Praca oryginalna Original paper
W Polsce pierwsze wycigi psich zaprzêgów zorga-nizowano w 1991 r. i odt¹d, z roku na rok, ronie licz-ba mi³oników tych zwierz¹t oraz zwolenników ich wycigów. Udzia³ w wycigu wymaga odpowiednie-go przyodpowiednie-gotowania kondycyjneodpowiednie-go psów przez zwiêk-szanie obci¹¿eñ treningowych i sta³¹ kontrolê stanu zdrowia. Stan miêni szkieletowych wp³ywaj¹cy na wydolnoæ fizyczn¹ organizmu jest zwi¹zany z noci¹ enzymów charakteryzuj¹cych siê nisk¹ aktyw-noci¹ u zdrowych, wypoczêtych psów (20). Sporód enzymów znajduj¹cych siê m.in. w tkance miênio-wej wyró¿nia siê kinazê kreatynow¹ (CK), aminotrans-ferazê asparaginianow¹ (AST), dehydrogenazê mle-czanow¹ (LDH) i jej izoenzymy, g³ównie izoenzym
LDH5. Uszkodzenie struktur komórkowych miêni
w nastêpstwie wysi³ku fizycznego lub choroby powo-duje uwolnienie enzymów do krwi, a wzrost ich ak-tywnoci we krwi (surowicy) wiadczy o stopniu uszkodzenia tkanek (8). Powy¿sze zmiany mog¹ byæ wynikiem niedostosowania obci¹¿eñ fizycznych do stopnia wytrenowania zwierz¹t (9, 17). W nastêpstwie niedotlenienia miêni (hipoksji), a nastêpnie ich
prze-krwienia (reperfuzji), dochodzi do generacji reaktyw-nych form tlenu powoduj¹cych zmianê przepuszczal-noci b³ony komórkowej i uwalniania do krwi we-wn¹trzkomórkowych enzymów CK, AST, LDH i jej izoenzymów. Wzrost aktywnoci ww. enzymów towa-rzyszy tak¿e i innym schorzeniom, np. AST choro-bom w¹troby, CK i LDH stanom niedokrwiennym (za-wa³owi) miênia sercowego, to w przypadku uszko-dzenia miêni szkieletowych wzrasta aktywnoæ en-zymów znajduj¹cych siê w miêniach. Aktywnoæ in-nych enzymów, np. aminotransferazy alaninowej (ALT) i fosfatazy zasadowej (ALP) pozostaje bez zmian (3, 26).
Do wczesnego wykrycia procesu zapalnego tocz¹-cego siê w organizmie coraz czêciej stosuje siê ozna-czanie stê¿enia bia³ek ostrej fazy w surowicy. Sporód tej grupy prób przydatnoæ diagnostyczn¹ wykazu-je bia³ko C-reaktywne, nale¿¹ce do tzw. bia³ek pierw-szego rzutu (wzrasta po 4-8 godz. od zadzia³ania bod-ca). Jest to marker stanu zapalnego u³atwiaj¹cy diagnostykê w bezobjawowym procesie zapalnym (2, 15).
Przydatnoæ diagnostyczna markerów uszkodzenia
miêni szkieletowych u psów zaprzêgowych w treningu
ANITA PROCAJ£O
Zespó³ Chorób Wewnêtrznych Katedry Nauk Klinicznych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UWM, ul. Oczapowskiego 14, 10-957 Olsztyn
Procaj³o A.
Diagnostic efficacy of indicators of muscle damage in sled dogs during training
Summary
Uncontrolled and over-intensive training can lead to a decrease in exercise efficiency and health state dis-orders in dogs. Examinations of sled dogs revealed that prolonged effort induced specific biochemical changes and released indicatory enzymes into peripheral circulation. The purpose of the study was to reveal the efficacy of selected markers of aspartate aminotransferase (AST), creatine kinase (CK), lactate dehydrogenate (LDH) and their isoenzymes, C-reactive protein (CRP), glucose and lactic acid in detecting sub clinical states of skeletal muscles lesions. Examinations were carried out on 17 sled dogs (Siberian Husky, Alaskan Malamut) at the start, during and end of the training season, before and after exercise. Dogs were in good condition before study and did not revealed clinical symptoms of disease. During progressively extended training loads a decrease in the motor activity of some dogs was noted. An increase in the activity of AST, CK and LDH5 in the examined dogs confirmed these changes and testified to skeletal muscle injury. The lack of adaptation of organism efficiency to excessive trainings loads also caused an increase in the concentration of glucose and lactic acid in the plasma of the sled dogs. C-reactive protein and inflammatory state markers were also designated to estimate of health state of the dogs. An increase of CRP concentration, noted in the examined dogs, could testified to inflammatory states of muscles or may have be connected with exercise stress. Clinical symptoms confirmed these changes. A lack of physical adaptation to the intensity of training leads to muscle injuries. Measurements of muscle injury markers during excessive load training facilitate the recognition of hyper-training states and muscles injuries in sled dogs.
