Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 66 (4), 272-275, 2010

Medycyna Wet. 2010, 66 (4) 272

Praca oryginalna Original paper

Miêso bia³e, do którego oprócz miêsa drobiowego zalicza siê równie¿ miêso królicze, cieszy siê wœród konsumentów du¿¹ popularnoœci¹ ze wzglêdu na jego korzystne walory smakowe i dietetyczne. Miêso kró-lika charakteryzuje stosunkowo niska zawartoœæ t³usz-czu (16), a w porównaniu z miêsem innych zwierz¹t gospodarskich du¿o ni¿sza zawartoœæ cholesterolu (6). Jednoczeœnie miêso to stanowi wa¿ne Ÿród³o ³atwo przyswajalnego bia³ka zwierzêcego o wysokich walo-rach od¿ywczych (16). W krajowej produkcji miêsa, króliki klasyfikuj¹ siê na siódmym miejscu za trzod¹ chlewn¹, drobiem, byd³em, cielêtami, owcami oraz kozami (4).

Nie mo¿na pomin¹æ faktu, i¿ system ¿ywienia zwie-rz¹t odgrywa istotn¹ rolê w kszta³towaniu sk³adu che-micznego miêsa, a szczególnie jego profilu lipidowe-go. Zw³aszcza u zwierz¹t monogastrycznych dieta jest g³ównym czynnikiem wp³ywaj¹cym m.in. na zawar-toœæ cholesterolu (10, 17) lub kwasów t³uszczowych w tkance miêœniowej (2, 12). W ocenie wartoœci zdro-wotnej miêsa nie mo¿na pomin¹æ istotnego znaczenia sprzê¿onego kwasu linolowego CLA (Conjugated Li-noleic Acid). Ró¿norodnoœæ form pozycyjnych i prze-strzennych sprawia, ¿e w sk³ad zwi¹zków okreœlanych terminem „sprzê¿one dieny kwasu linolowego” wcho-dzi bardzo du¿o izomerów, zarówno pozycyjnych, jak

i przestrzennych. Najwy¿sz¹ aktywnoœæ biologiczn¹ wykazuje dien kwasu linolowego cis-9, trans-11 (11). Celem badañ by³o okreœlenie wp³ywu diety na za-wartoœæ CLA, cholesterolu oraz profilu kwasów t³usz-czowych w miêsie królików. Uzyskane wyniki mog¹ stanowiæ wa¿ne Ÿród³o informacji dla konsumentów miêsa króliczego z uwagi na fakt znacznego zró¿nico-wania w wartoœciach badanych parametrów w zale¿-noœci od rodzaju stosowanej diety.

Materia³ i metody

Badania przeprowadzono na próbkach tkanki miêœnio-wej pozyskanych z najbardziej wartoœciowych wyrêbów tuszy (comber, udo) od 12 królików mieszañców, p³ci mês-kiej, w wieku dziewiêciu miesiêcy i przy¿yciowej masie 3,5-4,0 kg. Króliki pochodzi³y z prywatnej hodowli przy-domowej. Zwierzêta podzielono, uwzglêdniaj¹c rodzaj die-ty, na dwie grupy badawcze. Pierwsz¹ grupê królików, tzw. ekologiczn¹ (licz¹c¹ 6 osobników), karmiono paszami ob-jêtoœciowymi i treœciwymi wyprodukowanymi w gospodar-stwie. W drugiej grupie (licz¹cej 6 osobników) zastosowa-no system ¿ywienia charakterystyczny dla ferm towaro-wych, z wykorzystaniem pe³noporcjowej mieszanki gra-nulowanej, w sk³ad której wchodzi³a g³ównie œruta zbo¿o-wa, œruta z nasion roœlin oleistych, susz z traw, ziarna zbó¿ oraz premiks mineralno-witaminowy. Sk³ad chemiczny

Wp³yw diety na zawartoœæ CLA, cholesterolu

oraz kwasów t³uszczowych w miêsie królików

DOROTA CYGAN-SZCZEGIELNIAK, KAROLINA STASIAK, BOGDAN JANICKI

Katedra Biologii Ma³ych Prze¿uwaczy i Biochemii Œrodowiska Wydzia³u Hodowli i Biologii Zwierz¹t UTP, ul. Mazowiecka 28, 85-024 Bydgoszcz

Cygan-Szczegielniak D., Stasiak K., Janicki B.

