Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 66 (11), 778-783, 2010

Praca oryginalna Original paper

Optymalizacja czynników ¿ywieniowych, w tym równie¿ ¿ywienia mineralnego w okresie oko³oporo-dowym zapewnia prawid³owy status metaboliczny krów, stanowi podstawê w³aœciwego ich przygotowa-nia do kolejnej laktacji, a tak¿e przyczyprzygotowa-nia siê do

zmniej-szenia strat produkcyjnych, hodowlanych i utrzyma-nia w³aœciwego poziomu kondycji krów, sprzyja rów-nie¿ ograniczeniu wystêpowania schorzeñ. Jednak w³aœciwe zbilansowanie dawki pokarmowej dla krów wysoko wydajnych pod wzglêdem mineralno-witami-nowym w okresie oko³oporodowym nie jest zadaniem ³atwym i w pe³ni poznanym. Wraz z rozwojem nauk

Ocena wp³ywu zwiêkszonej iloœci wapnia przy obni¿onych

bilansach kationowo-anionowych dawek pokarmowych

w koñcowym okresie zasuszenia na zdrowie,

produkcyjnoœæ i p³odnoœæ krów w ró¿nym wieku*

RAFA£ BODARSKI, STEFANIA KINAL, JERZY PREŒ, MAJA S£UPCZYÑSKA, JAN TWARDOÑ*

Katedra ¯ywienia Zwierz¹t i Paszoznawstwa Wydzia³u Biologii i Hodowli Zwierz¹t UP, ul. J. Che³moñskiego 38 C, 51-630 Wroc³aw

*Katedra Rozrodu z Klinik¹ Zwierz¹t Gospodarskich Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UP, pl. Grunwaldzki 49, 50-366 Wroc³aw

Bodarski R., Kinal S., Preœ J., S³upczyñska M., Twardoñ J.

Evaluation of the effect of decreased dietary cation-anion balances combined with increased calcium amount during the final phase of the dry period on the health,

productivity and fertility of cows of different ages

Summary

The aim of the present study was to estimate the effectiveness of administering MgSO₄ × 7H₂O to cows as a treatment preventing the occurrence of hypocalcaemia, one of the most important health disturbances in high-yielding dairy cows during transition and early lactation period. MgSO₄ × 7H₂O was administered to young (2nd_-3rd _{lactation) and older (4}th_-6th _{lactation) cows at a dose of 100 g/day/head (decrease of DCAB to}

45 mEq/kg DM) alone during 2 weeks a.p., or in combination with CaCO₃ at a dose of 100 g/day/head (increase of Ca concentration from 0,54% to 0,93% of DM) during the last 10 days a.p.. Moreover, the studies concerned the effect of this treatment on milk yield and milk composition as well as fertility and cows’ health. The experiment was conducted on 32 cows divided into age 2 groups: young and older cows (16 heads per group). All experimental animals received magnesium sulphate, but half of the cows from each group (8 heads) received additionally a higher amount of Ca in rations. Selected compounds and biochemical parameters including pH (blood, urine), Ca, P, Mg (serum, urine), Na, K, Cl (urine), glucose (blood), protein, urea (serum), pCO₂, pO₂, HCO₃, BE(E) (blood) were determined in urine, blood and blood serum. In the 8th _{week of lactation the milk yield and milk composition (fat, protein, lactose, dry matter, urea) were}

deter-mined. In the 21st _{and 45}th _{day after calving the level of progesterone was estimated. Moreover, fertility indices}

such as conception rate, insemination index and calving interval, as well as the occurrence and intensity of metabolic disorders were also determined.

A decrease in DCAB, regardless of carbonate addition, prevented hypocalcaemia. On the other hand, an increase in Ca concentration caused a slight deterioration in milk yield, biochemical indices of urine and blood, as well as the health and fertility of young cows. The administration of calcium carbonate to older cows had no effect on the milk yield and biochemical indices of urine and blood. However, the fertility and health were improved. In view of these facts, calcium carbonate combined with the so-called “strong anions” ought to be provided before calving only to older cows.

Keywords: DCAB, Ca, younger cows, older cows, dry period, hypocalcaemia

*) _{Praca wykonana w ramach projektu nr 2 P06Z 04129, finansowanego przez} Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wy¿szego.

podstawowych odkrywane s¹, na coraz ni¿szych poziomach prze-mian tkankowych lub komórko-wych, skomplikowane zale¿noœci miêdzy pierwiastkami i witamina-mi (10, 11, 17). Jednym z

wa¿niej-szych schorzeñ metabolicznych okresu oko³oporodo-wego i wczesnej laktacji o pod³o¿u mineralnym jest zaburzenie gospodarki wapniowej – hypokalcemia, którego konsekwencj¹ jest pora¿enie poporodowe. Szybki rozwój p³odu w ostatnim okresie ci¹¿y i roz-poczêcie intensywnej produkcji mleka powoduje du¿¹ utratê wapnia z organizmu krowy z siar¹ i mlekiem, doprowadzaj¹c do gwa³townego spadku poziomu Ca w surowicy krwi. Zdaniem Oetzela (20), starsze kro-wy gorzej mobilizuj¹ wapñ z koœci i absorbuj¹ ten pier-wiastek z przewodu pokarmowego, co zwiêksza u nich zagro¿enie i czêstotliwoœæ wystêpowania hypokalce-mii i pora¿enia poporodowego.

