Medycyna Wet. 2008, 64 (3) 306
Praca oryginalna Original paper
Diagnostyka chorób z autoagresji
w Zak³adzie Prewencji i Immunologii Weterynaryjnej
AR we Wroc³awiu w latach 1993-2005
TADEUSZ STEFANIAK, JANINA £UKASZEWSKA, MARIA NIEMCZUK*, ANNA NOWOROLSKA**, JAROS£AW POPIEL***, STANIS£AW DZIMIRA, JÓZEF GALLI, ADAM JANKOWSKI*, PAULINA JAWOR, WOJCIECH NOWACKI
Zak³ad Prewencji i Immunologii Weterynaryjnej + Katedra Fizjologii + Katedra Anatomii Patologicznej, Patofizjologii, Mikrobiologii i Weterynarii S¹dowej Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UP, ul. Norwida 31, 50-375 Wroc³aw
*Katedra Propedeutyki Pediatrii i Klinika Immunologii i Reumatologii Wieku Rozwojowego AM, al. J. Kasprowicza 64/66, 50-137 Wroc³aw
**Katedra i Klinika Dermatologii, Wenerologii i Alergologii AM, ul. Cha³ubiñskiego 1, 50-368 Wroc³aw
***Katedra Chorób Wewnêtrznych i Paso¿ytniczych z Klinik¹ Psów, Kotów i Koni UP, pl. Grunwaldzki 47, 50-366 Wroc³aw Stefaniak T., £ukaszewska J., Niemczuk M., Noworolska A., Popiel J., Dzimira S.,
Galli J., Jankowski A., Jawor P., Nowacki W.
Autoaggression diseases diagnostics at Department of Veterinary Prevention and Immunology Agricultural University of Wroc³aw in years 1993-2005
Summary
During the years 1993-2005 232 dogs suspected of autoimmune mediated diseases (18 cases in years 1993-2001; 17 in 2002; 48 in 2003; 90 in 2004 and 59 in 2005) were examined. Detection of anti-erythrocyte antibodies was performed on 213 vein blood samples using Coombs test. Antinuclear antibodies (ANA) were estimated in 124 and circulating immune complexes (CIC) in 96 serum samples. In 13 cases immuno-histochemical examination of skin or inner organ sections was done. The described methods were utilized in the diagnosis and treatment monitoring of immune mediated hemolytic anemia (IMHA) and systemic lupus erythematosus (SLE) cases. The frequency of positive results was estimated in clinically defined cases. Over 71% SLE or SLE-suspected patients presented positive ANA results, and all of them had elevated concentrations of CIC. In cases of IMHA/suspected IMHA, about 78% showed positive Coombs test while IgG class titers mostly exceeded 1:640.
Keywords: IMHA, SLE, immunochemistry
Choroby z autoagresji stanowi¹ stosunkowo niewiel-ki odsetek przypadków patologii wystêpuj¹cych u psów, jednak cechuj¹ siê d³ugotrwa³ym przebiegiem i czêsto niepomylnym rokowaniem (5, 9, 19). Jedn¹ z przyczyn s¹ ci¹gle niedostateczne mo¿liwoci pre-cyzyjnego diagnozowania choroby, a co za tym idzie wdro¿enia prawid³owego leczenia i jego monitoro-wania. Wykorzystanie niektórych testów laboratoryj-nych, takich jak: oznaczanie przeciwcia³ antyj¹dro-wych (6, 14, 17), przeciwcia³ antyerytrocytarnych (1-3, 12-15, 20) czy badanie histopatologiczne i im-munofluorescencyjne wycinków skóry i narz¹dów we-wnêtrznych (13, 18) zwiêksza prawdopodobieñstwo postawienia w³aciwej diagnozy i u³atwia ocenê po-prawnoci przebiegu leczenia.