Influence of a varied diet on CLA, cholesterol and fatty acids content in rabbits’ meat Summary

The aim of the study was to determine the influence of diet on CLA, cholesterol and fatty acids content in the most valuable parts of rabbits’ carcasses (saddle, thigh). The research material consisted of muscles taken from 12 male rabbits (crossbreeds), at the age of 9 months and at the body weight of 3.5-4 kg. The rabbits were divided into two research groups depending on the kind of diet they were fed. The first group consisted of rabbits fed according to a typical ecological model while the second group was fed an all-mash diet.

The results confirm an influence of the diet on CLA, cholesterol and fatty acids content in rabbits’ meat. The highest values of CLA content were in the thighs and saddle for group II and were 16.9 and 13.59 mg/kg of fresh tissue respectively. The meat from group I of rabbits contained a lower level of cholesterol from 28.81 mg/100 g of comber to 31.39 mg/100 g of thigh muscle while for the same parts of rabbits’ carcasses from group II these values were 29.99 and 36.03 mg/100 g respectively. It is worth noting that a more advantageous profile of fatty acids occurs in the meat from the ecological group, especially PUFA n-6 to PUFA n-3 ratio.

Medycyna Wet. 2010, 66 (4) 273

i wartoœæ skarmianych pasz podano w tab. 1. Obie grupy królików ¿ywiono ad libitum przez okres 7 miesiêcy, tj. od drugiego do dziewi¹tego miesi¹ca ¿ycia. Wraz z wiekiem i okresem ¿ywienia zwierz¹t zmienia³a siê struktura dawki w ¿ywieniu tradycyjnym. W okresie jesienno-zimowym (marzec-kwiecieñ) udzia³ pasz gospodarskich w dziennej dawce mieœci³ siê w przedzia³ach: okopowe od 59% do 61%, siano 24-33%, zaœ pasze treœciwe od 8% do 16%. W ¿y-wieniu wiosenno-letnim siano zast¹piono zielonk¹ na po-ziomie 73-75%. Natomiast okopowe i pasze treœciwe sta-nowi³y, odpowiednio, 18-19% i 6-9%.

Po 24 godzinach od uboju od wszystkich królików po-brano do badañ miêœnie z dwóch g³ównych wyrêbów tusz-ki, tj. combra oraz uda.

W celu okreœlenia zawartoœci CLA w miêsie próbki zlio-filizowano, a nastêpnie poddano hydrolizie w 2-molowym NaOH, w temperaturze 85°C oraz zakwaszeniu do pH 2 w 4-molowym HCl. Ekstrakcji kwasów dokonano z wyko-rzystaniem dichlorometanu. Kolejnym etapem by³o osusze-nie warstwy organicznej i odparowaosusze-nie rozpuszczalnika w strumieniu argonu. Pozosta³oœæ z próby rozpuszczono w acetonitrylu i poddano analizie. Analizê przeprowadzono na chromatografie cieczowym firmy Merck wyposa¿onym w detektor UV/VIS przy d³ugoœci fali 234 nm. Rozdzia³u dokonano na kolumnie RP-C18 o wymiarach 250 × 4,6 mm, termostatowanej w temperaturze 32°C w uk³adzie rozpusz-czalników acetonitryl-woda z elucj¹ gradientow¹ przy prze-p³ywie 1,5 (ml/min.). Identyfikacjê CLA w badanych pró-bach wykonano stosuj¹c wzorzec Sigmy 0-5507, zaœ iloœ-ciow¹ zawartoœæ CLA obliczono wykorzystuj¹c krzyw¹ kalibracji.

Zawartoœæ cholesterolu w miêœniach królików oznaczo-no przy u¿yciu spektrofotometru UV-VIS 3100, przy d³u-goœci fali 680 nm.

