Praca oryginalna Original paper
Zaka¿enia Salmonella spp. stanowi¹ istotny czyn-nik zagro¿enia dla zdrowia ludzi i zwierz¹t. Znorma-lizowana metoda stosowana w laboratoriach akredy-towanych (2, 3) daje mo¿liwoæ wykrywania pa³eczek z rodzaju Salmonella enterica podgatunku enterica o typowych w³aciwociach hodowlanych i bioche-micznych. Stwarza to ryzyko uzyskania wyniku fa³-szywie ujemnego nie wykrycia Salmonella w przy-padku badania próbki zaka¿onej
szczepem reprezentuj¹cym inny podgatunek Salmonella lub posiada-j¹cym nietypowe w³aciwoci bio-chemiczne. Celem artyku³u jest opis przypadku izolacji nietypowego szczepu Salmonella enterica pod-gatunek enterica serowar Anatum (S. Anatum), zdolnego do fermen-tacji sacharozy oraz porównanie z innymi szczepami tego serowaru.
Opis przypadku
Szczep wyosobniono z próbki ka³u pobranej w ramach krajowego progra-mu zwalczania Salmonella ze stada kur niosek towarowych w wieku 45
tygod-ni (9). Badatygod-nie wykonano w Zak³adzie Higieny Weteryna-ryjnej w Opolu, pos³uguj¹c siê akredytowan¹ metod¹, zgod-n¹ z obowi¹zuj¹c¹ norm¹ miêdzynarodow¹ (2, 3). Po 24 h inkubacji hodowli na po¿ywce MSRV uzyskano charak-terystyczny dla Salmonella wzrost w postaci bia³oszarej, mêtnej strefy, z bia³¹ otoczk¹ z wyranie widoczn¹ krawê-dzi¹ (ryc. 1). Na sta³ych po¿ywkach selektywno-ró¿nicuj¹-cych (XLD i BGA) uzyskano wzrost jednorodnej hodowli
Izolacja Salmonella Anatum
o nietypowych w³aciwociach biochemicznych
DARIUSZ WASYL, ANDRZEJ HOSZOWSKI, ADAM BRZANA*, MAGDALENA SKAR¯YÑSKA,MAGDALENA SZWARC, DANUTA WNUK, ANNA LALAK
Zak³ad Mikrobiologii Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego Pañstwowego Instytutu Badawczego, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy
*Zak³ad Higieny Weterynaryjnej, ul. Wroc³awska 170, 45-836 Opole
Wasyl D., Hoszowski A., Brzana A., Skar¿yñska M., Szwarc M., Wnuk D., Lalak A.
Isolation of Salmonella Anatum showing atypical biochemical properties
Summary
Standard Salmonella isolation procedure is focused on the detection of strains showing properties typical for Salmonella enterica subsp. enterica. The paper describes a case of the isolation of sucrose-fermenting Salmonella Anatum strain. Atypical biochemical properties might influence the sensitivity of method used in Salmonella diagnostics. The performed comparison study revealed the unique property of Salmonella Anatum strains. Compared to other Salmonella strains those strains degradated a higher number of carbohydrates and alcohols. But in contrast to other serovars they were not lysed by Salmonella specific bacteriophage O-1. A relatively low antimicrobial resistance provides the possibility for effective treatment of Salmonella Anatum infections in humans. Recently Salmonella Anatum strains have been isolated along the food chain and from humans in several European countries. Therefore the authors draw attention to the possible public health implications of Salmonella Anatum occurrences.
Keywords: epidemiology, diagnostics, sensitivity of method
wzrost typowy dla Salmonella spp. brak wzrostu typowego dla Salmonella spp. Ryc. 1. Charakter wzrostu na po¿ywce MSRV
bakteryjnej o morfologii nietypowej dla Salmonella (ryc. 2). Wyniki badañ bioche-micznych równie¿ nie by³y charakterys-tyczne dla Salmonella (zakwaszenie sko-su i brak produkcji siarkowodoru na aga-rze TSI). W zwi¹zku z charakterem wzro-stu na MSRV za celowe uznano dodatko-wy posiew na Salmonella Chromogenic Medium II (Oxoid) oraz test ID32E (bio-Merieux). Wygl¹d kolonii uzyskanych na po¿ywce chromogennej by³ typowy dla podgatunku enterica, a w³aciwoci bio-chemiczne okrelone w tecie ID32E pozwo-li³y zakwalifikowaæ szczep do rodzaju Sal-monella. Szczep, po wstêpnym okreleniu przynale¿noci do serowaru S. Anatum, zosta³ przes³any do Krajowego Laborato-rium Referencyjnego Salmonella w celu wykonania badañ potwierdzaj¹cych.