Wœród wielu przyczyn hypokalcemii wymienia siê wysok¹ zawartoœæ wapnia w paszy w okresie zasusza-nia, co jednak w œwietle badañ niektórych autorów (4, 13, 15) nie zawsze siê potwierdza. W prewencji hypo-kalcemii coraz wiêksz¹ uwagê zwraca siê tak¿e na stosunek kationów (Na+_{, K}+_{) do anionów (Cl}–_{, SO}

42–) w dawce pokarmowej dla krów zasuszonych, na bi-lans kationowo-anionowy (DCAB) skarmianych da-wek (15). W celu zalecanego obni¿enia DCAB w tym okresie stosuje siê sole anionowe: chlorki i siarczany. Spoœród nich, jak podaj¹ Goff (9) oraz Goff i wsp. (12), najbardziej skuteczny wydaje siê siarczan magnezu. Innym problemem jest g³êbokoœæ przesuniêcia bilan-su kationowo-anionowego dawki pokarmowej krów zasuszonych w okresie przejœciowym (3-0 tyg. a.p.). Pogl¹dy na ten temat s¹ zró¿nicowane. Specjaliœci amerykañscy proponuj¹ jego wartoœæ od –70 (16) do nawet –150 mEq/kg s.m. (3). Natomiast badacze nie-mieccy (26) za wystarczaj¹cy uwa¿aj¹ poziom od 50 do –50 mEq/kg s.m. Obecnie czêœciej zalecane s¹ wy¿-sze bilanse. Wykazano, ¿e g³êbokie obni¿enie DCAB (do –150 mEq/kg s.m.) wi¹¿e siê z dramatycznym pogorszeniem pobierania pasz przez krowy, wzrostem cyrkulacji NEFA i koncentracji triglicerydów w w¹t-robie (18). Nie ma tak¿e jednoznacznych opinii na-ukowców na stosowanie obni¿onych bilansów katio-nowo-anionowych ³¹cznie ze zwiêkszeniem poziomu wapnia w diecie. Panuje pogl¹d, ¿e po zastosowaniu soli anionowych poziom wapnia powinien ulec zwiêk-szeniu od 0,6 (19) do ok. 1,00 (14) lub nawet do 1,5% w s.m. (18, 19), w zale¿noœci od g³êbokoœci obni¿enia DCAB. Natomiast zdaniem innych autorów (5) zale-cenia o stosowaniu 1,5% Ca w s.m. przed ocieleniem przy podawaniu anionów s¹ jedynie „subiektywn¹ spe-kulacj¹”.

Ró¿norodnoœæ pogl¹dów na temat poziomu DCAB i Ca w dawce krów na 2 tyg. a.p. sk³oni³a autorów niniejszego opracowania do podjêcia badañ, których celem by³a ocena wp³ywu dodatku uwodnionego

siar-czanu magnezu (obni¿enie bilansu kationowo-aniono-wego do poziomu 45 mEq/kg s.m.) oraz zwiêkszonej iloœci wapnia w dawce pokarmowej (do 0,93% s.m.) w okresie przejœciowym na wystêpowanie po porodzie hypokalcemii u krów, ze szczególnym uwzglêdnieniem ich reakcji na zastosowane zabiegi ¿ywieniowe u krów m³odszych (2.-3. laktacja) i starszych (4.-6. laktacja), a tak¿e wp³ywu tych zabiegów na wydajnoœæ mleczn¹ i sk³ad mleka oraz p³odnoœæ i zdrowotnoœæ krów.

Materia³ i metody

Badania przeprowadzono w po³udniowej Wielkopolsce w gospodarstwie Drzewce o obsadzie 400 krów czystej rasy hf, odmiany czarno-bia³ej. Œrednia wydajnoœæ za 305 dni laktacji wynosi³a 8000 kg mleka. Celem obliczenia war-toœci skarmianej na drugi okres zasuszenia dawki pokar-mowej pobierano próbki pasz i oznaczono w nich podsta-wowe sk³adniki pokarmowe (such¹ masê, bia³ko, t³uszcz, w³ókno) zgodnie z powszechnie przyjêt¹ metodyk¹ (1) oraz sk³adniki mineralne – Ca, Mg, K, Na metod¹ absorpcyjnej spektrofotometrii atomowej (AAS) wg PN-EN JSO 6869 (24), P – metod¹ fotometryczn¹ z odczynnikiem molibde-no-wanadynowym wg PN-JSO-6491 (25), S – wg PN-93/ A-7485.15 (23) oraz Cl wg PN-81/R-64780 (22). Pozwoli-³o to na obliczenie wartoœci pokarmowej dawki krów zgod-nie z normami DLG (7) oraz uzupe³zgod-niezgod-nie sk³adników mi-neralnych do poziomu wg norm NRC (19), a tak¿e na wy-liczenie bilansów kationowo-anionowych (DCAB) dawki (tab. 1).

