Medycyna Wet. 2006, 62 (1) 67
Praca oryginalna Original paper
Pacoñ J., So³tysiak Z., Nicpoñ J., Janczak M.
Prevalence of internal helminths in red foxes (Vulpes vulpes) in selected regions of Lower Silesia Summary
Ninety-nine red foxes from selected regions of Lower Silesia were examined regarding the infestation of internal helminths. Parasites were found in 90 (90%) of the animals. Mesocestoides sp. were the most frequent parasite observed in 88.9% of the foxes, Toxocara canis was found in 28.3%, while Taenia sp. was observed in 22.2%. Echinococcus multilocularis was observed in one animal, while Trichinella sp. was found in two foxes.
Keywords: red fox, vulpes vulpes
Lis rudy (Vulpes vulpes) jest naturalnym ogniwem w ekologicznym ³añcuchu troficznym. Ró¿norodnoæ pokarmu, jakim mo¿e siê od¿ywiaæ, sprawia, ¿e staje siê tak¿e ¿ywicielem wielu gatunków paso¿ytów. Od czasu rozpoczêcia stosowania szczepionki przeciw wcieklinie, liczba lisów rudych szybko zaczê³a wzra-staæ. Obecnie nie budzi zdziwienia obecnoæ dzikich lisów w du¿ych parkach czy na terenach podmiejskich. Przeprowadzone na terenie Orodka Badañ rodo-wiska Lenego i Hodowli Zwierz¹t £ownych AR we Wroc³awiu oraz na wybranych terenach Dolnego l¹ska badania w kierunku paso¿ytów wewnêtrznych w wiêkszoci potwierdzi³y ich wystêpowanie.
Celem badañ by³o ustalenie ekstensywnoci inwaz-ji paso¿ytów wewnêtrznych u lisów oraz ocena stop-nia zagro¿estop-nia zdrowotnego dla ludzi.
Materia³ i metody
Badania wykonano na 99 lisach rudych pozyskanych przez odstrza³ z Orodka Badañ rodowiska Lenego i Hodowli Zwierz¹t £ownych Akademii Rolniczej we Wroc³awiu oraz z wybranych ³owisk Dolnego l¹ska. Ba-dania przeprowadzono metod¹ Eckerta (3, 15) zalecan¹ przez Centrum Wspó³pracy dla Paso¿ytniczych Zoonoz wiatowej Organizacji Zdrowia w Zurychu. Jelito cienkie dzielono na 5 odcinków i nastêpnie rozcinano wzd³u¿, treæ jelita wyp³ukiwano do osobnego naczynia i sedymentowa-no. Z poszczególnych odcinków jelita cienkiego wykony-wano po 15 rozmazów z b³ony luzowej, staraj¹c siê uzys-kaæ mo¿liwie najcieñsze preparaty, nastêpnie ogl¹dano pod powiêkszeniem 50 × i 100 ×. Z sedymentowanej treci jeli-ta izolowano paso¿yty, utrwalano w 70% alkoholu, a na-stêpnie oznaczano ich gatunek (16). Z 83 lisów pobrano
wycinki przepony i badano na obecnoæ larw w³onia Tri-chinella sp., trychinoskopiê wykonywano metod¹ wytra-wiania w roztworze 0,7% HCl i 1% pepsyny. Oprócz ba-dañ parazytologicznych przewodu pokarmowego przepro-wadzono tak¿e badania sekcyjne pozosta³ych narz¹dów.
