Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 62 (8), 960-962, 2006

Medycyna Wet. 2006, 62 (8) 960

Praca oryginalna Original paper

Wydajnoœæ i sk³ad mleka krów zmienia³y siê na prze-strzeni lat wraz ze wzrostem wartoœci hodowlanej pog³o-wia i popraw¹ warunków utrzymania i ¿ywienia. Proces ten w ró¿nych okresach przebiega³ w poszczególnych kra-jach z ró¿nym natê¿eniem. Przyk³adowo, wydajnoœæ mlecz-na krów ocenianych w USA w latach 1962-1972 wzros³a z 4997 do 5991 kg, osi¹gaj¹c przeciêtny roczny przyrost 90,4 kg (4). Uzyskiwany obecnie w Polsce przyrost wydaj-noœci mlecznej, przy porównywalnej wydajwydaj-noœci krów oce-nianych, jest znacznie szybszy i w latach 1994-2004 wyno-si³ œrednio 177,5 kg na rok (12, 13). Takie tempo wzrostu wydajnoœci mlecznej krów ocenianych w Polsce przewy¿-sza tak¿e równolegle rejestrowane w USA, gdzie w latach 1999-2003 wydajnoœæ krów ocenianych wzrasta³a œrednio o 70,2 kg mleka rocznie (8). Przyczyn¹ tak szybkiego, nie notowanego w dotychczasowej historii polskiej hodowli wzrostu wydajnoœci krów ocenianych s¹ bardzo dynamicz-nie zmieniaj¹ce siê warunki produkcji mleka w Polsce oraz mo¿liwoœæ swobodnego korzystania z globalnej puli ge-nów (10) i efektów postêpu osi¹gniêtego w minionych la-tach w krajach rozwiniêtych. Pozytywne zmiany w tech-nologii chowu byd³a zmierzaj¹ce m.in. do poprawy jakoœci pasz, udoskonalenia systemów ¿ywienia i utrzymania oraz techniki i higieny doju sprzyjaj¹ w³aœciwemu wykorzysta-niu zwiêkszaj¹cego siê potencja³u genetycznego zwierz¹t i systematycznej poprawie jakoœæ pozyskiwanego surowca (2, 3, 14).

Jedn¹ z dróg doskonalenia krajowej populacji jest im-port nasienia i ¿ywych zwierz¹t. Reklewski (14) szacuje, ¿e w ostatnich latach importowano do Polski oko³o 100 tys. porcji nasienia i oko³o 5 tys. ja³ówek cielnych rocznie. Prze-waga pod wzglêdem cech produkcyjnoœci importowanych krów nad krajowymi by³a dokumentowana w licznych

pra-cach (5-7). Najpe³niejsze wykorzystanie importu dla osi¹g-niêcia trwa³ego i powszechnego trendu poprawy poten-cja³u genetycznego krajowej populacji byd³a mlecznego dokonuje siê jednak przez wykorzystanie w krajowym programie hodowlanym zakupionych buhajów b¹dŸ ich na-sienia.

Celem badañ by³o porównanie produkcyjnoœci krów pochodz¹cych po ró¿nych grupach selekcyjnych buhajów krajowych i urodzonych po zap³odnieniu nasieniem impor-towanym z uwzglêdnieniem wieku tych buhajów.

Materia³ i metody

W badaniach wykorzystano wyniki oceny dziennej wydaj-noœci i sk³adu mleka 13 791 krów pochodz¹ce z 56 659 prób-nych udojów przeprowadzoprób-nych w okresie od stycznia 1998 r. do sierpnia 1999 r. w gospodarstwach na terenie Polski œrodko-wej. Dane dotycz¹ce produkcyjnoœci i pochodzenia krów uzys-kano z ZETO w Olsztynie, natomiast informacje o sposobie wy-korzystania i pochodzeniu 1380 ojców badanych krów pocho-dzi³y z MCHiRZ w £owiczu. Buhaje zosta³y podzielone na 4 nastêpuj¹ce grupy: buhaje testowane (462 szt.), buhaje oce-nione, dopuszczone do rozrodu (272 szt.), buhaje, których na-sienie zosta³o sprowadzone z zagranicy (542 szt.), buhaje wy-korzystywane do krycia naturalnego w punktach kopulacyjnych (104 szt.).

