Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 64 (1), 88-90, 2008

Medycyna Wet. 2008, 64 (1) 88

Praca oryginalna Original paper

W ostatnich latach obserwuje siê wci¹¿ narastaj¹cy spadek populacji zaj¹ca szaraka (Lepus europaeus). W wielu krajach podjêto badania maj¹ce na celu monito-rowanie stanu zdrowia zaj¹ca oraz wyjaœnienie szczegó-³owych przyczyn spadku liczebnoœci tego gatunku (1-5, 7, 8). Oœrodek Badania Zwierzyny £ownej i Œrodowiska Leœnego Uniwersytetu Przyrodniczego we Wroc³awiu (OBZ£ i ŒL) prowadzi badania nad przyczynami spadku populacji zaj¹ca szaraka w Polsce oraz prace nad reintro-dukcj¹ tego gatunku. W tym celu prowadzone s¹ badania statusu zdrowotnego populacji. Do prowadzenia monito-ringu niezbêdne jest wykonanie badañ morfologicznych i biochemicznych krwi. Do wykonania morfologii wraz z rozmazem krwi potrzeba oko³o 1,0 ml krwi. Do zbada-nia parametrów biochemicznych: aktywnoœci aminotrans-ferazy alaninowej (AST) i asparaginianowej (ALT), stê-¿enia mocznika, kreatyniny, fosfatazy alkaicznej (FA), stê¿enia cholesterolu, trójglicerydów, glukozy, sodu, po-tasu, wapnia ca³kowitego, fosforu nieorganicznego, chlor-ków potrzeba oko³o 2 ml surowicy (4 ml krwi pe³nej). Celem oznaczenia parametrów równowagi kwasowo-za-sadowej niezbêdne jest pobranie oko³o 0,5 ml krwi têt-niczej. Jednym z elementów oceny stanu zanieczyszcze-nia œrodowiska jest okreœlenie zawartoœci o³owiu, kad-mu, glinu i arsenu we krwi zwierz¹t, celem oszacowania ska¿enia i kumulacji metali ciê¿kich w organizmie zaj¹ca szaraka. W tym celu konieczne jest uzyskanie

przynaj-mniej 2 ml surowicy. W ramach prowadzonego progra-mu badawczego przeprowadzane s¹ równie¿ badania cy-togenetyczne populacji zaj¹ca. Do ich wykonania niezbêd-ne jest pobranie 2 ml krwi pe³niezbêd-nej. Wiadomo, ¿e koniecz-nym warunkiem przeprowadzenia tak szeroko zakrojo-nych badañ jest uzyskanie odpowiedniej iloœci materia³u biologicznego, którego minimalna iloœæ w prowadzonym przez OBZ£ i ŒL projekcje badawczym wynosi 10 ml krwi pe³nej, w tym 0,5 ml krwi têtniczej.

Prowadzone badania zrodzi³y koniecznoœæ opracowa-nia techniki przy¿yciowego pobieraopracowa-nia krwi têtniczej i ¿ylnej bez szkody dla zdrowia badanych zwierz¹t. Do-datkowo sprawdzono technikê pozyskiwania moczu od zaj¹ca w iloœci pozwalaj¹cej na wykonanie niezbêdnych analiz.

Celem badañ by³o opracowanie skutecznej i bezpiecz-nej metody premedykacji zaj¹ca szaraka do pobierania krwi i moczu oraz okreœlenie miejsc, które pozwoli³yby na pobranie odpowiedniej iloœci krwi têtniczej i ¿ylnej do badañ.

Materia³ i metody

Materia³ do badañ stanowi³y 42 klinicznie zdrowe zaj¹ce: 36 sztuk (24 samice, 12 samców) od³owione na terenie po³ud-niowo-wschodniej Polski oraz 6 sztuk (3 samce, 3 samice) urodzonych w 2006 roku na terenie 9 ha zagrody Oœrodka Ba-dañ Zwierzyny £ownej i Œrodowiska Leœnego Uniwersytetu Przyrodniczego we Wroc³awiu. Teren, na którym odbywaj¹ siê od³owy, zamykany by³ rozpiêt¹ na palikach miêkk¹ bawe³nian¹ lub nylonow¹ sieci¹ d³ugoœci od 100 do 400 m i wysokoœci od

Technika pobierania krwi têtniczej i ¿ylnej

oraz moczu od zaj¹ca szaraka*

)

