Medycyna Wet. 2009, 65 (6) 385
Artyku³ przegl¹dowy Review
Technika obrazowania tkanek miêkkich koñczyn staje coraz czêciej stosowanym narzêdziem w chirurgii ura-zowej. W ortopedii koni, gdzie patologie w zakresie ciêgien i wiêzade³ oraz ich pochewek maziowych pal-ca s¹ trudnym problemem lekarskim, u¿ycie nowoczes-nych metod wziernikowania stwarza szanse usprawnie-nia, a tak¿e istotnego ograniczenia inwazyjnoci pro-cedur diagnostyki i terapii. Celem niniejszego opraco-wania jest przedstawienie etapów rozwoju endoskopii i wspó³czesnych mo¿liwoci jego wykorzystania w me-dycynie weterynaryjnej, szczególnie w leczeniu narz¹-du ruchu u koni.
Bezporednia, minimalnie inwazyjna wizualizacja wewnêtrznych struktur organizmów ¿ywych w celach diagnostycznych i leczniczych od wieków stanowi³a wyzwanie dla lekarzy medycyny cz³owieka i zwierz¹t. W staro¿ytnym Egipcie, Grecji i Rzymie u¿ywano pros-tych rur przy badaniu prostnicy u ludzi (9). Za pocz¹t-ki nowo¿ytnej endoskopii uznaje siê skonstruowanie cystoskopu przez W³ocha Filipa Bozzini w 1806 r. ród³em wiat³a by³a wieca, ale nie zapewnia³a ona wystarczaj¹cej jasnoci obrazu i urz¹dzenie to nie zna-laz³o ówczenie praktycznego zastosowania. Dopiero w 1853 r. Desormeaux skonstruowa³ cystoskop z sil-niejszym ród³em wiat³a, który umo¿liwia³ nie tylko diagnostykê, ale te¿ wykonanie zabiegów chirurgicz-nych. Swoje dowiadczenia opisa³ w wydanej w 1865 r.
monografii De lEndoscopie (9). W kolejnych latach urz¹dzenie skonstruowane przez Desormeaux by³o stop-niowo udoskonalane, najpierw poprzez u¿ycie wiat³a ¿arz¹cego siê drucika platynowego, a potem ¿arówki wynalazku Edisona z 1879 r. (10).
Pierwsze badanie gastroskopowe przeprowadzi³ w 1868 r. Kussmaul u cyrkowego po³ykacza mieczy. Do dalszego rozwoju endoskopii i wprowadzenia jej do chirurgii przyczyni³ siê Jan Mikulicz-Radecki, któ-ry w Krakowie latach 1882-1887 udoskonali³ konstruk-cjê gastroskopu i zastosowa³ morfinê do znieczulania badanych przez siebie pacjentów (10). W ortopedii po raz pierwszy wziernikowania dokona³ w 1918 r. Kenji Takagi z uniwersytetu tokijskiego, przeprowadzaj¹c cystoskopem udan¹ artroskopiê kolana. Dziesiêæ lat póniej rozwin¹³ on w badaniu endoskopowym techni-kê kolorowego obrazu. Jego uczeñ dr Watanabe udo-skonali³ budowê optyki sztywnej artroskopu, przez co otrzymywany obraz by³ bardzo dobrej jakoci (11).
W latach siedemdziesi¹tych XX wieku postêp tech-nologiczny sta³ siê sprzyjaj¹cym czynnikiem szerokie-go upowszechnienia endoskopii, a potem chirurgii en-doskopowej. Doskonalono budowê endoskopów, trans-misjê wiat³a i obrazu, rozwiniêto instrumentarium. Na pocz¹tku lat osiemdziesi¹tych ubieg³ego stulecia wpro-wadzono do u¿ytku wideoendoskopy, w których elek-tronicznym chipem zast¹piono soczewki, a
transmito-Zastosowanie endoskopii w diagnostyce
i leczeniu pochewek maziowych u koni
KORNEL RATAJCZAK, ANDRZEJ GOLACHOWSKI
Katedra i Klinika Chirurgii Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UP, pl. Grunwaldzki 51, 50-366 Wroc³aw
Ratajczak K., Golachowski A.