Wyniki i omówienie
Wyniki badañ przedstawiono w tab. 1. Na 99 zba-danych lisów u 90 zwierz¹t stwierdzono inwazjê pa-so¿ytami wewnêtrznymi. Najczêciej wystêpuj¹cym rodzajem paso¿yta jelitowego by³ Mesocestoides sp. (76,8%). Porównywalne wyniki z Dolnego l¹ska uzyska³ Ramisz i wsp. (16). Wi¹¿e siê to z cyklem roz-wojowym tego tasiemca, w którym wystêpuje dwóch
Wystêpowanie paso¿ytów wewnêtrznych u lisa rudego
na wybranych terenach Dolnego l¹ska
JAROS£AW PACOÑ, ZENON SO£TYSIAK, JÓZEF NICPOÑ, MARZENA JANCZAK*
Katedra Chorób Wewnêtrznych i Paso¿ytniczych z Klinik¹ Chorób Koni, Psów i Kotów Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej AR, pl. Grunwaldzki 47, 50-366 Wroc³aw
*Instytut Hodowli Zwierz¹t Wydzia³u Biologii i Hodowli Zwierz¹t AR, ul. Che³moñskiego 38c, 51-630 Wroc³aw
Tab. 1. Wystêpowanie paso¿ytów u badanych lisów
a t y ¿ o s a p k e n u t a G zaraL¿iocznbyach(%ils)ów e c m e i s a T (Cestoda) . p s s e d i o t s e c o s e M 76(76,76) s ir a l u c o li tl u m s u c c o c o n i h c E 111(1,01) . p s a i n e a T (T.hydaitgenaiT.pisfiormis) 22(22,22) m u n i n a c m u i d il i p y D 171(7,07) ( e i n e i c i N Nematoda) . p s a ll e n i h c ir T 121(2,02) s i n a c a r a c o x o T 28(28,28) a l a h p e c o n e t s a ir a n i c n U 11(11,11) s i p l u v s u l a h p e c o h c ir T 14 (4,04) w ó t y ¿ o s a p o n o z d r e i w t s e i N 19 (9,09)
Medycyna Wet. 2006, 62 (1) 68
¿ywicieli porednich: pierwszym s¹ mechowce (nad-rodzina Oribatoidea), w których rozwija siê cysticer-koid, a drugim drobne krêgowce stanowi¹ce podsta-wowe po¿ywienie lisów, np. ma³e ssaki, gryzonie, pta-ki, gady i p³azy, u których wykszta³ca siê larwa inwa-zyjna tetratyridium (2). Mesocestoides sp. wystêpo-wa³ w jelicie cienkim lisów w ró¿nej ekstensywnoci, niejednokrotnie do 20 osobników, bez wyranego wp³ywu na kondycjê zdrowotn¹ badanego zwierzêcia. W zmianach anatomopatologicznych notowano jedy-nie s³abo nasilony jedy-nie¿yt b³ony luzowej jelit. Paso¿yt ten nie stanowi zagro¿enia dla zdrowia cz³owieka.
Drugim paso¿ytem co do intensywnoci wystêpo-wania u lisów by³a glista psia Toxocara canis; stwier-dzono go 28,3% lisów. Wystêpowa³ on jedynie u m³o-dych osobników licz¹cych nie wiêcej ni¿ 2 lata, gdy¿ przy zara¿eniu siê doros³ych lisów wiêkszoæ larw odbywa wêdrówkê somatyczn¹, otorbiaj¹c siê w na-rz¹dach wewnêtrznych i nie docieraj¹c do jelita (1, 13). W przypadku zara¿enia cz³owieka jajami inwazyjny-mi mo¿e dojæ do rozwiniêcia siê toksokarozy, czyli zespo³u larwy trzewnej wêdruj¹cej (visceralis larva migrans). Jest to zara¿enie wieloogniskowe mog¹ce prowadziæ do hepatomegalii, zmian zapalnych w p³u-cach, ogniskowych zmian w mózgu i ga³ce ocznej, zapalenia opon mózgowych (6, 11, 18). Ekstensyw-noæ u lisów waha³a siê od 3 do 11 osobników, noto-wane by³y inwazje mieszane z Mesocestides sp., Ta-enia sp. lub Uncinaria stenocephala.
U 22 lisów stwierdzono inwazjê tasiemców z ro-dzaju Taenia sp., wród których rozpoznano Taenia hydatigena i T. pisiformis. Ekstensywnoæ inwazji by³a niewielka od jednego do ok. 5 paso¿ytów w jelicie. W przypadkach inwazji mieszanej z Mesocestoides sp. tasiemce tworzy³y niewielkie k³êby strobili. ¯ywicie-lami porednimi s¹ dzikie prze¿uwacze, zaj¹cokszta³t-ne lub gryzonie. Paso¿yty te nie wykazuj¹ patogen-noci dla cz³owieka.