Materia³ i metody
W laboratorium referencyjnym szczep Salmonella zarejestrowano pod numerem #101/2008 i poddano ponownie badaniom hodowlanym na po¿ywkach selektywno--ró¿nicuj¹cych oraz identyfikacji cech bio-chemicznych przy u¿yciu testów konwen-cjonalnych (2, 20, 22) i komercyjnych (ID32E, API50CH, bioMerieux). Identy-fikacjê serologiczn¹ szczepu zgodnie ze schematem White-Kauffmann-Le Minor (17) wykonano metod¹ aglutynacji szkie³-kowej z surowicami diagnostycznymi (Immunolab, Gdynia; SSI, Dania; Mast, UK). Przeprowadzono te¿ badania porów-nawcze szczepu #101/2008 z 15 dzikimi szczepami S. Anatum z kolekcji Zak³adu Mikrobiologii PIWet-PIB, które wyizo-lowano w latach 2004-2008 od kur nio-sek (n = 8), brojlerów (n = 3), indyków (n = 1) oraz z ¿ywnoci (n = 1), mieszan-ki paszowej (n = 1) i osadu ciekowego (n = 1).
Ocenê wra¿liwoci szczepów Salmo-nella na lityczne dzia³anie bakteriofaga O-1 przeprowadzono postêpuj¹c zgodnie z metod¹ opisan¹ wczeniej (22).
Do oznaczenia opornoci szczepów na antybiotyki zastosowano metodê naj-mniejszego stê¿enia hamuj¹cego (Sensi-titre®, Trek D. S.). Wyniki interpretowa-no zgodnie z kryteriami epidemiologicz-nymi zalecaepidemiologicz-nymi przez Europejski Urz¹d Bezpieczeñstwa ¯ywnoci (15, 17).
Wyniki i omówienie
W badaniu bakteriologicznym stwierdzono nietypo-wy dla Salmonella enterica podgatunek enterica nietypo- wy-gl¹d kolonii szczepu S. Anatum #101/2008 na sta³ych selektywnych po¿ywkach XLD, BGA, BxLH i
typo-w¹ morfologiê kolonii na Salmonella Chromogenic Medium II (ryc. 2). Odnotowano fakt zakwaszania przez ten szczep agaru TSI, co wskazywa³o na fermen-tacjê laktozy i/lub sacharozy (ryc. 3). Posiew szczepu
S. Typhimurium
ATCC 14028 S. Anatum#101/2008 Escherichia coliATCC 25922
Salmonella Chromogenic Medium
II
BxLH
XLD
BGA
Ryc. 2. Morfologia kolonii na po¿ywkach ró¿nicuj¹cych
po¿ywka TSI po¿ywka Kliglera
Ryc. 3. Wzrost na po¿ywce Kliglera i TSI (od lewej: E. coli ATCC 25922, S. Typhimurium ATCC 14028, S. Anatum #101/2008)
na zmodyfikowany agar Kliglera, jeden z elementów metody 4 probówek u¿ywanej rutynowo w potwier-dzaj¹cych badaniach biochemicznych w Krajowym Laboratorium Referencyjnym Salmonella wykaza³, ¿e szczep S. Anatum #101/2008 nie posiada³ zdolno-ci do rozk³adu laktozy, o czym wiadczy³o ¿ó³te za-barwienie s³upka i czerwone skosu (ryc. 3) (20). Nie-typowy wygl¹d agaru TSI zwi¹zany by³ zatem z fer-mentacj¹ sacharozy. Wynik testu ID32E potwierdzi³ przynale¿noæ szczepu do gatunku enterica podgatu-nek enterica, pomimo zdolnoci izolatu do fermenta-cji sacharozy. Kolejn¹ nietypow¹ cech¹ biochemiczn¹ stwierdzon¹ w tecie ID32E by³ brak zdolnoci do fer-mentacji inozytolu.