W celu oznaczenia profilu kwasów t³uszczowych w t³usz-czu œródmiêœniowym próbki poddano liofilizacji w liofili-zatorze typu Lyovac GT2, a nastêpnie homogenizacji przy u¿yciu homogenizatora typu MPW-309 w mieszaninie eks-trakcyjnej o sk³adzie chloroform–metanol. Nastêpnie przy-gotowano estry metylowe kwasów t³uszczowych. W tym celu przeprowadzono metylacjê t³uszczu 0,5 M

metanola-nem sodu, umieszczaj¹c próbki w cieplarce na 22 godziny w temperaturze 37°C. Nastêp-nie do próbek wprowadzono izooktan w celu ekstrakcji estrów metylowych kwasów t³usz-czowych. Szczegó³y metodyki przygotowania próbek przedstawia AOAC (1). Analizê wy-konano przy u¿yciu chromatografu gazowe-go firmy Varian typ 3800 GC z detektorem FID. Rozdzia³ przeprowadzono na kolumnie Supelcowax 10 o wymiarach 30 m × 0,25 mm × 0,25 µm przy temperaturze dozownika 230°C i detektora 250°C. Prêdkoœæ przep³y-wu gazu noœnego (helu) wynosi³a 1,5 (ml/ min.), a objêtoœæ dozowanej próbki 1 µl.

Identyfikacjê estrów metylowych kwasów t³uszczowych w badanych próbach wykona-no przy u¿yciu nastêpuj¹cych wzorców: Su-pelco PUFA-2 Animal Source oraz SuSu-pelco 37 Component FAME Mix.

W celu dok³adniejszego przedstawienia profilu kwasów t³uszczowych wprowadzono nastêpuj¹cy ich podzia³: nie-zbêdne nienasycone kwasy t³uszczowe – EFA (Essentials Fatty Acids), kwasy nasycone – SFA (Saturated Fatty Acids), kwasy jednonienasycone – MUFA (MonoUnsatu-rated Fatty Acids) oraz wielonienasycone kwasy t³uszczowe – PUFA (PoliUnsaturated Fatty Acids), a tak¿e wielonie-nasycone kwasy t³uszczowe – PUFA z rodziny n-3 i n-6.

Uzyskane wyniki opracowano statystycznie, obliczaj¹c œredni¹ arytmetyczn¹ (–x) oraz odchylenie standardowe (s). Do zbadania ró¿nic pomiêdzy grupami (dla parametrów spe³niaj¹cych za³o¿enia o normalnoœci rozk³adu i za³o¿e-nia o jednorodnoœci wariancji) u¿yto testu t-Studenta, zaœ dla danych nie spe³niaj¹cych niniejszych za³o¿eñ u¿yto tes-tu U-Manna-Whitneya. Zebrane wyniki opracowano przy u¿yciu programu Statistica 6.0.

Wyniki i omówienie

Wyniki dotycz¹ce zawartoœci sprzê¿onego kwasu linolowego (CLA) przedstawiono w tab. 2. Wy¿sze wartoœci tego parametru w obrêbie badanych wyrêbów tuszki odnotowano w miêœniach królików ¿ywionych pasz¹ pe³noporcjow¹ (II grupa). Taka zale¿noœæ mog³a byæ zwi¹zana bezpoœrednio z rodzajem stoso-wanej diety. Ze wzglêdu na brak danych odnoœnie do wp³ywu zró¿nicowanej diety na poziom tego kwasu u innych zwierz¹t z rodziny zaj¹cowatych, uzyskane

a z s a P y z s a p g k 1 w æ œ o tr a w a Z o k ³ a i b ) g ( e w o r u s sur³touwszycz(g) suwro³ówkeno(g) (EMMJ) * a w o j c r o p o n ³ e p a k n a z s e i M 170 25 1461 19,63 * * ) 1 : 1 ( y c i n e z s p i a i n e i m z c ê j o n r a i Z 113 21 39 12,25 * * y z d y r u k u k o n r a i Z 193 39 29 13,69 * * y n w e t s a p k a r u B 110 11 12 11,79 * * a n o w r e z c w e h c r a M 113 13 12 11,95 * * ) e t s a i w a rt -o t a w o k l y t o m ( a k n o l e i Z 136 18 48 11,67 * * ) e t s a i w a rt -o t a w o k l y t o m ( o n a i S 110 35 2531 16,80