U 11 lisów stwierdzono pojedyncze egzemplarze Uncinaria stenocephala. Jest to nicieñ krwiopijny, nale¿¹cy do rodziny Ancylostomatidae. Jest geohel-mintem. U psów mo¿e powodowaæ silne stany zapal-ne b³ony luzowej jelita cienkiego oraz niedokrwistoæ
(2). U badanych lisów nie stwier-dzono zmian za-palnych b³ony luzowej jelita. U cz³owieka lar-wy inwazyjne tê-goryjców wni-kaj¹ce w skórê mog¹ powodo-waæ wyst¹pienie zespo³u larwy skórnej wêdruj¹-cej, powoduj¹c swêdz¹ce lub piek¹ce stany zapalne w postaci linijnych zmian ru-mieniowatych lub pêcherzowatych (7).
W wycinkach przepony metod¹ wytrawiania wykry-to w dwu przypadkach pojedyncze larwy Trichinella sp. Jest to nicieñ kosmopolityczny, dowiadczalnie mo¿na zaraziæ nim wszystkie ssaki. Do zara¿enia do-chodzi przez zjedzenie larw inwazyjnych znajduj¹cych siê w miêniach poprzecznie pr¹¿kowanych ¿ywicie-la. Ju¿ po czterech dniach od zara¿enia zap³odnione samice rodz¹ larwy do przestrzeni ch³onnych jelita, dalej wêdruj¹ one z krwi¹ do miêni poprzecznie pr¹¿-kowanych, gdzie osadzaj¹ siê, zwijaj¹ spiralnie i otor-biaj¹. Larwy s¹ inwazyjne ju¿ po 17 dniach od chwili zara¿enia. Zwierzêta zara¿one w³oniem nie wykazu-j¹ objawów chorobowych nawet przy du¿ych inwaz-jach, natomiast dla cz³owieka w³onica mo¿e mieæ na-wet miertelny przebieg. Nasilenie objawów chorobo-wych zale¿y g³ównie od liczby larw, którymi zarazi³ siê cz³owiek (2, 6). Lisy zara¿one w³onic¹ stanowi¹ zagro¿enie dla zdrowia cz³owieka. Zbyt du¿a liczba lisów w ³owisku jest zagro¿eniem dla drobnych zwie-rz¹t, m³odych saren i dzików, dlatego uwa¿ane s¹ za szkodniki i odstrza³ ich ma miejsce nie tylko zim¹ dla futra, ale tak¿e w innych porach roku. Wtedy te¿ nie stanowi¹ dla myliwego ¿adnej wartoci i czêsto s¹ pozostawiane w ³owisku, gdzie stanowi¹ ³akomy k¹-sek dla dzików. Skuteczn¹ metod¹ ograniczaj¹c¹ roz-przestrzenianie siê w³onicy wród dzików, a jedno-czenie zmniejszaj¹c¹ zagro¿enie dla cz³owieka jest uniemo¿liwienie dostêpu do tusz strzelonych lisów, przez zakopywanie ich na odpowiedniej g³êbokoci lub utylizowanie (12).
Echinococcus multilocularis wykryto tylko u jed-nego lisa, jest to drugi po stwierdzeniu przez Ramisza (16) przypadek inwazji tego paso¿yta na Dolnym l¹s-ku. Po raz pierwszy w Polsce E. multilocularis zosta³ stwierdzony w 1994 r. przez Malczewskiego u lisów z okolic Gdañska (9). Badania przeprowadzone w Pol-sce w latach 1994-2000 wykaza³y, ¿e rednio zara¿o-nych jest 2,6% lisów (10, 15, 17). W badaniach prze-prowadzonych w latach 2001-2003 w Instytucie Para-zytologii PAN stwierdzono, ¿e intensywnoæ inwazji wynosi³a 39,3% w woj. podkarpackim (65,9%
Medycyna Wet. 2006, 62 (1) 69 w pow. sanockim) i 34,5% w woj. warmiñsko-ma-zurskim (66,7% w pow. Olecko--Go³dap) (4). Opieraj¹c siê na badaniach Rami-sza (16) i w³as-nych (14), mo¿na wnioskowaæ, ¿e dwa wykryte przy-padki lisów zara-¿onych E. multilo-cularis na Dolnym l¹sku nie
stano-wi¹ jeszcze powa¿nego problemu parazytologiczne-go, ale sygnalizuj¹ mo¿liwoæ wyst¹pienia go w przy-sz³oci.
