А С I Ä U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 125, 1992
1гаЬе1а Rydlewska-Liszkowska*
POJĘCIE EFEKTYWNOŚCI I ISTOTA JEJ P O M I A R U
W SFERZE USŁUG Z O R O K O T N Y C H
S fe ra usług społecznych, w tym opieka zdrowotna, podobnie jak inne d zied ziny lu d zkich d z i a ł a ń wymaga w szechstronnej oceny, k tó ra powinna być dokonywana na różnych płaszczyznach j e j funkcjonowa n i a . Potrzeba oceny wynika z f a k tu , że każde społeczeństwo dyspo nuje ograniczoną i l o ś c i ą zasobów przeznaczonych na dany c e l , k tó r e mogą być wykorzystywane w różny sposób. Wybór w a rian tu d z i a ł a n i a powinien być poprzedzony w nik liw ą a n a l i z ą nakładów i ewentualnych efektów w ynik ających z określonego u ż y c ia p o z o s t a j ą c e j w dyspozy c j i i l o ś c i środków finansowych. Zdarza s i ę w i e l o k r o t n i e , że i s t n i e j e k i l k a altern a ty w n y ch możliwości o s i ą g n i ę c i a założonego c e l u . Dlatego też zadaniem wspomnianej oceny j e s t wskazanie n a j b a r d z i e j korzystnego rozw iązania z punktu wid zenia zaspokojenia potrzeb zdrowotnych społeczeństwa przy możliwie n a jn iż s z y c h kosztach. Moż na tego dokonać na podstawie rozmaitych k r y t e r i ó w . Jednym z n ich j e s t efektywność ekonomiczna podejmowanych d z i a ł a ń * .
Głównym celem pomiaru ekonomicznej efe kty w n o śc i w s fe r z e usług zdrowotnych j e s t wskazanie spośród k i l k u różnych m ożliwości o s i ą g n i ę c i a danego c e lu t e j , k tó ra wymaga n a jn iż s z y c h nakładów, przy za chowaniu maksymalnego sto p nia sk u teczności le c z e n i a .
I s t o t a zdrowia i o p ie k i zdrowotnej jako podstawy oddziaływań ekonomicznych powoduje jednak konieczność m o d y fi k a c ji k r y t e r ió w
Dr, I n s t y t u t Medycyny Pracy w Ło d zi.
i r i n c i p l e s and Methods for E v a l u a t i o n H o s p it a l Performance [Maszynopis powielony z polsko-k anadyjsk iego sem inarium ], Kraków 19b 7,
ekonomicznych - elementami medycznymi. Rozważania w tym z a k re s ie wymagają więc pełnego zrozumienia 1 uwzględnienia s p e c y f i k i funk cjonowania t e j s f e r y usług.
W p iś m ien n ic tw ie zwraca s i ę uwagę na k i l k a cech c h a r a k t e r y s t y cznych o p ie k i zdrowotnej wynikających z i s t o t y zdrowia ludzkiego: 1) celem f u n k c j o n o w a n i a , i n s t y t u c j i usługowych w s fe r z e o p ie k i zdrowotnej n ie j e s t zysk,
2) cena n ie j e s t jedynym środkiem regulującym równowagę między popytem i podażą usług zdrowotnych,
3) u słu g i zdrowotne mają c h a ra k te r p e rson a lny, są skierowane bezpośrednio na organizm człow ieka,
A) konsumenci n ie mają możliwości wyboru między usługami zdro wotnymi a innymi dobrami i usługami, ze względu na brak dóbr i usług su b s ty tu c y jn y c h w stosunku do o p ie k i zdrowotnej.
Ze względu na i s t o t ę zdrowia ludzkiego opieka zdrowotna w od r ó ż n ie n iu od innych d z ie d z in , nie przynosi bezpośrednich efektów ekonomicznych. J e j celem j e s t poprawa stanu zdrowia, k tó ra może być mierzona np. dodatkową lic z b ą uzyskanych l a t ż y c ia w zdrowiu, li c z b ą uratowanych i s t n i e ń lu d z k ic h , li c z b ą u n ik n ię ty c h zachorowań na daną Jednostkę chorobową.