Tab. 1. Sk³ad chemiczny i wartoœæ energetyczna pasz stosowanych w ¿ywie-niu królików

Objaœnienia: * – sk³ad chemiczny mieszanki wed³ug deklaracji producenta (po-twierdzony laboratoryjnie); ** – przeciêtny sk³ad chemiczny pasz wyprodukowa-nych w gospodarstwie wed³ug dawyprodukowa-nych tabelaryczwyprodukowa-nych (9, 13)

e i n œ ê i M Grupa (mg/kgœwCiLeA¿ejtkank)i ) s ± x ( u l o r e t s e l o h c æ œ o tr a w a Z )i k n a k t j e ¿ e i w œ g 0 0 1 / g m ( ) s ± x ( r e b m o C I 12,09±2,37a 28,81±3,34a II 13,59±2,49a _29,99±1,41a o d U I 13,26±2,11a 31,39±4,32a II 16,90±3,06b _36,03±4,44b

Tab. 2. Zawartoœæ CLA i cholesterolu w wybranych miêœniach królików (n = 6)

Objaœnienia: (a, b) œrednie oznaczone ró¿nymi literami w tej sa-mej kolumnie ró¿ni¹ siê istotnie statystycznie przy p £ 0,05

Medycyna Wet. 2010, 66 (4) 274

wartoœci nale¿y przyj¹æ za referencyjne. Ponadto w ba-daniach w³asnych odnotowano istotnie statystyczn¹ ró¿nicê (p £ 0,05) w zawartoœci sprzê¿onego kwasu linolowego dla miêœni uda pomiêdzy grupami ¿ywie-niowymi królików.

Wyniki dotycz¹ce zawartoœci cholesterolu przedsta-wiono w tab. 2. W przypadku tego parametru uzyska-no równie¿ wy¿sze wartoœci w obrêbie badanych miêœ-ni dla II grupy badawczej. Podobmiêœ-nie jak w przypadku CLA, tylko w miêœniach uda odnotowano statystycz-nie istotn¹ ró¿nicê (p £ 0,05) w zawartoœci choleste-rolu pomiêdzy rozpatrywanymi grupami zwierz¹t. Miê-so królików bez wzglêdu na rodzaj spo¿ywanych pasz charakteryzowa³a du¿o ni¿sza zawartoœæ cholesterolu w porównaniu z innymi zwierzêtami gospodarskimi. Z przegl¹du licznych publikacji wynika, i¿ ró¿nice w zawartoœci tego parametru s¹ znacz¹ce. Badania Swize’a i wsp. (15) oraz Eichhorna i wsp. (5) wyka³y zawartoœæ cholesterolu w miêsie wo³owym w za-kresie od 68,3 do 83,4 mg/100 g œwie¿ej tkanki. Nato-miast z badañ Chizzoliniego i wsp. (3) wynika, i¿ jag-niêcina zawiera od 66 do 75,4 mg cholesterolu/100 g œwie¿ej tkanki, cielêcina 70 mg/100 g, zaœ

wieprzowina od 60 do 205 mg/100 g. Uzyskane w badaniach w³asnych wartoœ-ci by³y ni¿sze ni¿ podane przez Zotte (21) dla miêœni uda (60 mg/100 g) oraz com-bra (45 mg/100 g) królika. Równie¿ nieco wy¿sze wartoœci dla combra zaj¹ca otrzy-ma³ Herzog (8), a wartoœæ tego parametru wynosi³a 49 mg/100 g œwie¿ej tkanki. Ta-kie zró¿nicowanie mo¿e œwiadczyæ o du-¿ej zmiennoœci badanej cechy w zale¿no-œci od gatunku zwierzêcia, jego rasy, wie-ku oraz rodzaju miêœni (3, 10). Nie bez znaczenia pozostaje te¿ wp³yw diety na zawartoœæ tego parametru w miêsie, co wynika z faktu, i¿ na iloœciow¹ syntezê cholesterolu wp³ywa m.in. jego zawartoœæ w przyjmowanym pokarmie, a tak¿e war-toœæ energetyczna po¿ywienia (17).

