Praca oryginalna Original paper
Intensywna selekcja byd³a rasy holsztyñsko-fryzyj-skiej, skierowana g³ównie na wzrost wydajnoci jed-nostkowej, spowodowa³a wystêpowanie ró¿nicy po-miêdzy zapotrzebowaniem krów na energiê koniecz-n¹ do produkcji mleka a mo¿liwociami pobrania jej w paszy. Szczyt produkcji krowa osi¹ga zwykle w 6.-8. tygodniu po wycieleniu, a maksymalne pobranie pa-szy w 12.-14. tygodniu. Wystêpuj¹cy zwykle we wczes-nej fazie laktacji ujemny bilans energii prowadzi do uruchamiania rezerw energetycznych g³ównie tkan-ki t³uszczowej, czego efektem jest spadek masy cia³a krowy i zmiana kondycji. Mo¿liwoæ mobilizacji ener-gii podtrzymuj¹cej laktacjê jest fizjologiczn¹ cech¹ ssaków. W pierwszych tygodniach laktacji oko³o 7 kg mleka dziennie wytwarzane jest z rezerw tkankowych cia³a (20). D³ugotrwa³y i g³êboki stan niedoboru ener-gii wywo³uje stres metaboliczny, który mo¿e byæ przy-czyn¹ zaburzeñ zdrowia, p³odnoci i produkcyjnoci (8, 10, 16).
Dok³adny pomiar bilansu energetycznego krowy bezporednio w oborze jest niewykonalny. Kondycja krowy jest poredni¹ cech¹, która wskazuje na mobi-lizacjê lub odbudowê rezerw energetycznych krowy, zw³aszcza tkanki t³uszczowej w okresie dodatniego bilansu energii. Ocena kondycji (okrelana skrótem
BCS Body Condition Scoring) jest subiektywn¹ mia-r¹ rezerw t³uszczu, s³u¿¹c¹ do oceny prawid³owoci ¿ywienia i stanu zdrowia krów (25). Ocena kondycji jest ³atwa i powinna byæ wykorzystywana w zarz¹dza-niu stadem (19). Wartoæ kondycji na pocz¹tku lakta-cji koreluje dodatnio z cechami p³odnoci, natomiast wielkoæ zmiany kondycji w pierwszych 15 tygodniach po wycieleniu jest ujemnie skorelowana z cechami okrelaj¹cymi p³odnoæ krów (22). Kondycja i sk³on-noæ do jej zmian warunkowana jest genetycznie w stopniu zbli¿onym do wydajnoci mlecznej (25--35%) i istotnie koreluje z cechami p³odnoci (7). Bar-dzo niska odziedziczalnoæ cech p³odnoci sk³ania do poszukiwania cech z ni¹ skorelowanych, które pored-nio mog³yby byæ wykorzystywane w jej doskonaleniu. Zbyt dobra kondycja wieloródek przed porodem mo¿e byæ przyczyn¹ ketozy i zapalenia b³ony luzo-wej, natomiast wychudzone wieloródki czêciej s¹ brakowane z powodu ja³owoci i czêciej wykazuj¹ zaburzenia poporodowe (15). U pierwiastek, w prze-ciwieñstwie do wieloródek, nie wykazano zwi¹zku miêdzy kondycj¹ przy wycieleniu a wystêpowaniem schorzeñ poporodowych. Poziom rezerw energetycz-nych i zdolnoæ do ich uruchamiania oraz zwi¹zane z tym konsekwencje (zatrzymanie ³o¿yska, ketoza,
ja-Kondycja ja³ówek przy wycieleniu
i jej zmiany w pocz¹tkowym okresie laktacji
a u¿ytkowoæ pierwiastek
ZENON NOGALSKI, EWELINA GÓRAK
Katedra Hodowli Byd³a i Oceny Mleka Wydzia³u Bioin¿ynierii Zwierz¹t UWM, ul. Oczapowskiego 5, 10-957 Olsztyn
Nogalski Z., Górak E.
Effects of the body condition of heifers at calving and at the first stage of lactation on milk performance
Summary
The aim of the present study was to determine the effects of the body condition of heifers at calving on the replenishment of energy and fat reserves at the first stage of lactation as well as on fertility and productivity. The study was performed on 101 primiparous Holstein-Friesian. Body condition was assessed postpartum, and then at two-week intervals until 20 weeks of lactation. Production traits and fertility were also evaluated. Blood was collected from 18 heifers a week before calving, and on day 7, 14 and 21 postpartum, to determine the metabolic profile. Primiparous cows whose body condition score (BCS) at calving was 3.0 to 3.25 produced the most milk. Cows that had sufficient fat reserves at calving were better prepared for the consequences of high milk production compared to cows whose fat reserves at calving were inadequate. As a result, the former were characterized by more desirable values of fertility indices. Blood analysis made in the perinatal period showed that in the tested population the nutrition level and energy content of diets did not meet the require-ments of young growing high-performance first-calf heifers at the beginning of lactation, when feed intake is low and milk yield increases.