Identyfikacjê serologiczn¹ szczepu #101/2008 Sal-monella potwierdzono zarówno w krajowym, jak i wspólnotowym laboratorium referencyjnym (CRL--Salmonella, RIVM, Bilthoven, Holandia).
Wszystkie badane szczepy fermentowa³y: d-frukto-zê, d-glukod-frukto-zê, d-mannod-frukto-zê, galaktod-frukto-zê, l-arabinod-frukto-zê, l-fukozê, maltozê, melibiozê, ramnozê, rybozê, treha-lozê, dulcytol, glicerol, mannitol, sorbitol, glukonian i N-acetyloglukozaminê. Najczêciej notowany profil biochemiczny (n = 14) oprócz wymienionych substra-tów obejmowa³ równie¿ rozk³ad 5-ketoglukonianu potasu. Jeden szczep uzyskany ze stada kur niosek w 2005 r. by³ dodatkowo zdolny do fermentacji d-ksy-lozy. Szczep #101/2008 oprócz typowego dla wiêk-szoci badanych izolatów profilu biochemicznego ce-chowa³ siê równie¿ zdolnoci¹ do rozk³adu: d-arabi-nozy, sacharozy i d-rafinozy. Izolat ten, w odró¿nieniu od pozosta³ych badanych szczepów, nie fermentowa³ jednak 5-ketoglukonianu potasu.
¯aden z badanych szczepów nie wykazywa³ wra¿li-woci na lityczne dzia³anie bakteriofaga O-1. W przy-padku siedmiu szczepów stwierdzano s³ab¹ reakcjê w formie policzalnej liczby ³ysinek, której jednak zgod-nie z przyjêtymi kryteriami zgod-nie uznano za wynik do-datni (22).
Wiêkszoæ badanych szczepów, w tym #101/2008, by³a wra¿liwa na zastosowane: betalaktamy, cefalo-sporyny, fenikole, chinolony, aminoglikozydy, tetra-cykliny, sulfametoksazol i trimetoprim. Piêæ szczepów wykaza³o opornoæ na sulfametoksazol. Jeden szczep wyizolowany od brojlerów w 2008 r. by³ oporny na chinolony (kwas nalidyksowy i ciprofloksacynê), a inny izolat z 2007 r. cechowa³ siê opornoci¹ na 5 klas sub-stancji antybakteryjnych (ampicylina, streptomycyna, tetracyklina, sulfametoksazol i trimetoprim).
Zasada dzia³ania sta³ych po¿ywek ró¿nicuj¹cych sto-sowanych najczêciej do izolacji Salmonella enterica podgatunek enterica opiera siê na zdolnoci tych bak-terii do fermentacji glukozy i braku rozk³adu laktozy i/lub sacharozy. Opisany przypadek izolacji szczepu S. Anatum o nietypowych w³aciwociach wskazuje na trudnoci, jakie mo¿na napotkaæ w diagnostyce la-boratoryjnej Salmonella, co mo¿e obni¿yæ czu³oæ sto-sowanych metod. Z pimiennictwa wynika, ¿e
niety-powe szczepy Salmonella fermentuj¹ce laktozê czy sacharozê s¹ spotykane od lat, a zjawisko to dotyczy ró¿nych serowarów. Notowano fermentuj¹ce sacha-rozê szczepy: S. Heidelberg (12), S. Enteritidis (33), S. Poona (14), S. Tennessee (23), S. Mbandaka (28), S. Typhimurium i S. Senftenberg (34). Cecha ta by³a zwykle kodowana na pozachromosomalnych struktu-rach DNA (11, 23, 25, 34). Szczepy Salmonella ente-rica podgatunek enteente-rica fermentuj¹ce laktozê s¹ spo-tykane czêciej ni¿ te zdolne do rozk³adu sacharozy. Laktozododatnie szczepy by³y opisywane równie¿ w Polsce (16, 29). W obu sytuacjach autorzy zwracali uwagê na nietypowy dla wiêkszoci S. enterica pod-gatunek enterica charakter wzrostu i mo¿liwoæ uzys-kania wyników fa³szywie ujemnych (13, 24, 26, 29). Reid i wsp. (28) obserwowali spadek czu³oci metody siêgaj¹cy 36% w przypadku