Use of endoscopy in the diagnosis and treatment of tendon sheaths in the horse Summary
In equine medicine pathologies involving tendons, ligaments, and tendon sheaths are a serious problem. The use of new methods of visualising these structures derived from endoscopy can reduce trauma and complications caused by diagnostics and surgical procedures. This paper reviews the development of endoscopy in veterinary medicine and its apllication in equine orthopedics. The authors reviewed literature to present current concepts on the diagnosis and treatment of tendon sheath disorders in the horse. The paper suggests that minimally invasive surgical procedures involving the tendon sheath, such as tenoscopy, can produce better results than conventional medication and surgical treatment. It also points out that tenoscopy is the most specific and reliable diagnostic tool for tendon sheaths. This method revealed longitudinal tears of tendons within the tendon sheath, which is a new pathological condition never described before. In the authors opinion, tenoscopy procedures are safe and minimize the rate of complications, but require experience from the surgeon because of the risk of damaging surrounding structures, such as nerves.
Medycyna Wet. 2009, 65 (6) 386
wany obraz wywietlano na ekranie. W ostatnich la-tach skonstruowano mikrokapsu³kê z wbudowan¹ ka-mer¹, która przemieszczana ruchami robaczkowymi pozwala na wizualizacjê przewodu pokarmowego na ca³ej jego d³ugoci (10).
W medycynie weterynaryjnej endoskopia zaczê³a byæ szerzej praktykowana ju¿ latach siedemdziesi¹tych XX wieku. Endoskopy giêtkie, tzw. fiberoskopy znalaz³y zastosowanie u zwierz¹t w badaniu uk³adu oddecho-wego, pokarmowego i moczowo-p³ciowego. Endosko-py sztywne s¹ wykorzystywane do wziernikowania jam cia³a, takich jak: klatka piersiowa (torakoskopia), jama brzuszna (laparoskopia), nosowa (rynoskopia), kana-³ów s³uchowych (otoskopia) oraz stawów, pochewek ciêgnowych i kaletek maziowych (11).
Pierwsz¹ artroskopiê stawu stêpu u konia przepro-wadzi³ Watanabe w 1949 r. (11). Na pocz¹tku lat sie-demdziesi¹tych XX wieku Knezevic donosi³ o pró-bach artroskopii u du¿ych zwierz¹t (11). W 1978 r. McIlwarth (11) szerzej opisa³ techniki i zastosowanie artroskopii w diagnostyce i leczeniu schorzeñ stawów u koni. Ta metoda zapewnia ma³¹ inwazyjnoæ zabiegu w porównaniu z klasyczn¹ artrotomi¹, a co za tym idzie obni¿a miertelnoæ, liczbê powik³añ, skraca okres rekonwalescencji i przyspiesza powrót koni do u¿ytko-wania. Od tego czasu artroskopia praktycznie wypar³a artrotomiê z ortopedii koni, a endoskopia zosta³a za-adaptowana do badania i leczenia kaletek oraz poche-wek maziowych ciêgien (11).
Angielska nazwa badania endoskopowego pochewek ciêgnowych tenoscopy, pochodzi od greckiego teno ciêgno i skopeín patrzeæ. Wydaje siê, ¿e w jêzyku polskim równie w³aciwym rozwi¹zaniem nomenkla-turowym przy opisywaniu tej procedury diagnostycz-no-terapeutycznej bêdzie stosowanie terminu tenosko-pia. Takiej w³anie nazwy u¿ywaj¹ autorzy w niniej-szym opracowaniu. Ponadto termin anatomiczny po-chewka maziowa ciêgna dla uproszczenia tekstu za-st¹piono skrócon¹ form¹ pochewka ciêgnowa.