Œcis³ymi badaniami objêto 32 krowy, które przydzielo-no do dwóch grup o równej liczebprzydzielo-noœci: krowy w drugiej--trzeciej laktacji (gr. I) i krowy starsze – czwarta-szósta laktacja (gr. II). W ka¿dej z grup wydzielono dwie podgru-py licz¹ce po osiem sztuk. W celu uzyskania ró¿nicy katio-nowo-anionowej dawek pokarmowych na poziomie ok. 50 mEq/kg s.m., tj. zalecanych przez badaczy niemieckich (26), wszystkim krowom na 2 tygodnie a.p. podawano uwodnio-ny siarczan magnezu (MgSO₄ × 7 H₂O) w iloœci 100 g/dz./ szt. Dwóm podgrupom (Ib i IIb) dodatkowo przez ostatnie 10 dni a.p. podawano 100 g wêglanu wapnia (CaCO₃) – tab. 2. a s a m a h c u S ) g k ( (NMEJL) nB(gO)– C(ga) (Pg) M(gg) (Kg) N(ga) (Cgl) (Sg) (mEqD/CkgABs.m). 1 , 0 1 56,8 1198 54,5 33 17 140 25 62 21 85

Tab. 1. Wartoœæ pokarmowa dawki dla krów na ostatnie 2 tygodnie zasuszenia (wg DLG)

Tab. 2. Uk³ad doœwiadczenia

Objaœnienie: * – na 2 tygodnie przed ocieleniem podano uwod-niony MgSO4 w iloœci niezbêdnej do uzyskania DCAB = 45 mEq/

kg s.m. ) a j c a t k a l . 3 -. 2 e z s d o ³ m y w o r k ( I .r G .t z s 6 1 – G.r II(krowy–sta1r6szsez.t4-.6.laktacja) .t z s 8 a I .r G G.rIb8sz.t G.r IIa8sz.t G.r IIb8sz.t . p . a . g y t 2 2tyg.a.p. 2tyg.a.p. 2tyg.a.p. * 5 4 B A C D DCAB45* DCAB45* DCAB45* u k t a d o d z e b O C a C ₃ CaC(O130–dn10)i0g bezCadoCdOa₃tku CaC(O130–dn10)i0g

Od krów w 5-1 dniu przed porodem, 4 godz. po odpasie pobierano mocz, w którym oznaczono pH za pomoc¹ pH--metru, zawartoœæ Ca, Mg, K i Na metod¹ absorpcyjnej spektrofotometrii atomowej, P – metod¹ fotometryczn¹ i Cl przy u¿yciu zestawu odczynników diagnostycznych firmy Human. Z przyczyn organizacyjnych do obliczenia iloœci wydalanych sk³adników mineralnych nie wykorzys-tano okreœlanej bezpoœrednio (pe³na kolekcja) lub za po-moc¹ metod poœrednich z

wykorzysta-niem kreatyniny (8, 29) dziennej produk-cji moczu. Pos³u¿ono siê natomiast wy-nikami badañ innych autorów (6, 28) oraz wczeœniejszych doœwiadczeñ w³asnych (17), przyjmuj¹c za dzienn¹ objêtoœæ mo-czu 15 l od sztuki, charakterystyczn¹ dla krów rasy hf. w 5.-1. dniu a.p. i 7. dniu p.p. od krów pobrano krew z ¿y³y jarz-mowej. W surowicy krwi (5-1 dni a.p.), za pomoc¹ testów biochemicznych (POCH – Gliwice) oznaczono Ca, P_nieorg., Mg, a w 7. dniu p.p. – glukozê w pe³nej krwi (glukometr One Tuch) oraz w suro-wicy krwi bia³ko ca³kowite i mocznik (POCH – Gliwice). Ponadto we krwi pobranej na 5-1 dni przed porodem ozna-czono wskaŸniki równowagi kwasowo--zasadowej metod¹ Astrupa i wsp. (2) przy u¿yciu aparatu firmy Corning-286. Od wszystkich krów objêtych badania-mi w ósmym tygodniu laktacji z pe³nego udoju pobrano mleko i okreœlono jego wydajnoœæ oraz zawartoœæ w nim t³usz-czu, bia³ka, laktozy i suchej masy apara-tem Milko-Scan 133 B firmy Foss Elec-tric oraz mocznika – analizatorem AA II firmy Brant Lübbe.

W 21. i 45. dniu po porodzie od krów z ¿y³y jarzmowej pobrano krew i w su-rowicy metod¹ immunoenzymatyczn¹ przy u¿yciu aparatu Biokom EXL 800 oznaczono poziom progesteronu jako markera podjêcia funkcji przez jajniki. W oparciu o dokumentacjê i na podsta-wie wywiadów weterynaryjnych wyli-czono niektóre wskaŸniki p³odnoœci: za-p³adnialnoœæ, indeks inseminacyjny oraz okres miêdzyci¹¿owy. Podczas trwania eksperymentu prowadzono równie¿ ob-serwacje dotycz¹ce oceny zdrowotnoœci krów objêtych badaniami. Uzyskane wyniki opracowano statystycznie za po-moc¹ analizy wariancji jedno- i dwuczyn-nikowej. Dla analizy jednoczynnikowej istotnoœci ró¿nic miêdzy grupami zwe-ryfikowano testem wielokrotnego rozstê-pu Duncana przy poziomie istotnoœci p £ 0,05. Dla analizy dwuczynnikowej podano wartoœci poziomu istotnoœci wp³ywu na badane wskaŸniki wieku krów (I czynnik), zabiegu polegaj¹cego na po-daniu zwiêkszonej iloœci wapnia (II

czyn-nik) oraz interakcji miêdzy tymi czynnikami. Do obliczeñ wykorzystano pakiet statystyczny Statistica.