Tasiemiec Echinococcus multilocularis (ryc. 1, 2) zosta³ opisany w 1863 roku przez Leuckarta. Jest to tasiemiec uzbrojony g³ówka zaopatrzona jest w dwa wieñce haków. Gruboæ i kszta³t haków stanowi ce-chê systematyczn¹ odró¿niaj¹c¹ od E. granulosus (ryc. 3). Strobila o d³ugoci 1,1-2,7 mm (rednio 2,13 mm) sk³ada siê z 3 do 5 cz³onów. Ostatni, dojrza-³y cz³on maciczny zawiera od 200 do 600 jaj wiel-koci 40 µm. Wype³niona jajami, workowata macica tego tasiemca mo¿e w tylnej czêci rozszerzaæ siê na kszta³t pêcherza, co tak¿e stanowi cechê odró¿niaj¹c¹ od E. granulosus. W cyklu rozwojowym ¿ywicielem ostatecznym jest najczêciej lis rudy. ¯ywicielami osta-tecznymi mog¹ byæ równie¿ inne zwierzêta miêso¿er-ne, takie jak: jenot, wilk, ry (8). ¯ywicielami pored-nimi s¹ najczêciej drobne gryzonie i zaj¹cowate. Przy-padkowym ¿ywicielem porednim mo¿e byæ tak¿e cz³owiek, u którego rozwijaj¹ca siê forma larwalna powoduje zmiany podobne pod wieloma wzglêdami do obserwowanych w przebiegu choroby nowotworo-wej. Najczêciej zajêtym narz¹dem jest w¹troba (99% przypadków), w której rozwijaj¹ siê liczne drobne pê-cherzyki z tysi¹cami protoskoleksów, stopniowo na-ciekaj¹ce zdrowe tkanki wokó³ pierwotnego ogniska inwazji. B³ona rozrodcza larwy paso¿yta rozrasta siê wzd³u¿ naczyñ krwiononych i dróg ¿ó³ciowych. Czês-to dochodzi do powstawania przerzutów do s¹siednich lub odleg³ych narz¹dów, np. p³uc czy mózgu. Odpo-wied ¿ywiciela powoduje rozrost tkanki ³¹cznej i po-wstawanie twardych nacieków, przypominaj¹cych zmiany nowotworowe zawieraj¹ce paso¿yta i zmiany martwicze (5). W tkankach otaczaj¹cych powstaj¹ na-cieki komórkowe i ogniska zwapnieñ. Zmiany tego typu u cz³owieka nazywane s¹ b¹blowic¹ wielojamo-w¹ lub alweolarn¹ echinokokoz¹ i mog¹ wystêpowaæ u ludzi na ca³ym wiecie, choroba ta notowana jest m.in. u eskimosów na Alasce (19).
Pimiennictwo
1.Boch J., Schneidawind H.: Krankheiten des jagdbaren Wildes. Paul Parey, Hamburg Berlin 1988.
2.Dunn A.: Veterinary Helmintology. William Heinemann Medical Books, Lon-don 1978.
3.Eckert J., Deplazes P., Ewald D., Gottstein B.: Parasitologische und immu-nologische Methoden zum Nachweis von Echinococcus multilocularis bei Fuchsen. Mitt. Osterr. Ges. Tropenmed. 1991, 25, 25-30.