³owoæ) nie dotycz¹ tylko krów wieloródek, ale rów-nie¿ ja³ówek i pierwiastek (14). Kondycja ja³ówek re-montowych przy wycieleniu, zwi¹zana z intensywno-ci¹ przyrostów masy cia³a oraz wiekiem kierowania do rozrodu powinna wynosiæ wed³ug Borkowskiej (4) 3,0, a zdaniem Kowalskiego (12) powinna byæ raczej niska. Ja³ówki chude pobieraj¹ wiêcej paszy po wy-cieleniu i s¹ mniej podatne na schorzenia metabolicz-ne w pocz¹tkowym okresie laktacji. Kondycja ja³ów-ki wp³ywa ponadto na przebieg porodu (5, 23). U za-tuczonych zwierz¹t t³uszcz zgromadzony w obrêbie miednicy, redukuj¹c wielkoæ kana³u rodnego, mo¿e byæ przyczyn¹ wyst¹pienia ciê¿kiego porodu. Nato-miast sztuki wychudzone nie maj¹ w³aciwej relaksa-cji miednicy podczas porodu, a wysi³ek niezbêdny do samodzielnego porodu mo¿e przekraczaæ mo¿liwoci ja³ówki. W krajowym pimiennictwie brak jest danych dotycz¹cych wp³ywu kondycji ja³ówek, ocenianej na jednolitym materiale, na ich p³odnoæ i produkcyjnoæ. Celem badañ by³o okrelenie wp³ywu kondycji ja-³ówek przy wycieleniu na poziom uruchamianych re-zerw cia³a w pocz¹tkowym okresie laktacji oraz na p³odnoæ i produkcyjnoæ krów pierwiastek.
Materia³ i metody
Badania przeprowadzono w warunkach produkcyjnych w latach 2005-2006 w fermie krów mlecznych na 101 ja³ów-kach, a póniej krowach pierwiastkach rasy holsztyñsko--fryzyjskiej. Odpojone w sposób tradycyjny 3-4-miesiêczne cieliczki trafia³y do ja³ownika, gdzie utrzymywano je bez-uwiêziowo. W ¿ywieniu ja³ówek stosowano sianokiszonki, kiszonki z kukurydzy i mieszanki zbó¿ z trawami, siano, s³o-mê i zielonkê pastwiskow¹ w sezonie pastwiskowym. Mie-szankê treciw¹ w iloci 1,5-2 kg otrzymywa³y ja³ówki do 12. miesi¹ca ¿ycia. W wieku 16-18 miesiêcy, zale¿nie od masy i stopnia rozwoju cia³a, ja³ówki inseminowano. Na 3-4 ty-godnie przed porodem ja³ówki przeprowadzano do obory uwiêziowej, gdzie stopniowo wprowadzano dawkê pasz sto-sowan¹ w ¿ywieniu krów po wycieleniu. Po wycieleniu zwie-rzêta utrzymywano alkierzowo na stanowiskach uwiêziowych. Dój przeprowadzano dwukrotnie w ci¹gu doby dojark¹ prze-wodow¹. Krowy przez ca³y rok ¿ywione by³y pasz¹ pe³no-porcjow¹ (total mixed ration TMR). Dominuj¹ce pasze to: sianokiszonka, kiszonka z mieszanek zbó¿ z trawami GPS, kiszonka z kukurydzy, m³óto browarniane, poekstrakcyjna ru-ta rzepakowa, ruru-ta sojowa, otrêby pszenne, mieszanka B. Udzia³ poszczególnych komponentów zale¿a³ od wydajno-ci, na jak¹ bilansowano TMR. Dawkê, w zale¿noci od stanu fizjologicznego krowy, uzupe³niano mieszankami mineralno--witaminowymi.