Diagnostyka chorób z autoagresji wystêpuj¹cych u psów zosta³a podjêta w Zak³adzie Prewencji i Im-munologii Weterynaryjnej w odpowiedzi na pytania
i w¹tpliwoci klinicystów, poszukuj¹cych potwierdze-nia diagnozy klinicznej i dobrapotwierdze-nia w³aciwego sposo-bu leczenia pacjentów. G³ówn¹ grupê pacjentów sta-nowi³y psy podejrzane o anemiê hemolityczn¹ o pod-³o¿u immunologicznym (IMHA, Immune Mediated Haemolytic Anemia). Drug¹ znacz¹c¹ grupê reprezen-towa³y psy wykazuj¹ce zmiany skórne z których g³ówne grupy stanowi³y psy z d³ugo trwaj¹cymi der-matozami ze wskazaniem na alergiczne pod³o¿e scho-rzeñ, lub podejrzane o choroby pêcherzowe. Kolejn¹ grupê stanowi³y psy wykazuj¹ce objawy g³ówne i do-datkowe tocznia uk³adowego (SLE Systemic Lupus Erythematosus). Pozosta³e psy wykazywa³y zmiany narz¹dowe, szczególnie niewydolnoæ nerek, choroby ga³ki ocznej, zapalenia wielostawowe i inne.
Od 1993 r. podjêto wykrywanie przeciwcia³ anty-erytrocytarnych testem Coombsa w klasie IgG, a tak-¿e skórne testy alergologiczne. Diagnostyka kr¹¿¹cych
Medycyna Wet. 2008, 64 (3) 307
kompleksów immunologicznych (CIC, Circulating Immune Complexes) by³a sporadycznie prowadzona od po³owy lat 80. Od marca 2003 r. w tecie Coombsa wykrywano przeciwcia³a klasy IgG i sk³adnik C3 do-pe³niacza, a od padziernika 2004 r. przeciwcia³a kla-sy IgG i IgM oraz sk³adnik C3 dope³niacza jednocze-nie. Od listopada 2002 roku oznaczano obecnoæ prze-ciwcia³ antyj¹drowych (ANA Antinuclear Antibo-dies) w surowicy. W tym samym czasie rozpoczêto identyfikacjê zmian w wycinkach skóry i narz¹dów wewnêtrznych psów metod¹ immunofluorescencji.
Celem niniejszego opracowania by³o podsumowa-nie wyników kilku testów diagnostycznych wykony-wanych w Zak³adzie Prewencji i Immunologii Wete-rynaryjnej w latach 1993-2005 w przypadkach podej-rzenia chorób z autoagresji.
Materia³ i metody
Materia³ stanowi³y próbki krwi pacjentów z podejrzeniem chorób z autoagresji, pochodz¹cych z klinik Wydzia³u Me-dycyny Weterynaryjnej, a tak¿e prywatnych lecznic z Wroc-³awia i po³udniowo-zachodniej Polski. Przebadano 232 psy (z tego w latach 1993-2001 18 osobników; w roku 2002 17; 2003 48; 2004 90; 2005 59). W kierunku obecno-ci przeobecno-ciwobecno-cia³ antyerytrocytarnych zbadano 213 próbek krwi ¿ylnej pobranej na antykoagulant. W surowicy przeprowa-dzono badania na obecnoæ przeciwcia³ antyj¹drowych u 124 psów, a u 96 oznaczono obecnoæ CIC.
W celu wykrycia przeciwcia³ autoreaktywnych wykona-no te¿ badanie 12 skrawków skóry pobranej z granicy zmian patologicznych podejrzewanych o choroby pêcherzowe i 1 wycinka nerki od psa z niewydolnoci¹ nerek w przebie-gu zdiagnozowanego klinicznie i potwierdzonego obecno-ci¹ przeciwcia³ antyj¹drowych tocznia rumieniowatego.