Wyniki i omówienie

U krów z wszystkich podgrup, niezale¿nie od poda-wania wêglanu wapnia, uzyskano odpowiednie zakwa-szenie moczu (6,26-6,38) – tab. 3. Iloœæ wydalonego w moczu krów objêtych badaniami wapnia, magnezu,

e n a d a B y rt e m a r a p p u r g d o p a l d i c œ o tr a w – a w o k i n n y z c o n d e j a zi l a n A _{Analziadwuczynnikowa} p u g e i b a z u w y ³ p w æ œ o n t o t s i – e z s d o ³ m y w o r K Krowystarsze S S+W S S+W Wiek _wD_êod_ga_late_nk_u Interakcja H p _±6₀,3_,24_{9 ±}6₀,3_,38_{7 ±}6₀,_,2₂6_{4 ±}6₀,3_,14₉ bi bi bi a C _±8,₂8_,5₄a_{0 ±}6,₂6_,0₅b_{5 ±}8,₂4_,0₄a₀b 8_±,₂5_,5₇a₀b bi bi bi P 1_±,₀06_,2a₁b _±1,₀1_,0₁a_{3 ±}0,₀9_,6₀b_{8 ±}1,₀1_,2₀a₈ bi bi bi g M _±5,₁1_,0₆a_{5 ±}2,₁4_,0₃b_{5 ±}4,₁3_,5₅a₀b 4_±,8₁0_,5a bi bi bi a N _±18₃,_,0₉a_{0 ±}6,₄1_,5₃b_{5 ±}19₇,3_,25₀a 1_±5,₂9_,70₀ab bi bi bi K _±1₂0₂4_,a_{8 ±}6₂9₈b_{,9 ±}9₂0₄a_,b_{3 ±}7₃7₀a_,b₀ bi bi bi l C _±41₉,_,8₃8_{2 ±}43₆,_,9₉7_{9 ±}4₁3₄,8_,39_{5 ±}3₁6₄,6_,39₇ bi bi bi

Tab. 3. pH i wydalanie (g/dz.) niektórych pierwiastków w moczu krów w okresie od 5-1 dnia a.p. (–x ± s)

Objaœnienie: S – siarczan magnezu; S + W siarczan magnezu + wêglan wapnia; a, b – ró¿nice istotne przy p £ 0,05; bi – brak istotnoœci

Tab. 4. Zawartoœæ glukozy (mg%) we krwi oraz bia³ka ca³kowitego (g/l), moczni-ka i niektórych pierwiastków w surowicy krów (mmol/l) (–x ± s)

Objaœnienie: jak w tab. 3.

e n a d a B y rt e m a r a p p u r g d o p a l d i c œ o tr a w – a w o k i n n y z c o n d e j a zi l a n A _{Analziadwuczynnikowa} p u g e i b a z u w y ³ p w æ œ o n t o t s i – e z s d o ³ m y w o r K Krowystarsze S S+W S S+W Wiek _wD_êod_ga_late_nk_u Interakcja a z o k u l G . p . p . z d 7 ±707,,5400 ±706,,7052 ±707,,8403 ±706,,1171 bi bi bi o k ³ a i B . p . p . z d 7 ±596,,7753 ±644,,3409 ±615,,8023 ±606,,1375 bi bi bi k i n z c o M . p . p . z d 7 ±40,0,847 ±30,7,478 ±30,7,431 ±30,5,542 bi bi bi a C . p . a . z d 1 -5 2,19 a 3 1 , 0 ± 2,40 b 6 0 , 0 ± 2,43 b 7 0 , 0 ± 2,28 b a 9 1 , 0 ± bi bi bi a C . p . p . z d 7 ±20,1,146 ±20,1,197 ±20,1,443 ±20,3,242 bi bi bi P . p . a . z d 1 -5 ±10,3,328 ±10,4,398 ±10,,5340 ±10,4,483 bi bi bi P . p . p . z d 7 1,40 b a 0 3 , 0 ± 1,79 b 9 4 , 0 ± 1,17 a 4 2 , 0 ± 1,45 b a 8 3 , 0 ± £0,05 £0,05 bi g M . p . a . z d 1 -5 ±10,0,711 ±10,1,121 ±10,,1047 ±10,,1110 bi bi bi g M . p . p . z d 7 ±10,1,104 ±10,0,102 ±10,,1123 ±10,0,183 bi bi bi

sodu i potasu by³a podobna. Wyj¹tek stanowi³a wyraŸnie (p £ 0,05) ni¿sza ekskrecja tych pierwiastków w mo-czu krów m³odych, otrzymuj¹cych wêglan wapnia (tab. 3). Natomiast krowy starsze, którym nie podawano wêglanu wapnia wydala³y mniej (p £ 0,05) fosforu w moczu ni¿ krowy z po-zosta³ych podgrup. Zarówno zwiêk-szenie iloœci wapnia na 10 dni a.p., jak i wiek krów nie mia³y wyraŸnego wp³ywu na wydalanie chloru w mo-czu, chocia¿ wyraŸnie najmniej tego pierwiastka usuwa³y krowy starsze, otrzymuj¹ce wêglan wapnia. Zaistnia-³ych ró¿nic nie potwierdzono staty-stycznie ze wzglêdu na du¿¹ zmien-noœæ osobnicz¹ krów, o czym œwiad-czy wielkoœæ odchylenia standardo-wego (tab. 3).