Od reprezentatywnej grupy 18 klinicznie zdrowych ja³ówek, na tydzieñ przed porodem pobrano z ¿y³y szyjnej zewnêtrz-nej krew. Nastêpnie od 6 pierwiastek, wybranych losowo z 18 pobrano krew w 7., 14. i 21. dniu po wycieleniu. W oso-czu krwi oznaczono: poziom magnezu ca³kowitego, moczni-ka, glukozy, kwasu b-hydroksymas³owego (BHB), wolnych kwasów t³uszczowych (WKT) oraz aktywnoæ aminotransfe-raz: alaninowej (ALAT) i asparaginianowej (AspAT). Do ozna-czeñ wykorzystano zestawy diagnostyczne firmy BioSystem, aparat biochemiczny Hitachi 902 i spektrofotometr Eppol 20.
Po wycieleniu, a nastêpnie w odstêpach 2-tygodniowych do 20. tygodnia laktacji oceniano kondycjê krów w 5-stop-niowej skali Wildmana i wsp. (25), w której pkt 1 oznacza zwierzê ekstremalnie wychudzone, a 5 zatuczone. W oce-nie stosowano odstêp 0,25 pkt.
Dane dotycz¹ce produkcyjnoci i p³odnoci krów pierwia-stek w laktacji nastêpuj¹cej po wycieleniu pochodzi³y z do-kumentacji hodowlanej, dodo-kumentacji wynikowej systemu Symlek i bezporednich obserwacji. Okrelono:
dla ka¿dej krowy za 100 i 305 dni laktacji wydajnoæ kg mleka ECM (Energy Corrected Milk mleko o standaryzo-wanej zawartoci energii (20), redni¹ zawartoæ t³uszczu i redni¹ zawartoæ bia³ka; ECM wyliczono wg wzoru:
(0,383 · t³uszcz (%) + 0,242 · bia³ko (%) + 0,7832) ECM (kg) = mleko (kg) ·
3,140
indeks zacieleñ (suma wszystkich unasiennieñ/liczba ciel-nych krów), d³ugoæ okresu miêdzyci¹¿owego (liczba dni od wycielenia do ponownego zacielenia), d³ugoæ tzw. okresu us³ugi (liczba dni od pierwszego unasienniania do zap³odnie-nia).
Zebrane dane opracowano statystycznie przy u¿yciu pa-kietu Statistica 6.0. Wartoci cech okrelaj¹cych p³odnoæ i produkcyjnoæ krów oszacowano przy u¿yciu jednoczynni-kowej analizy wariancji w uk³adzie nieortogonalnym. Istot-noæ ró¿nic miêdzy rednimi oceniono stosuj¹c test Tukeya, dla nierównych liczebnoci.
Wyniki i omówienie
Biochemiczne wskaniki krwi s¹ dobrymi indyka-torami poprawnoci ¿ywienia krów i maj¹ znaczenie w diagnostyce chorób przemiany materii (24). W ba-daniach w³asnych poziom wybranych wskaników krwi pobranej rednio 7 dni przed wycieleniem mie-ci³ siê w granicach wartoci referencyjnych (26) (tab. 1). rednia koncentracja magnezu we krwi ciê¿arnych ja-³ówek przed wycieleniem kszta³towa³a siê na dolnym poziomie normy. Po wycieleniu poziom magnezu w su-rowicy krów nie przekracza³ wartoci 0,74 mmol/l, uznawanej za hipomagnezemiczn¹. Obni¿enie pozio-mu magnezu we krwi we wczesnej laktacji mog³o byæ spowodowane du¿ym zapotrzebowaniem na ten ma-kroelement w warunkach intensywnie wzrastaj¹cej produkcji mleka u pierwiastek i s³abym apetytem krów, ograniczaj¹cym poda¿ magnezu z pasz. Hipomagne-zemia nasila siê przy intensywnej lipolizie rezerw, któ-rej mo¿e towarzyszyæ zwiêkszone zapotrzebowanie na sk³adniki mineralne oraz gdy jest upoledzona mobili-zacja rezerwy zdeponowanej w uk³adzie kostnym (13). Zwiêkszone zapotrzebowanie na energiê, spowodo-wane wzrastaj¹c¹ laktacj¹, przy zmniejszonym pobie-raniu paszy po wycieleniu prowadzi do obni¿enia poziomu glukozy z równoczesnym wzrostem koncen-tracji wolnych kwasów t³uszczowych i tendencj¹ do ketotworzenia (24). W badaniach w³asnych we krwi pobranej po wycieleniu stwierdzono istotnie ni¿szy po-ziom glukozy w 14. i 21. dniu oraz istotnie wy¿sz¹ zawartoæ kwasu b-hydroksymas³owego (BHB) w 7. dniu, w porównaniu do wyników krwi pobranej przed
wycieleniem. Niski poziom glukozy w 14. dniu po wy-cieleniu, wynosz¹cy 2,47 mmol/l, wskazywa³by na ko-niecznoæ suplementacji energetycznej krów pierwias-tek (24). W sytuacji niedoboru energii krowa pozys-kuje j¹ z tkanki t³uszczowej, czego wskanikiem jest poziom wolnych kwasów t³uszczowych we krwi. Szyb-kie uwalnianie t³uszczu zapasowego prowadzi do po-wstawania du¿ej iloci kwasów t³uszczowych, które w warunkach niskiego poziomu glukozy, ulegaj¹ nie-pe³nemu spaleniu do cia³ ketonowych. Intensywna li-poliza mo¿e byæ spowodowana nadmiernym ot³usz-czeniem (13) oraz genetycznie uwarunkowan¹ wyso-k¹ wydajnoci¹ mleczn¹. W badaniach w³asnych naj-ni¿szy poziom WKT zanotowano w 21. dniu po wy-cieleniu. Koncentracja BHB w surowicy krwi pobra-nej w 7. dniu po wycieleniu przekroczy³a 1,2 mmol/l wartoæ uwa¿an¹ (9) za graniczn¹ pomiêdzy krowa-mi zdrowykrowa-mi a dotkniêtykrowa-mi subkliniczn¹ postaci¹ ke-tozy.