Pierwszym doniesieniem o mo¿liwoci wziernikowa-nia pochewek ciêgnowych u koni by³a praca Nixona z 1990 r. dotycz¹ca pochewki maziowej ciêgien miê-ni zginaczy palców (13). Zastosowamiê-nie tej techmiê-niki wzbogaci³o wiedzê o patofizjologiê zapaleñ pochewek ciêgnowych i mo¿liwociach ich leczenia.
Wspó³czenie wymienia siê nastêpuj¹ce wskazania do przeprowadzenia tenoskopii: urazowe uszkodzenia pochewki ciêgnowej, aseptyczne zapalenia pochewki ciêgnowej, desmotomia wiêzad³a piercieniowatego, wiêzade³ palców lub przyczepu dodatkowego zginacza powierzchownego, przeciêcie troczka w tzw. zespole garstka (4-6, 11, 12).
U koni najczêciej notuje siê patologie w obrêbie pochewki ciêgien miêni zginaczy palca, rzadziej po-chewki wspólnej miêni zginaczy palca czy popo-chewki prostowników palca (11). Pochewka ciêgien zginaczy palca obejmuje ciêgno miênia zginacza powierzchow-nego palców, ciêgno miênia zginacza g³êbokiego
pal-ców, od których odchodzi krezka ciêgien (mesoten-don) ³¹cz¹ca je ze cian¹ pochewki. Bli¿szy odcinek zginacza g³êbokiego jest ca³kowicie otoczony przez zginacz powierzchowny, tworz¹cy mankiet zginaczo-wy (manica flexoria). Boczne zginaczo-wyd³u¿enia zginacza powierzchownego zapewniaj¹ prawid³owe u³o¿enie obu zginaczy podczas ich przejcia przez kana³ pêciny. W dalszej czêci pochewki zginacz powierzchowny roz-dwaja siê i opuszcza j¹, kieruj¹c siê d³oniowo ku wy-rostkom koci pêcinowej i koronowej, gdzie ma przy-czepy. Ukrwienie ciêgien w pochewce odbywa siê za porednictwem krezki oraz przez bli¿sze i dalsze przyczepy pochewki. P³yn znajduj¹cy siê w pochewce ma podobny sk³ad do mazi stawowej, z nieznacznie obni¿on¹ zawartoci¹ kwasu hialuronowego (4, 5, 11, 13, 17).
Zapalenia pochewki maziowej ciêgien zginaczy ze wzglêdu na obraz kliniczny dzieli siê na proste, z³o¿o-ne i septyczz³o¿o-ne (1, 2, 4, 17). Gdy powiêkszeniu obrysu pochewki nie towarzysz¹ inne objawy, to taki stan na-zywa siê puchlin¹ lub wodniakiem pochewki (hygro-ma s. hydrops tendovaginae). Stanowi ona defekt kos-metyczny i nie wymaga interwencji lekarskiej.
Mianem prostego zapalenia pochewki ciêgnowej (tenosynovitis simple) nazywa siê stan charakteryzuj¹-cy siê powiêkszeniem obrysu koñczyny w okolicharakteryzuj¹-cy pê-ciny i kulawizn¹ bez dodatkowych zmian patologicz-nych ciêgien zginaczy i pochewki ciêgnowej, takich jak np.: uszkodzenia, zw³óknienia, zapalenie i przerost wiêzad³a piercieniowego. Zapalenie proste jest nastêp-stwem przeci¹¿enia konia prac¹, a jego leczenie polega na zmniejszeniu wysi³ku ruchowego, stosowaniu ok³a-dów ch³odz¹cych i niesterydowych leków przeciwza-palnych.