JÓZEF NICPOÑ, AGNIESZKA NOSZCZYK-NOWAK, PIOTR S£AWUTA, ROLAND KOZDROWSKI*

Katedra Chorób Wewnêtrznych i Paso¿ytniczych z Klinik¹ Chorób Koni, Psów i Kotów Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UP, pl. Grunwaldzki 47, 50-366 Wroc³aw *Katedra i Klinika Rozrodu, Chorób Prze¿uwaczy oraz Ochrony Zdrowia Zwierz¹t

Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UP, pl. Grunwaldzki 49, 50-366 Wroc³aw

Nicpoñ J., Noszczyk-Nowak A., S³awuta P., Kozdrowski R.

Arterial and venous blood and urine collection techniques in European Brown Hares

Many countries conduct examinations aimed at monitoring the health of hares and investigating causes for the decrease in the number of this species. These in turn, have resulted in studies into techniques of arterial and venous blood collection in vivo which are not detrimental to the animal’s health. In addition to this, the present study investigated techniques of urine collection in hares. The research material included 42 clinical healthy hares. Before blood and urine collection the animals were pre-medicated with a mixture of ksylazyne 2 mg/kg and ketamine 10 mg/kg i.m. The article also described vessel access (arterial and venous), which permits effective and safe collection of material in adequate amounts.

Keywords: hare, blood and urine

*) _{Praca zosta³a wykonana w ramach projektu badawczwgo (grantu KBN) nr}

Medycyna Wet. 2008, 64 (1) 89

120 do 150 cm. Sieæ zawie-szona by³a na palikach (tzw. kosturach), przy pomocy pozbawionych ³ebków gwoŸdzi, w ten sposób, aby swobodnie zwisa³a, a jej dolna kra-wêdŸ le¿a³a na ziemi. Na-gonka pêdzi³a zaj¹ce na sieæ, które uderzaj¹c w ni¹, powodowa³y jej opadniê-cie. Opisany sposób mini-malizowa³ ryzyko urazu. Po wy³apaniu zaj¹ce umieszczano po 3 osob-niki w drewnianych klat-kach wys³anych sianem

celem transportu do Katedry Chorób Wewnêtrznych i Paso¿yt-niczych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wroc³awiu. W klinice pobierano materia³ i przeprowadzano jego analizy, czêœæ krwi przesy³ano do Pañ-stwowego Instytutu Weterynarii w Pu³awach.

Przed pobraniem krwi i moczu do badañ zwierzêta pod-dawano premedykacji przy u¿yciu mieszaniny anestetycznej: ksylazyna 3 mg/kg m.c. i ketamina 10 mg/kg m.c. podanych domiêœniowo.

Wyniki i omówienie

Po premedykacji zaj¹ca uk³adano na boku. Krew têtni-cz¹ pobierano z odga³êzienia têtnicy usznej (ramus cau-dalis a. auricularis) po zewnêtrznej stronie ma³¿owiny, ig³¹ o œrednicy 0,7 mm (ryc. 1). Skórê na uchu dezynfe-kowano 40% alkoholem etylowym. Têtnicê uwidacznia-no poprzez ucisk dystalnej czêœci ma³¿owiny usznej. Nie-wielka œrednica tej têtnicy i wynikaj¹ce trudnoœci z jej nak³uciem oraz stosunkowo ma³a iloœæ krwi mo¿liwa do uzyskana z tego naczynia nie zawsze pozwala³y na prze-prowadzenie badañ równowagi kwasowo-zasadowej. Kolejnym naczyniem, wykorzystywanym w przeprowa-dzonych badaniach do pobierania krwi têtniczej od zaj¹-ca by³a têtnizaj¹-ca udowa (a. femoralis) (ryc. 2). Krew têtni-cz¹ pobierano do strzykawki z heparyn¹ lub bezpoœred-nio do probówek. Têtnica udowa przebiega po przyœrod-kowej stronie uda, w okolicy miêœnia smuk³ego (m. gra-cilis) i w pobli¿u miêœnia krawieckiego (m. sartorius). Okolicê przyœrodkow¹ uda dezynfekowano alkoholem etylowym i odwodzono koñczynê miedniczn¹ w kierun-ku tylno-dolnym.

