Medycyna Wet. 2007, 63 (11) Suplement 1494
Praca oryginalna Original paper
Cukrzyca jest ogólnowiatowym problemem medycz-nym, a ci¹gle rosn¹ca liczba chorych mo¿e wed³ug prognoz Robertsona i wsp. (22) osi¹gn¹æ w 2025 roku 300 mln osób. Bezporedni¹ przyczyn¹ cukrzycy jest brak insuliny lub jej nieprawid³owe oddzia³ywanie z receptoro-wym uk³adem komórek docelowych, który nie mo¿e byæ zrównowa¿ony udzia³em takich hormonów, jak: VIP, amy-lina, GLP-1, GIP czy CCK-8 na wydzielanie insuliny przez komórki B i glukagonu przez komórki A trzustki. Niepra-wid³owy metabolizm cukrów spowodowany ograniczon¹ mo¿liwoci¹ pobierania i metabolizowania cukrów i zwi¹-zane z tym niedobory energetyczne mog¹ prowadziæ w or-ganizmie cukrzyka do wielu chorób, takich jak: lepota, nieprawid³owa praca nerek, arterioskleroza, schorzenia uk³adu sercowo-naczyniowego i nerwowego (choroba Alzheimera) czy powstawania nowotworów (10). Problem dotyczy zarówno ludzi, jak i zwierz¹t. W terapii cukrzycy stosowane s¹ m.in. preparaty zawieraj¹ce jony Cr+3. S¹ one
niezbêdnym sk³adnikiem bior¹cym udzia³ w metabolizmie glukozy zarówno u organizmów zdrowych (2), jak i u cuk-rzyków (18) u ludzi oraz u zwierz¹t (23, 24).
Zalecane dawki i forma podania Cr(III) ró¿ni¹ siê w za-le¿noci od ród³a informacji oraz autorów prac (3, 4). Dodatek chromu do paszy wp³ywa na jakoæ tuszek zwie-rz¹t po uboju (8, 20). Stwierdzono równie¿, ¿e jony chro-mu stychro-muluj¹ metabolizm lipidów u fermowych brojlerów (13, 14, 16).
Celem badañ by³o okrelenie wp³ywu jonów chromu Cr+3
na metabolizm kwasów t³uszczowych u szczurów z wywo-³an¹ farmakologicznie cukrzyc¹ typu 1, ¿ywionych diet¹ o zmniejszonej wartoci energetycznej przez zast¹pienie czêci cukrów niestrawnymi fruktanami typu inuliny (FOS).
Materia³ i metody
Badania przeprowadzono na 80 rosn¹cych samcach szczu-rów Wistar (akceptacja Komisji Bioetycznej w Poznaniu, nr 93/2001). Po 48-godzinnej adaptacji, 72 szczurom podano w iniekcji dootrzewnowo roztwór streptozotocyny (STZ w bu-forze cytrynianowym, pH = 5,3) w dawce 60 mg ·kg1 m.c. Gru-pa kontrolna (K0) otrzyma³a w iniekcji sam bufor. Po 72 godzi-nach od iniekcji STZ u szczurów stwierdzono hiperglikemiê (> 16,7 mmol l1), po czym zwierzêta podzielono na 9 grup (po 8 w ka¿dej: K1, 1-8), o zbli¿onej redniej masie cia³a oraz stê¿eniu glukozy we krwi (16,7 ± 1,7 mmol l1) w ka¿dej gru-pie. Nastêpnie szczury ¿ywiono dietami AIN-93M (21) wzbo-gaconymi we fruktany i chrom(III), zgodnie z modelem dowiadczenia typu 23. Czynnikiem A by³ rodzaj fruktanów (A1 = inulina lub A2 = oligofruktoza), czynnikiem B poziom dodatku fruktanów (B1 = 5% lub B2 = 10% masy diety), a czyn-nikiem C poziom dodatku Cr(III) (C1 = 0,3 mg kg1 masy diety lub C2 = 5 mg · kg1 masy diety). Inulinê (Frutafit TEX, DP > 10, 95% inuliny) zakupiono w firmie Hortimex, a Oligo-fruktozê (Raftilose P95, DP 2-8, DP > 93,2% oligofruktozy) w firmie Arnauld Polska Sp z o.o. ród³em Cr by³ kompleks Cr(III) z kwasem propionowym, zsyntetyzowany wed³ug pro-cedury opisanej przez Earnshaw i wsp. (9). Grupê kontroln¹ zdrow¹ (K0) oraz grupê kontroln¹ chor¹ (K1) karmiono diet¹