Niewielkie zmiany aktywnoci markerów miênio-wych w surowicy stwierdza siê nawet przy braku kli-nicznych objawów uszkodzenia miêni. Uszkodzenie wiêkszej liczby komórek miêniowych powoduje ob-ni¿enie wydolnoci fizycznej z objawami klinicznymi i zaburzeniem stanu zdrowia (12).
Celem badañ by³o wykazanie przydatnoci wybra-nych markerów uszkodzenia miêni szkieletowych enzymów: AST, CK, LDH i izoenzymów LDH, bia³-ka CRP oraz glukozy i kwasu mlekowego w wykry-waniu podklinicznych stanów uszkodzenia miêni szkieletowych.
Materia³ i metody
Badania wykonano na 8 psach (3 samice, 5 samców) rasy siberian husky i 9 psach (4 samice, 5 samców) rasy alas-kan malamute w wieku 1-6 lat. W okresie zimowym psy poddane zosta³y wzmo¿onemu treningowi, w pozosta³ym okresie obci¹¿enia treningowe by³y mniej intensywne. Ba-danie psów obu ras przeprowadzono w okresie nasilonego treningu 3-krotnie, w odstêpach 2-miesiêcznych, przed i po wysi³ku fizycznym. Bezporednio przed i po treningu, tj. po pokonaniu odleg³oci 20-30 km, w czasie 1-2 godz. psy badano klinicznie, a nastêpnie pobierano krew z ¿y³y od-g³owowej podramienia (v. cephalica antebrachii). Do ba-dañ biochemicznych u¿yto probówek z polipropylenu z granulatem do szybkiego wykrzepiania. Do oznaczeñ za-wartoci glukozy i kwasu mlekowego w osoczu u¿yto pro-bówek z dwupotasowym EDTA i z fluorkiem sodowym.
W surowicy oznaczono aktywnoæ kinazy kreatynowej (CK), aminotransferazy asparaginianowej (AST), amino-transferazy alaninowej (ALT), fosfatazy zasadowej (ALP) oraz dehydrogenazy mleczanowej (LDH). Badania enzy-matyczne wykonano metod¹ kinetyczn¹ przy u¿yciu zesta-wów firmy Alpha Diagnostics, na spektrofotometrze Epoll 20. Rozdzia³u LDH na frakcje izoenzymatyczne wykona-no na agarozie, metod¹ elektroforezy wysokonapiêciowej przy u¿yciu aparatu Paragon firmy Beckman. Badanie im-munologiczne obejmowa³o oznaczenie bia³ka C-reaktyw-nego (CRP) metod¹ turbidymetryczn¹, przy u¿yciu zesta-wu firmy Cormay. W osoczu za pomoc¹ spektrofotometru Epoll 20 oznaczono: glukozê metod¹ enzymatyczn¹ z oksydaz¹ glukozow¹ i przy u¿yciu odczynników firmy Cormay oraz kwas mlekowy metod¹ enzymatyczn¹ z oksydaz¹ mleczanow¹ i przy u¿yciu odczynników firmy bio-Merieux.
Analizê statystyczn¹ wyników wykonano testem T dla prób niezale¿nych wzglêdem grup wg programu Statistica 6,0.
Wyniki i omówienie
Temperatura wewnêtrzna cia³a psów zaprzêgowych oraz liczba têtna i oddechów przed treningiem by³a w granicy norm fizjologicznych. Po treningu nast¹pi³ wzrost tych parametrów u badanych psów, co wiad-czy o pobudzeniu orodków: oddechowego i kr¹¿enia w wyniku wysi³ku fizycznego. B³ony luzowe przed wysi³kiem by³y bladoró¿owe, natomiast po wysi³ku lekko zaczerwienione, z wyj¹tkiem psa, który zas³ab³
podczas treningu i u którego stwierdzono zasinienie b³on luzowych. Ta zmiana barwy b³on luzowych wyst¹pi³a w nastêpstwie wysi³ku i niewydolnoci uk³a-du kr¹¿enia (os³abienie pracy serca, niedostateczna wymiana gazowa).