Têtni-cê identyfikowano po-przez wyczucie na niej têtna, które na têtnicy udowej jest dobrze wy-czuwalne. Naczynie to uwidacznia siê pod skó-r¹ w postaci postronko-watego tworu. Têtnicê nak³uwano ig³¹ o œred-nicy 0,8-0,9 mm, wpro-wadzaj¹c ig³ê pod palce wyczuwaj¹ce têtnienie naczynia. Pobierano ok. 5 ml krwi do heparyni-zowanej strzykawki lub

bezpoœrednio do probówek. Uzys-kiwanie tak nie-wielkiej iloœæ krwi têtniczej by³o spowodo-wane tym, ¿e ju¿ po kilku sekun-dach nastêpo-wa³o obkurcze-nie warstwy miêœniowej têt-nicy i zamkniê-cie œwiat³a na-czynia. Zwi¹za-ne jest to z me-c h a n i z m a m i obronnymi, któ-re u zwierzêcia wolno ¿yj¹cego, n a r a ¿ o n e g o w naturze na atak drapie¿ni-ków, musz¹ byæ

szczególnie silnie rozwiniête. Na podstawie w³asnych ob-serwacji stwierdzono, ¿e u zaj¹ca szaraka czas uciskania naczynia zapobiegaj¹cy wyst¹pieniu krwiaka po nak³u-ciu têtnicy jest stosunkowo krótki i wynosi ok. 1 min. Krew têtnicz¹ pobierano równie¿ z têtnicy udowej w tzw. trójk¹cie udowym znajduj¹cym siê w pobli¿u pachwiny

Ryc. 3. Pobieranie krwi z têtnicy udowej (a. femoralis) w trójk¹cie udowym w oko-licy pachwiny

Ryc. 1. Pobieranie krwi z odga³êzienia têtnicy

usznej (ramus caudalis a. auricularis) Ryc. 2. Pobieranie krwi z têtnicy udowej (a. fe-moralis)

Ryc. 4. Pobieranie krwi z ¿y³y odpromieniowej

Medycyna Wet. 2008, 64 (1) 90

(ryc. 3). Têtno jest tam dobrze wyczuwalne, co pozwala na ³atwe zlokalizowanie naczynia. Trzeba jednak zwró-ciæ uwagê, by nie uszkodziæ nerwu goleniowego (n. sa-phenus), przebiegaj¹cego w tej okolicy. Ze wzglêdu na wysokie ciœnienie w tej czêœci naczynia (bezpoœrednio po odejœciu od aorty) wymagany jest d³u¿szy czas uciskania têtnicy po nak³uciu w celu zapobiegniêciu wyst¹pienia krwiaka. Przy jego organizacji mo¿e dojœæ do ogranicze-nia œwiat³a g³ównej têtnicy, która jest g³ówn¹ têtnic¹ dla koñczyny miednicznej.

W piœmiennictwie opisano jedynie mo¿liwoœæ pobie-rania krwi z ¿y³y brze¿nej ucha (6). Z powodu ma³ej œred-nicy s¹ trudnoœci z pozyskaniem wiêkszej iloœci krwi z tego naczynia. Dlatego w przeprowadzonych badaniach krew ¿yln¹ pozyskiwano z ¿y³y odpromieniowej (v. ce-phalica) przebiegaj¹cej na dorsalnej czêœci przedramie-nia (ryc. 4). Krew pobierano ig³¹ o ø 0,7 mm. ¯y³ê uwi-daczniano poprzez za³o¿enie opaski uciskowej powy¿ej ³okcia i dezynfekcji okolicy alkoholem etylowym. Na-czynie to jest ³atwe do lokalizacji ze wzglêdu na niewiel-k¹ iloœæ miêœni na przedramieniu. Wystêpuj¹ jednak trud-noœci z uzyskaniem odpowiedniej iloœci krwi do analiz. Ma³a œrednica naczynia wymaga u¿ycia igie³ o niewiel-kiej œrednicy, co wi¹¿e siê z szybkim krzepniêciem krwi w konusie ig³y. Dlatego, aby uzyskaæ wiêksz¹ iloœæ krwi ¿ylnej pobierano j¹ z ¿y³y odstrza³kowej (v. saphena late-ralis), przebiegaj¹cej po przedniobocznej stronie uda (ryc. 5). Jest to naczynie o du¿ej œrednicy, co pozwala na stosowanie igie³ o ø 0,9 mm. Naczynie uwidaczniano za-k³adaj¹c stazê powy¿ej planowanego miejsca nak³ucia i dezynfekcji okolicy. Z tego dostêpu mo¿na uzyskaæ ok. 6-8 ml krwi ¿ylnej. Du¿¹ iloœæ krwi mo¿na pobraæ nak³u-waj¹c ¿y³ê udow¹ (v. femoralis) (ryc. 6), przebiegaj¹c¹ obok têtnicy, po przyœrodkowej stronie uda. Istnieje rów-nie¿ mo¿liwoœæ pobierania krwi ¿ylnej z odga³êzienia do-g³owowego ¿y³y odstrza³kowej (ramus caudalis v saphe-nae lateralis) (ryc. 7). Przebiega ona po zewnêtrznej stro-nie podudzia i uwidacznia siê po za³o¿eniu stazy powy¿ej