Podzia³u na buhaje ocenione i testowane dokonano porów-nuj¹c datê ich urodzenia z dat¹ urodzenia ich córek objêtych badaniami. Jeœli buhaje by³y starsze od swoich córek o co naj-mniej 5 lat (60 miesiêcy), kwalifikowano je jako buhaje oce-nione (buhaje, które uzyskuj¹ pierwsz¹ ocenê wartoœci hodow-lanej s¹ zazwyczaj w wieku ok. 6 lat). Pozosta³e traktowano jako buhaje testowane. Taki sposób podzia³u sprawi³, ¿e nie-które z buhajów mog³y wyst¹piæ w obydwu grupach.

Wp³yw wieku i sposobu u¿ytkowania buhajów

na wydajnoœæ mleczn¹ ich córek

PIOTR BRZOZOWSKI, KRZYSZTOF ZDZIARSKI

Katedra Szczegó³owej Hodowli Zwierz¹t Wydzia³u Nauk o Zwierzêtach SGGW, ul. Ciszewskiego 8, 02-786 Warszawa Brzozowski P., Zdziarski K.

Influence of age and mode of use of bulls on their daughters’ milk yield

Summary

Chemical composition, somatic cell count and daily milk yield of 13791 cows: daughters of different groups of bulls (AI proven and young local bulls, foreign bulls and bulls used in natural service) of different age classes, were compared. Milk yield and protein content in milk of foreign bulls’ daughters were higher than that of cows by approved national bulls. Daughters of young tested bulls produced milk containing more fat and less somatic cells than daughters of bulls used in natural service. Milk yield increased together with the decreasing age of sires. In the case of cows from national approved bulls and foreign bulls (imported semen) this tendency was accompanied by the decrease of fat content in milk. The fat and protein contents in the milk of cows by the oldest group of proven local bulls were higher than in milk of the oldest foreign bulls’ daughters. Milk of cows by younger age classes of foreign bulls contained more fat and protein than milk of cows by younger national approved bulls. In the case of protein content, differences in favor of foreign bulls’ daughters increased together with the decreasing bull age.

Medycyna Wet. 2006, 62 (8) 961

Utrudnienie w jednoczesnym porównaniu córek wszystkich czterech grup buhajów stanowi³y znaczne ró¿nice w datach uro-dzenia buhajów nale¿¹cych do poszczególnych grup. W oce-nianych stadach nie by³o ju¿ córek najstarszych, urodzonych przed 1985 r. buhajów testowanych lub u¿ytkowanych w punk-tach kopulacyjnych. Potomstwo najm³odszych, urodzonych w latach 1990-1994 buhajów to wy³¹cznie córki buhajów testo-wanych (równie¿ niewielkiej liczby takich, których nasienie sprowadzono z zagranicy) i u¿ytkowanych w punktach kopula-cyjnych. Porównania przeprowadzono wiêc oddzielnie pomiê-dzy córkami buhajów testowanych i wykorzystywanych do kry-cia naturalnego oraz ocenionych w kraju i zagranicznych.