Wyniki badañ laboratoryjnych psów zaprzêgowych przed wysi³kiem mieci³y siê w granicach norm fizjo-logicznych, natomiast po wysi³ku u kilku psów zaob-serwowano wzrost aktywnoci kinazy kreatynowej (26).
Kinaza kreatynowa wystêpuj¹c w cytoplazmie i mi-tochondriach, g³ównie w miêniach, mózgu i miêniu sercowym, katalizuje w obecnoci ADP rozpad fosfo-kreatyny do fosfo-kreatyny i ATP. Powy¿sza reakcja ma cha-rakter odwracalny i zachodzi w obecnoci Ca2+ i Mg2+.
Fosfokreatyna stanowi g³ówne ród³o energii niezbêd-nej do skurczu miêni. Ca³kowita aktywnoæ kinazy kreatynowej znacznie wzrasta po uszkodzeniu miêni szkieletowych, w stanach zapalnych, niedokrwiennych lub urazach miêni wywo³anych nadmiernym wysi³-kiem. Ze wzglêdu na krótki okres pó³trwania kinazy kreatynowej, jej podwy¿szona aktywnoæ jest wska-nikiem niedawnych uszkodzeñ miêni. Wysi³ek fizycz-ny, jakiemu zosta³y poddane psy w czasie treningu, spowodowa³ statystycznie istotny wzrost aktywnoci kinazy kreatynowej po pierwszym i trzecim tecie u psów rasy alaskan malamute (tab. 1). U psów rasy siberian husky rozrzut wyników by³ zbyt du¿y (82-721 U/l) i uniemo¿liwi³ wykazanie statystycznie istotnych ró¿nic. Po wysi³ku u dwóch psów husky wyst¹pi³ istot-ny wzrost aktywnoci kinazy, przekraczaj¹cy zakres norm fizjologicznych, u dwóch innych psów aktyw-noæ tego enzymu mieci³a siê w górnej granicy norm. Wed³ug Aktas i wsp. (1) i Harris (8), wzrost aktyw-noci CK w surowicy psów po wysi³ku, jest uwa¿any za czu³y wskanik uszkodzenia miêni. Zaobserwo-wano jednoczenie, ¿e aktywnoæ CK wzrasta tak¿e u psów z chorob¹ miênia sercowego (21). Wysoka ak-tywnoæ kinazy kreatynowej jest wskanikiem zaawan-sowanych stanów degeneracji miêni, a jej wzrost u ba-danych psów mo¿e odpowiadaæ rozleg³oci uszkodzeñ komórek miêniowych wywo³anych wysi³kiem (4). Podobne wnioski wysnu³ Valentine i wsp. (24), na podstawie badañ wp³ywu wysi³ku na stan miêni u ludzi. Zmiany zaobserwowane podczas badania wiadcz¹ o wyst¹pieniu mikrouszkodzeñ miêni po wysi³ku u psów rasy alaskan malamute oraz u nielicz-nych psów rasy siberian husky.
O uszkodzeniu miêni mo¿e równie¿ wiadczyæ wzrost aktywnoci AST, enzymu mniej specyficzne-go narz¹dowo ni¿ CK. Wydostaje siê ona do kr¹¿enia ogólnego nawet po nieznacznym uszkodzeniu tkanek, stanowi¹c czu³y wskanik procesu chorobowego. Jej wzrost zale¿y od liczby uszkodzonych komórek w cza-sie wysi³ku fizycznego. Oznaczenie aktywnoci AST w surowicy jest przydatne z powodu d³u¿szego okre-su pó³trwania pozwalaj¹cego okreliæ proces rozwi-jania siê uszkodzenia miêni (3, 20). W badaniach
w³asnych stwierdzono wzrost aktywnoci AST w su-rowicy po ka¿dym treningu psów (tab. 1). Podobne wyniki uzyskali Burr i wsp. (4). Uwa¿aj¹ oni, ¿e wy-soka aktywnoæ CK i AST cechuje ostre zwyrodnie-nie miêni powsta³e pod wp³ywem wysi³ku fizyczne-go i towarzyszy niewydolnoci wysi³kowej psów za-przêgowych bior¹cych udzia³ w d³ugodystansowych wycigach. Jednak nie wykazali oni, czy podwy¿szo-na aktywnoæ tych enzymów, wiadcz¹ca o uszkodze-niu miêni, jest zwi¹zana tylko z os³abieniem kondy-cji pracuj¹cego zwierzêcia, czy z ogólnym zaburze-niem stanu zdrowia. Co wiêcej, nie okrelono stopnia aktywnoci tych enzymów w surowicy, które wskazy-wa³yby na istnienie patologicznych stanów miêni. Inni badacze (9) stwierdzili natomiast, ¿e niewielki, ale zauwa¿alny wzrost aktywnoci AST i CK w surowicy psów zaprzêgowych biegaj¹cych podczas zawodów, wskazuje jedynie na nieznaczne zaburzenia w prze-puszczalnoci cian komórek miêni szkieletowych. Wzrost aktywnoci aminotransferazy asparaginiano-wej u psów zaprzêgowych w badaniach w³asnych su-geruje uszkodzenie miêni szkieletowych.