W z³o¿onym zapaleniu pochewki ciêgnowej (teno-synovitis complex) oprócz powiêkszenia obrysu i kula-wizny obserwuje siê pogrubienie wiêzad³a piercienio-wego, zapalenie ciêgien oraz ich zrosty ze sob¹ i ze cian¹ pochewki, zapalenie krezki, z³ogi w³óknika.
Septyczne zapalenie pochewki ciêgnowej jest wy-nikiem bezporedniego st³uczenia lub rany okolicy pê-ciny, zaka¿enia jatrogennego po iniekcjach lub zabie-gach chirurgicznych oraz rzadko wystêpuj¹cej infekcji przeniesionej drog¹ krwi lub w wyniku posocznicy (1, 4). Obecne jest powiêkszenie obrysu tej czêci koñ-czyny, zapalenie pochewki oraz ciêgien. Pojawiaj¹c¹ siê kulawiznê powoduj¹ zapalenie oraz urazowe uszko-dzenia struktur pochewki i ciêgien.
Przewaga tenoskopii nad klasyczn¹ tendowaginoto-mi¹ to wynik wykorzystania technik minimalnie inwa-zyjnych. Charakteryzuj¹ siê one koniecznoci¹ wyko-nania jedynie niewielkiego ciêcia, przez co zmniejsza siê ryzyko infekcji i powik³añ gojenia rany operacyj-nej. Mo¿liwe jest te¿ wczesne rozpoczêcie rehabilita-cji, ograniczaj¹cej formowanie siê zrostów (4). Teno-skopia zapewnia mo¿liwoæ wizualizacji struktur we-wn¹trz pochewki, a zatem wykonanie pe³nej diagnos-tyki oraz zabiegów terapeutycznych (4, 13, 17).
Medycyna Wet. 2009, 65 (6) 387
Dotychczasowe rezultaty klasycznego, chirurgiczne-go leczenia przewlek³echirurgiczne-go, z³o¿onechirurgiczne-go tenosynovitis nie by³y zadowalaj¹ce. W retrospektywnym studium 24 tego typu przypadków, u 8 koni wykonano zabieg desmoto-mii wiêzad³a piercieniowego. Z tej grupy jedynie 2 ko-nie powróci³y do pe³nej sprawnoci. Autorzy pos³ugi-wali siê technik¹ opisan¹ przez Gerringa i Webbona, polegaj¹c¹ na wykonaniu 8 cm naciêcia pochewki ciêg-nowej (1).
Tenoskopowe przeciêcie wiêzad³a piercieniowego zosta³o opisane w 1993 r. (14). Zastosowano je u 7 koni w terapii z³o¿onego tenosynovitis, gdzie obok pogru-bienia wiêzad³a piercieniowego i rozszerzenia pochew-ki ciêgnowej obecne by³y zrosty lub/i z³ogi w³óknika. Zwierzêta poddawano kontroli pozabiegowej przez okres 5-21 tygodni, stwierdzaj¹c u 5 z nich ca³kowite ust¹pienie kulawizny, a u pozosta³ych 2 utrzymuj¹c¹ siê kulawiznê niewielkiego stopnia. We wnioskach pod-krelono zaletê tenoskopii, w porównaniu z klasyczny-mi technikaklasyczny-mi chirurgicznyklasyczny-mi, jak¹ jest dok³adna wi-zualizacja ciany pochewki i ciêgien, oraz mo¿liwoæ doszczêtnego usuniêcia z³ogów i zrostów przy ma³o inwazyjnym dostêpie do pochewki. Dodatkowo zwró-cono uwagê, i¿ wykonanie desmotomii wiêzad³a pier-cieniowego od strony wnêtrza pochewki ciêgnowej pod kontrol¹ obrazu monitora pozwala na precyzyjne prowadzenie ciêcia i jednoczesne sprawdzenie, czy zo-sta³o ono wykonane na ca³ej d³ugoci i gruboci wiê-zad³a (14).