Wp³yw suplementacji diety fruktanami i chromem(III)
na stê¿enie glukozy i insuliny w krwi oraz b-oksydacjê
w limfocytach szczurów z cukrzyc¹ typu 1*
)
ZBIGNIEW KREJPCIO, TOMASZ KURY£*, BOGDAN DÊBSKI*, RAFA£ W. WÓJCIAK
Katedra Higieny ¯ywienia Cz³owieka Wydzia³u Nauk o ¯ywnoci i ¯ywieniu AR, ul. Wojska Polskiego 31, 60-624 Poznañ *Katedra Nauk Fizjologicznych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej SGGW, ul. Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawa
Krejpcio Z., Kury³ T., Dêbski B., Wójciak R. W.
Effect of dietary supplementation with fructans and chromium(III) on blood glucose and insulin
and beta-oxidation in lymphocytes of type 1 diabetic rats
Summary
The 3-factorial study was designed to determine the effects of 5-week dietary supplementation with fructans (inulin or oligofructose, 5% or 10%) as well as a chromium(III) propionate complex (0.3 or 5 mg Cr/kg diet) on blood glucose and insulin, as well as b-oxidation of fatty acids in lymphocytes of STZ induced type 1 diabetic Wistar rats. Dietary inulin supplementation was more efficient in improving blood biochemistry vs. oligofructose. A high-fructan diet significantly lowered blood glucose, insulin resistance index (HOMA-R), and increased b-oxidation of fatty acids in lymphocytes of rats vs. low-fructan diet. Supplementary Cr(III) significantly decreased blood glucose, HOMA-R index and increased b-oxidation activity in lymphocytes of hyperglycemic rats. Moreover, many interaction effects between experimental factors influencing blood biochemical indices were found. The results suggest that dietary fructans and chromium(III) supplementation exerted beneficial effects on glucose and lipid metabolism, increasing the efficiency of their utilization in type 1 diabetic rats.
Keywords: fructans, chromium(III), rats, diabetes
*) Badania wykonane w ramach grantu KBN Nr 0528/P06/2002/23 w latach 2002-2005.
Medycyna Wet. 2007, 63 (11) Suplement 1495
bez dodatku fruktanów z zawartoci¹ Cr 0,3 mg kg1 diety. Grupy testowe: 1-8, karmiono dietami AIN-93 z modyfikacj¹ w zakresie kombinacji czynników dowiadczalnych, odpowied-nio: A1B1C1, A2B1C1, A1B2C1, A2B2C1, A1B1C2, A2B1C2, A1B2C2, A2B2C2. Dowiadczenie trwa³o 5 tygodni. Warunki dowiadczenia by³y nastêpuj¹ce: 12 h cykl wiat³o/noc, wilgot-noæ wzglêdna powietrza 55-60%, temperatura 19-21°C, poda¿ paszy i wody ad libitum. Po zakoñczeniu okresu testo-wego zwierzêta g³odzono przez 16 godzin, po czym usypiano (iniekcja thiopentalu, 40 mg kg1 m.c.), rozcinano pow³okê brzuszn¹ i pobierano krew z serca do analiz biochemicznych.
W niniejszym dowiadczeniu okrelono wskaniki bioche-miczne krwi, tj.: stê¿enie glukozy i insuliny w surowicy krwi, obliczono wskanik insulinoopornoci (HOMA-R) oraz ozna-czono b-oksydacjê kwasów t³uszczowych w limfocytach.