Badania na obecnoæ przeciwcia³ antyerytrocytarnych. Przeciwcia³a antyerytrocytarne zwi¹zane z krwinkami pa-cjentów wykrywano testem Coombsa (procedurê wzorowa-no na stosowanej w Arbeitsgruppe Immuwzorowa-nologie, Tierärztli-che Hochschule Hannover, Niemcy). Próbkê krwi pobranej na EDTA rozdzielano na dwie czêci. Jedn¹ inkubowano w 37°C, drug¹ w 4°C. Nastêpnie wirowano przy 1000 × g przez 15 minut w temperaturze pokojowej, odrzucano war-stwê leukocytów, a masê erytrocytów p³ukano 3 × w PBS (o temperaturze 37°C lub 4°C, odpowiednio). Nastêpnie spo-rz¹dzano 2% zawiesinê erytrocytów z dodatkiem 2% suro-wicy p³odowej cielêcej (fetal calf serum, FCS, Serva). Na mikrop³ytkach U (Nunc), w dwukrotnych powtórzeniach sporz¹dzano szeregi rozcieñczeñ podwójnych (uprzednio in-aktywowanych oraz wykazuj¹cych brak aglutynacji z krwin-kami zdrowych psów) surowic kozich anty-IgG, IgM i C3 dope³niacza (Immunology Consultants Laboratory, Inc., USA) od 1 : 10 do 1 : 1280, w objêtoci 15 µl/do³ek. Do kolejnych do³ków nanoszono po 15 µl odpowiednio przygo-towanej zawiesiny erytrocytów pacjenta. Inkubacjê prowa-dzono w 37°C i 4°C, odczyt wykonywano po 2 godzinach, po czym p³ytkê inkubowan¹ w 37°C przenoszono do tempe-ratury pokojowej. Odczyt potwierdzano po 18 godzinach inkubacji. Aglutynacjê oceniano jako bardzo siln¹ (++++), siln¹ (+++), umiarkowan¹ (++), s³ab¹ (+) lub brak (). Za wynik dodatni uznawano reakcjê dodatni¹ (co najmniej +) w rozcieñczeniu 1 : 80 i wy¿szym.
Badania na obecnoæ przeciwcia³ antyj¹drowych. Obecnoæ przeciwcia³ antyj¹drowych (ANA Antinuclear Antibodies) klasy IgG w surowicy psów oznaczano metod¹ immunofluorescencji, przy wykorzystaniu skrawków w¹troby szczura (metodê zaadaptowano z Katedry i Kliniki Derma-tologii, Wenerologii i Alergologii Akademii Medycznej we Wroc³awiu). Skrojone w kriostacie skrawki w¹troby szczu-ra (6 µm) umieszczano na szkie³kach podstawowych i su-szono w temperaturze pokojowej przez 2-18 godzin. Po wy-suszeniu skrawki przechowywano do u¿ycia w temperatu-rze 20°C, w eksykatotemperatu-rze. Ptemperatu-rzed wykonaniem testu szkie³ka by³y ekwilibrowane w temperaturze pokojowej przez 30 minut. Przygotowane w ten sposób skrawki pokrywano su-rowic¹ badan¹ w kolejnych rozcieñczeniach podwójnych, rozpoczynaj¹c od 1 : 40 i inkubowano przez 60 minut w temperaturze pokojowej. Nastêpnie szkie³ka p³ukano 3 × 15 minut PBS z dodatkiem 1% albuminy bydlêcej. W kolej-nym etapie preparaty inkubowano przez 60 minut z prze-ciwcia³ami kozimi anty IgG psa (H+L), znakowanymi fluo-rescein¹ (Immunology Consultants Laboratory, Inc., USA). Nastêpnie preparaty p³ukano wg opisanej procedury i zamy-kano w mieszaninie PBS : glicerol (1 : 1) pod szkie³kiem nakrywkowym. Jako kontrolê dodatni¹ stosowano pulê su-rowic psów wykazuj¹cych obecnoæ przeciwcia³ antyj¹dro-wych, jako kontrolê ujemn¹ pulê surowic m³odych psów nie wykazuj¹cych obecnoci ANA w surowicy. Obecnoæ fluo-rescencji j¹der komórek w¹trobowych oceniano w mikro-skopie fluorescencyjnym Nikon Eclipse E400. Intensywnoæ fluorescencji oznaczano jako (+++) silna; (++) umiarko-wana; (+) s³aba; () brak. Za wynik dodatni uznawano re-akcjê na co najmniej (+) w rozcieñczeniu 1 : 80.