kolana. Œwiat³o naczynia pozwala na stosowanie igie³ o œrednicy 0,8-0,9 mm. Z tej ¿y³y udaje siê uzyskaæ do 6 ml krwi.

Mocz do badañ pobierano poprzez ucisk na pêcherz moczowy przez pow³oki brzuszne zaj¹ca przytrzymane-go w pozycji pionowej (ryc. 8).

Opisane powy¿ej dostêpy naczyniowe (têtnicze i ¿yl-ne) pozwalaj¹ na skuteczne i bezpieczne pobranie krwi. Okreœlona iloœæ krwi, mo¿liwa do uzyskania z poszcze-gólnych miejsc, pozwala na zaplanowanie miejsca pobra-nia, dla wykonania planowanych badañ. Zastosowanie premedykacji z u¿yciem ksylazyny i ketaminy w poda-nych dawkach jest w pe³ni bezpieczn¹ i wystarczaj¹c¹ metod¹ do pobrania odpowiedniej iloœci krwi i moczu od zajêcy.

Piœmiennictwo

1.Duff J. P., Chasey D., Munro R., Wooldridge M.: European brown hare syndro-me in England. Vet. Rec. 1994, 134, 669-673.

2.Frolich K., Meyer H. H., Pielowski Z., Ronsholt L., von Seck-Lanzendorf S., Stolte M.: European brown hare syndrome in free-ranging hares in Poland. J. Wildl. Dis. 1996, 32, 280-285.

3.Frolich K., Wisser J., Schmuser H., Fehlberg U., Neubauer H., Grunow R., Nikolaou K., Priemer J.: Epizootiologic and ecologic investigations of Euro-pean brown hares (Lepus europaeus) in selected populations from Schleswig--Holstein, Germany. J. Wildl. Dis. 2003, 39, 751-761.

4.Gavier-Widen D., Morner T.: Epidemiology and diagnosis of the European brown hare syndrome in Scandinavian countries. Rev. Sci. Tech. 1991, 10, 453-458. 5.Gustafsson K., Svensson T., Uggla A.: Studies on an idiopathic syndrome in the

brown hare (Lepus europaeus P.) and mountain hare (Lepus timidus L.) in Sweden, with special reference to hepatic lesions. Zntbl. Vet. Med. A. 1989, 36, 631-637.

6.Marco I., Cuenca R., Pastor J., Velarde R., Lavin S.: Hematology and serum chemistry values of the European brown hare. Vet. Clin. Pathol. 2003, 32, 195--198.

7.Nowotny N., Bascunana C. R., Ballagi-Pordany A., Gavier-Widen D., Uhlen M., Belak S.: Phylogenetic analysis of rabbit haemorrhagic disease and European brown hare syndrome viruses by comparison of sequences from the capsid protein gene. Arch. Virol. 1997, 142, 657-673.

8.Schmidt N. M., Asferg T., Forchhammer M. C.: Long-term patterns in European brown hare population dynamics in Denmark: effects of agriculture, predation and climate. BMC Ecol. 2004, 12, 15-19.

Adres autora: prof. dr hab. Józef Nicpoñ, pl. Grunwaldzki 47, 50-322 Wroc³aw; e-mail: nicpon@ozi.ar.wroc.pl

Ryc. 8. Pobieranie moczu od zaj¹ca po-przez ucisk pêcherza przy pionowym trzymaniu zaj¹ca

Ryc. 6. Pobieranie krwi z ¿y³y udowej

(v. femoralis) Ryc. 7. Pobieranie krwi ¿ylnej z odga³ê-zienia doogonowego ¿y³y odstrza³kowej (ramus caudalis v. saphenae lateralis)