Potwierdzeniem tych zmian jest brak wzrostu ak-tywnoci aminotransferazy alaninowej i fosfatazy za-sadowej w surowicy badanych psów, co pozwala wy-kluczyæ uszkodzenie w¹troby jako przyczynê
podwy¿-szenia aktywnoci AST w surowicy. Aktywnoci ALT i ALP nie wykazywa³y statystycznie istotnych ró¿nic przed i po wysi³ku (tab. 1).
Innym enzymem charakterystycznym dla komórek miêniowych jest dehydrogenaza mleczanowa. Ka-talizuje ona przemianê mleczanu do pirogronianu (w obecnoci NAD+) i odwrotnie, pirogronianu do mleczanu (w obecnoci NADH). Najwiêksz¹ aktyw-noæ LDH w tkankach psów, podobnie jak u ludzi, stwierdzono w miêniach szkieletowych i w miêniu sercowym (16). Wzrost aktywnoci LDH u badanych psów zaprzêgowych nast¹pi³ tylko po pierwszym bie-gu (tab. 2). Badania ludzi i koni wykaza³y, ¿e aktyw-noæ LDH w surowicy wzrasta po wytê¿onym wysi³-ku, jednak u psów wyniki te by³y ró¿ne (9, 11, 12, 20). Stwierdzono, ¿e po uszkodzeniu miêni wzrost aktyw-noci LDH jest mniejszy ni¿ CK i AST, a istotna zmia-na zmia-nastêpuje dopiero po wiêkszym wysi³ku. Wiêkszoæ badaczy jest zdania, ¿e wzrost aktywnoci LDH jest nastêpstwem uszkodzenia miocytów podczas wytê¿o-nego wysi³ku psów (5, 9, 10, 12, 17). Stwierdzili oni równie¿ wzrost aktywnoci we krwi AST i CK po próbach wysi³kowych psów zaprzêgowych i chartów. Natomiast Stuewe i wsp. (22) twierdz¹, ¿e wysi³ek nie wp³ywa znacz¹co na zmianê aktywnoci LDH; jako wyt³umaczenie jej obni¿onej aktywnoci wskazuj¹ na
y rt e m a r a P Husky(n=8) Malamut(n=9) I e i n a r b o P Pobranie II PobranieIII PobranieI Pobranie II PobranieIII K C l/ U m e i k ³i s y w d e z r p 131,42±49,21 168,00±54,55 154,14±32,74 113,00±16,57 161,87±15,58 99,85B±18,43 u k ³i s y w o p 209,28±88,68 219,33±80,88 173,71±28,29 150,33A±30,13 199,44±52,18 130,66AB±13,04 T S A l/ U m e i k ³i s y w d e z r p 24,48±2,69 25,33±6,15 26,14±5,11 19,22B±3,56 26,00C±6,94 21,71±4,68 u k ³i s y w o p 33,28A±3,03 35,28A±3,77 30,71±4,34 25,62AB±4,59 34,00AC±5,76 30,00A±6,26 T L A l/ U m e i k ³i s y w d e z r p 42,85±7,05 41,00±4,38 39,42±10,95 25,00B±6,46 35,00±7,44 32,57±10,92 u k ³i s y w o p 43,14±6,61 42,66±10,17 33,00±13,22 28,37B±5,15 37,22±9,66 35,00±7,67 P L A l/ U m e i k ³i s y w d e z r p 30,57±7,95 34,66±6,74 37,00±5,13 47,33B±9,59 40,12±10,03 49,14B±7,77 u k ³i s y w o p 29,00±10,11 32,00±6,19 33,14±9,92 45,50B±9,08 39,66±12,92 48,50B±7,94
Tab. 1. Aktywnoæ wybranych enzymów w surowicy psów zaprzêgowych przed i po treningu (x ± s)
Objanienia: A ró¿nice istotne przy p < 0,05 w grupach przed wysi³kiem i po wysi³ku; B ró¿nice istotne przy p < 0,05 pomiêdzy rasami psów; C ró¿nice istotne przy p < 0,05 w stosunku do pierwszego terminu pobrania