Aminotransferazy odpowiadaj¹ za równowagê bia³-kow¹ szczególnie istotn¹ u m³odych, jeszcze rosn¹-cych krów w okresie nasilonych przemian. Aktywnoæ aminotransferaz wzrasta przy wysokim poziomie bia³-ka w paszy oraz gdy zaburzone jest funkcjonowanie komórek mi¹¿szowych w¹troby (24). W badaniach w³asnych wartoci aminotransferazy asparaginowej (AspAT) i aminotransferazy alaninowej (ALAT) w osoczu krwi pobranej przed porodem mieci³y siê w normie (26). Kurek i Stec (13) uzyskali zbli¿one wyniki u krów m³odych na 7 dni przed porodem. Istot-ny wzrost aktywnoci aminotransferaz, w badaniach w³asnych, nast¹pi³ po wycieleniu, co zwi¹zane by³o z nasilon¹ przemian¹ materii w okresie intensywnej laktacji. W stosunku do poziomu sprzed wycielenia, w surowicy krwi pobranej w 7. i 14. dniu po wyciele-niu zanotowano dwukrotny wzrost aktywnoci ami-notransferazy asparaginowej. AspAT jako enzym cy-toplazmatyczny jest labilnym i czu³ym wskanikiem zmian w¹trobowych pojawiaj¹cych siê przy obci¹¿e-niu wysok¹ produkcj¹.
U krów po wycieleniu zanoto-wano podwy¿szony poziom mocznika w surowicy krwi. Na-le¿y s¹dziæ, ¿e jest to efekt wy-sokiego poziomu bia³ka w paszy, szczególnie bia³ka ulegaj¹cego degradacji w ¿waczu. Powstaj¹-cy w ¿waczu w du¿ych ilociach toksyczny amoniak w warunkach fizjologicznych jest zamieniany na bia³ko mikroorganizmów, przy braku energii detoksyfiko-wany jest w w¹trobie do mocz-nika, który pojawia siê w zwiêk-szonej iloci we krwi, moczu i mleku. W badaniach w³asnych koncentracja mocznika w suro-wicy krwi pobranej w 7. i 14. dniu po wycieleniu przekracza³a 3 mmol/l (18 mg/dl), wartoæ powy¿ej której obni¿a siê wskanik zacieleñ (1). Bernhard (1) u krów z deficytem energetycznym stwierdzi³ wzrost stê¿enia mocznika w surowicy krwi i luzie z szyjki macicy, co, jego zdaniem, mo¿e obni-¿aæ skutecznoæ krycia lub inseminacji, poprzez ogra-niczenie ruchliwoci plemników nasienia.
W ocenianej populacji nie dostosowano poziomu ¿ywienia energetycznego do wymagañ m³odych, ros-n¹cych i wysoko wydajnych pierwiastek w pocz¹tko-wym okresie laktacji, w warunkach obni¿onego po-bierania pasz i intensywnie wzrastaj¹cej laktacji. Mo¿e to wynikaæ z braku indywidualnego traktowania w ¿y-wieniu krów o najwy¿szej wartoci genetycznej, ma-j¹cych naturalne sk³onnoci do intensywnej lipolizy. Prandi i wsp. (18) uwa¿aj¹, ¿e je¿eli krowa po wycie-leniu obni¿y kondycjê o wiêcej ni¿ 20%, to nale¿y j¹ wy³¹czyæ ze stada i zastosowaæ specjalne ¿ywienie zapobiegaj¹ce dalszej mobilizacji rezerw energetycz-nych cia³a.