Zawartoœæ glukozy we krwi oraz bia³ka i mocznika w surowicy krwi by³a ma³o zró¿nicowana i mieœci³a siê w przedziale wartoœci referencyjnych (30) – tab. 4. Uzyskane poziomy Ca w surowicy krów nie wskazuj¹ na wystêpowanie hypokalcemii. W su-rowicy krów m³odych pobieraj¹cych CaCO₃ koncentracja Ca by³a wy¿sza (p £ 0,05) ni¿ u krów m³odych, któ-rym wêglanu wapnia nie podawano. Natomiast zawartoœæ tego pierwiast-ka w surowicy krwi krów starszych utrzymywa³a siê na podobnym pozio-mie, chocia¿ nieco ni¿sz¹ iloœæ wap-nia wykazano w surowicy krów, któ-rym podawano wêglan wapnia. W 7. dniu p.p. zawartoœæ Ca w surowicy krwi wszystkich krów objêtych

bada-niami utrzymywa³a siê w przedziale od 2,14 do 2,34 mmol/l. Nieco wy¿sze wartoœci wykazano u krów, którym podawano wêglan wapnia (tab. 4). Zawartoœæ P_nieorg. w surowicy krwi krów zarówno w 5.-1. dniu a.p., jak i w 7. dniu p.p. utrzymywa³a siê w przedziale war-toœci mieszcz¹cych siê poni¿ej lub na granicy wartoœ-ci norm referencyjnych (1,5 mmol/l) – tab. 4. Œwiad-czy to o wystêpowaniu hypofosfatemii u wszystkich krów. Nale¿y podkreœliæ, ¿e podawanie krowom m³o-dym wêglanu korzystnie wp³ynê³o (p £ 0,05) na wzrost zawartoœci P_nieorg. w surowicy krwi w 7. dniu p.p. Kon-centracja Mg w surowicy krwi zarówno przed, jak i po wycieleniu u wszystkich krów by³a wysoka.

Wyniki analiz równowagi kwasowo-zasadowej w czêœci dotycz¹cej komponentu metabolicznego za-prezentowano w tab. 5. Uzyskane parametry we krwi krów mieœci³y siê w przedziale wartoœci podawanych w normach referencyjnych (30). Wartoœæ pH krwi krów (7,34-7,38) wskazuje na lekkie zakwaszenie ich

or-ganizmu. Podanie krowom m³odym wêglanu wapnia obni¿y³o zasoby zasad (BE), a u krów starszych pod-wy¿szy³o te zasoby. Nale¿y jednak podkreœliæ, ¿e uzy-skane dla tego parametru wartoœci wykazywa³y du¿¹ zmiennoœæ, o czym œwiadczy wielkoœæ odchylenia standardowego (tab. 5).

Wyniki dotycz¹ce analiz mleka zaprezentowano w tab. 6. Wydajnoœæ mleka u wszystkich krów utrzy-mywa³a siê na zbli¿onym poziomie i by³a wy¿sza u krów starszych ni¿ u m³odych, chocia¿ zaistnia³ych ró¿nic nie potwierdzono statystycznie. Na sk³ad mleka krów mia³ wp³yw ich wiek. W mleku zwierz¹t starszych za-wartoœæ t³uszczu by³a wy¿sza (p £ 0,05), a zaza-wartoœæ mocznika wyraŸnie ni¿sza (p £ 0,01) ni¿ w mleku krów m³odych. Dodatek wapnia w okresie ostatnich dwóch tygodni zasuszenia nie mia³ wp³ywu na wiel-koœæ produkcji mleka i jego sk³ad w ósmym tygodniu laktacji. Jedynie u krów m³odych otrzymuj¹cych wêg-lan wapnia stwierdzono nieco ni¿sz¹ produkcjê mleka.

Tab. 5. Parametry równowagi kwasowo-zasadowej krwi krów (5-1 dz. a.p.) (–x ± s)

Objaœnienie: jak w tab. 3.

e n a d a B y rt e m a r a p p u r g d o p a l d i c œ o tr a w – a w o k i n n y z c o n d e j a zi l a n A _{Analziadwuczynnikowa} p u g e i b a z u w y ³ p w æ œ o n t o t s i – e z s d o ³ m y w o r K Krowystarsze S S+W S S+W Wiek _wD_êod_ga_late_nk_u Interakcja H p _±7₀,3_,08_{3 ±}7₀,3_,06_{5 ±}7₀,_,3₀4_{4 ±}7₀,3_,06₂ bi bi bi O C p ₂ g H m m ±493,,4762 ±465,,6732 ±516,,4496 ±503,,4637 bi bi bi O p ₂ g H m m ±386,,3419 ±402,,0717 ±357,,2045 ±352,,0478 bi bi bi O C H ₃ .t k a mmoll/ 9 3 , 8 2 9 5 , 1 ± ±250,,7870 ±273,,2310 ±282,,0278 bi bi £0,05 ) E ( E B l/ l o m m ±31,1,658 ±00,6,981 ±13,4,205 ±22,6,202 bi bi £0,05