Tab. 2. Aktywnoæ ca³kowita dehydrogenazy mleczanowej i jej izoenzymów w surowicy psów zaprzêgowych przed i po tre-ningu (x ± s) y rt e m a r a P Husky(n=8) Malamut(n=9) I e i n a r b o P Pobranie II PobranieIII PobranieI Pobranie II PobranieIII H D L l/ U m e i k ³i s y w d e z r p 100,14±77,61 157,42±42,44 158,83±53,04 140,55±62,42 192,88BC±99,06 108,28C±33,03 u k ³i s y w o p 179,42A±39,60 143,50±32,17 126,00C±35,03 175,50A±39,17 199,44±101,02 129,77±41,43 H D L 4 % m e i k ³i s y w d e z r p 8,45±1,60 8,42±2,01 8,70±1,32 10,08±3,26 10,02±4,70 8,18±2,10 u k ³i s y w o p 8,15±1,46 8,05±1,53 8,42±1,42 19,26±6,92 10,18±5,60 8,90±1,12 H D L 5 % m e i k ³i s y w d e z r p 62,32±12,42 62,27±3,52 63,80±6,69 64,10±7,22 66,87±2,75 65,77±10,57 u k ³i s y w o p 65,80±1,25 67,53AC±1,69 58,05C±9,27 65,10±5,42 72,65A±3,19 58,60C±6,21
funkcjê dehydrogenazy mleczanowej, która katalizuje przemianê pirogronianu w mleczan niezbêdny do pro-dukcji ATP w cyklu glikolizy. Wy¿sza aktywnoæ LDH jest zwi¹zana z przemianami beztlenowymi podczas bardzo intensywnej pracy miêni, ni¿sz¹ aktywnoæ LDH stwierdzono u psów wycofanych z wycigów, które nie osi¹gnê³y beztlenowej fazy pracy miêni. Mo¿na to t³umaczyæ ni¿szym zapotrzebowaniem na ten enzym podczas pracy tlenowej (3). Wzrost aktyw-noci dehydrogenazy mleczanowej w surowicy bada-nych psów wiadczy o uszkodzeniu miêni spowodo-wanym zbyt du¿ym wysi³kiem w trakcie pierwszego treningu. Enzym ten cechuje zjawisko izoenzymii, któ-re okktó-rela fizycznie odmienne wartoci tego enzymu, wystêpuj¹ce w ró¿nych typach komórek. Izoenzymy s¹ powszechne w surowicy i tkankach wszystkich krê-gowców, a ich rodzaj i liczba jest ró¿na w ró¿nych
tkankach. LDH sk³ada siê z 5 izoenzymów, LDH1
i LDH2 s¹ charakterystyczne dla miênia sercowego. LDH3 jest g³ównym izoenzymem trzustki, ledziony i wêz³ów ch³onnych. Izoenzymy LDH4 i LDH5 wyka-zuj¹ maksymaln¹ aktywnoæ w w¹trobie i w miêniach szkieletowych oraz w tkankach, w których przewa¿a metabolizm beztlenowy. Miênie szkieletowe i miê-sieñ sercowy zwierz¹t miêso¿ernych, ludzi i koni maj¹ podobny sk³ad izoenzymów. LDH5 przewa¿a w miê-niach szkieletowych, LDH1 w miêniu sercowym (16). Podwy¿szona aktywnoæ izoenzymu w surowicy wiadczy o uszkodzeniu b³ony cytoplazmatycznej ko-mórek uszkodzonej tkanki. Na przyk³ad, wzrost izo-enzymu LDH5 w ca³kowitej aktywnoci dehydrogena-zy mleczanowej wskazuje na uszkodzenie miofibrylli (7). U badanych psów obu ras stwierdzono wzrost ak-tywnoci izoenzymu LDH5 po drugim treningu (tab. 2). Wyniki te wskazuj¹ na uszkodzenie miêni szkieleto-wych wywo³ane nadmiernym wysi³kiem.