Studia dotycz¹ce efektów leczenia aseptycznego za-palenia pochewki maziowej przeprowadzi³y niezale¿-nie dwa ró¿ne orodki. Uzyskano podobne wyniki, wykazuj¹c ponad 60% skutecznoæ tenoskopii w lecze-niu tego typu patologii. Badania objê³y oko³o 50 koni, a okres obserwacji pozabiegowej wynosi³ od 4 miesiê-cy do 7 lat (2, 5). W pierwszych danych o zastosowa-niu tenoskopii, mimo stosunkowo niewielkiej badanej populacji (7 koni) ze z³o¿onym tenosynovitis, wyniki leczenia by³y obiecuj¹ce, gdy¿ 71,5% koni powróci³o do pe³nej sprawnoci sportowej. Czas obserwacji pa-cjentów wynosi³ 5-21 miesiêcy (14).
W interpretowaniu wyników zabiegów nale¿y uwzglêd-niaæ fakt, i¿ na koñcowy efekt leczenia istotny wp³yw maj¹ takie czynniki, jak: czas trwania choroby, nasi-lenie jej objawów klinicznych, stopieñ kulawizny oraz zaawansowanie zmian patologicznych w pochewce (zrosty, uszkodzenia ciêgien). Badania Fortiera i wsp. (5) z 1999 r. grupy 25 koni ze z³o¿onym zapaleniem pochewki ciêgnowej wykaza³y nastêpuj¹ce wyniki le-czenia tenoskopowego: 18 (72%) koni powróci³o do sportu, u 4 nast¹pi³a poprawa, lecz pozosta³ pewien sto-pieñ kulawizny, natomiast u 3 nie zanotowano popra-wy. Efekt kosmetyczny zabiegu u 10 koni by³ bardzo dobry (pochewka powróci³a do normalnego kszta³tu), u 12 koni zmniejszy³ siê obrys pochewki, natomiast u 3 koni nie zanotowano polepszenia wygl¹du okolicy pê-cinowej. Rezultat funkcjonalny i kosmetyczny zabiegu
by³ odwrotnie proporcjonalny do czasu trwania scho-rzenia oraz nasilenia wystêpowania z³ogów w³óknika. W 1999 r. Wright i McMahon (18) po raz pierwszy opisali pod³u¿ne rozdarcia ciêgien zginaczy palca jako jedn¹ z przyczyn chronicznego tenosynovitis. Diagnos-tykê tenoskopow¹ przedstawili jako jedyn¹ metodê wykrywania tych zmian.
Ultrasonograficzna identyfikacja rozdaræ pod³u¿nych ciêgien jest trudna. Zmiany te w obrazie sonograficz-nym ujawniaj¹ siê niekiedy w postaci nieregularnoci krawêdzi zginacza g³êbokiego. W badaniach Wilder-jansa i wsp. (17) u 6 koni, u których stwierdzono po-wy¿sze zmiany w badaniu USG, tenoskopi¹ wykryto pod³u¿ne rozdarcia ciêgna. U pozosta³ych 11 koni nie stwierdzano zmian w badaniu USG, a wykryto je do-piero wziernikowaniem. Leczenie polega na usuniêciu uszkodzonych w³ókien ciêgna przy u¿yciu mechanicz-nych resektorów (shaver) czy koblacji. Z grupy koni z pod³u¿nymi rozdarciami ciêgien po 12-24 miesi¹cach od przeprowadzenia ma³o inwazyjnej operacji 10 koni (58,8%) powróci³o do pe³nej sprawnoci i u¿ytkowa-nia sportowego na takim samym poziomie, jak przed pojawieniem siê kulawizny, 4 konie (23,5%) powróci-³y do u¿ytkowania sportowego, lecz ze zredukowan¹ czêstoci¹ startów, u 3 koni (17,5%) utrzymywa³a siê ró¿nego stopnia kulawizna. Po zabiegu i rehabilitacji obrys pochewki ciêgnowej zmniejsza³ siê, lecz u ¿ad-nego konia nie powróci³ do normalu ¿ad-nego kszta³tu (17). Niezadowalaj¹ce rezultaty dotychczas stosowanego le-czenia chronicznego zapalenia pochewki maziowej, polegaj¹cego na przeciêciu wiêzad³a piercieniowego, mog³y wynikaæ z niezdiagnozowanych pod³u¿nych roz-daræ ciêgien. Rozwarstwione w³ókna ciêgnowe mog¹ byæ przyczyn¹ przewlek³ych stanów chorobowych po-chewki ciêgnowej (17, 18).