G e n e ra ln ie można s t w i e r d z i ć , że w l i t e r a t u r z e a n g lo ję z y c z n e j przyjmuje s i ę efektywność ekonomiczną jako fun kcję osiąganego "e-fektu zdrowotnego" w wyniku podejmowania określonych a lte rn a ty w
-2
nycb d z i a ł a ń i poniesionych na n ie nakładów . W formułowanych de f i n i c j a c h bardzo często pod pojęciem efe ktu rozumie s i ę s to p ie ń r e a l i z a c j i danego c e lu zdrowotnego, a więc pewną określoną w i e l kość w r e l a c j i do założonego c e l u , a n ie w ie lk o ść bezwzględną s t a nowiącą z zało żen ia końcowy e fe k t p r z e d s i ę w z ię c ia . Należy pamię tać o tym, że ocena ekonomicznej e fektyw ności podejmowanych d z i a łań w opiece zdrowotnej riie d aje w yczerp ującej odpowiedzi na p y t a n i e : któ ry w a rian t le c z n ic z y j e s t k o r z y s t n i e j s z y ? Wynika to z co najm niej dwóch przyczyn. Po pierw sze, ocena ekonomiczna o p ie r a s i ę na i s t n i e j ą c y c h technikach ob licze niow ych, k tó r e n ie uwzględniają w dostatecznym stopniu w ie lk o ś c i n ie m ie rz a ln y c h , t a k ic h ja k b ó l, c i e r p i e n i e lu d z k ie . Dlatego też ocena ta może stanowić je d y n ie
o
H. S i n t o n e n, An Approach to Economic E v a l u a t i o n of A ctions f o r H e a lth , H e l s i n k i 1982.
Pojęcie efektywności i istota je j pomiaru.
— ... ... ... . .» 17
element komplementarny w stosunku do fachowej oceny medycznej, skuteczności metod p r o f i l a k t y c z n y c h i d ia g n o s ty c z n o - le c z n ic z y c h . Po d r u g ie , efektywność ekonomiczna n ie moZe stanow ić jedynego k r y terium wyboru określonego w a rian tu . Nie wolno t a k i e zapoi inać o Innym k r y te r iu m , J a k i e stanowi równość w d o s tę p ie do o p i e k i, zd ro wotnej (równość g e o g ra fic z n a , podmiotowa, w z a le ż n o ś c i od p rz e jaw ianych potrzeb zdrowotnych). Powszechnie wiadomo, że i s t n i e j ą ró ż n ic e w dostępności do usług zdrowotnych. Część tych r ó ż n ic ma swoje uwarunkowania h is t o r y c z n e , część p o l i t y c z n e lub Inne. W p r a k tyce może to oznaczać, że pewna grupa pacjentów odczuwa d o t k l i w i e problem n ie s p r a w i e d li w o ś c i s p o łe c z n e j. Równość "w zdrowiu" j e s t tym, do czego powinien dążyć każdy system o p ie k i zdrowotnej.
Formuła o b l i c z a n i a e fektyw ności może być dwojaka: za pomocą r e l a c j i o s ią g n ię t y c h wyników do p oniesionych nakładów (k osztów ) albo jako różn ica wymienionych w i e l k o ś c i . Uzależnione j e s t to w głów n ej mierze od doboru t e c h n i k i prowadzenia a n a l i z ekonomicznych5. N a jb a r d z ie j popularnymi, ‘ zaakceptowanymi powszechnie w e w a lu a c y j nych badaniach ekonomicznych są n astęp u jąc e rod zaje a n a l i z :
1. A n a liz a kosztów; j e s t to pomiar ponoszonych kosztów, zw ią zanych z określon ą procedurą medyczną lub formą u d z i e l a n i a św iad czeń; s to s u je s i ę J ą w ograniczonym z a k r e s ie , gdyż pom ija.ona po miar efektów p r o f ila k t y c z n o - le c z n ic z y c h oraz szacunek ewentualnych k o r z y ś c i .
2. A n a liz a typu k o s z t- k o rz y ś ć : p osługuje s i ę kosztami 1 e f e k tami wyrażanymi w jednostkach p ie n ię ż n y c h , związanymi z a l t e r n a tywnymi sposobami rozwiązania tego samego problemu; w a rtościo w a nie w jednostkach p ie nię ż nych efektów zdrowotnych n ie zawsze pozwala na ich c a łk o w it ą k w a n ty f ik a c ję ze względu na ich c z ę s to n ie m ie rz a ln y c h a r a k t e r , co powoduje w i e l o k r o t n i e niekompletność a n a l i z y . 3. An a liza typu k o s z t- e fe k t : porównuje koszty i e fe k t y co najm niej dwóch sposobów o s i ą g n i ę c i a postawionego c e l u , p rzadstaw ia- ją c zamierzone r e z u l t a t y w jednostkach n a t u r a ln y c h ; u d z ie la odpo wiedzi na p y t a n i e , jak przy najniższym k o s i u i c osiągnąć zamie rzony c e l lub w przypadku p osiad ania o k r e ś lo n e j kwoty środków p is
-M. F. Q r u m m o n d, G. И a o n e y , Economic A p p r a is a l in H e a lth Care, HERU 06, 1981.