Wydajnoœæ dzienn¹ mleka ocenianych krów, sk³ad chemicz-ny oraz zawartoœæ komórek somatyczchemicz-nych poddano analizie wariancji (SPSS) stosuj¹c dwa modele liniowe ró¿ni¹ce siê je-dynie podzia³em na klasy wiekowe buhajów:

Y_ijklmn = µ + A_i + B_j + C_k + D_l + E_m + b (X_ijklmn – x) + + (AE)_im + e_ijklmn

gdzie:

Y_ijklmn РwartoϾ obserwowanej cechy;

A_i – efekt klasy roku urodzenia buhaja (1976-1981, 1982--1984, 1985-1987, 1988-1989 dla porównania buhajów ocenio-nych z zagranicznym oraz 1985-1988, 1989-1990, 1991-1992 i 1993-1994 dla buhajów testowanych i u¿ytkowanych w punk-tach kopulacyjnych);

B_j – efekt kolejnej laktacji (1., 2., 3., 4., 5., 6., 7., 8. i nastêpne);

C_k – efekt kolejnego miesi¹ca laktacji (1-11);

D_l – efekt sezonu ocielenia (II-IV, V-VII, VIII-X, XI-I); E_m – efekt grupy buhajów (1-4);

b (X_ijklmn – x) – efekt re-gresji na udzia³ genów rasy hf w genotypie krowy;

(AE)_im – efekt interakcji pomiêdzy grup¹ buhajów a klas¹ roku urodzenia;

e_ijklmn – b³¹d losowy.

Wyniki i omówienie

Œredni¹ dzienn¹ wydaj-noœæ i sk³ad mleka córek buhajów ocenionych krajo-wych i zagranicznych zesta-wiono w tab. 1. Zgodnie z oczekiwaniami, wy¿sz¹ wydajnoœæ mleka i wy¿sz¹ zawartoœæ bia³ka stwierdzo-no u córek buhajów, których nasienie importowano z za-granicy. Buhaje zagranicz-ne to w znaczzagranicz-nej czêœci bu-haje o wysokiej wartoœci ho-dowlanej ocenione w kraju pochodzenia lub z ocen¹ miêdzynarodow¹. Ich prze-ciêtna wartoœæ hodowlana dla wydajnoœci mlecznej jest wy¿sza ni¿ buhajów krajowych (9). Niezgodna z oczekiwaniami by³a na-tomiast wy¿sza zawartoœæ komórek somatycznych w mleku krów pochodz¹-cych po buhajach importo-wanych ni¿ w mleku córek buhajów ocenionych w kra-ju, gdy¿ w Polsce tej cechy nie uwzglêdnia siê przy se-lekcji buhajów. Wydajnoœæ mleczna córek starszych buhajów by³a ni¿sza ni¿ po-chodz¹cych z m³odszych grup wiekowych. Prawid³o-woœæ ta dotyczy³a córek wszystkich porównywa-nych grup buhajów (tab. 1 i 2). Œrednia wydajnoœæ mleka córek buhajów oce-nionych i jego sk³ad (tab. 1)

k i n n y z C n Cechymlekacórekbuhajów(LSM±SE) ) g k ( æ œ o n j a d y w ³tuszcz(%) bia³ko(%) LKS t(ys/.m)l : w ó j a h u b a i n e z d o r u k o R 1 8 9 1 -6 7 9 1 4629 18,964±0,125A _4,237±0,019A _3,397±0,009A _{608,928±23,830}AA 4 8 9 1 -2 8 9 1 3574 18,657±0,101A _4,219±0,015A _3,401±0,007A _{613,747±19,177}AA 7 8 9 1 -5 8 9 1 14694 19,089±0,087B _4,200±0,013A _3,342±0,006B _{508,729±16,637}BA 0 9 9 1 -8 8 9 1 6577 19,954±0,108C _4,124±0,016B _3,327±0,008C _{565,378±20,482}AC c i n ¿ ó r æ œ o n t o t s I p≤0,01 p≤0,01 p≤0,01 p≤0,01 : w ó j a h u b a p u r G e w o j a r k e n o i n e c o 20062 17,441±0,057 4,193±0,009 3,338±0,004 544,845±10,807 e n a w o tr o p m i 9412 20,890±0,091 4,197±0,014 3,395±0,006 603,546±17,251 c i n ¿ ó r æ œ o n t o t s I p≤0,01 nieistotne p≤0,01 p≤0,01 m e z a R – 19,166±0,062 4,195±0,009 3,366±0,004 574,195±11,764 Tab. 1. Dzienna wydajnoœæ mleczna, zawartoœæ t³uszczu i bia³ka oraz liczba komórek somatycz-nych u krów pochodz¹cych po oceniosomatycz-nych buhajach krajowych i zagraniczsomatycz-nych