Markerem umo¿liwiaj¹cym monitorowanie natê-¿enia procesów zapalnych w organizmie jest bia³ko
C-reaktywne (CRP). Jest to glikoproteina, której wzrost zaobserwowano w pierwszej dobie uszkodzenia tka-nek, w tym i zawa³u miênia sercowego (15). Po pierw-szym treningu u psów obu ras stwierdzono wzrost stê-¿enia tego bia³ka (tab. 3), wiadcz¹cy o stanie zapal-nym tocz¹cym siê w organizmie lub wp³ywie wysi³ku fizycznego (15). Uwzglêdniaj¹c wzrost aktywnoci LDH stwierdzone po pierwszym tecie wysi³kowym, wiêksze stê¿enie CRP wydaje siê nastêpstwem uszko-dzenia miêni.
Podstawowym ród³em energii miêni szkieleto-wych jest glukoza, zmagazynowana w postaci gliko-genu g³ównie w miêniach szkieletowych i w w¹tro-bie. Poniewa¿ w¹troba ma ograniczone mo¿liwoci magazynowania glikogenu, organizm szybciej wyczer-puje jego zapasy, w porównaniu z miêniami, gdzie zaczyna go brakowaæ tylko po intensywnym wysi³ku (18). Poziom glukozy we krwi jest odbiciem zmian zachodz¹cych w organizmie podczas wysi³ku, tj. od-biciem stanu równowagi miêdzy zapotrzebowaniem na glukozê przez pracuj¹ce miênie a jej uwalnianiem z w¹troby w procesie glikogenolizy. W badaniach w³as-nych stwierdzono wzrost zawartoci glukozy po pierw-szym i drugim treningu u psów rasy siberian husky. Psy rasy alaskan malamute wykazywa³y statystycznie istotny wzrost zawartoci glukozy tylko po drugim biegu, po trzecim stwierdzono spadek zawartoci glu-kozy (tab. 4). Wyniki badanych psów wiadcz¹ o nie-dotlenieniu miêni szkieletowych w pierwszym eta-pie treningu. Podobn¹ opiniê wyrazili Ilkiw i wsp. (12), Coker i wsp. (6), wskazuj¹c na wzrost zawartoci glu-kozy w surowicy psów po wysi³ku. Na skutek zwiêk-szonej pracy miêni dochodzi do rozpadu glikogenu i uwalniania glukozy. Jest to wewn¹trzkomórkowy me-chanizm regulacji, zwi¹zany z adaptacj¹ miêni szkie-letowych do intensywnej pracy w warunkach niedo-tlenienia. Natomiast spadek stê¿enia glukozy wskazuje na zaburzenia mechanizmów utrzymuj¹cych wêglo-Tab. 3. Poziom bia³ka C-reaktywnego (CRP) w surowicy psów zaprzêgowych przed i po treningu (x ± s)
y rt e m a r a P Husky(n=8) Malamut(n=9) I e i n a r b o P Pobranie II PobranieIII PobranieI Pobranie II PobranieIII P R C l/ g m m e i k ³i s y w d e z r p 6,80±0,44 10,1C±1,95 10,2C±2,48 17,87±1,24 8,71±2,21 12,00±4,93 u k ³i s y w o p 9,28A±2,13 11,28±1,25 18,16±1,72 10,50A±2,50 9,85±4,18 10,66±4,24
Objanienia: jak w tab. 1.
Tab. 4. Stê¿enie glukozy i kwasu mlekowego w osoczu psów zaprzêgowych przed i po treningu (x ± s)
y rt e m a r a P Husky(n=8) Malamut(n=9) I e i n a r b o P Pobranie II PobranieIII PobranieI Pobranie II PobranieIII a z o k u l G l/ l o m m m e i k ³i s y w d e z r p 4,69±0,25 5,02±0,28 5,75C±0,49 4,56±0,25 5,57BC±0,36 5,02BC±0,35 u k ³i s y w o p 5,05A±0,33 5,30A±0,35 5,22±0,57 4,81±0,26 6,37ABC±0,73 4,35ABC±0,44 s a w K y w o k e l m l/ l o m m m e i k ³i s y w d e z r p 1,22±0,26 0,96±0,22 1,42±0,59 1,11±0,40 1,42±0,58 1,10±0,28 u k ³i s y w o p 2,49A±0,39 2,21A±0,69 1,22±0,31 2,25A±0,61 2,10ABC±0,76 0,96±0,28
wodany na sta³ym poziomie we krwi oraz wyczerpa-nie glukozy jako podstawowego ród³a energii (25).