Wyniki badañ dotycz¹ce procentowej zawartoœci kwasów t³uszczowych w miêsie królików przedstawiono w tab. 3. W gru-pie kwasów jednonienasyconych domino-wa³ kwas oleinowy C18:1, w wieloniena-syconych – kwas linolowy C18:2n6c, zaœ w nasyconych – kwas palmitynowy C16:0 oraz stearynowy C 18:0. Uzyskany w ba-daniach w³asnych profil lipidowy kores-ponduje z wynikami badañ Herzoga (8) odnosz¹cymi siê do combra zaj¹ca oraz z wynikami uzyskanymi w badaniach Pla i wsp. (12) dla miêœni uda królików.

W badaniach w³asnych, dla wiêkszoœci nasyconych kwasów t³uszczowych odno-towano statystycznie istotnie wy¿sze war-toœci w miêœniach królików ¿ywionych

mieszank¹ paszow¹ (II grupa), zaœ wiêksz¹ zawartoœæ wielonienasyconych kwasów t³uszczowych uzyskano w miêœniach królików ¿ywionych ekologicznie (I gru-pa). Na szczególn¹ uwagê zas³uguje statystycznie istot-nie wy¿szy poziom kwasów z grupy n-3 w miêœniach królików z pierwszej grupy badawczej oraz korzyst-niejszy z prozdrowotnego punktu widzenia stosunek kwasów n-6 do n-3, tj. poni¿ej 4,0. Taka proporcja kwa-sów jest istotna zw³aszcza w profilaktyce chorób uk³a-du kr¹¿enia i nowotworów (14, 18, 19). U królików ¿ywionych pasz¹ pe³noporcjow¹ zarówno dla miêœni combra, jak i uda stosunek n-6 do n-3 by³ statystycz-nie istotstatystycz-nie wy¿szy w porównaniu z miêœniami króli-ków ¿ywionych ekologicznie i nieco przekracza³ za-lecan¹ normê. Przyczyn¹ powy¿szego mog³o byæ zró¿nicowanie diet w obu grupach badawczych, a przede wszystkim ró¿nica w poda¿y kwasów z ro-dziny n-3. Badania Forrestera-Andersona i wsp. (6) potwierdzi³y uzyskany w badaniach w³asnych, korzyst-ny wp³yw naturalnej diety na zawartoœæ kwasów n-3 w miêsie królików. U zwierz¹t ¿ywionych g³ównie zie-lonk¹ z traw i lucerny odnotowano wy¿sz¹ ich

zawar-Objaœnienia: œrednie oznaczone ma³ymi literami (a, b) w tym samym wierszu ró¿ni¹ siê istotnie statystycznie przy p £ 0,05, du¿ymi literami (A, B) przy p £ 0,01