Objaœnienie: œrednie w obrêbie kolumny i czynnika oznaczone ró¿nymi literami ró¿ni¹ siê od siebie istotnie: ma³e litery – p £ 0,05, du¿e litery – p £ 0,01

Objaœnienie: jak w tab. 1.

Tab. 2. Dzienna wydajnoœæ mleczna, zawartoœæ t³uszczu i bia³ka oraz poziom komórek soma-tycznych u krów pochodz¹cych po buhajach testowanych i u¿ytkowanych w punktach kopula-cyjnych k i n n y z C n Cechymlekacórekbuhajów(LSM±SE) ) g k ( æ œ o n j a d y w ³tuszcz(%) bia³ko(%) LKS t(ys/.m)l : w ó j a h u b a i n e z d o r u k o R 8 8 9 1 -5 8 9 1 966 16,011±0,220A _4,162±0,036aAa _3,379±0,017AA _{730,588±47,213}A 0 9 9 1 -9 8 9 1 3838 17,485±0,145B _4,075±0,024bAC _3,327±0,011BA _{520,810±30,999}B 2 9 9 1 -1 9 9 1 9435 17,492±0,178B _4,169±0,029BAa _3,382±0,014AC _{587,476±38,217}B 4 9 9 1 -3 9 9 1 11242 19,170±0,187C _4,069±0,031bAC _3,298±0,015AD _{552,520±40,137}B c i n ¿ ó r æ œ o n t o t s I p≤0,01 p≤0,01 p≤0,01 p≤0,01 : w ó j a h u b a p u r G e n a w o t s e t 23241 17,555±0,102 4,169±0,017 3,345±0,008 540,076±21,827 h c a t k n u p w e n a w o k t y ¿ u h c y n j y c a l u p o k 2240 17,524±0,171 4,068±0,028 3,348±0,013 655,621±36,672 c i n ¿ ó r æ œ o n t o t s I nieistotne p≤0,01 nieistotne p≤0,01 m e z a R 25481 17,539±0,122 4,119±0,020 3,346±0,010 597,849±26,172

Medycyna Wet. 2006, 62 (8) 962

by³y podobne do œrednich wartoœci uzyskiwanych przez córki buhajów z punktów kopulacyjnych i testowanych. Trzeba jednak pamiêtaæ, ¿e dwie ostatnie grupy z³o¿one by³y z buhajów m³odszych. Jagusiak (9) stwierdzi³, ¿e œred-nie wartoœci hodowlane buhajów u¿ytkowanych w insemi-nacji by³y znacznie wy¿sze od œrednich buhajów z punk-tów kopulacyjnych, jednak trendy genetyczne by³y w obu grupach podobne, a regresja œredniej wartoœci hodowlanej na rok urodzenia buhajów wynosi³a 50 kg mleka, 2 kg t³usz-czu i 1,4 kg bia³ka uzyskiwanych w laktacjach 305-dnio-wych. M³odsze buhaje, mimo ¿e nie by³y poddane selekcji w zakresie cech mlecznoœci, mog¹ mieæ wartoœæ hodowla-n¹ porównywalhodowla-n¹ do wartoœci hodowlanej ocenionych, ale starszych buhajów, z tytu³u dokonuj¹cego siê postêpu ho-dowlanego (1). Wy¿sza zawartoœæ t³uszczu i ni¿sza liczba komórek somatycznych w mleku córek buhajów testowa-nych ni¿ w mleku córek buhajów z punktów kopulacyjtestowa-nych (tab. 2) mo¿e byæ efektem ostrzejszej selekcji stosowanej wobec tej pierwszej grupy buhajów w zakresie cech budo-wy i pochodzenia. Zawartoœæ t³uszczu w mleku córek bu-hajów ocenionych i importowanych wykazywa³a tenden-cjê do zmniejszania siê wraz z malej¹cym wiekiem ich oj-ców (tab. 1). Istotne ró¿nice w zawartoœci bia³ka i liczbie komórek somatycznych w mleku córek buhajów nale¿¹-cych do wszystkich grup oraz t³uszczu w mleku córek bu-hajów testowanych i kryj¹cych w sposób naturalny nie wykazywa³y wyraŸnego kierunku zmian uzale¿nionego od wieku ich ojców (tab. 1 i 2). Jagusiak (9) stwierdzi³, ¿e trendy genetyczne dla cech sk³adu mleka, które nie wcho-dzi³y w sk³ad indeksów selekcyjnych, by³y mniej wyraŸne ni¿ dla cech wydajnoœci.