Tab. 6. Wydajnoœæ dobowa i sk³ad mleka w ósmym tygodniu laktacji (–x ± s)

Objaœnienie: jak w tab. 3.

e n a d a B y rt e m a r a p p u r g d o p a l d i c œ o tr a w – a w o k i n n y z c o n d e j a zi l a n A _{Analziadwuczynnikowa} p u g e i b a z u w y ³ p w æ œ o n t o t s i – e z s d o ³ m y w o r K Krowystarsze S S+W S S+W Wiek _wD_êod_ga_late_nk_u Interakcja o k e l M g k ±312,,1343 ±293,,1171 ±338,,4031 ±328,,8801 bi bi bi z c z s u ³ T % ±30,7,277 ±30,7,573 ±40,1,443 ±40,3,678 £0,05 bi bi o k ³ a i B % ±30,0,197 ±30,1,573 ±30,,2473 ±3,00,371 bi bi bi a z o t k a L % ±40,9,101 ±40,8,228 ±40,9,103 ±40,8,059 bi bi bi a s a m a h c u S % ±120,,5135 ±120,,4667 ±130,,0608 ±120,,9797 bi bi bi k i n z c o M l/ g m 296 a 7 6 ± 249 b a 6 1 1 ± 185 b 3 6 ± 177 b 6 5 ± £0,01 bi bi

Krowy m³odsze zarówno w 21., jak w 45. dniu po wycieleniu produkowa³y wyraŸnie wiêcej progestero-nu ni¿ krowy starsze (ryc. 1). Niezale¿nie od wieku, poziom progesteronu w 45. dniu p.p. u krów otrzymu-j¹cych wêglan by³ wy¿szy ni¿ w 21. dniu, podczas gdy u krów, którym nie podawano wêglanu wapnia wzrost koncentracji progesteronu by³ nieznaczny, a u krów m³odszych nast¹pi³o nawet jego obni¿enie. Mimo du-¿ych ró¿nic w poziomach hormonu miêdzy podgrupa-mi nie potwierdzono ich statystycznie, ze wzglêdu na wysokie wartoœci odchylenia standardowego dla po-szczególnych podgrup (ryc. 1).

WskaŸniki p³odnoœci by³y lepsze u krów m³odych ni¿ starszych. Zap³adnialnoœæ u wszystkich krów by³a stosunkowo niska (33,3-33,6%), w szczególnoœci u krów starszych, którym nie podawano wêglanu wap-nia – 16,7%. Podawanie krowom m³odym wêglanu wapnia zwiêkszy³o indeks inseminacji (z 1,83 do 2,00) i okres miêdzyci¹¿owy (z 102,5 do 106 dni). Nato-miast u krów starszych, otrzymuj¹cych wêglan wap-nia, indeks inseminacyjny obni¿y³ siê (z 2,33 do 2,17), a okres miêdzyci¹¿owy uleg³ skróceniu (z 113 do 109,5 dnia). Obserwacje te zbie¿ne by³y z poziomami pro-gesteronu w surowicy krwi (ryc. 1). Po wycieleniu u krów nie zanotowano przypadków pora¿enia popo-rodowego, natomiast zatrzymanie ³o¿yska wyst¹pi³o u krów m³odych, otrzymuj¹cych wêglan (16,6%). U krów starszych stwierdzono przemieszczenie tra-wieñca, przy czym podanie im wêglanu wapnia ob-ni¿y³o czêstotliwoœæ wystêpowania tego schorzenia (z 33,3% do 16,6%).

Wyniki dotycz¹ce pH moczu uzyskane w prezento-wanych badaniach mieœci³y siê w granicach 5,5-6,5. Wed³ug Joyce i wsp. (16), po zastosowaniu soli anio-nowych liczyæ siê nale¿y z wyst¹pieniem lekkiej kwa-sicy metabolicznej w organizmie krowy, której potwier-dzeniem jest w³aœnie takie pH moczu (5). Œwiadczy to o skutecznym dzia³aniu uwodnionego siarczanu mag-nezu, jako soli anionowej. Zanotowany brak wp³ywu dodatku Ca na wydalanie tego pierwiastka w moczu u krów starszych potwierdzaj¹ badania Oetzela i wsp.

(21), którzy, stosuj¹c sole anionowe, porównywali dwa poziomy Ca: 0,84 vs. 1,18% s.m. Natomiast obserwo-wany dla krów m³odszych spadek wydalania wapnia w moczu, po zwiêkszeniu jego poziomu w diecie, stoi w sprzecznoœci z wynikami badañ Chana i wsp. (5), wskazuj¹cych na zale¿noœæ: wiêcej Ca w diecie – wiêk-sze usuwanie tego pierwiastka w moczu. Podobn¹ jak w prezentowanej pracy tendencjê do wzrostu wydala-nia P oraz brak ró¿nic w ekskrecji innych pierwiast-ków w moczu po zwiêkszeniu dawki wapnia w diecie uzyskano tak¿e w innych badaniach (5).