Stê¿enie glukozy w surowicy oznaczano metod¹ oksydazo-w¹, wykorzystuj¹c zestaw Glukoza-oxy (Pointe Scientific Polska, Nr kat. G7519), stê¿enie insuliny metod¹ radioimmu-nologiczn¹ z wykorzystaniem zestawu produkcji
Linco Research, Inc. MO, USA (Nr. kat. RI-13K). Oznaczenia b-oksydacji by³y wykonywane w izo-lowanych limfocytach metod¹ Manninga i wsp. (17) w modyfikacji w³asnej (13). W procesie roz-k³adu [9,10-3H]-kwasu palmitynowego powstaje trytowana woda, któr¹ oddziela siê od radioak-tywnego palmitynianu na kolumnie anionitowej. Iloæ utworzonej wody jest miar¹ aktywnoci pro-cesu b-oksydacji. Stê¿enie chromu w paszy ozna-czano metod¹ absorpcji atomowej z zastosowa-niem spektrometru AAS-3 (Zeiss z deuterow¹ ko-rekcj¹ t³a).
Uzyskane wyniki przedstawiono w postaci rednich i odchyleñ standardowych, poddano oce-nie statystycznej (Anova) w uk³adzie jedno- i wie-loczynnikowym, a istotnoæ ró¿nic miêdzy gru-pami oceniono testem Tukeya, przy poziomie istotnoci p £ 0,05. Wszystkie obliczenia staty-styczne wykonano za pomoc¹ programu kompu-terowego Statistica 6.0.
Wyniki i omówienie
Jak mo¿na siê by³o spodziewaæ, wywo³ane farmakologicznie przez iniekcjê STZ uszko-dzenie komórek b trzustki spowodowa³o nie-dobór insuliny i w konsekwencji hiperglike-miê. Po 5 tygodniach dowiadczenia redni po-ziom glikemii u szczurów by³ ponad 3-krot-nie wy¿szy, a insuliny o ok. 69% ni¿szy, jed-nak¿e ogólna wra¿liwoæ komórek ustroju na insulinê uleg³a tylko nieznacznemu obni¿eniu w porównaniu z grup¹ zwierz¹t zdrowych (tab. 1). ¯ywienie szczurów chorych na cuk-rzycê dietami z dodatkiem zró¿nicowanych iloci fruktanów i Cr(III) spowodowa³o istot-ne zmiany wskaników biochemicznych krwi. Zwierzêta karmione dietami z wysokim dodat-kiem fruktanów i Cr(III) mia³y na ogó³ ni¿sze stê¿enie glukozy i wskanik insulinooporno-ci, a zarazem wy¿sz¹ wydajnoæ b-oksydacji kwasów t³uszczowych w limfocytach, w po-równaniu do pozosta³ych grup (tab. 1). Jak wy-nika z danych tab. 2, rodzaj fruktanów w die-cie mia³ istotny wp³yw na stê¿enie insuliny w surowicy oraz wskanik HOMA-R. Inuli-na, w porównaniu do oligofruktozy,
spowo-dowa³a znamienny spadek poziomu insuliny (o ok. 26%) i wskanika insulinoopornoci (o ok. 18%), natomiast istot-ny wzrost wydajnoci b-oksydacji kwasów t³uszczowych w limfocytach szczura (o ok. 4,5%). Z kolei poziom fruk-tanów w diecie oddzia³ywa³ znacz¹co na stê¿enie glukozy w surowicy, wskanik HOMA-R oraz wydajnoæ b-oksy-dacji kwasów t³uszczowych w limfocytach. ¯ywienie die-t¹ wysokofruktanow¹, w porównaniu do niskofruktanowej, spowodowa³o istotne zmniejszenie poziomu glikemii (o ok. 27%), obni¿enie ogólnej insulinoopornoci (o ok. 29%), natomiast nasilenie tempa b-oksydacji kwasów t³uszczo-wych w limfocytach (o ok. 12%). Suplementacja diety Cr(III) na poziomie 5 mg · kg1 okaza³a siê korzystna dla
gospodarki wêglowodanowej, bowiem zanotowano istot-ny spadek glikemii (o ok. 26%) i insulinoopornoci (o ok. 35%). Jednoczenie zaobserwowano wzrost wydajnoci b-oksydacji kwasów t³uszczowych w limfocytach (o ok.