Tenoskopia jest równie¿ u¿yteczn¹ metod¹ w lecze-niu septycznego zapalenia pochewek maziowych. Ura-zy oraz jatrogenne infekcje tej okolicy wystêpuj¹ czê-sto u koni, s¹ trudne w leczeniu i jako takie mog¹ byæ przyczyn¹ eliminacji konia z u¿ytkowania wierzcho-wego (1, 8, 9). W septycznym zapaleniu pochewki ciêg-nowej pierwotne uszkodzenie struktur bywa wik³ane takimi wtórnymi zmianami, jak: nagromadzenie siê w³óknika i powstawanie zrostów, degeneracja w³ókien kolagenowych ciêgien przez enzymy, toksyny wytwa-rzane przez bakterie i komórki uk³adu odpornociowe-go. Wp³ywa to na funkcjonalny rezultat leczenia i szansê powrotu konia do u¿ytkowania (7). Przejcie ostrego septycznego procesu zapalnego w chroniczny oraz ko-lonizacja kosmków b³ony maziowej przez bakterie znacznie zmniejsza szanse wyleczenia konia. Dzieje siê to wtedy, gdy dodatkowo dochodzi do zapalenia trzesz-czek pêcinowych czy do przerwania ciêgna wskutek zwyrodnienia w³ókien kolagenowych, a na s¹siedniej koñczynie rozwija siê ochwat z przeci¹¿enia (6).
Dotychczas stosowane leczenie zawiera³o ogóln¹ i miejscow¹ antybiotykoterapiê, podawanie leków prze-ciwzapalnych, p³ukanie pochewki przy u¿yciu igie³
Medycyna Wet. 2009, 65 (6) 388
iniekcyjnych b¹d chirurgicznie wprowadzonych dre-nów. Wdra¿ano równie¿ postêpowanie operacyjne po-legaj¹ce na otwarciu i eksploracji pochewki ciêgno-wej. Przy tego typu postêpowaniu odsetek wyleczonych koni, które mog³y powróciæ do u¿ytkowania sportowe-go kszta³towa³ siê od 23% do 54% i nie odnotowywano statystycznie istotnej ró¿nicy pomiêdzy koñmi leczo-nymi konserwatywnie i operacyjnie (8). Niekiedy umieszczenie drenów na czas d³u¿szy ni¿ 5 dni skutko-wa³o wtórnymi infekcjami bakteryjnymi. D³ugotrwa³y postój konia w boksie (powy¿ej 7 dni) w trakcie lecze-nia zachowawczego czy po operacji sprzyja³ powsta-waniu zrostów w pochewce ciêgnowej, co negatywnie wp³ywa³o na koñcowy efekt terapii (1, 6-8, 15).
W retrospektywnym studium 39 przypadków koni z septycznym zapaleniem pochewki ciêgnowej wynik-³ym z urazu uzyskano znacz¹co lepsze wyniki, dziêki kompleksowemu zastosowaniu: tenoskopii, antybioty-koterapii, leków przeciwzapalnych i rehabilitacji. Ob-serwacja trwaj¹ca od 7 do 42 miesiêcy po zabiegu, wykaza³a nastêpuj¹c¹ statystykê. W grupie 33 koni le-czonych do 36 godzin od urazu 5 ródoperacyjnie zo-sta³o poddanych eutanazji ze wzglêdu na stopieñ uszko-dzenia ciêgien. Z pozosta³ych 28 koni 25 (89%) po-wróci³o do u¿ytkowania sportowego na takim samym lub wy¿szym poziomie ni¿ przed wypadkiem. Sporód 6 koni, którym z³o¿on¹ terapiê wdro¿ono dopiero po 36 godzinach od wypadku, tylko 2 konie (33%) zosta³y w pe³ni wyleczone (6).