Miênie szkieletowe w warunkach beztlenowych wykorzystuj¹ energiê z przemiany glukozy do mlecza-nu. Podwy¿szone stê¿enie kwasu mlekowego stwier-dzane po wysi³ku u psów wskazuje na znacz¹cy udzia³ glikolizy beztlenowej jako ród³a energii (12, 23, 27). Stê¿enie kwasu mlekowego jest wskanikiem inten-sywnoci wysi³ku: im bardziej intensywny wysi³ek (d³u¿szy okres beztlenowej glikolizy), tym wy¿sza zawartoæ kwasu mlekowego (14, 19). Po pierwszym i drugim biegu stwierdzono u badanych psów zaprzê-gowych wzrost stê¿enia kwasu mlekowego, po trze-cim biegu nast¹pi³ nieistotny spadek (tab. 4). Podobne wyniki dotycz¹ce stê¿enia kwasu mlekowego w oso-czu koni w pocz¹tkowym etapie treningu obserwowa-li Kêdzierski i Podolak (13) stwierdzaj¹c, ¿e by³ to efekt niew³aciwie dobranych obci¹¿eñ treningowych. Autorzy ci uwa¿aj¹, ¿e wysokie stê¿enie kwasu mle-kowego w osoczu po wysi³ku jest skorelowane z prêd-koci¹ biegu, szybszy bieg powoduje gwa³towny wzrost syntezy kwasu mlekowego w nastêpstwie wzglêdnego niedotlenienia miêni (13, 21). Wzrost stê¿enia jonów mleczanowych w komórkach prowa-dzi do uszkodzenia organelli komórkowych, a nawet ca³ych komórek i jest bezporedni¹ przyczyn¹ spadku wydolnoci miêni (21). Zwiêkszone stê¿enie kwasu mlekowego w surowicy psów pokonuj¹cych w zaprzê-gu dystans 20-30 km wiadczy o przekroczeniu zdol-noci adaptacyjnych organizmu i powstaniu w pocz¹t-kowym okresie treningu mikrouszkodzeñ komórek miêniowych.
Wnioski
Wzrost aktywnoci enzymów, g³ównie kinazy kre-atynowej, aminotransferazy asparaginianowej i izoen-zymu LDH5 w surowicy psów jest nastêpstwem uszko-dzenia miocytów.
Zwiêkszenie zawartoci glukozy i kwasu mlekowe-go w osoczu psów zaprzêmlekowe-gowych jest spowodowane niedostosowaniem wydolnoci organizmu do nadmier-nych obci¹¿eñ treningowych.
Pimiennictwo
1.Aktas M., Auguste D., Lefebvre H. P., Toutain P. L., Braun J. P.: Creatine kinase in the dog: a review. Vet. Res. Commun. 1993, 17, 353-369. 2.Bigoszewski M., Rychlik A., Depta A.: Bia³ka ostrej fazy u zwierz¹t.
Medy-cyna Wet. 2001, 57, 151-154.
3.Burr J. R., Reinhart G. A., Swenson R. A., Swaim S. F., Vaughn D. M., Bradley D. M.: Comparison of biological changes before and after racing, and between dogs competing in long distance sled dogs races. Recent Advances in Canine and Feline Nutritional Research, (wyd.) Carey D. P., Norton S. A., Bolser S. M. Orange Frazer Press, Wilmington, Ohio USA 1996, 207-218.
4.Burr J. R., Reinhart G. A., Swenson R. A., Swaim S. F., Vaughn D. M., Bradley D. M.: Serum biochemical values in sled dogs before and after com-peting in long-distance races. J. Am. Vet. Med. Assoc. 1997, 211, 175-179. 5.Chanoit G. P., Concordet D., Lefebvre H. P., Orcel K., Braun J. P.: Exercise does not induce major changes in plasma muscle enzymes, creatinine, gluco-se and total proteins concentrations in untrained beagle dogs. J. Vet. Med. 2002, 49, 222-224.
6.Coker R. H., Koyama Y., Denny J. C., Camacho R. C., Lacy D. B., Wasser-man D. H.: Prevention of overt hypoglycemia during exercise. Diabetes 2002, 51, 1310-1318.
7.Hamm R.: Lactate dehydrogenase and its importance in muscle research. Fleischwirtschaft 1990, 70, 1336-1339.
8.Harris P. A.: Comparative aspects of exertional myopathy. Adv. Vet. Sci. 1993, 4, 115-138.