k i n n y z C y n l a z c d a i w o d y z o k u l g e i n e ¿ ê t S y c i w o r u s w l l o m m ( 1) y n il u s n i e i n e ¿ ê t S y c i w o r u s w )l m / U µ ( a k s W kni R -A M O H ) % ( æ o n j a d y W b-oksydacij n i m l o m p ( 1mg1 ) a k ³ a i b S O F j a z d o r : A a n il u n i a z o t k u rf o g il o 1144,,4960 43,,9976 * * * 9 7 , 2 9 3 , 3 * 7 3 , 1 2 8 3 , 2 2 * S O F m o iz o p : B % 5 % 0 1 1162,,9442 * * * 0 6 , 4 2 3 , 4 23,,5569 * * * 1 6 , 0 2 3 1 , 3 2 * * * r C m o iz o p : C g k g m ( e i c e i d w 1) 3 , 0 0 , 5 1162,,9400 * * * 4 5 , 4 8 3 , 4 23,,7432 * * * 3 8 , 0 2 2 9 , 2 2 * * * B A n..i n..i n..i n..i C A n..i n..i n..i *** C B n..i * n..i *** C B A * n..i n..i ***
Tab. 2. Wp³yw czynników dowiadczalnych na wskaniki biochemiczne krwi u szczurów z wywo³an¹ cukrzyc¹ typu 1 (w tabelach wartoci rednie)
Objanienia: * p < 0,05; ** p < 0,01; p < 0,001; n.i. nieistotne statystycznie a p u r G Stêw¿esnuierogwluickyozy l l o m m ( 1) y n il u s n i e i n e ¿ ê t S y c i w o r u s w l m U µ ( 1) WskanikHOMA-R* æ o n j a d y W b-oksydacij n i m l o m p ( 1mg1 ) a k ³ a i b 0 K 4,94±0,45a 13,48±2,28c 2,96±0,61ab 17,08±1,99a 1 K 21,00±1,67e 4,22±0,71ab 3,58±0,88abc 15,83±0,86a 1 18,21±1,27de 4,23±1,75ab 3,79±0,96abc 20,29±2,17b 2 19,71±1,43e 5,73±0,95b 4,87±0,38c 22,09±2,28b 3 15,17±1,08cde 3,39±1,11a 2,91±0,41a c23,92±2,67bc 4 14,50±1,05bc 4,83±0,77ab 2,79±0,29a 17,04±2,05a 5 16,70±1,03cde 3,67±1,03a 3,21±0,35abc 19,60±1,17b 6 13,13±1,11abc 4,77±0,90ab 2,88±0,36ab 20,49±1,38c 7 9,50±0,66a 4,53±1,28ab 2,92±0,28ab 21,67±1,86c 8 10,51±1,35ab 4,54±0,91ab 2,17±0,40ab 29,90±1,80d
Tab. 1. Wskaniki biochemiczne krwi szczurów z wywo³an¹ farmakologicz-nie cukrzyc¹ typu 1 po 35 dniach dowiadczenia (n = 8, xsr ± SD)
Objanienia: a, b, c, d, e rednie w kolumnach zaznaczone ró¿nymi literami ró¿ni¹ siê istotnie statystycznie przy p < 0,05; * wskanik HOMA-R = stê¿enie glukozy na czczo (mmol/l) × stê¿enie insuliny na czczo (µU/ml)/22,5
Medycyna Wet. 2007, 63 (11) Suplement 1496
10%). Ponadto wykazano szereg interakcji miêdzy ró¿ny-mi kombinacjaró¿ny-mi czynników dowiadczalnych w oddzia-³ywaniu na analizowane wskaniki biochemiczne krwi u szczurów chorych na cukrzycê typu 1 (tab. 2).