Inni badacze zaznaczaj¹, ¿e leczenie uwzglêdniaæ powinno usuniêcie z³ogów w³óknika i zanieczyszczeñ (w³osy, gleba, ció³ka, fragmenty drewna), które dosta-³y siê do pochewki ciêgnowej w wyniku urazu. Istotne jest równie¿ p³ukanie pochewki du¿¹ iloci¹ ja³owego p³ynu z dodatkiem antybiotyków. Pod koniec zabiegu do pochewki wstrzykuje siê antybiotyk (gentamycyna, amikacyna) lub wprowadza do niej g¹bki fibrynowe z antybiotykiem. Stosowano tak¿e ogólnie antybioty-koterapiê i niesterydowe leki przeciwzapalne. Konie ponownie operowano, gdy ciê¿ka kulawizna nie ustê-powa³a, a w p³ynie pochewki wykazywano powy¿ej 20 × 109/l leukocytów. Ci sami autorzy podkrelaj¹, ¿e
wa¿nym elementem wziernikowania pochewki i jego g³ówn¹ zalet¹ by³a bezporednia wizualizacja ciêgien i mo¿liwoæ oceny stopnia ich uszkodzeñ. Dziêki temu rokowanie co do dalszej mo¿liwoci u¿ytkowania ko-nia stawa³o siê bardziej obiektywne. Rozleg³e uszko-dzenia zarówno zginacza powierzchownego, jak i g³ê-bokiego by³y wskazaniem do ródoperacyjnej eutana-zji u 7 zwierz¹t. Dwa konie zosta³y poddane eutanaeutana-zji po zakoñczeniu leczenia z powodu rozleg³ych zrostów w pochewce i wtórnego uszkodzenia ciêgien (1, 6, 16). Przedstawiony materia³ ród³owy wskazuje na przy-datnoæ metody endoskopowej w badaniu i leczeniu koni z chorobami pochewek ciêgnowych. Tenoskopia jest obecnie najdok³adniejsz¹ metod¹ diagnozowania patologii tocz¹cych siê w obrêbie pochewki ciêgno-wej. Badania sonograficzne, radiologiczne i
rezonan-sem magnetycznym s¹ wa¿nym elementem w diagnos-tyce patologii pochewki, ale za ich pomoc¹ zmiany ta-kie, jak pod³u¿ne rozdarcia ciêgien s¹ niewykrywalne. Minimalnie inwazyjna technika pozwala na uzyskanie korzystnego odsetka wyleczeñ w porównaniu z dotych-czas stosowan¹ metod¹ zachowawcz¹ lub operacyjn¹. Nale¿y podkreliæ, i¿ prostota i ³atwoæ przeprowadze-nia zabiegu mo¿e byæ pozorna i zwodnicza. Czêsto ja-trogenne uszkodzenia niwecz¹ efekt koñcowy terapii, miêdzy innymi dlatego, ¿e dostêp do pochewki znajdu-je siê w pobli¿u naczyñ i nerwów. St¹d te¿ wiedza, roz-waga i dowiadczenie chirurga ma bezporedni wp³yw na zmniejszenie liczby powik³añ zwi¹zanych z u¿yciem tego nowoczesnego narzêdzia chirurgii weterynaryjnej.