9.Hinchcliff K. W., Olson J., Crusberg C., Kenyon J., Long R., Royle W., Weber W., Burr J. R.: Serum biochemical changes in dogs competing in a long-distance sled race. J. Am. Vet. Med. Assoc. 1993, 202, 401-405. 10.Hinchcliff K. W., Shaw L. C., Vukich N. S., Schmidt K. E.: Effect of distance
traveled and speed of racing on body weight and serum enzyme activity of sled dogs competing in a long-distance race. J. Am. Vet. Med. Assoc. 1998, 213, 639-644.
11.Hinchcliff K. W.: Energy and water expenditure. Proceedings of the perfor-mance dog nutrition symposium. Colorado 1995, 18, 4-9.
12.Ilkiw J. E., Davis P. E., Church D. B.: Hematologic, biochemical, blood-gas, and acid-base values in Greyhounds before and after exercise. Am. J. Vet. Res. 1989, 50, 583-586.
13.Kêdzierski W., Podolak M.: Wp³yw treningu koni rasy arabskiej na poziom parametrów biochemicznych zwi¹zanych z gospodark¹ wêglowodanowo--lipidow¹. Medycyna Wet. 2002, 58, 788-791.
14.Kittleson M. D., Johnson L. E., Pion P. D.: Submaximal exercise testing using lactate threshold and venosus oxygen tension as end points in normal dogs and in dogs with heart failure. J. Vet. Intern. Med. 1996, 10, 21-27. 15.Kostro K., Gliñski Z., Krakowski L., Wojcicka-Lorenowicz K.: Przydatnoæ
w diagnostyce oznaczania bia³ek ostrej fazy u psów i kotów. Mag. Wet. 2001, 57, 42-44.
16.Milne E. M., Doxey D. L.: Lactate dehydrogenase and its isoenzymes in the tissues and sera of clinically normal dogs. Res. Vet. Sci. 1987, 43, 222-224. 17.Querengaesser A., Iben C., Leibetseder J.: Blood changes during training
and racing in sled dogs. J. Nutr. 1994, 124, 2760S-2764S.
18.Reynolds A. J., Carey D. P., Reinhart G. A., Swenson R. A., Kallfelz F. A.: Effect of post exercise carbohydrate supplementation on muscle glycogen repletion in trained sled dogs. Am. J. Vet. Res. 1997, 58, 1252-1256. 19.Reynolds A. J., Fuhrer L., Dunlap H. L., Finke M., Kallfelz F. A.: Effect
of diet and training on muscle glycogen storage and utilization in sled dogs. J. Appl. Physiol. 1995, 79, 1601-1607.
20.Scott-Moncrieff J. C., Hawkins E. C., Cook J. R.: Canine muscle disorders. Compend Cont. Ed. Pract. Vet. 1990, 12, 31-39.
21.Stopyra A.: Wskaniki gospodarki tlenowej i aktywnoæ wybranych enzy-mów surowicy koni w warunkach ekstremalnego wysi³ku. Medycyna Wet. 2002, 58, 543-548.
22.Stuewe S. R., Gwirtz P. A., Agarwal N., Mallet R. T.: Exercise training en-hances glycolytic and oxidative enzymes in canine ventricular myocardium. J. Mol. Cell. Cardiol. 2000, 32, 903-913.
23.Väihkönen L. K., Heinonen O. J., Hyyppä S., Nieminen M., Pösö R.: Lactate transport activity in RBCs of trained and untrained individuals from four
racing species. Am. J. Physiol. 2001, 281, R19-R24.
24.Valentine B. A., Blue J. T., Cooper B. J.: The effect of exercise on canine dystrophic muscle. Ann. Neurol. 1989, 26, 588.
25.Weibel E. W., Taylor C. R., Weber J., Vock J., Roberts R., Hoppeler H.: Design of the oxygen and substrate pathways VII. Different structural limits for oxygen supply to muscle mitochondria. J. Exp. Biol. 1996, 199, 1699. 26.Winnicka A.: Wartoci referencyjne podstawowych badañ laboratoryjnych
w weterynarii. Wyd. SGGW, Warszawa 2002.
27.Zinker B. A., Wilson R. D., Wasserman D. H.: Interaction of decreased arte-rial PO2 and exercise on carbohydrate metabolism in the dog. Am. J. Physiol.
1995, 269, 409-417.
Adres autora: dr Anita Procaj³o, ul. Oczapowskiego 14, 10-957 Olsztyn; e-mail: anitap@uwm.edu.pl