obecnoci w próbce szcze-pów fermentuj¹cych sacharozê. Skala tego zjawiska nie jest rozpoznana, gdy¿ w wiêkszoci laboratoriów nietypowe szczepy Salmonella mog¹ byæ eliminowa-ne ju¿ na etapie namna¿ania selektyweliminowa-nego lub ró¿ni-cowania izolatów. Powodem tej sytuacji jest fakt, ¿e stosowana obecnie diagnostyka Salmonella (2, 3) nie daje mo¿liwoci wykrycia szczepów o nietypowych w³aciwociach biochemicznych. Zmiany dokonywa-ne w kolejnych wydaniach normy ISO 6579 dotyczy³y zast¹pienia obligatoryjnej po¿ywki BGA po¿ywk¹ XLD. W rezultacie wiêkszoæ weterynaryjnych labo-ratoriów zwykle stosuje obie te po¿ywki, chocia¿ ich system ró¿nicuj¹cy opiera siê na zdolnoci bakterii do fermentacji cukrów (26). Zarówno opisywany przy-padek, jak i badania Kolmos i Schmidt (24) dowodz¹, ¿e zastosowanie TSI do identyfikacji biochemicznej szczepu fermentuj¹cego sacharozê dodatkowo sprzy-ja uzyskiwaniu fa³szywie ujemnych wyników, gdy¿ szczepy o nietypowych w³aciwociach biochemicz-nych nie s¹ zaliczane do Salmonella enterica podga-tunku enterica. W tym kontekcie stosowanie w diag-nostyce Salmonella po¿ywki Kliglera oprócz agaru trójcukrowego TSI (2) mo¿e przyczyniæ siê do pod-niesienia czu³oci metody. W przypadku badania pró-bek pochodz¹cych od zwierz¹t ryzyko otrzymania wyniku fa³szywie ujemnego jest mniejsze ze wzglêdu na stosowanie po¿ywki MSRV. Przedstawiony na ryc. 1 charakter wzrostu typowy dla ruchliwych Salmonella (30) mo¿e bowiem sugerowaæ potrzebê wykonania do-datkowych badañ potwierdzaj¹cych szczepu bakteryj-nego, tak jak przedstawiono to w opisywanym przy-padku.
W kontekcie opisanego przypadku izolacji niety-powego szczepu S. Anatum warto zwróciæ uwagê na niedoskona³oci metody izolacji Salmonella zawartej w PN-EN ISO 6579:2003 i d¹¿yæ do poprawy czu³o-ci stosowanej w laboratorium metody izolacji Salmo-nella, na przyk³ad poprzez zastosowanie sta³ej po¿ywki selektywnej, której system ró¿nicowania nie bazuje na rozk³adzie cukrów oraz stosowaniu agaru Kliglera obok TSI.
W kolekcji Zak³adu Mikrobiologii PIWet-PIB znaj-duje siê kilkadziesi¹t szczepów S. Anatum wyizolo-wanych z urzêdowych badañ zwierz¹t (4, 6-8), ¿yw-noci, pasz i rodowiska. W trakcie prowadzonych w latach 2005-2006 badañ stad brojlerów serowar ten stwierdzano w 7 krajach Wspólnoty Europejskiej. By³ to jeden z 6 wystêpuj¹cych u brojlerów serowarów, które nale¿¹ do 10 najczêciej stwierdzanych u ludzi (4). Od niosek S. Anatum izolowano w Polsce i Fin-landii (6), a od indyków w 4 krajach, w tym w Pol-sce (8). W 10 krajach stwierdzono ten serowar w prób-kach pochodz¹cych od tuczników (7).
Szczepy Salmonella nale¿¹ce do serowaru Anatum odgrywaj¹ pewn¹ rolê w epidemiologii zaka¿eñ cz³o-wieka (10). Wed³ug danych Pañstwowego Zak³adu Higieny, serowar S. Anatum wystêpowa³ czêsto na po-cz¹tku lat siedemdziesi¹tych XX wieku, a potem jego znaczenie epidemiologiczne zmala³o. Aktualnie zno-wu jest jednym z 15 serowarów najczêciej wywo³u-j¹cych zaka¿enia ludzi w Polce, a czêstoæ jego wy-stêpowania wzros³a z 0,14% w 2006 r. do 0,16% w 2007 r. (1).