Krzywe zmian kondycji charakteryzuj¹ g³êbokoæ i d³ugotrwa³oæ ujemnego bilansu energetycznego krów (ryc. 1). Najliczniejsz¹ grupê stanowi³y krowy o kondycji 3,0-3,25 pkt BCS. Dynamika spadku
re-y h c e C i w r k a i n a r b o p n i m r e T .l e i c y w d e z r p i n d 7 7dnipowycie.l 14dnipowycie.l 21dnipowycie.l x sd x sd x sd x sd .t z s , æ o n b e z c i L 18 6 6 6 l/ l o m m , g M 0,78A 0,09 0,58Ba 0,09 0,71b 0,09 0,63 0,13 l/ l o m m , k i n z c o M 2,32 0,51 3,71 1,03 3,10 0,87 2,46 0,94 l/ l o m m , a z o k u l G 3,49a 0,49 3,07 1,35 2,47b 0,53 3,49a 0,96 l/ l o m m , B H B 0,59a 0,27 1,24b 0,84 0,85 0,50 0,68a 0,26 l/ l o m m , T K W 0,37 0,19 0,53 0,24 0,52 0,33 0,47 0,15 l/ U , T L A 16,1 3,39 17,7 10,09 22,8a 12,61 13,2b 4,45 l/ U , T S A 65,2Aa 15,44 125,7b 76,92 143,3Bb 81,94 85,3a 6,35 Tab. 1. Poziom wskaników krwi w okresie oko³oporodowym badanych krów pier-wiastek
Objanienia: a, b p £ 0,05; A, B p £ 0,01
Ryc. 1. Kszta³towanie siê kondycji w pierwszych 20 tygodniach laktacji w zale¿noci od jej poziomu przy wycieleniu
2,00 2,25 2,50 2,75 3,00 3,25 3,50 3,75 4,00 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Tydzieñ po wycieleniu BCS (pkt.) kondycja£2,75, N = 25 kondycja 3,0-3,25, N = 48 kondycja³3,5, N = 28
zerw t³uszczowych w okresie wczesnej laktacji ró¿ni³a siê w zale¿noci od kon-dycji przy wycieleniu. Najwiêcej t³usz-czu zapasowego (0,5 BCS) w pierw-szych 3-4 tygodniach laktacji straci³y krowy o najlepszej kondycji, podczas gdy krzywe spadku kondycji zwierz¹t pozosta³ych grup obrazuj¹ wolniejsze i bardziej równomierne uruchamianie rezerw energetycznych w ci¹gu pierw-szych 10-12 tygodni laktacji. Najwiêk-szy ³¹czny spadek kondycji zanotowa-no w grupie krów o najwy¿szej kondy-cji przy wycieleniu, potwierdzaj¹ to ba-dania innych autorów (17). W baba-daniach w³asnych wykazano, ¿e odbudowê tkan-ki t³uszczowej krowy rozpoczê³y red-nio w 10.-14. tygodniu laktacji, przy czym wiêkszy spadek kondycji wi¹za³ siê z póniejszym rozpoczêciem odra-biania strat. Domecq i wsp. (8) stwier-dzili, ¿e wysoko wydajne krowy holsz-tyñsko-fryzyjskie najni¿szy punkt w ocenie kondycji osi¹gnê³y pomiêdzy 4. a 8. tygodniem laktacji.
Pierwiastki, których kondycjê przy wycieleniu oce-niono na 3,0-3,25 BCS, osi¹gnê³y najwiêksz¹ produk-cjê mleka o standardowej zawartoci energii (tab. 2). rednia ró¿nica z krowami o najwy¿szej kondycji wynios³a 200 kg ECM za 100 dni laktacji i 390 kg ECM za 305 dni laktacji. Ró¿nic tych nie potwierdzo-no statystycznie. Podobnie Waltner i wsp. (23) naj-wy¿sz¹ produkcjê uzyskali od krów posiadaj¹cych redni zapas tkanki t³uszczowej w czasie wycielenia, a najni¿sz¹ od sztuk o kondycjach skrajnych. Contre-ras i wsp. (6) stwierdzili, ¿e krowy o kondycji poni¿ej 3,0 w momencie wycielenia maj¹ tendencjê do wy¿-szej produkcyjnoci we wczesnej laktacji. Badania w³asne potwierdzaj¹ tê opiniê. Berry i wsp. (3) stwier-dzili, ¿e krowy w mniejszym stopniu wykorzystuj¹ce rezerwy cia³a wyprodukowa³y wiêcej mleka w pierw-szych 240 dniach laktacji.