niężnych, Ja k n a j l e p i e j dokonać a l o k a c j i posiadanych zasobów, aby uzyskać maksymalne e fe k t y .
4. An a liza typu k o szt-użyteczność> pozwala na porównania mię dzy różnymi metodami le c z e n ia poszczególnych jednostek chorobowych; kryterium oceny oparte j e s t na pomiarze l i c z b y dodanych l a t ży c i a w zdrowiu, za pomocą których można zrelatyw izow ać wartość j e d nego i s t n i e n i a ludzkiego z innym na t l e ponoszonych kosztów; p ro cedura o c e n ia ją c a łączy więc elementy ekonomiczne (fin a n s o w e ) z ilościow ym i i jakościowymi zmianami stanu zdrowia.
B a r d z i e j uproszczone p o d e jśc ie do tego zagadnienia rep re z e n tu je p o l s k ie piśm iennictw o. Przyjmuje s i ę tu bowiem, iż badanie i o k r e ś le n ie efektywności ekonomicznej j e s t zb liżo ne do prowadzenia ograniczonego rachunku ekonomicznego. Uważa s i ę , i ż formuła e f e k tywności oparta na k r y t e r i a c h ekonomicznych j e s t rachunkiem eko nomicznym. Przyjmuje s i ę , że j e s t on zespołem metod i środków u m ożliw iających p o d ję c ie n a j l e p s z e j , t j . optymalnej d e c y z ji spo śród w ielu możliwych wariantów rozwiązań. J e s t on przede ws?yst- kim narzędziem r e a l i z a c j i zasady rac jo naln eg o gospodarowania i s k ła d a ją s i ę na niego następujące elementy:
1) warunki d z i a ł a n i a stanowiące zespół danych w p o s ta c i war to ś c io w e j i n a t u r a l n e j , których ze s ta w ie n ia w różne w a rian ty dają możliwość uzyskania w ie lu a lterna tyw nych rozwiązań;
2) warunki o rg a n iz a c y jn e , k tó re pozwalają na wyeliminowanie do boru tych wariantów postępowania, których r e a l i z a c j a - przy i s t n i e ją c yc h o g ra nicze nia ch - j e s t n i e r e a l n a ;
3) funkcja c e l u , nazywana in a c z e j k ry te riu m , służąca o k r e ś l e niu n ajlepszego rozwiązania alternatyw nego.
Zbliżone w swej i s t o c i e stanowisko z o s ta ło zaprezentowane w jed n ej z prac K. Leowsklego. Uznaje on, iż a n a l i z a efektyw ności nakładów stanowi swoistego rodzaju formę rachunku ekonomicznego. Autor pod pojęciem efektyw ności rozumie kombinację r e l a c j i n a k ł a dów i efektów oraz wybór n a j b a r d z i e j korzystnego w a ria n tu . N ie zbędne j o s t tu posłu giw anie s i ę rachunkiem ekonomicznym, k tó ry sta- nowi n arzędzie podejmowania d e c y z j i .
K. L e o w s к 1, Ocena efek tyw no ści nakładów w ochronie zdrowia i opiece medycznej. 2зкгез d e f i n i c j i , t e c h n i k i , a n a l i z y , "Zdrowie P u b lic z n e " 1978, nr 11.