Wiêkszoæ badanych szczepów S. Anatum stanowi³a homogenn¹ biochemicznie grupê. Obserwacja ta jest zgodna z wynikami Poppe i wsp. (27), którzy ponad 80% szczepów S. Anatum zaliczyli do swoistego dla tego serowaru profilu biochemicznego charakteryzu-j¹cego siê zdolnoci¹ do fermentacji 6 cukrów i alko-holi. Taki profil biochemiczny by³ identyczny z odno-towanym w grupie opisanych szczepów S. Anatum oraz badanych wczeniej (31). Typowe szczepy S. Anatum rozk³ada³y, tak jak wiêkszoæ Salmonella spp. (31), galaktozê, d-glukozê, d-fruktozê, d-mannozê, ram-nozê, mannitol, sorbitol, N-acetyloglukozaminê, mal-tozê, l-fukoza, glukonian potasu i 5-ketoglukonian potasu. Ponadto by³y one zdolne do fermentracji l-arabinozy, melibiozy, trehalozy, glicerolu i dulcyto-lu, ale nie rozk³ada³y d-ksylozy. Natomiast nietypowy szczep S. Anatum #101/2008 fermentowa³ dodatko-wo sacharozê i d-rafinozê, ale nie rozk³ada³ 5-keto-glukonianu potasu. By³ on te¿ jednym z dwóch szcze-pów fermentuj¹cych d-arabinozê (31).
We wczeniej wykonanych badaniach stwierdzono, ¿e 98,1% badanych szczepów Salmonella enterica podgatunek enterica by³o wra¿liwych na lityczne dzia-³anie bakteriofaga O-1 (22). Najni¿szy odsetek szcze-pów wra¿liwych (90,0%) odnotowano w przypadku grupy serologicznej O:3,10, do której nale¿y S. Ana-tum. Uzyskane obecnie wyniki s¹ wiêc zgodne z wcze-niejszymi rezultatami oraz doniesieniami innych au-torów (18, 19) i wskazuj¹ na ograniczone znaczenie stosowania bakteriofaga O-1 w diagnostyce nie tylko nietypowych S. Anatum, ale równie¿ szczepów posia-daj¹cych klasyczny profil biochemiczny.
Opornoæ na antybiotyki mo¿e byæ zwi¹zana zarów-no z serowarem Salmonella, jak i ród³em izolacji szczepów (10, 21, 32). Podobnie jak w innych krajach Wspólnoty (5), izolowane w Polsce szczepy S.
Ana-tum by³y wra¿liwe na wiêkszoæ u¿ytych antybioty-ków. Natomiast w przypadku szczepów S. Anatum izolowanych w Kanadzie czêsto obserwowano wystê-powanie zjawiska opornoci, które dotyczy³o najczê-ciej sulfonamidów (27). Wra¿liwoæ badanego izola-tu #101/2008, jak i pozosta³ych szczepów S. Anaizola-tum, na zastosowane antybiotyki pozwala przypuszczaæ, ¿e nawet w przypadku rosn¹cego znaczenia tego serowaru w epidemiologii zaka¿eñ cz³owieka pa³eczkami Sal-monella istnieje mo¿liwoæ efektywnej terapii anty-biotykowej.
Podsumowanie
Standardowe podejcie do badania wykonywanego zgodnie z norm¹ ISO 6579 uniemo¿liwia wykrycie bakterii Salmonella enterica podgatunek enterica zdol-nych do fermentacji sacharozy. Dlatego te¿ w bada-niach rutynowych wskazane jest stosowanie, oprócz obligatoryjnej XLD, drugiej po¿ywki selektywno-ró¿-nicuj¹cej wykorzystuj¹cej inn¹ ni¿ fermentacja cukrów zasadê dzia³ania oraz do³¹czenia agaru Kliglera na eta-pie potwierdzaj¹cych badañ biochemicznych. Stwier-dzone w³aciwoci wiadcz¹ o du¿ej aktywnoci bio-chemicznej S. Anatum. Wykrycie szczepów S. Ana-tum o cechach nietypowych dla Salmonella enterica podgatunku enterica, a tak¿e podobieñstwo do izola-tów uzyskanych z ró¿nych róde³ na przestrzeni kilku lat stanowi¹ przes³ankê do szczegó³owej analizy epi-demiologicznej szczepów tego serowaru z zastosowa-niem metod molekularnych.