Norm¹ jest, gdy kondycja u krowy wysokomlecz-nej ulega obni¿eniu we wczeswysokomlecz-nej laktacji o 0,5-1,0 BCS (4). W badaniach w³asnych krowy o najwy¿szej kon-dycji przy wycieleniu w pocz¹tkowym okresie lakta-cji straci³y rednio 0,9 pkt BCS, o redniej kondylakta-cji 0,7 pkt i o najni¿szej obni¿y³y kondycjê o 0,5 pkt. (ryc. 1). Ró¿nice pomiêdzy grupami najwiêkszego i najmniejszego spadku kondycji potwierdzono statys-tycznie (p £ 0,01). Najwy¿sz¹ wydajnoæ osi¹gnê³y pierwiastki charakteryzuj¹ce siê przy wycieleniu kon-dycj¹ 3,0-3,25, uruchamiaj¹ce rezerwy t³uszczowe cia-³a na poziomie 0,7 pkt. Nadmierne ot³uszczenie przed porodem jest niekorzystne, poniewa¿ intensywna li-poliza we wczesnej laktacji podnosi poziom wolnych kwasów t³uszczowych, dostarcza cia³ ketonowych i tym samym obni¿a apetyt krów, co utrudnia
zbilan-sowanie potrzeb energetycznych. Ponadto u krów o lepszej kondycji w dniu porodu obserwuje siê zmniej-szone pobieranie paszy po porodzie i wolniejszy wzrost pobierania suchej masy w postêpuj¹cej laktacji (11). Na uwagê zas³uguje bardzo niska zawartoæ t³uszczu i bia³ka w mleku ocenianych krów w pierwszych 100 dniach laktacji. Jest to efekt nie zbilansowania dawki pokarmowej w pocz¹tkowym okresie laktacji i niskie-go pobrania paszy. Potwierdzaj¹ to wyniki badañ krwi niski poziom glukozy oraz wysoki poziom wolnych kwasów t³uszczowych, cia³ ketonowych i mocznika (tab. 1). Krowy o lepszej kondycji przy wycieleniu i wzmo¿onej lipolizie produkowa³y mleko o istotnie wy¿szej koncentracji t³uszczu.
Kondycja nie zró¿nicowa³a istotnie wieku pierwsze-go wycielenia ja³ówki cieli³y siê rednio w wieku 27,1 miesiêcy (tab. 2). Poziom osi¹gniêtych wskani-ków charakteryzuj¹cych p³odnoæ pierwiastek odbie-ga od wartoci uznawanych powszechnie za prawid³o-we. Mo¿na to czêciowo t³umaczyæ wysok¹ wydajno-ci¹ analizowanej populacji krów. Pierwiastki, które mia³y lepsz¹ kondycjê przy wycieleniu, uzyska³y ko-rzystniejsze wartoci wskaników p³odnoci. Wy¿sza wartoæ kondycji przy wycieleniu wi¹za³a siê ze skró-ceniem d³ugoci okresu miêdzyci¹¿owego. Podobnie Berry i wsp. (2) uzyskali ujemn¹ zale¿noæ pomiêdzy kondycj¹ ocenian¹ w 5. dniu po wycieleniu a d³ugo-ci¹ okresu miêdzyd³ugo-ci¹¿owego. Lepsz¹ p³odnod³ugo-ci¹ ce-chuj¹ siê krowy z wy¿sz¹ ocen¹ kondycji, a idealna kondycja krowy w chwili wycielenia powinna wyno-siæ 3,5 pkt (17). Markusfeld i wsp. (15) wykazali, ¿e pierwiastki w lepszej kondycji przy wycieleniu mia³y krótszy okres spoczynku poporodowego. Indeks, Objanienia: jak w tab. 1.