Wykazany w prezentowanej pracy brak wp³ywu zmiennych poziomów wapnia w dawce pokarmowej na jego koncentracjê w surowicy krwi potwierdzaj¹ obserwacje z innych doœwiadczeñ przeprowadzonych na krowach (5) oraz owcach (27). Natomiast odmien-ne spostrze¿enia dotycz¹ poziomu tego pierwiastka w surowicy krów m³odszych i starszych: wed³ug nie-których autorów (5, 18), krowy m³odsze charakteryzu-j¹ siê wy¿szym poziomem metabolizmu wapnia, cze-mu towarzyszy w okresie oko³oporodowym wiêksza jego koncentracja we krwi. Tezy tej nie potwierdzono w prezentowanych badaniach, w których wp³yw wieku na zawartoœæ tego pierwiastka w surowicy by³ nieistot-ny (P = 0,3 dla a.p. i P = 0,5 dla p.p.). Obserwowane u m³odych krów zwiêkszenie zawartoœci fosforu w su-rowicy krwi po zwiêkszeniu poziomu Ca w diecie wykazano tak¿e w badaniach Chana i wsp. (5).

Brak jednoznacznego oddzia³ywania ró¿nych pozio-mów wapnia na parametry równowagi kwasowo-za-sadowej obserwowany w prezentowanych badaniach potwierdza tezê Chana i wsp. (5), ¿e na te wskaŸniki biochemiczne wiêkszy ni¿ iloœæ wapnia w diecie wp³yw wywiera poziom DCAB dawki pokarmowej.

Podobnie, na podstawie przedstawianych wyników doœwiadczenia trudno znaleŸæ jednoznaczne zale¿no-œci miêdzy poziomem Ca w dawce pokarmowej na 10 dni przed porodem a wydajnoœci¹ i sk³adem mleka w nastêpczej laktacji. Znacznie wiêksze znaczenie w tym wzglêdzie odgrywa³, podobnie jak w innych badaniach (5), wiek krów.

W piœmiennictwie brak jest wyników badañ nad wp³ywem zmiennych poziomów Ca w dietach o obni-¿onym DCAB w okresie koñcowego zasuszenia krów mlecznych na wystêpowanie chorób metabolicznych i p³odnoœæ krów, st¹d te¿ przedstawienie rezultatów badañ w³asnych nale¿y uznaæ za pionierskie w zakre-sie tej tematyki.

Wnioski

1. Zastosowanie przez dwa tygodnie a.p. 100 g/dz./ sztukê MgSO₄ × 7 H₂O (obni¿enie DCAB do 45 mEq/ kg s.m.), nawet bez zwiêkszenia iloœci wapnia w daw-ce pokarmowej (z 0,54% do 0,93% s.m.), niezale¿nie od wieku krów zapobiega wystêpowaniu hypokalce-mii po porodzie.

2. Krowy w ró¿nym wieku reaguj¹ nieco odmiennie na podanie przed ocieleniem siarczanu magnezu

³¹cz-Ryc. 1. Poziom progesteronu w surowicy krwi krów

Objaœnienie: S – siarczan magnezu; S + W – siarczan magnezu + wêglan wapnia 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 ng/ml krowy m³odsze 21. dz.p.p. 45. dz.p.p. S S + W S S + W krowy starsze

nie z wêglanem wapnia w iloœci 100 g/dz./szt. przez ostatnie 10 dni a.p. (0,93% Ca w s.m. dawki):

– krowy m³ode (2.-3. laktacja) reaguj¹ na ten za-bieg raczej negatywnie (niewielkie pogorszenie wydaj-noœci, wskaŸników biochemicznych w moczu i krwi oraz wskaŸników p³odnoœci i zdrowotnoœci po ocieleniu);

– reakcja krów starszych (4.-6. laktacja) jest bar-dziej pozytywna (brak pogorszenia wydajnoœci mleka i wskaŸników biochemicznych w moczu i krwi, po-prawa wskaŸników p³odnoœci i stanu zdrowia krów po ocieleniu).

3. Wêglan wapnia ³¹cznie z tzw. silnymi anionami nale¿y podawaæ przed ocieleniem tylko u krów star-szych.

Piœmiennictwo

1.AOAC.: Official Methods of Analysis of the Association on Official Analy-tical Chemists International. Washington 1995, s. 1899.

2.Astrup P., Jorgensen K., Andersen O. S., Engel K.: The acid-base metabo-lism. A new approach. Lancet 1960, 7133, 1035-1039.

3.Block E.: Manipulating dietary anions and cations for prepartum dairy cows to reduce incidence of milk fever. J. Dairy Sci. 1984, 67, 2939-2948. 4.Breves G., Praechter Ch., Schröder B.: Kationen-/Anionen- Verhältnis in

Milchviehrationen. Lohman Information 1999, 2, 22-26.

5.Chan P. S., West J. W., Bernard J. K.: Effect of prepartum dietary calcium on intake and serum and urinary mineral concentrations of cows. J. Dairy Sci. 2006, 89, 704-713.

6.Charbonneau E., Chouinard P. Y., Tremblay G. F., Allard G., Pellerin D.: Hay to reduce dietary cation-anion difference for dry dairy cows. J. Dairy Sci. 2008, 91, 1585-1596.