4.Gawor J., Malczewski A., Malczewska M.: Lis rudy ¿ywicielem tasiemca Echinococcus multilocularis w Polsce. Magazyn Wet. 2005, 14, 34-36. 5.Gawor J., Malczewski A., Rocki B.: Echinococcus multilocularis
niebez-pieczny dla cz³owieka tasiemiec lisów rudych (Vulpes vulpes). Medycyna Wet. 2004, 60, 349-351.
6.Kad³ubowski R., Kurnatowska A.: Zarys parazytologii lekarskiej. Wyd. Le-karskie PZWL, Warszawa 1999.
7.Klose C., Mravak S., Geb M., Bienzle U., Meyer C. G.: Autochthonous cuta-neous larva migrans in Germany. Trop. Med. Int. Health 1996, 8, 503-504. 8.Machnicka B., Rocki B., Dziemian E., Ko³odziej-Sobociñska: Racoon dog
(Nyctereutes procyonoides) the new host of Echinococcus multilocularis in Poland. Wiad. Parazytol. 2002, 48, 65-68.
9.Malczewski A., Rocki B., Ramisz A., Eckert J.: Echinococcus multiiocularis (Cestoda), the causative agent of alveolar echinococcosis in humans: first record in Poland. J. Parasit. 1995, 81, 318-321.
10.Malczewski A., Ramisz A., Rocki B., Bieñko R., Balicka-Ramisz A., Eckert J.: Echinococcus multilocularis in Red Foxes (Vulpes vulpes) in Poland: an up-date of epidemiological situation. Acta Parasit. 1999, 44, 68-72.
11.Mehlhorn H.: Encyclopedic Reference of Parasitology. Springer, Berlin 2001. 12.Nicpoñ J., Pacoñ J.: Nierozwa¿ne postêpowanie myliwych przyczyn¹ zwiêk-szenia siê w³onicy u dzików. Zachodni Poradnik £owiecki 2004, 11, 20-21. 13.Okulewicz A., Z³otorzycka J.: Toxocara canis (Nematoda) oraz toksokarozy
zwierz¹t i cz³owieka. Wiad. Parazytol. 1997, 43, 3-25.
14.Pacoñ J.: Paso¿yty wewnêtrzne lisa rudego (Vulpes vulpes) na wybranych ³owiskach Dolnego l¹ska. Mat. XII Kongresu PTNW Warszawa 2004, 382. 15.Ramisz A., Eckert J., Balicka-Ramisz A., Grupiñski T., Pilarczyk B., Król--Popieszny, S³owikowski P.: Wystêpowanie Echinococcus multilocularis u li-sów w zachodniej Polsce. Medycyna Wet. 1997, 53, 340-342.
16.Ramisz A., Nicpoñ J., Balicka-Ramisz A., Pilarczyk B., Pacoñ J., Piekar-ska J.: Die Prävalenz von Darmhelminthen bei Rotfüchsen (Vulpes vulpes L.) aus dem südwestlichen Teil Polens. Tierärztl. Umschau 2004, 59, 601--604.
17.Rocki B.: Helmintofauna przewodu pokarmowego lisów dzikich, ze szcze-gólnym uwzglêdnieniem tasiemca Echinococcus multilocularis w wybranych rejonach Polski. Praca dokt. Instytut Parazytologii PAN, 2000.
18.Vidal J. E., Sztajnbok J., Seguro A. C.: Eosinophilic meningoencephalitis due to Toxocara canis: case report and review of the literature. Am. J. Trop. Med. Hyg. 2003, 69, 341-343.
19.Wilson J. F., Rausch R. L.: Alveolar hydatid disease: a review of clinical features of 33 indigenous cases of Echinococcus multilocularis infection in Alaskan Eskimos. Am. J. Trop. Med. Hyg. 1980, 29, 1340-1355.
Adres autora: dr Jaros³aw Pacoñ, ul. Kosynierów Gdyñskich 58/5, 51-686 Wroc³aw; e-mail: pacon@ozi.ar.wroc.pl
Ryc. 4. Mesocestoides sp. skoleks Ryc. 3. Echinococcus multilocularis skoleks