r e b m o C Udo I II I II 0 : 2 1 C 00,08±0,04A _00,78±0,14B _00,07±0,05A _00,55±0,22B 0 : 4 1 C 04,33±0,66 05,40±0,98 04,44±0,49 04,42±0,58 1 : 4 1 C 00,35±0,04a _00,45±0,09b _{00,25±0,13 00,37±0,10} 0 : 5 1 C 00,75±0,09a _00,97±0,20b _00,70±0,07a _00,85±0,18b 0 : 6 1 C 38,85±1,95A _39,70±2,29A _39,04±1,08A _37,11±0,88B 1 : 6 1 C 03,18±0,70 02,92±0,80 02,94±0,41 02,73±0,50 0 : 7 1 C 00,74±0,04a _00,86±0,23b _00,68±0,12a _00,91±0,18b 1 : 7 1 C 00,31±0,06 00,34±0,03 00,23±0,12a _00,35±0,04b 0 : 8 1 C 07,62±0,66A _09,37±1,25B _09,00±0,89B _10,37±1,14B 1 : 8 1 C 19,93±1,28 18,57±1,62 18,31±1,15 19,42±1,66 c 6 n 2 : 8 1 C 15,31±1,07 14,44±2,31 15,63±1,17 15,37±1,12 6 n 3 : 8 1 C 00,09±0,07 00,10±0,08 00,13±0,07 00,15±0,02 3 n 3 : 8 1 C 04,62±0,78A _03,61±0,88B _04,58±0,89A _03,52±0,84B 0 : 2 2 C 00,19±0,10a _00,15±0,11a _00,26±0,11b _00,26±0,10b 6 n 4 : 0 2 C 02,47±1,70a _01,66±1,11b _02,49±1,21a _02,46±0,95a 9 n 1 : 4 2 C 00,28±0,17 00,22±0,14 00,30±0,09 00,36±0,12 6 n 4 : 4 2 C 00,88±0,59a _00,46±0,33b _00,98±0,45a _00,80±0,27a S AEF 20,02±1,87 18,15±1,99 20,34±1,99 19,04±1,88 S ASF 52,57±2,30a _57,23±2,50b _54,18±2,40a _54,48±2,60a SMUFA 24,06±1,65 22,50±1,53 22,03±1,46 23,22±1,69 SPUFA 23,37±1,40a _20,27±1,30b _23,79±1,50a _22,30±1,40a SPUFAn-3 04,62±0,78A _03,61±0,88B _04,58±0,89A _03,52±0,84B SPUFAn-6 17,88±1,65 16,2±1,48 18,24±1,89 17,98±1,40 SPUFAn-6/ SPUFAn-3 03,87±0,65A 04,48±0,59B 03,98±0,46A 05,10±0,60B Tab. 3. Zawartoœæ kwasów t³uszczowych (%) w wybranych miêœniach króli-ków (–x ± s; n = 6)

Medycyna Wet. 2010, 66 (4) 275 toœæ w porównaniu z królikami ¿ywionymi mieszank¹

treœciw¹ zawieraj¹c¹ 16% surowego bia³ka, 2,5% su-rowego t³uszczu oraz 16% susu-rowego w³ókna. Dla kró-lików ¿ywionych diet¹ ekologiczn¹ uzyskano zbli¿o-ny do wyników badañ w³aszbli¿o-nych stosunek kwasów t³uszczowych z rodziny n-6 do n-3 wynosz¹cy 3,73, zaœ dla zwierz¹t spo¿ywaj¹cych paszê treœciw¹ wspó³-czynnik ten nieco przewy¿sza³ uzyskan¹ wartoœæ i kszta³towa³ siê w zakresie od 5,75 do 7,97 (6). French i wsp. (7) potwierdzili pozytywny wp³yw naturalnej die-ty na zawartoœæ kwasów z grupy n-3 w miêsie byd³a. Miêso zwierz¹t spo¿ywaj¹cych g³ównie siano wyka-zywa³o korzystniejsz¹ ich proporcjê w porównaniu z miêsem osobników ¿ywionych przemys³owymi pa-szami oraz charakteryzowa³o siê ni¿sz¹ zawartoœci¹ nasyconych kwasów t³uszczowych (SFA). Podobne zale¿noœci uzyskano w niniejszych badaniach.

Reasumuj¹c, uzyskane w badaniach w³asnych wy-niki potwierdzaj¹ istotny wp³yw diety na zawartoœæ CLA, cholesterolu oraz kwasów t³uszczowych w miê-sie królików. Na szczególn¹ uwagê zas³uguje korzyst-niejszy profil kwasów t³uszczowych w miêsie króli-ków ¿ywionych ekologicznie, a zw³aszcza proporcja kwasów z rodziny PUFA n-6 do PUFA n-3, co zbli¿a je pod wzglêdem tej cechy do jagniêciny (20). Nieza-le¿nie jednak od rodzaju diety, miêso królicze cieszy siê du¿ym uznaniem wœród konsumentów.

Piœmiennictwo

1.Anon.: A.O.A.C. Official Methods of Analysis. Association of Official Ana-lytical Chemists Int., Gaithersburg, USA 2000.

2.Bernardini M., Dal Bosco A., Castellini C.: Effect of dietary n-3/n-6 ratio on fatty acids composition of liver, meat and perirenal fat in rabbits. Anim. Sci. 1999, 68, 647-654.