Kr¹¿¹ce kompleksy immunologiczne oznaczano wg Le-vinson i Goldman (10, 11) z wykorzystaniem glikolu poli-etylenowego (PEG 6000). Absorbancjê bia³ka oznacza-no przy d³ugoci fali 280 nm. Stê¿enie CIC wyliczaoznacza-no ze wzoru:
absorbancja przy 280 nm CIC = 4,284 mg/ml
Za wynik dodatni uznawano wartoci absorbancji prze-kraczaj¹ce 0,2, co odpowiada 0,047 mg/ml.
Badania immunohistochemiczne. Utrwalone w 10% zbuforowanej formalinie wycinki skóry lub narz¹du opraco-wywano wg standardowej procedury histopatologicznej, tj. odwadniano w acetonie i przewietlano w ksylenie, zatopio-no w parafizatopio-nowe bloczki i ciêto na skrawki gruboci 5 µm umieszczane na szkie³ku podstawowym. Nastêpnie skrawki te odparafinowywano w ksylenie, uwadniano w malej¹cym szeregu alkoholi i przeprowadzano do wody destylowanej. Tak przygotowane skrawki inkubowano w roztworze PBS zawieraj¹cym 10% surowicy króliczej przez 1 godzinê. Po zlaniu roztworu i osuszeniu nanoszono przeciwcia³a kozy anty-IgG psa znakowane fluorescein¹ (Immunology Consul-tants Laboratory, Inc., USA) rozcieñczone PBS z dodatkiem 0,02% Tween-20 oraz 1% albuminy bydlêcej i inkubowano przez 1 godzinê w temperaturze pokojowej. Preparat p³uka-no 3 × 5 minut w PBS z dodatkiem 0,02% Tween-20 oraz 1% albuminy bydlêcej. Nastêpnie preparat osuszano i zale-wano mieszanin¹ PBS z gliceryn¹ (60 : 40), nak³adano szkie³-ko nakrywszkie³-kowe i oceniano w mikrosszkie³-kopie fluorescencyjnym Nikon Eclipse E400.
Medycyna Wet. 2008, 64 (3) 308
Wyniki i omówienie
Wyniki oznaczania przeciwcia³ an-tyerytrocytarnych przedstawiono w tab. 1. Reakcja dodatnia w tecie Coombsa by³a stwierdzana najczê-ciej w klasie IgG, co jest zgodne z danymi pimiennictwa (3, 20), w tej klasie wystêpowa³y te¿ najwy¿sze miana (najwy¿sze potwierdzone mia-no to 1 : 10 240, ale w kilku przypad-kach nie sprawdzano miana maksy-malnego ze wzglêdu na zbyt ma³¹ ob-jêtoæ uzyskanych krwinek, przyjmu-j¹c wartoæ maksymaln¹ wykonanych
rozcieñczeñ 1 : 1280). W wiêkszoci przypadków miano aglutynacyjne by³o o 1 rozcieñczenie wy¿sze w temperaturze 4°C ni¿ 37°C. Wynik pozytywny w kla-sie IgG przy jednoczenie negatywnej reakcji w uk³a-dach wykrywaj¹cych IgM i C3 dope³niacza wskazuje na rolê przeciwcia³ antyerytrocytarnych w patogene-zie niedokrwistoci. W przypadkach niedokrwistoci o charakterze pierwotnym (AIHA, Autoimmune He-molytic Anemia) mo¿na spodziewaæ siê te¿ wysokie-go miana przeciwcia³. Jednoczesna reakcja w klasach IgG + IgM mo¿e wskazywaæ na wczesny etap procesu autoagresji i wymaga ponownej kontroli. W przypad-ku reakcji w uk³adach IgG + C3, IgM + C3 czy IgG + IgM + C3, mo¿na oczekiwaæ procesu niezwi¹zanego bezporednio z przeciwcia³ami antyerytrocytarnymi, a raczej stanu, w którym erytrocyty s¹ przejciowo uszkadzane w wyniku powinowactwa antygenu swo-istego dla przeciwcia³ do b³ony komórkowej erytrocy-tów (prof. Wolfgang Leibold informacja ustna). Spo-ród pacjentów badanych a¿ 38,5% wykaza³o dodatni wynik testu Coombsa, co potwierdza znacz¹c¹ rolê reakcji z autoagresji w patogenezie niedokrwistoci u psów. W prezentowanym materiale w 4 przypadkach wyst¹pi³a reakcja jednoczenie w klasie IgG + C3, w 2 przypadkach IgG + IgM + C3, a tylko w jednym IgG + IgM. W obu ostatnich uk³adach reakcje wyka-zywa³y wysokie miano (1 : 640 i wy¿sze).