Pimiennictwo
1.Anon.: G³ówny Inspektorat Sanitarny. Choroby zakane i zatrucia w Polsce w 2007 roku. Warszawa 2008.
2.Anon.: Mikrobiologia ¿ywnoci i pasz Horyzontalna metoda wykrywania Salmonella spp. PN-EN ISO 6579:2003.
3.Anon.: Mikrobiologia ¿ywnoci i pasz Horyzontalna metoda wykrywania Salmonella spp. PN-EN ISO 6579:2003/A1:2007.
4.Anon.: Report of the Task Force on Zoonoses Data Collection on the analysis of the baseline survey on the prevalence of Salmonella in broiler flocks of Gallus gallus, in the EU, 2005-2006. Part A: Salmonella prevalence estima-tes. The EFSA Journal 2007, 98: 1-85.
5.Anon.: Report of the Task Force on Zoonoses Data Collection on the analysis of the baseline survey on the prevalence of Salmonella in broiler flocks of Gallus gallus, in the EU, 2005-2006. Part B: factors related to Salmonella flock prevalence, distribution of Salmonella serovars, and antimicrobial resi-stance patterns. The EFSA Journal 2007, 101: 1-87.
6.Anon.: Report of the Task Force on Zoonoses Data Collection on the analysis of the baseline study on the prevalence of Salmonella in holdings of laying hen flocks of Gallus gallus. The EFSA Journal 2007, 97: 1-85.
7.Anon.: Report of the Task Force on Zoonoses Data Collection on the analysis of the baseline survey on the prevalence of Salmonella in slaughter pigs, Part A: Salmonella prevalence estimates. The EFSA Journal 2008, 135: 1-111. 8.Anon.: Report of the Task Force on Zoonoses Data Collection on the analysis
of the baseline survey on the prevalence of Salmonella in turkey flocks, in the EU, 2006-2007. Part A: Salmonella prevalence estimates. The EFSA Journal 2008, 134: 1-91.
9.Anon.: Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 19 marca 2008 r. w sprawie wprowadzenia Krajowego programu zwalczania niektórych serotypów Sal-monelli w stadach niosek gatunku kura (Gallus gallus) na rok 2008. Dz.U. 2008, Nr 64, poz. 398.
10.Anon.: The Community Summary Report on Trends and Sources of Zoonoses, Zoonotic Agents, Antimicrobial Resistance and Foodborne Outbreaks in the European Union in 2006. The EFSA Journal 2007, 130: 1-310.
11.Bartlett K. H., Trust T. J.: Plasmid-specified sucrose fermentation in Salmo-nella arizonae. J. Gen. Microbiol. 1980, 121, 255-257.
12.Brocke H. E.: Saccharose positive Salmonella Heidelberg. Zntbl. Bakteriol. 1956, 166, 66.
13.Cox J. M.: Lysine-mannitol-glycerol agar, a medium for the isolation of Sal-monella spp., including S. typhi and atypical strains. Appl. Environ. Micro-biol. 1993, 59, 2602-2606.
14.Dixon J. M., Curtis B. A.: A sucrose-fermenting strain of Salmonella Poona. Mon. Bull. Minist. Health. Public. Health Lab. Serv. 1960, 19, 193-194. 15.European Food Safety Authority-Working Group on Developing
Harmoni-sed Schemes for Monitoring Antimicrobial Resistance in Zoonotic Agents: Harmonised monitoring of antimicrobial resistance in Salmonella and Cam-pylobacter isolates from food animals in the European Union. Clin. Micro-biol. Infect. 2008, 14, 522-533.
16.G³onicka R., Pieñkowska D., Dera-Tomaszewska B., Ilnicka M. J.: Charac-teristics of lactose-fermenting Salmonella strains from Poland. Bull. Inst. Marit. Trop. Med. Gdynia 1987, 38, 69-75.
17.Grimont P. A. D., Weill F.-X.: Antigenic formulas of Salmonella serovars,
9th edition. WHO Collaborating Centre for Research on Salmonella, Institute
Pasteur, Paris 2007.
18.Gudel K., Fey H.: Improvement of the polyvalent Salmonella phages O-1 diagnostic value by addition of a phage specific for the O groups E1-E4. Zntbl. Bakteriol. (A) 1981, 249, 220-224.