Pimiennictwo
1.Barr A., Dyson S., Barr F., OBrien J.: Tendonitis of the deep digital flexor tendon in the distal metacarpal/metatarsal region associated with tenosyno-vitis of the digital sheath in the horse. Equine Vet. J. 1995, 27, 348-355. 2.Bertone A.: Infectious tenosynovitis. Vet. Clin. North Am. Equine Pract. 2005,
11, 163-176.
3.Dik K., Dyson S., Vail T.: Aseptic tenosynovitis of the digital flexor tendon sheath, fetlock and pastern annular ligament constriction. Vet. Clin. North Am. Equine Pract. 1995, 11, 151-162.
4.Fortier L.: Indications and techniques for tenoscopic surgery of the digital flexor tendon sheath. Equine Vet. Educ. 2005, 17 218-224.
5.Fortier L., Nixon A., Ducharme N., Mohammed H., Yeager A.: Tenoscopic examination and proximal annular ligament desmotomy for treatment of equine complex digital sheath tenosynovitis. Vet. Surg. 1999, 28, 429--435.
6.Fraser B., Bladon B.: Tenoscopic surgery for treatment of lacerations of the digital flexor tendon sheath. Equine Vet. J. 2004, 36, 528-531.
7.Frees K., Lillich J., Gaughan E., DeBowes R.: Tenoscopic-assisted treat-ment of open digital flexor tendon sheath injuries in horses: 20 cases (1992--2001). J. Am. Vet. Med. Assoc. 2002, 220, 1823-1827.
8.Honnas C., Schumacher J., Cohen N., Watkins J., Taylor T.: Septic teno-synovitis in horses: 25 cases (1983-1989). J. Am. Vet. Med. Assoc. 1991, 199, 1616-1622.
9.Lopes F., Sullins K., Walker B.: Tenoscopy in 33 Horses With Septic and Nonseptic Digital Tenosynovitis (1997-2001). J. Equine Vet. Sci. 2006, 26, 232-235.
10.Marlicz K.: Endoskopia przewodu pokarmowego: od Mikulicza po dzieñ dzisiejszy. Pediatria Wspó³czesna. Gastroenterol. Hepatol. ¯ywienie Dziec-ka 2004, 6, 381-384.
11.McIlwraith W., Nixon A., Wright I., Boening J.: Diagnostic and Surgical Arthroscopy in the Horse. Elsevier, London 2005.
12.Nixon A.: Arthroscopic surgery of the carpal and digital tendon sheaths. Clin. Tech. Equine Pract. 2003, 44, 245-256.
13.Nixon A.: Endoscopy of the digital flexor tendon sheath in horses. Vet. Surg. 1990, 19, 266-271.
14.Nixon A., Sams A., Ducharme N.: Endoscopically assisted annular ligament release in horses. Vet. Surg. 22, 501-507.
15.Schneider R., Bramlage L., Mecklenburg L., Moore R., Gabel A.: Open drainage, intra-articular and systemic antibiotics in the treatment of septic arthritis/tenosynovitis in horses. Equine Vet. J. 1992, 24, 443-449. 16.Smith L., Mellor D., Marr C., Mair T.: What is the likelihood that a horse
treated for septic digital tenosynovitiswill return to its previous level of athletic function? Equine Vet. J. 2006, 38, 337-341.
17.Wilderjans H., Boussauw B., Madder K., Simon O.: Tenosynovitis of the digital flexor tendon sheath and annular ligament constriction syndrome caused by longitudinal tears in the deep digital flexor tendon: a clinical and surgical report of 17 cases in warmblood horses. Equine Vet. J. 2003, 35, 270-275.
18.Wright I., McMahon P.: Tenosynovitis associated with longitudinal tears of the digital flexor tendons in horses: a report of 20 cases. Equine Vet J. 1999, 31, 12-18.
Adres autora: prof. dr hab. Kornel Ratajczak, pl. Grunwaldzki 51, 50-366 Wroc³aw; e-mail: kornel.ratajczak@up.wroc.pl