W tab. 2 zamieszczono wyniki oznaczania przeciw-cia³ antyerytrocytarnych, przeciwprzeciw-cia³ antyj¹drowych i kr¹¿¹cych kompleksów immunologicznych u psów podzielonych na podstawie klinicznego rozpoznania patologii.
W podziale grup przypadków kierowano siê g³ów-nym rozpoznaniem/podejrzeniem, niekiedy jednak trudno by³o jednoznacznie okreliæ rodzaj schorzenia, dlatego czêæ przypadków zosta³a zakwalifikowana do dwóch kategorii jednoczenie, np. niedokrwistoæ czês-to czês-towarzyszy³a nowotworom lub czês-toczniowi rumienio-watemu (4, 13, 16). Nale¿y podkreliæ, ¿e w przypad-kach zdiagnozowanych klinicznie jako IMHA/podej-rzenie IMHA, u ponad 78% pacjentów stwierdzono dodatni wynik testu Coombsa, przy czym miana by³y w wiêkszoci przypadków wysokie (1 : 640 i wy¿sze).
Jednoczenie tylko w szeciu na 17 przypadków stwier-dzono obecnoæ przeciwcia³ antyj¹drowych (tab. 2). Z kolei wród pacjentów z toczniem uk³adowym lub jego podejrzeniem ponad 71% osobników wykazywa³o obecnoæ przeciwcia³ antyj¹drowych, co daje czêstoæ wystêpowania nieznacznie ni¿sz¹ od opisywanej w pimiennictwie (8). Wszystkie psy z klinicznym roz-poznaniem SLE (100%) wykazywa³y podwy¿szone stê¿enia kr¹¿¹cych kompleksów immunologicznych (nadwra¿liwoæ typu III). Tak¿e w przebiegu IMHA bardzo wysoki odsetek psów wykazywa³ podwy¿szo-ne wartoci kr¹¿¹cych kompleksów immunologicz-nych (tab. 2).
Sporód wybranych stanów klinicznych najrzadziej stwierdzano przeciwcia³a antyerytrocytarne w stanach alergicznych i przy zmianach skórnych. Przeciwcia³ antyj¹drowych nie stwierdzono ani u psów alergików, ani u psów z nowotworami, chocia¿ w póniejszych badaniach w³asnych, zgodnie z oczekiwaniem, stwier-dzono obecnoæ ANA u psów z nowotworami. W wiêk-szoci przypadków chorób pêcherzowych negatywny wynik stwierdzano w zakresie wszystkich trzech pa-rametrów przedstawionych w tab. 2, a jedynie bada-nie immunofluorescencyjne skrawka skóry pozwala³o na potwierdzenie diagnozy klinicznej.