Tab. 2. Produkcyjnoæ i poziom wskaników p³odnoci badanych pierwiastek w zale¿noci od kondycji przy wycieleniu
y h c e C )t k p ( u i n e l e i c y w y z r p a j c y d n o K £2,75 3,0-3,25 ³ 53, x sd x sd x sd .t z s , æ o n b e z c i L 25 48 28 t k p ,i j c y d n o k a t a rt U 0,48A 0,21 0,69 0,19 0,91B 0,22 : a j c a t k a l a w o i n d -0 0 1 g k , M C E o k e l M 2682 491,2 2699 419,1 2499 421,5 % , z c z s u ³ T 3,30a 0,77 3,52 0,72 3,67b 0,65 % , o k ³ a i B 3,03 0,32 3,03 0,27 3,10 0,22 : a j c a t k a l a w o i n d -5 0 3 g k , M C E o k e l M 7487 1174,9 7615 994,4 7225 781,4 % , z c z s u ³ T 3,49a 0,67 3,68 0,73 3,97b 0,70 % , o k ³ a i B 3,39 0,21 3,32 0,21 3,42 0,15 . s e i m , u i n e l e i c y w y z r p k e i W 27,2 2,02 26,8 2,52 27,3 2,08 i n d , y w o ¿ ¹ i c y z d ê i m s e r k O 165,4 7247 157,6 67,31 144,6 57,55 ñ e l e i c a z s k e d n I 2,64 1,82 2,35 1,52 2,00 0,96 i n d , i g u ³ s u s e r k O 66,3 62,61 54,4 59,93 46,5 48,67
w badaniach w³asnych by³ najwy¿szy u krów, których kondycja nie przekracza³a wartoci 3,0 i których red-nia utrata kondycji wynosi³a 0,5 pkt BCS. Z tego wynika, ¿e krowy o wiêkszym zapasie t³uszczu przy wycieleniu maj¹ wiêksz¹ zdolnoæ tolerancji nastêpstw wysokiej produkcji mleka od krów chudszych. Domecq i wsp. (8) uzyskali 53% skutecznoæ pierwszego za-biegu inseminacji u krów obni¿aj¹cych kondycjê o 0,5-1,0 BCS i 17% skutecznoci u krów obni¿aj¹-cych kondycjê w pierwszych tygodniach po wycie-leniu o wiêcej ni¿ 1,0 BCS. Krowy maj¹ce silnie ge-netycznie uwarunkowan¹ wysok¹ produkcjê, niejako broni¹c siê przed kolejn¹ ci¹¿¹, w naturalny sposób wyd³u¿aj¹ okres spoczynku poporodowego (7). Zatem wykonuj¹c pierwszy zabieg dopiero w czasie dodat-niego bilansu energii mo¿na podnieæ skutecznoæ in-seminacji.
Ocena kondycji cia³a ja³ówek przy porodzie i le-dzenie jej zmian w pierwszym okresie laktacji oraz poziom niektórych wskaników krwi s¹ przydatne w prowadzeniu stada mlecznego krów. Najwiêcej mle-ka wyprodukowa³y pierwiastki o kondycji przy wy-cieleniu 3,0-3,25 BCS. Krowy o wiêkszym zapasie t³uszczu przy wycieleniu mia³y wiêksz¹ zdolnoæ to-lerancji nastêpstw wysokiej produkcji mleka od krów chudszych, uzyskuj¹c korzystniejsze wartoci wska-ników p³odnoci. Wyniki badañ krwi w okresie oko-³oporodowym dowiod³y, ¿e w ocenianej populacji nie dostosowano poziomu ¿ywienia energetycznego do wymagañ m³odych, rosn¹cych i wysoko wydajnych pierwiastek w pocz¹tkowym okresie laktacji, w wa-runkach obni¿onego pobierania pasz i intensywnie wzrastaj¹cej laktacji.
Pimiennictwo
1.Bernhard A.: Der Diagnostische Wert der Harnstoffbestümmung in der Milch im Hinblick auf die Fruchtbarkeit beim Rind. Praca dokt., Universität Leipzig 1992.
2.Berry D. P., Buckley F., Dillon P., Evans R. D., Rath M., Veerkamp R. F.: Genetic relationships among body condition score, body weight, milk yield, and fertility in dairy cows. J. Dairy Sci. 2003, 86, 2193-2204.
3.Berry D. P., Buckley F., Dillon P., Evans R. D., Rath M., Veerkamp R. F.: Genetic parameters for level and change of body condition score and body weight in dairy cows. J. Dairy Sci. 2002, 85, 2030-2039.
4.Borkowska D.: Analiza wp³ywu wybranych czynników na kondycjê krów z gospodarstw indywidualnych. Medycyna Wet. 2000, 56, 743-745. 5.Chassagne M., Barnouin J., Chacornac J. P.: Risk factors for stilbirth
in Holstein heifers under field conditions in France: a prospective survey. Theriogenology 1999, 51, 1477-1488.
