioskiem jest to, i ró nice nie są du e, a w Polsce prawie ich nie widać.. ZAKOŃCZENIE Wyniki prowadzonych badań nad młodzie ą wiejską pogranicza polsko-ukraińskiego wskazują, i po stronie polskiej więcej jest podobieństw ni ró nic, co potwierdza pojawiające się doniesienia z badań Szafraniec [2011]. Na Ukrainie ró nice te są nieco większe i młodzie miejska jest nieco bardziej nowoczesna (w sensie wy szych aspiracji), a wiejska jest bardziej tradycyjna. Jednak e owe ró nice nie są a tak du e, jak to bywało w poprzednich latach [ 2008]. Ponadto, je li popatrzymy na młodzie wiejską i miejską po obu stronach granicy, to widzimy, e młodzie wiejska dysponuje ni szym kapitałem kulturowym, ma mniejsze zasoby ekonomiczne, uczęszcza do gorszych szkół, jest bardziej religijna i tradycyjna 140.
(20) (zorientowana na rodzinę, spokojne ycie), ma skromniejsze aspiracje edukacyjne, czę ciej skłonna jest pozostać w miejscu zamieszkania, mniej intensywnie korzysta z Internetu, czę ciej wykorzystuje go do celów rozrywkowych. Druga kwestia, znacznie istotniejsza, to wpływ młodzie y na przyszło ć pogranicza. Z jednej strony mo na zauwa yć, i upodobnienie się wiejskiej młodzie y pod względem aspiracji do miejskich rówie ników będzie skutkowało opuszczeniem rodzinnej wsi i regionu w ogóle. Młodzie , mając wysokie aspiracje, nie ma czego szukać na peryferiach, gdzie dominuje gospodarka przemysłowo-rolnicza. Zresztą nie chodzi tutaj o samą wie , ale cały obszar pogranicza, gdy w jeszcze większym stopniu młodzie zamierza opu cić stolicę subregionu. W kontek cie peryferii zbli enie się kulturowe wiejskiej młodzie y do miejskiej niewiele daje. Tak jak to przedstawiał Józef Chałasiński [1969] pisząc o wsi, e szkoła przygotowuje dziecko wiejskie do pozawiejskich stosunków społecznych, tak obecnie mo na powiedzieć, i wie nieznacznie skorzysta na tej kulturowej konwergencji. W większo ci beneficjentami są metropolie w kraju i za granicą. Z kolei na Ukrainie ten dystans wiejskiej młodzie y do miejskiej jest większy, co implikuje te trudno ci w dostosowaniu się ukraińskiej wsi do procesów gwałtownych zmian, jakie się tam pojawiają. Mo na zało yć, i młodzie o wysokich aspiracjach yciowych opu ci pogranicze szukając lepszego ycia w Polsce lub innych krajach UE. Dla przyszło ci pogranicza wyniki tych badań nie są optymistyczne, procesy, jakie widać dzisiaj: wysoka migracja, niski przyrost naturalny, niskie płace i wysokie bezrobocie będą się nasilać. Czy by młodzie okazała się czynnikiem peryferyzacji peryferii? Jej rola mo e być zgoła odmienna ni ta wykazywana do tej pory przez Mannheima [2011].. BIBLIOGRAFIA Batorski D. 2013: Polacy wobec technologii cyfrowych – uwarunkowania dostępno ci i sposobów korzystania. [w:] Diagnoza Społeczna 2013 Warunki i Jako ć ycia Polaków. Raport. [Special issue]. Contemporary Economics nr 7, s. 317–341. Bauman Z. 2012: To nie jest dziennik. Wydawnictwo Literackie, Kraków. Bilans Kapitału Ludzkiego 2010: (http://bkl.parp.gov.pl/raporty-i-edycja-badan-listopad 2013). Bilans Kapitału Ludzkiego 2010a: (http://bkl.parp.gov.pl/bazy-danych-listopad 2013). Bilans Kapitału Ludzkiego 2013: (http://bkl.parp.gov.pl-maj 2014). Chałasiński J. 1969: Społeczeństwo i wychowanie. PWN, Warszawa. .. 1996: . ,
(21) . .. 2002: ( ), : #
(22) $ %.
(23) . – ' ((): '*+, . 27. C. 206–214. .. 2007: : "# – : /%. %$
(24) . – .68 / 2 . . .3.4$. –.: - 53+ 6.3. * , c. 213–220. .O. 2008: : - " " . (http://www.lib.uaru.net/diss/cont/349823.html-listopad2013). Diagnoza Społeczna 2013: Warunki i Jako ć ycia Polaków – Raport. [Special issue]. Contemporary Economics nr 7. Giddens A. 2006: Socjologia. PWN, Warszawa.. 141.