7.DLG.: Tabele wartoœci pokarmowej pasz i norm ¿ywienia prze¿uwaczy. DLG Verlag, Frankfurt/Main 1997, s. 248.

8.Gaynor P. J., Mueller F. J., Miller J. K., Ramsey N., Goff J. P., Horst R. L.: Parturient hypocalcemia in jersey cows fed alfalfa haylage-based diets with different cation to anion ratios. J. Dairy Sci. 1989, 72, 2525-2531. 9.Goff J. P.: Immune suppression around the time of calving and the impact of

metabolic disease. Proc. XXV Jubilee World Buiatrics Congress, Budapest 2008, s. 39-41.

10.Goff J. P., Horst R. L.: Effects of the addition of potassium or sodium, but not calcium, to prepartum rations on milk fever in dairy cows. J. Dairy Sci. 1997, 80, 176-186.

11.Goff J. P., Horst R. L.: Oral administration of calcium salts for treatment of hypocalcemia in cattle. J. Dairy Sci. 1993, 76, 101-108.

12.Goff J. P., Ruiz R., Horst R. L.: Relative acidifying activity of anionic salts commonly used to prevent milk fever. J. Dairy Sci. 2004, 87, 1245-1255. 13.Green H. B., Horst R. L., Britz D. C., Littledike E. T.: Vitamin D metabolites

in plasma of cows fed a prepartum low calcium diet for prevention of partu-rient hypocalcemia. J. Dairy Sci. 1981, 64, 217-222.

14.Horst R.: Strategies for prevention of periparturient hypocalcemia in the dairy cow. Wyk³ad. XII Kongres PTNW, Warszawa 16-17.09.2004. 15.Horst R. L., Goff J. P., Reinhard T. A., Buxton D. R.: Strategies for

preven-ting milk fever in dairy cattle. J. Dairy Sci. 1997, 80, 1269-1280. 16.Joyce P. W., Sanchez W. K., Goff J. P.: Effect of anionic salts in prepartum

diets based on alfalfa. J. Dairy Sci. 1997, 80, 2866-2875.

17.Kinal S., Korniewicz A., Chrz¹szcz E., Kistowski T.: A comparison of cal-cium and phosphorus requirement according to different standards in dry cows. J. Anim. Feed Sci. 1996, 5, 11-23.

18.Moore S. J., VandeHaar M. J., Sharma B. K., Pilbeam T. E., Beede D. K., Bucholtz H. F., Liesman J. S., Horst R. L., Goff J. P.: Effects of altering dietary cation-anion difference on calcium and energy metabolism in peri-partum cows. J Dairy Sci. 2000, 83, 2095-2104.

19.NRC (National Research Council).: Nutrient Requirements of Dairy Cattle. Nat. Acad. Press, Washington 2001, s. 408.

20.Oetzel G. R.: Meta-analysis of nutritional risk factors for milk fever in dairy cattle. J. Dairy Sci. 1991, 74, 3900-3912.

21.Oetzel G. R., Fettman M. J., Hamar D. W., Olson J. D.: Screening of anionic salts for palatability, effects on acid-base status, and urinary calcium excre-tion in dairy cows. J. Dairy Sci. 1991, 74, 965-971.

22.PN-81/R-64780.: Oznaczanie zawartoœci chlorków rozpuszczalnych w wo-dzie.

23.PN-93/A-7485.15.: Oznaczenie zawartoœci siarki.

24.PN-EN ISO 6869.: Pasze. Oznaczanie zawartoœci wapnia, miedzi, ¿elaza, magnezu, manganu, potasu, sodu i cynku. Metoda absorpcyjnej spektro-metrii atomowej, 2002.

25.PN-JSO-6491.: Pasze. Oznaczanie zawartoœci fosforu. Metoda spektro-metryczna, 2000.

26.Staufenbiel R., Frömer S., Löffler S. L., Engel M., Gelfert C. C.: Experimen-telle Untersuchungen zur Wirkung verschiedener „saurer” Salze und Schluss-folgerungen für die Anwendung in der Gebärparese. Tagungsbericht, 7. Sym-posium Fütterung und Management von Kühen mit hohen Leistungen, Neu-ruppin 2003, s. 33-61.

27.Takagi H., Block E.: Effects of reducing dietary cation-anion balance on cal-cium kinetics in sheep. J. Dairy Sci. 1991, 74, 4225-4237.

28.Vagnoni D. B., Oetzel G. R.: Effects of dietary cation-anion difference on the acid-base status of dry cows. J. Dairy Sci. 1998, 81, 1643-1652.

29.Wang C., Beede D. K.: Effects of ammonium chloride and sulfate on acid--base status and calcium metabolism of dry jersey cows. J. Dairy Sci. 1992, 75, 820-828.

30.Winnicka A.: Wartoœci referencyjne podstawowych badañ laboratoryjnych w weterynarii. SGGW, Warszawa 2008, s. 122.

Adres autora: dr in¿. Rafa³ Bodarski, ul. J. Che³moñskiego 38C, 51-630 Wroc³aw; e-mail: rafal.bodarski@up.wroc.pl; rafbod@interia.pl