Pojęcie efektywności i iatota je j pomiaru. --- --- ... ---
1-19
Niezwykle in te resu ją cym podejściem do sprawy efe k ty w n o śc i gos podarowania J e a t pogląd K. Szwemberga, k t ó r y p rz y jm u je , iź do o- k i e ś l e n i a efek tyw no ści niezbędne j e s t z e s ta w ie n ie nakładów i efek- .tów, a pomiar j e j utożsamia z prowadzeniem 3 typów- rac hm ku eko
nomicznego5 :
1) rachunek produktywności wyników, przy z a ło ż e n iu , iż są one w ie lk o śc ia m i danymi w ргосев1е wytwarzania u słu g ; za k ry te riu m efektywnego d z i a ł a n i a przyjmuje s i ę t u t a j o s ią g a n i e najwyższych ilo ś c io w o efektów, np. l i c z b y u d zielonych usłu g zdrowotnych przy danych, z góry ok reślonych nakładach;
2) rachunek kosztochłonności procesu wytwarzania usłu g zdro wotnych przy p r z y j ę c i u ok reślonych wyników d z i a ł a l n o ś c i ; w i e l k o ściami u leg ającym i zmianom są w tym przypadku nakłady (ponoszone k o s z t y ) , których o s i ą g n i ę t y poziom stanowi k r y te r iu m e fe k t y w n o ś c i;
3) a n a li z a typu k o sz t- e fe k t ( c o s t - e f f e c t l v e n e s ) , przy z a ło ż e n iu niezm ienności kosztów albo efektów zdrowotnych.
Odmienna od p oz ostałych wydaje a ię t r z e c i a formuła rachunku, k t ó r a - jak można są d zić - nawiązuje do rozważań o efe k tyw no ści w p iś m ie n n ic tw ie światowym, wprowadzając element efe k tu zdrowotnego.
Przedstawione wybrane stanowiska p o l s k ic h autorów są zgodne co do o k r e ś l e n i a e fektyw ności poprzez ocenę r e l a c j i zachodzących mię dzy nakładami i efektami r e a l i z a c j i danego c e l u .
S p e c y fic z n e p o d e jś c ie do zagadnienia o k r e ś l e n i a 1 badania e f e k tywności w s fe rz e usług zdrowotnych re p r e z e n tu je M. N ie d u s z y ń s k i. Autor przyjmuje tez ę, iź do badania efe kty w n o śc i w ystarc za w za sadzie a n a l i z a kosztów, a zwłaszcza kosztów jednostkowych powią zanych z osiąganymi r e z u lt a t a m i. N ied o sta tek tak ie g o p o d e jś c ia po lega na pom in ięciu i s t o t y d z i a ł a l n o ś c i o p ie k i zdrowotnej. W zw iąz ku z tym Autor wprowadził fun k cję p ro d u k c ji u m o ż liw ia ją c ą , jego zdaniem, o k r e ś l e n i e r a c jo n a l n o ś c i funkcjonowania placówek, b io rą c przy tym pod uwagę li c z b ę osób k o r z y s t a ją c y c h ze świadczeń, wa runki o r g a n iz a c y jn e , ad m inistracyjno -g osp od arcze, kadrowe, f i n a n sowe, s to p ie ń w yko rzystania a p a ra tu ry s p e c j a l i s t y c z n e j .
Pomiar e fe ktyw no ści sprowadza s i ę do o b l i c z e n i a r e l a c j i n a k ł a dów do efektów (w przypadku cytowanej pracy mierzonych l i c z b ą
cho-K. S z w e m b e r g , Aktualne problemy ekonomiczne ochrony zdrowia, "Zdrowie P u b l ic z n e " 1970, nr 11.
rych s t a t y s t y c z n y c h ) . Według Autora może on pozwolić na porówna nie ze 30bą d z i a ł a l n o ś c i placówek o różnych p r o f i l a c h d z ia ła ln o ś c i. U s t a le n ie w tym przypadku kosztu le c z e n ia l chorego s ta ty sty c z n e g o oparte byłoby na p o d z ia le s p e c j a l n o ś c i chorobowych na k i l k a grup 1 o b l ic z e n i u średniego kosztu le c z e n ia 1 chorego w każdej z wyod rębnionych grup. O kre śle n ie kosztu jednostkowego w danej grupie n a s tą p iło b y drogą sumowania kosztów zmiennych lub je d y n ie kosztów le c z e n ia w szystk ich s z p i t a l i w każdej placówce o d d z ie ln i e oraz po d z i e l e n i e go przez l i c z b ę hosp italiz ow an ych w każdej z grup. Po dobne rodzaje mierników proponowane są dla innych typów placówek o p iek i zdrowotnej6 .