6.Contreras L. L., Ryan C. M., Overton T. R.: Effects of dry cow grouping strategy and prepartum body condition. score on performance and health of transition dairy cows. J. Dairy Sci. 2004, 87, 517-523.
7.Dechow C. G., Rogers G. W., Clay J. S.: Heritability and correlations among body condition score loss, body condition score, production and reproductive performance. J. Dairy Sci. 2002, 85, 3062-3070.
8.Domecq J. J., Skidmore A. L., Lloyd J. W., Kaneene J. B.: Relationship between body condition scores and conception at first artificial insemination in a large dairy herd of high yielding Holstein cows. J. Dairy Sci. 1997, 80, 113-120.
9.Duffield T. T.: Minimizing subclinical metabolic diseases in dairy cows. Adv. Dairy Technol. 2006, 18, 43-55.
10.Gearhart M. A., Curtis C. R.: Relationship of changes in condition score to cow health in Holsteins. J. Dairy Sci. 1990, 73, 3132-3140.
11.Hayirli A., Grummer R. R., Nordheim E. V., Crump P. M.: Models for pre-dicting dry matter intake of Holsteins during the prefresh transition period. J. Dairy Sci. 2003, 86, 1771-1779.
12.Kowalski M.: Wp³yw b³êdów ¿ywieniowych na przemiany energii u krów w okresie przejciowym. VI rodkowoeuropejski Kongres Bujatryczny, Kraków 2005, s. 200-206.
13.Kurek £., Stec A.: Wp³yw okresu oko³oporodowego i wieku na zawartoæ wybranych makroelementów, wolnych kwasów t³uszczowych oraz wskani-ków funkcji narz¹dów mi¹¿szowych u zdrowych krów mlecznych. Annales UMCS Lublin, DD 2005, 60, 37-52.
14.Madej E., Stec A., Filar J.: Oko³oporodowe zaburzenia metaboliczne u krów pierwiastek o genetycznie du¿ej wydajnoci mlecznej. Medycyna Wet. 1993, 49, 403-408.
15.Markusfeld O., Galon N., Ezra E.: Body condition score, health, yield and fertility in diary cows. Vet. Rec. 1997, 141, 67-72.
16.Olechnowicz J., Jakowski J. M.: Kondycja, zaburzenia rozrodu i produkcja mleka u krów. Medycyna Wet. 2005, 61, 972-975.
17.Pedron O., Cheli F., Senatore E., Baroli D., Rizzi R.: Effect of body con-dition score at calving on performance, some blood parameters, and milk fatty acid composition in dairy cows. J. Dairy Sci. 1993, 76, 2528-2535. 18.Prandi A., Messina M., Tondolo A., Motta M.: Corelation between
reproduc-tiwe efficency, as determined by new mathematical index, and the body con-dition score in dairy cows. Theriogenology 1999, 52, 1251-1256. 19. Pryce J. E., Coffey M. P., Simm G.: The relationship between body condition
score and reproductive performance. J. Dairy Sci. 2001, 84, 1508-1515. 20.Pryce J. E., Nielsen B. L., Veerkamp R. F., Simm G.: Genotype and feeding
system effects and interaction for health and fertility traits in dairy cattle. Liv. Prod. Sci. 1999, 57, 193-201.
21.Sjaunja L. O., Baevre B., Junkkarinen L., Pedersen J., Setala J.: A Nordic proposal for an energy corrected milk (ECM) formula. Proc. 27th Session of
the ICRPMA, Paris 1990, July 2-6, s. 156-157.
22.Veerkamp R. F., Koenen E. P. C., De Jong G.: Genetic correlations among body condition score, yield, and fertility in first-parity coes estimated by random regression models. J. Dairy Sci. 2001, 84, 2327-2335.
23.Waltner S. S., McNamara J. P., Hillers J. K.: Relationships of body con-dition score to production variables In high producting holstein dairy cattle. J. Dairy Sci. 1993, 76, 3410-3419.
24.Whitaker M. A.: Interpretation of metabolic profiles in dairy cows. Cattle Practice 1997, 5, 57-60.
25.Wildman E. E., Jones G. M., Wagner P. E., Boman L. R., Trout H. F., Lesch T. N.: A dairy cow body condition scoring system and its relationship to selected production characteristics. J. Dairy Sci. 1982, 65, 495-501. 26.Winnicka A.: Wartoci referencyjne podstawowych badañ laboratoryjnych
w weterynarii. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2002.
Adres autora: dr hab. Zenon Nogalski, ul. Oczapowskiego 5, 10-719 Olsztyn; e-mail: zena@uwm.edu.pl