Wyniki dotychczasowych dowiadczeñ ¿ywieniowych wykorzystuj¹cych szczury laboratoryjne jako model do badania wp³ywu diety wzbogaconej we fruktany i Cr(III) na metabolizm ustrojowy w aspekcie profilaktyki zdrowot-nej i leczenia cukrzycy s¹ niejednoznaczne, a przy tym tyl-ko w niewielkim stopniu dotycz¹ ilociowo-jatyl-kociowych interakcji miêdzy tymi sk³adnikami. We wczeniejszych badaniach w³asnych (15) wykazano istotny wzrost trans-portu glukozy w erytrocytach i b-oksydacji kwasów t³usz-czowych w limfocytach u szczurów Wistar (zdrowych) ¿y-wionych diet¹ z dodatkiem fruktanów i chromu(III), przy czym efekty te nasila³y siê wraz ze wzrostem udzia³u tych sk³adników w diecie. Z przegl¹du pimiennictwa wynika, ¿e dodatek fruktanów do diety mo¿e wp³ywaæ korzystnie na metabolizm wêglowodanów i lipidów oraz poprawiaæ bilans sk³adników mineralnych (Ca, Mg, Fe, Zn), co mo¿e mieæ znaczenie w prewencji i leczeniu wspomagaj¹cym cukrzycy typu 1 i 2. W zwi¹zku z tym, ¿e inulina i oligo-fruktoza nie s¹ trawione do monosacharydów i nie maj¹ wp³ywu na poziom glukozy i insuliny w krwi, zosta³y za-stosowanie m.in. do produkcji ¿ywnoci funkcjonalnej dla diabetyków. Jackson i wsp. (12) w 8-tygodniowym bada-niu z udzia³em mê¿czyzn i kobiet w rednim wieku, wyka-zali, ¿e dodatek 10 g inuliny do diety powodowa³ spadek poziomu insuliny w surowicy krwi. Tak¿e Delzenne i Kok (7) donosz¹ o hipoglikemicznym i hipoinsulinemicznym dzia³aniu fruktanów u zwierz¹t. W niniejszym dowiadcze-niu na szczurach z wywo³an¹ cukrzyc¹ typu 1 dodatek do diety fruktanów oraz Cr(III) wp³yn¹³ korzystnie na wska-niki metabolizmu wêglowodanów. Zanotowano znacz¹cy spadek stê¿enia glukozy w surowicy krwi oraz wskanika insulinoopornoci o oko³o 30%, przy czym inulina okaza³a siê bardziej skuteczna od oligofruktozy w oddzia³ywaniu na te parametry. Diety wysokofruktanowe sprzyja³y reduk-cji poziomu glukozy w surowicy krwi w stopniu znacznie wy¿szym ani¿eli wynika³oby to ze zmniejszenia ich kalo-rycznoci netto. Podobne zmiany zanotowano przy suple-mentacji Cr(III) na poziomie 5 mg/kg diety. Ghosh i wsp. (11), w badaniach z udzia³em pacjentów chorych na cuk-rzycê typu 2 wykazali, ¿e 12-tygodniowa suplementacja pi-kolinianem Cr(III) w dawce 400 µg Cr/osobê/dzieñ obni-¿a³a poziom glikemii (na czczo i poposi³kowej), HbA1C oraz stê¿enie insuliny w surowicy krwi. Podobne wyniki odnonie do hipoglikemicznego dzia³ania Cr(III) u ludzi i zwierz¹t chorych na cukrzycê uzyska³o wielu autorów (2, 5, 6, 19). Zaobserwowane zmiany wiadcz¹ o korzystnym oddzia³ywaniu tych sk³adników na metabolizm wêglowo-danów w warunkach niewyrównanej hiperglikemii. Mecha-nizm dzia³ania fruktanów na metabolizm glukozy nie jest wyjaniony. Znacznie wiêcej wiadomo na temat roli Cr(III). W wielu badaniach eksperymentalnych na zwierzêtach oraz z udzia³em ludzi chorych na cukrzycê wykazano, ¿e Cr(III) zwiêksza skutecznoæ insuliny i wykorzystanie glukozy przez komórki w testach in vitro (26), zwiêksza aktywnoæ kinazy tyrozynowej receptora insuliny oraz aktywnoæ b³o-nowej fosfatazy tyrozyb³o-nowej receptora insuliny (25). Dziêki temu glukoza jest efektywniej wch³aniana i wykorzysty-wana przez komórki ustroju.