a i n a d a b s e r k a Z ) n ( e j c k a e r m y t W e i n t a d o d o n a i m ³1:80 ) % ( n e i n t a d o d e j c k a e R G g I e i s a l k w ) % ( n e j c k a e R c e b o w e i n t a d o d a z c a i n ³ e p o d 3 C ) % ( n e i n t a d o d e j c k a e R M g I e i s a l k w ) % ( n G g I-y t n A ) 8 3 ( (239,68) (239,68) nb nb 3 C + G g I-y t n A ) 9 2 1 ( (415,309) (395,153) (1,255) nb 3 C + M g I + G g I-y t n A ) 8 4 ( (412,067) (311,525) (4,127%) (6,325) m e z a R ) 3 1 2 ( 8(328/2,513) (7355/,22113) (42/,12767) (36/,4285)
Tab. 1. Oznaczanie przeciwcia³ antyerytrocytarnych testem Coombsa
Objanienie: nb nie badano
Tab. 2. Czêstoæ wystêpowania dodatnich wyników testów laboratoryjnych (liczba badanych/dodatnich (%)) w zdefinio-wanych klinicznie stanach patologii psów
a n z c i n il k a z o n g a i D CoToemsbtsa ANA CIC A H M I e i n e z rj e d o p / A H M I (2788,/2527) (3157,/269) (8194/,1261) E L S e i n e z rj e d o p / E L S (559/,556) (717,/453) (160/60) e n r ó k s y n a i m Z (2231,/851) (287,/527) (65/03) a i g r e l A (1168,/637) (50/0) (5141,/565) e w o w a t s o l e i w a i n e l a p a Z (6144,/299) (3161,/346) (696/,667) y r o w t o w o N 2(05/51)1 1(10/)0 (5141,/565)
Medycyna Wet. 2008, 64 (3) 309
W przypadku psa o typowym obrazie klinicznym choroby pêcherzowej wykonano badanie immunohi-stochemiczne wycinka skóry pobranej z brze¿nej czê-ci zmian (ryc. 1). Lokalizacja autoreaktywnych immu-noglobulin na granicy skóry w³aciwej i naskórka po-zwoli³a na zdiagnozowanie pemphigoidu. U tego samego psa nie wykryto ANA, a stê¿enie CIC mieci-³o siê w zakresie normalnym.
U psa poddanego eutanazji w okresie pogorszenia (niewydolnoæ nerek) w przebiegu rozpoznanego kli-nicznie tocznia rumieniowatego, z siln¹ reakcj¹ prze-ciwcia³ antyj¹drowych w surowicy, mianem przeciw-cia³ antyerytrocytarnych klasy IgG 1 : 640 i stê¿eniem CIC 0,112 mg/ml wykonano badanie immunohistoche-miczne nerki. Badanie to wykaza³o silne wiecenie z³ogów kompleksów immunologicznych w komórkach kanalików nerkowych (ryc. 2).
Uzyskane dotychczas wyniki wykaza³y, ¿e choroby z autoagresji stanowi¹ istotny problem w patologii psów. Sk³aniaj¹ do podejmowania dalszych badañ na wiêkszej grupie pacjentów i potwierdzaj¹ przydatnoæ w diagnozowaniu chorób z autoagresji, jak i w moni-torowaniu przebiegu leczenia.
Prowadzona w Zak³adzie diagnostyka jest podpo-rz¹dkowana potrzebom klinicznym, niedosyt budzi brak mo¿liwoci bardziej szczegó³owego analizowa-nia badanych przypadków (21). Istotn¹ przyczyn¹ jest brak dofinansowania diagnostyki i jednoczenie ogra-niczone mo¿liwoci finansowe w³acicieli zwierz¹t. Szczególnie interesuj¹ce wydaje siê rozpoczêcie diag-nostyki przeciwcia³ antyj¹drowych w oparciu o komór-ki HEp-2, a tak¿e analiza przeciwcia³ przeciw wybra-nym antygenom swoistym, co powinno zwiêkszyæ mo¿liwoæ ró¿nicowania miêdzy SLE a chorobami SLE-podobnymi (6, 7). Zamierzamy tak¿e wdro¿yæ serologiczn¹ diagnostykê przeciwcia³ zwi¹zanych z chorobami pêcherzowymi.
Pimiennictwo
1.Day M. J.: Antigen specificity in canine autoimmune haemolytic anaemia. Vet. Immunol. Immunopathol. 1999, 69, 215-224.
2.Day M. J.: IgG subclasses of canine erythrocyte, antinuclear and anti--thyroglobulin autoantibodies. Res. Vet. Sci. 1996b, 61, 129-135.
3.Day M. J.: Serial monitoring of clinical, haematological and immunological parameters in canine autoimmune haemolytic anaemia. J. Small Anim. Pract. 1996a, 37, 523-534.
4.Dodds W. J.: Autoimmune hemolytic diseases and other causes of immune--mediated anaemia: an overview. J. Am. Anim. Hosp. Assoc. 1977, 13, 437--441.
5.Gerber B., Steger A., Hassig M., Glaus T. M.: Anwendung von humanem Im-munglobulin bei Hunden mit primärer immunbedingter hamolytischer Anämie. Schweiz. Arch. Tierheilk. 2002, 144, 180-185.