19.Gunnarsson A., Hurvell B., Thal E.: Recent experiences with the Salmonella O-1 phage in routine diagnostic work. Zntbl. Bakteriol. (A) 1977, 237, 222--227.
20.Hoszowski A., Truszczyñski M.: Skrócona identyfikacja pa³eczek Salmonella przy zastosowaniu metody czterech probówek. Medycyna Wet. 1977, 33, 738-740.
21.Hoszowski A, Wasyl D, Ró¿añska H, Skar¿yñska M, Szwarc M, Wnuk D, Lalak A.: Monitorowanie lekowra¿liwoci drobnoustrojów maj¹cych znacze-nie w patogenezie chorób odzwierzêcych, [w:] Ochrona zdrowia zwierz¹t i zdrowia publicznego. Pañstwowy Instytut Weterynaryjny Pañstwowy Instytut Badawczy, Pu³awy 2008, 143-150.
22.Hoszowski A., Wasyl D., Truszczyñski M.: Ocena wra¿liwoci szczepów Sal-monella sp. na lityczne dzia³anie bakteriofaga O-1. Medycyna Wet. 1999, 55, 34-38.
23.Johnson E. M., Wohlhieter J. A., Placek B. P., Sleet R. B., Baron L. S.: Plasmid-determined ability of a Salmonella Tennessee strain to ferment lactose and sucrose. J. Bacteriol. 1976, 125, 385-386.
24. Kolmos H. J., Schmidt J.: Failure to detect hydrogen-sulphide production in lactose/sucrose-fermenting Enterobacteriaceae, using triple sugar iron agar. Acta Pathol. Microbiol. Immunol. Scand. (B) 1987, 95, 85-87.
25. Le Minor L., Coynault C., Rohde R., Rowe B., Aleksic S.: Plasmid localiza-tion of the genetic determinant of the atypical saccharose positive character in Salmonella. Ann. Microbiol. Paris 1973, 124, 295-306.
26. Morinigo M. A., Martinez-Manzanares E., Munoz A., Cornax R., Romero P., Borrego J. J.: Evaluation of different plating media used in the isolation of salmonellas from environmental samples. J. Appl. Bacteriol. 1989, 66, 353-360. 27. Poppe C., Kolar J. J., Demczuk W. H., Harris J. E.: Drug resistance and biochemical characteristics of Salmonella from turkeys. Can. J. Vet. Res. 1995, 59, 241-248.
28. Reid R. L., Porter R. C., Ball H. J.: The isolation of sucrose-fermenting Salmonella Mbandaka. Vet. Microbiol. 1993, 37, 181-185.
29. Tyc Z., Szych J., Ka³u¿ewski S.: Wybór metod wykrywania szczepów Salmo-nella fermentuj¹cych laktozê i ocena ich przydatnoci w badaniach diagnos-tycznych. Med. Dow. Mikrobiol. 1989, 41, 106-114.
30. Voogt N., Raes M., Wannet W. J., Henken A. M., van de Giessen A. W.: Com-parison of selective enrichment media for the detection of Salmonella in poultry faeces. Lett. Appl. Microbiol. 2001, 32, 89-92.
31. Wasyl D.: Ocena technik typowania pa³eczek Salmonella enterica stosowa-nych w badaniach epidemiologiczstosowa-nych salmonellozy wiñ. Praca dokt., Pañ-stwowy Instytut Weterynaryjny PañPañ-stwowy Instytut Badawczy, Pu³awy 2003. 32. Wasyl D., Hoszowski A.: Antimicrobial resistance in Salmonella isolated from
animals and feed in Poland. Bull. Vet. Inst. Pulawy 2004, 48, 233-240. 33. Watanabe Y., Wilson C. M., Wampole L.: Biochemical variant of Salmonella
Enteritidis which utilizes sucrose. J. Bacteriol. 1961, 81, 1007.
34. Wohlhieter J. A., Lazere J. R., Snellings N. J., Johnson E. M., Synenki R. M., Baron L. S.: Characterization of transmissible genetic elements from sucro-se-fermenting Salmonella strains. J. Bacteriol. 1975, 122, 401-406. Adres autora: dr Dariusz Wasyl, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy; e-mail: wasyl@piwet.pulawy.pl