Interakcje pomiêdzy przynale¿noœci¹ do grupy a klas¹ wiekow¹ by³y istotne statystycznie dla cech sk³adu mleka krów w obu porównaniach oraz dla wydajnoœci mlecznej krów pochodz¹cych po buhajach testowanych i z punktów kopulacyjnych. Szczególnie interesuj¹ca jest analiza przy-czyn interakcji w zakresie sk³adu mleka córek buhajów ocenionych i importowanych (ryc. 1). Przewaga w zawar-toœci t³uszczu córek najstarszych buhajów krajowych nad zagranicznymi wynika³a z rozpoczêtego pod koniec lat 70. importu nasienia byd³a holsztyñskiego z USA i Kanady, które charakteryzowa³o siê wy¿sz¹ mlecznoœci¹, ale gor-szym sk³adem chemicznym mleka (11). PóŸniej nasienie byd³a holsztyñskiego mog³o byæ importowane równie¿ z krajów europejskich, w których nacisk na doskonalenie sk³adu mleka by³ wiêkszy ni¿ w krajach Ameryki Pó³noc-nej. Wybór buhajów ze œwiatowych list rankingowych Interbullu dokonywany jest pod k¹tem ich przydatnoœci do realizowania krajowego celu hodowlanego. Doskonalenie wydajnoœci t³uszczu, a od 1996 r. wydajnoœci bia³ka i t³usz-czu poprzez w³¹czenie tych cech do indeksu selekcyjnego chroni przed zakupem nasienia buhajów przekazuj¹cych g³ównie cechê wysokiej wydajnoœci mlecznej, bez uwzglêd-niania sk³adu mleka.

WyraŸne powiêkszanie siê ró¿nicy w zawartoœci bia³ka w mleku córek buhajów krajowych i zagranicznych wraz z ich malej¹cym wiekiem jest skutkiem póŸnego rozpoczê-cia oceniania zawartoœci bia³ka w mleku krów (od 1991) i wykorzystania wyników oceny w selekcji.

Z przeprowadzonych badañ wynika, ¿e import buhajów lub ich nasienia z krajów, gdzie procesy te rozpoczê³y siê znacznie wczeœniej jest, w chwili obecnej, najbardziej sku-tecznym sposobem na poprawê zawartoœci bia³ka w mleku krajowych krów czarno-bia³ych. Nieuzasadnione wydaj¹ siê obawy hodowców przed stosowaniem w stadach

ho-dowlanych nasienia m³odych testowanych buhajów, a na-wet buhajów u¿ytkowanych w punktach kopulacyjnych. Ze wzglêdu na szybki postêp hodowlany i ni¿szy wiek tych dwóch grup buhajów, ich córki nie powinny wykazywaæ ni¿szej wydajnoœci mleka ni¿ córki buhajów ocenionych.