6.Hansson H.: Antinuclear antibodies: presence and specificity in autoimmune connective tissue disease in the dog. Vet. Immunol. Immunopathol. 1999, 69, 225-228.
7.Hansson-Hamlin H., Lilliehook I., Trowald-Wigh G.: Subgroups of canine anti-nuclear antibodies in relation to laboratory and clinical findings in immune--mediated diseases. Vet. Clin. Pathol. 2006, 35, 397-404.
8.Henriksson E. W., Hansson H., Karlsson-Para A., Pettersson I.: Autoantibody profiles in canine ANA-positive sera investigated by immunoblot and ELISA. Vet. Immunol. Immunopathol. 1998, 61, 157-170.
9.Lechowski R., Czumiñska K., ¯mudzka M., Narojek T.: Toczeñ uk³adowy u psa opis przypadku. Medycyna Wet. 2004, 60, 265-270.
10.Levinson S. S., Goldman J.: Absorbance nephelometry of immune complexes by reaction with anti-IgG after treatment with polyethylene glycol. Clin. Chem. 1983, 29, 2035-2039.
11.Levinson S. S., Goldman J.: Anti-IgG type test to assay circulating immune complexes from polyethylene glycol precipitates compared with C1q binding and Raji cell tests. Clin. Biochem. 1984, 17, 341-344.
12.£ukaszewska J., £ukaszewski Z., Stefaniak T.: Niedokrwistoci autoimmuno-hemolityczne u psów przypadki w³asne. Magazyn Wet. 2004, 13, 96, 29-33. 13.£ukaszewska J., Popiel J., Stefaniak T., Atamaniuk W.: Niedokrwistoci
auto-immunohemolityczne u psów analiza 48 przypadków. Medycyna Wet. 2006, 62, 1020-1021.
14.£ukaszewska J., Stefaniak T., Taube M., Gaik K.: Toczeñ rumieniowaty uk³ado-wy u psów zapalenie wielomiêniowe. Magazyn Wet. 2007, 16, 120, 20-23. 15.£ukaszewski Z., £ukaszewska J., Stefaniak T., Popiel J., Atamaniuk W.:
Niedo-krwistoci autoimmunohemolityczne u psów przypadki w³asne. Cz. II. Maga-zyn Wet. 2005, 14, 100, 16-18.
16.Malik R., Zunino P., Hunt G. B.: Complete heart block associated with lupus in a dog. Aust. Vet. J. 2003, 81, 398-401.
17.Monier J. C., Dardenne M., Rigal D., Costa O., Fournel C., Lapras M.: Clinical and laboratory features of canine lupus syndromes. Arthritis Rheum. 1980, 23, 294-301.
18.P³oneczka K., mielewska-£o E., Kuropka P., Kuryszko J.: Diagnostyka choro-by pêcherzowej psa przy wykorzystaniu cienkoig³owej biopsji skórnej. Medy-cyna Wet. 2004, 60, 396-399.
19.Weinkle T. K., Center S. A., Randolph J. F., Warner K. L., Barr S. C., Erb H. N.: Evaluation of prognostic factors, survival rates, and treatment protocols for immune-mediated hemolytic anemia in dogs: 151 cases (1993-2002). JAVMA 2005, 226, 1869-1880.
20.Wilkerson M. J., Davis E., Shuman W., Harkin K., Cox J., Rush B.: Isotype--specific antibodies in horses and dogs with Immune-Mediated Hemolytic Anemia. J. Vet. Intern. Med. 2000, 14, 190-196.
21.Z¹bek J.: Celowoæ oznaczania surowiczych autoprzeciwcia³ niezaliczanych do kryteriów diagnostycznych uk³adowych chorób tkanki ³¹cznej. Reumatologia 2006, 44, 343-348.
Adres autora: prof. dr hab. Tadeusz Stefaniak, ul. Abrahama 41, 52-211 Wroc³aw; e-mail: tadstef@ozi.ar.wroc.pl
Ryc. 1. Obraz immunohistochemiczny skóry w przypadku pemphigoidu u psa
Ryc. 2. Obraz immunohistochemiczny nerki psa z uk³adowym toczniem rumieniowatym