(25) Giroux H.A. 2003: The Abandoned Generation. Democracy Beyond the Culture of Fear. Palgrave Macmillan, New York. Gorlach K., Seręga Z., Drąg Z. 2003: Młode pokolenie wsi III Rzeczypospolitej. ISP, Warszawa. Gorzelak J. 2008: Regiony Polski wschodniej i zachodniej – ujęcie porównawcze. [w:] Historyczno-kulturowe uwarunkowania rozwoju Polska–Ukraina, G. Gorzelak, A. Tucholska (red.). Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa. Hopper E. 1971: A Typology for the Classifications of Educational System. [w:] Readings in the Theory of Educational Systems, E. Hopper (red.) London. Jałowiecki B., Kapralski K. 2011: Peryferie i pogranicza. O potrzebie różnorodności. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa. Kowalisko N. 2010: Dyferencjacja społeczna a samopoczucie współczesnej młodzie y ukraińskiej. [w:] Młodzi w społeczeństwie zmiany. Studia polsko-ukraińskie, M. Sroczyńska, J. Paczkowski (red.). Wy sza Szkoła Umiejętno ci, Kielce, s. 209–219. Krajowy Raport o Rozwoju Społecznym Polska 2012, 2013: Biuro Projektowe UNDP w Polsce,Warszawa.(http://www.mir.gov.pl/aktualnosci/polityka_rozwoju/Strony/MRR_wspolnie_z_ONZ_stworzylo_nowatorski_sposob_badania_rozwoju_spolecznego_Polski_130313.as px-pa dziernik 2013). Kwiecińska-Zdrenka M. 2004: Aktywni czy bezradni wobec własnej przyszłości. UMK, Toruń. Lista państw świata według wskaźnika rozwoju społecznego 2010, 2013: (http://pl.wikipedia.org/wiki/Lista_pa%C5%84stw_%C5%9Bwiata_wed%C5%82ug_wska%C5%BAnika_rozwoju_spo%C5%82ecznego, pa dziernik 2013). Mannheim K. 2011:Problem młodzie y w nowoczesnym społeczeństwie. [w:] Młodzież jako problem i jako wyzwanie ponowoczesności, K. Szafraniec, A. Marszałek (red.). Toruń, s. 11–33. Mead M. 2000: Kultura i tożsamość. Studium dystansu międzypokoleniowego. PWN, Warszawa. Młodzież 2008, 2009: CBOS, Warszawa. Młodzież 2010, 2011: CBOS, Warszawa. Młodzież na wsi. Raport 2011: Pracownia Badań i Innowacji „Stocznia”, Warszawa. & ' ( (1991–2011.p.) 2012: :;. Nowak S. (red.) 1989: Ciągłość i zmiana w tradycji kulturowej. PWN, Warszawa. Paczkowski J., Bezkorowajna M. 2010: wiat warto ci współczesnej młodzie y ukraińskiej. [w:] Młodzi w społeczeństwie zmiany. Studia polsko-ukraińskie, M. Sroczyńska, J. Paczkowski (red.). Wy sza Szkoła Umiejętno ci, Kielce, s. 91–115. Pogranicze polsko-ukraińskie w liczbach 2006: Urząd Statystyczny, Rzeszów. Potencjał Społeczno-Gospodarczy Euroregionu Karpackiego 2008–2010, 2012: Urząd Statystyczny, Rzeszów. Raport Polska 2011. Gospodarka–Społeczeństwo–Regiony, 2012: Warszawa. Sikora E. 2006: Aspiracje życiowe młodzieży z osiedli byłych PGR-ów. Wydawnictwo UWM, Olsztyn. i
(26) - <= > ii + ; 2012: (http://www.ukrstat.gov.ua-maj 2014). Szafraniec K. 2010: Młode pokolenie a nowy ustrój. IWiR PAN, Warszawa. Szafraniec K. 2011: Młodzi 2011. Raport. Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Warszawa. Szczepański J. 1958: Młodzie we współczesnym wiecie. Nowa Szkoła nr 9. Sztompka P. 2000: Trauma wielkiej zmiany. Społeczne koszty transformacji. ISP PAN, Warszawa..
(27) YOUNG PEOPLE LIVING IN THE RURAL AREAS NEAR THE POLISH-UKRAINIAN BORDER: A MODERNISATION POTENTIAL OR BARRIER? Abstract: The article presents the results of sociological research work on rural youth living in the Polish-Ukraininan border area. The study was based on a survey of 1,318 school-leavers at the end of 2012 and beginning of 2013 in upper secondary schools in Przemy l (Poland) and Drohobych (Ukraine). Many similarities were noted between young people living in rural and urban areas in both countries. In Poland, similarities were evident in the case of economic capital, access to modern technologies, life aspirations, professional aspirations and digital competence. On the other hand, differences were reported in the case of cultural capital as well as educational, pay and settlement aspirations. Young people from rural areas more often attended poorer schools and had lower cultural capital measured against their father's educational background and the number of books held. In addition young people from rural areas had lower pay expectations and more frequently wished to relocate to towns. In Ukraine, differences between young people from rural and urban areas were more conspicuous. Young people from rural areas more frequently attended poorer schools, had lower cultural and economic capital as well as more difficult access to modern technologies. These young people from rural areas had lower educational aspirations, were more statist-minded, less mobile and had lower digital competence. In addition, similarities between young people living in rural areas in both countries were reported. Young people from rural areas were more religious, had lower educational aspirations and, further, they less frequently used the Internet and when used it was more often for entertainment. These findings suggest that it should not be expected that youth will modernise the border area. Key words: Polish-Ukraininan border, rural youth, peripheries, life aspirations, digital competence.
(28)
Powiązane dokumenty