Podsumowanie
¯ywienie szczurów chorych na cukrzycê typ 1 diet¹ z do-datkiem fruktanów i chromu(III) powoduje obni¿enie stê-¿enia glukozy we krwi, zmniejszenie insulinoopornoci oraz nasilenie procesu b-oksydacji, przy czym efekty te nasilaj¹ siê wraz ze wzrostem udzia³u tych sk³adników w diecie.
Pimiennictwo
1.Anderson R. A.: Chromium as an essential nutrient for humans. Regul. Toxicol. Pharmacol. 1997, 26, 35-41.
2.Anderson R. A., Roussel A. M., Zouari N., Mahjoub S., Matheau J. M., Kerkeni A.: Potential antioxidant effects of zinc and chromium supplementation in people with type 2 diabetes mellitus. J. Am. Coll. Nutr. 2001, 2, 212-218.
3.Anon.: Scientific Committee on Food, European Food Safety Authority: Scienti-fic Committee on Food. Tolerable upper intake levels for vitamins and minerals. Scientific panel on dietetic products, nutrition and allergies, European Food Safe-ty AuthoriSafe-ty. 2006, 2, 261-271.
4.Appleton D. J., Rand J. S., Sunvold G. D., Priest J.: Dietary chromium tripicoli-nate supplementatiion reduces glucose concentration and improves glucose tole-rance in normal-weight cats. J. Feline Med. Surg. 2002, 4, 13-25.
5.Cefalu W. T., Wang Z. Q., Zhang X. H., Baldor L. C., Russell J. C.: Oral chromium picolinate improves carbohydrate and lipid metabolism and enhances skeletal muscle Glut-4 translocation in obese, hyperinsulinemic (JCR-LA corpulent) rats. J. Nutr. 2002, 132, 1107-1114.
6.Cheng N., Zhu X., Shi H., Chi J., Anderson R.: Follow-up survey of people with type 2 diabetes mellitus consuming supplemental chromium. J. Trace Elem. Expt. Med. 1999, 12, 55-60.
7.Delzenne N. M., Kok N.: Effects of fructans-type prebiotics on lipid metabolism. Am. J. Clin. Nutr. 2001, 73, 456S-458S.
8.Dêbski B., Zalewski W., Gralak M. A., Kosla T.: Chromium-yeast supplementa-tion of chicken broilers in an industrial farming system. J. Trace Elem. Med. Biol. 2004, 18, 47-51.
9.Earnshaw A., Figgis B. N., Lewis J.: Chemistry of polynuclear compounds. Part VI. Magnetic properties of timer chromium and iron carboxylates. J. Chem. Soc. A. 1966, 5, 1656-1663.
10.Frame S., Zheleva D.: Targeting glycogen synthase kinase-3 in insulin signaling, Expert Opin. Ther. Targets. 2006, 10, 429-444.
11.Ghosh D., Bhattacharya B., Mukherjee B., Manna B., Sinha M., Chowdhury J., Chowdhury S.: Role of chromium supplementation in Indians with type 2 dia-betes mellitus. J. Nutr. Biochem. 2002, 3, 690-697.