Piœmiennictwo

1.Abdallah J. M., McDaniel B. T.: Proven and young bulls compared for daughters yields, productive life, somatic cell score, and inbreeding. J. Dairy Sci. 2002, 85, 665-669.

2.Borkowska D., Ró¿ycka G.: Analiza bazy paszowej i warunków utrzymania krów w gospodarstwach indywidualnych Zamojszczyzny podejmuj¹cych specjalizacjê w produkcji mleka. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 2001, 59, 89-98.

3.Brzozowski P., Grodzki H., Na³êcz-Tarwacka T.: Analiza zmian zachodz¹cych w ostatnich latach w produkcji mleka w wybranych gospodarstwach specjalistycz-nych. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 2001, 59, 99-105.

4.Campbell J. R., Marshall R. T.: Podstawy produkcji mleka spo¿ywczego i jego przetworów. PWN, Warszawa 1982, 1-849.

5.Czaplicka M., Puchajda Z., Czaplicki R., Radzka-Ratyñska E., Szymelfejnik A.: Mlecznoœæ krów importowanych w porównaniu z miejscow¹ ras¹ c.b. u¿ytkowa-nych na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 2001, 59, 11-28.

6.Czaplicka M., Puchajda Z., Szalunas T.: Porównanie d³ugoœci laktacji, okresu miêdzywycieleniowego oraz wydajnoœci mleka w czterech laktacjach krów im-portowanych z Francji i krajowych c.b. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 2003, 68, 1, 107-114. 7.Gnyp J., Kamieniecki K., Kowalski P., Ma³yska T.: Wydajnoœæ i sk³ad mleka krów holsztyñsko-fryzyjskich krajowych i importowanych, utrzymywanych w gospo-darstwach indywidualnych województwa lubelskiego. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 2001, 59, 129-138.

8.International Committee for Animal Recording. Results 2000-1999-1998. ICAR 2002, 1-75.

9.Jagusiak W.: Trendy genetyczne cech produkcyjnoœci mlecznej byd³a czarno-bia-³ego w Polsce. Prace Mat. Zoot. 2001, 59, 61-70.

10.Jagusiak W.: Udzia³ Polski w miêdzynarodowej ocenie buhajów. Rocz. Nauk. Zoot., Suplement 2002, 15, 79-85.

11.Jasiorowski A., Stolzman M., Reklewski Z.: Miêdzynarodowe badania nad porów-naniem byd³a fryzyjskiego. Fundacja „Rozwój SGGW”, Warszawa 1993, 1-340. 12.Ocena wartoœci u¿ytkowej krów mlecznych. Wyniki za 2004 rok. Ocena i selek-cja buhajów. Wyniki za I pó³rocze 2004. Krajowe Centrum Hodowli Zwierz¹t, Warszawa 2005, 1-77.

13.Ocena wartoœci u¿ytkowej krów oraz ocena i selekcja buhajów. Wyniki za 2000 rok. Krajowe Centrum Hodowli Zwierz¹t, Warszawa 2001, 1-124.

14.Reklewski Z.: Przysz³oœæ hodowli byd³a mlecznego w Polsce. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 2001, 59, 11-28.

15.Statistical Product and Service Solution base version 12.0 for Windows. SPSS Inc. USA 2004.

Adres autora: prof. dr hab. Piotr Brzozowski, ul. Komorowska 5a, 05-806 Komorów

Ryc. 1. Wp³yw pochodzenia i wieku buhajów na zawartoœæ t³uszczu i bia³ka w mleku ich córek

Zawartoœæ t³uszczu 4,00 4,05 4,10 4,15 4,20 4,25 4,30 4,35 4,40 1976-1981 1982-1984 1985-1987 1988-1990 % Zawartoœæ bia³ka 3,25 3,27 3,29 3,31 3,33 3,35 3,37 3,39 3,41 3,43 3,45 1976-1981 1982-1984 1985-1987 1988-1990

przedzia³y lat urodzenia %