3.Chizzolini R., Zanardi E., Dorigoni V., Ghidini S.: Calorific value and chole-sterol content of normal land low-fat meat and meat products. Trends Food Sci. Tech. 1999, 10, 119-128.

4.Dmochowska H. (red.): Rocznik statystyczny rolnictwa i obszarów wiejskich. ZWS, Warszawa 2008, 305-307.

5.Eichhorn J. M., Coleman L. J., Wakayama E. J., Blomquist G. J., Bailey C. M.: Cholesterol content of muscle and adipose tissue from crossbred bulls and steers. Meat Sci. 1986, 16, 71-78.

6.Forrester-Anderson I. T., McNitt J., Way R., Way M.: Fatty acid content of pasture-reared fryer rabbit meat. J. Food Compos. Anal. 2006, 19, 715-719. 7.French P., Stanton C., Lawless F., O’Riordan E. G., Monahan F. J., Caf-fery P. J., Maloney A. P.: Fatty acid composition, including conjugated lino-leic acid, of intramuscular fat from steers offered grazed grass, grass silage or concentrate-based diets. J. Anim. Sci. 2000, 78, 2849-2855.

8.Herzog R.: Fleischerzeugung mit Gehegewild und Kaninchen. Fleischwirt-schaft 1994, 75, 257-262.

9.Jarosz S.: Hodowla zwierz¹t futerkowych. PWN, Warszawa 1993, s. 274. 10.Jimenez-Colmenero F., Carballo J., Cofrades S.: Healthier meat and meat

products: their role as functional foods. Meat Sci. 2001, 59, 5-13. 11.Milewski S.: Walory prozdrowotne produktów owczych. Medycyna Wet. 2006,

62, 516-520.

12.Pla M., Hernandez P., Arino B., Ramirez J. A., Diaz I.: Prediction of fatty acid content in rabbit meat and discrimination between conventional and organic production systems by NIRS methodology. Food Chem. 2007, 100, 165-170.

13.Praca zbiorowa.: Normy ¿ywienia miêso¿ernych i roœlino¿ernych zwierz¹t futerkowych. PAN Jab³onna 1994, s. 92.

14.Simopoulos A. P.: Omega-6/Omega-3 essential fatty acid ratio and chronic diseases. Food Rev. Int. 2004, 20, 77-90.

15.Swize S. S., Harris K. B., Savell J. W., Cross H. R.: Cholesterol content of lean and fat from beef, pork, and lamb cuts. J. Food Compos. Anal. 1992, 5, 160-167.

16.Szkucik K., Libelt K.: Wartoœæ od¿ywcza miêsa królików. Medycyna Wet. 2006, 62, 108-110.

17.Wang T. D., Chen W. J., Chien K. L., Su S. S., Hsu H. C., Chen M. F., Liau C. S., Lee Y. L.: Efficacy of cholesterol levels and ratios in predicting future coronary heart disease in a Chinese population. Am. J. Cardiol. 2001, 88, 737-743. 18.Warren H. E., Scollan N. D., Enser M., Hughes S. I., Richardson R. I.,

Wood J. D.: Effects of breed and a concentrate or grass silage diet on beef quality in cattle of 3 ages. I: Animal performance, carcass quality and muscle fatty acid composition. Meat Sci. 2008, 78, 256-269.

19.Williams C. M.: Dietary fatty acids and human health. Ann. de Zootech. 2000, 49, 165-180.

20.Wood J. D., Richardson R. I., Nute G. R., Fisher A. V., Campo M. M., Kasa-pidou E., Sheard P. R., Enser M.: Effects of fatty acids on meat quality. Meat Sci. 2002, 66, 21-32.

21.Zotte A. D.: Perception of rabbit meat quality and major factors influencing the rabbit carcass and meat quality. Liv. Prod. Sci. 2002, 75, 11-32. Adres autora: dr in¿. Dorota Cygan-Szczegielniak, ul. Mazowiecka 28, 85-084 Bydgoszcz; e-mail: cygan@utp.edu.pl