12.Jackson K. G., Taylor G. R., Clohessy A. M., Williams C. M.: The effect of the daily intake of inulin on fasting lipid, insulin and glucose concentrations in middle-aged men and women. Br. J. Nutr. 1999, 82, 23-30.
13.Kury³ T., Adamowicz M., Dêbski B., Bertrand J., Martynik K.: Degradation of
[9,10] - 3H - myristic acid by lymphocytes. Screening test of inherited disorders of
activation, transport and mitochondrial oxidation of fatty acids. Ateroskleroza. 2001, 5, 23-27.
14.Kury³ T., Dêbski B.: Is metabolism of fatty acids in broiler chicken affected by chromium? Ateroskleroza. 2001, 5, 132-133.
15.Kuryl T., Krejpcio Z., Wójciak R. W., Lipko M., Debski B., Staniek H.: Chro-mium(III) propionate and dietary fructans supplementation stimulate erythrocyte glucose uptake and beta-oxidation in lymphocytes of rats. Biol. Trace Elem. Res. 2006, 114, 237-248.
16.Letexier D., Diraison F., Beylot M.: Addition of inulin to a moderately high-car-bohydrate diet reduces hepatic lipogenesis and plasma triacylglycelor concentra-tions in human. Am. J. Clin. Nutr. 2003, 73, 559-564.
17.Manning N. J., Olpin S. E., Pollitt R. J., Webley J.: A comparison of [9,10-3H]
myristic acid for the detection of deffects of fatty acid oxidation in intact fibro-blast. J. Inher. Metab. Dis. 1990, 13, 58-68.
18.McCarty M. F.: Nitric oxide deficiency, leukocyte activation, and resultant ische-mia are crucial to the pathogenesis of diabetic retinopathy/neuropathy preven-tive potential of antioxidants, essential fatty acids, chromium, ginkgolides, and pentoxifylline. Med. Hypotheses. 1998, 50, 435-449.
19.Morris B. W., Kouta S., Robinson R., MacNeil S., Heller S.: Chromium supple-mentation improves insulin resistance in patients with Type 2 diabetes mellitus. Diabet. Med. 2000, 17, 684-685.
20.Pechova A., Pavlata L., Illek J.: Metabolic effects of chromium administration to dairy cows in the period of stress. Czech J. Anim. Sci. 2002, 47, 1-7.
21.Reeves P. G., Nielsen H., Fahey G. C.: AIN-93 Purified diets for laboratory rodents final report of the American Institute of Nutrition ad hoc writing Com-mittee on the Reformulation of the AIN-76 A rodent diet. J. Nutr. 1993, 123, 1939-1951.
22.Robertson L. A., Kim A. J., Werstuck G. H.: Mechanisms linking diabetes mellitus to the development of atherosclerosis: a role for endoplasmic reticulum stress and glycogen synthase kinase-3. Can. J. Physiol. Pharmacol. 2006, 84, 39-49. 23.Shinde U. A., Goyal R. K.: Effect of chromium picolinate on histological
altera-tions in STZ and neonatal STZ diabetic rats. J. Cell Mol. Med. 2003, 7, 322-329. 24.Shinde U. A., Sharma G., Xu Y. J., Dhalla N. S., Goyal R. K.: Anti-diabetic acti-vity and mechanism of action of chromium chloride, Exp. Clin. Endocrinol. Dia-betes. 2004, 112, 248-252.
25.Vincent J. B.: Mechanisms of chromium action: low-molecular-weight chromium--binding substance. J. Am. Coll. Nutr. 1999, 18, 6-12.
26.Yamamoto A., Wada O., Manabe S.: Evidence that chromium is an essential factor for biological activity of low-molecular-weight, chromium-binding substance. Biochem. Biophys. Res. Commun. 1989, 63, 189-193.
Adres autora: dr hab. Zbigniew Krejpcio prof. nadzw. AR, ul. Wojska Polskiego 31, 60-624 Poznañ; e-mail: zkre@au.poznan.pl