Stanowisko przedstawione powyżej wzbudziło szereg d y s k u s j i , k tó re uznały je za dalece kontrow ersyjne. Zastrzeżeniom poddano przede wszystkim m iernik "1 chory s ta t y s t y c z n y % k tó ry n ie oddawał s p e c y f i k i leczonych przypadków, stanowiąc agregat l i c z b y chorych leczonych na rozmaite d o l e g li w o ś c i. Niemniej jednak M. Nieduszyrt- s k i z w r ó c i ł uwagę na is t o t n y d la d alszych rozważań, pozaekonomicz ny aspekt e fektyw ności funkcjonowania placówek medycznych. W p ra k tyce oznacza to , że k ry te riu m ekonomiczne n ie może 1 n ie powinno stanowić je d y n e j podstawy p referow ania danego sposobu d z i a ł a n i a . Ocena musi być kompleksowa, uwzględniać różne c z y n n ik i i punkty widzenia ze względu na f a k t , że poniesione koszty stanowią jedno cz eśn ie utraconą korzyść, która mogłaby być uzyskana w wyniku za stosowania innego, n iż p r z y j ę t y w a rian t postępowania7 .
Chodzi tu o f a k t , że obok k r y te r ió w ekonomicznych powinny być ;.akże rozważane k r y t e r i a merytoryczne i społeczne. Są one równie ważnym elementem oceny. Należy zwrócić uwagę, że "efektyw ność spo łeczna może doprowadzić do uzasadnionego względami p o l i t y k i spo łe c z n e j pań3twa s o c j a lis t y c z n e g o zm niejszenia efektyw ności ekono m i c z n e j . . . " 0 K. Piotrow3ka-Marczak poddaje a n a l i z i e to zagadnie
h M. N i e d u s z y ń s k i , O k re śle n ie mierników d z i a ł a l n o ś c i n ie k tó ry c h urządzeń ochrony zdrowia. Praca Zakładu Budżetu Państwa. I n s t y t u t Finansów, Warszawa 1977.
7 M. F. D r u m m o n d , P r i n c i p l e s of Economic A p p ra is a l in H ealth Care, Oxford Medical P u b l i c a t i o n s , Oxford 1984.
Q
3. C h e c h l i ń s k i , Finanse w p ro c e s ie zaspokojenia potrzeb n ie m a te r ia ln y c h - problemy - metody, [w :] Problemy f i n a n
sowania d z i a ł a l n o ś c i n i e m a t e r i a l n e j , red. 3. C h e c h l i ń s k i i K. S z y m a r t s k a-P i o t r o w s k a , PWE, Warszawa 1979.
n ie s tw i e r d z a j ą c , że efektywność społeczna ma c h a r a k t e r r a c z e j Ja
-9
kośclowy n iż ilo ś c io w y .
Powyższa p re z e n ta c ja rozważań te o re ty c z n y c h i stanowisk w za k r e s i e rozwiązań empirycznych m iała na c e lu wskazańie pewnych w ąt ków badań metod pomiaru efek tyw no ści usłu g społecznych. Chociaż w naszym k r a ju problematyka ta j e s t podejmowana coraz c z ę ś c i e j , to c i ą g l e n ie wypracowano p e ł n e j , w ieloasp ektow ej metodyki badawczej, choć jeden z postulatów reformy gospodarczej, k tó r a o b j ę ł a takżo s f e r ę usłu g społecznych, w tym - usług zdrowotnych, brzmi i k o n ie czne j e s t stw orzenie mechanizmu zwiększającego efektywność f u n k c jo nowania i n s t y t u c j i usług społecznych przez stymulowanie sto so w a -' n ia tańszych, akternatywnych rozwiązań, tań szych, a l e o równej s ku te czn ości postępowania. Możliwość tego rodzaju oddziaływań - poza dostępnością altern a ty w n y c h form postępowania « wymaga znacz nego p o d n ie s ie n ia poziomu sk uteczności ekonomicznych następstw po dejmowanych d e c y z j i 10.
P rzyjm u ją c s tw ie r d z e n ie , iź efektywność sprowadza s i ę do ze s ta w ie n i a nakładów i uzyskiwanych r e z u lta tó w ( e f e k tó w ) i pom ija j ą c ró żn ic e w i n t e r p r e t a c j i obu s tr o n r e l a c j i w ystępujące w p i śm ien nictw ie państw s o c j a l i s t y c z n y c h i k a p i t a l i s t y c z n y c h 11, należy s t w i e r d z i ć , że n ie J e s t sprawą łatwą o k r e ś l e n i e i k l a s y f i k a c j a nakładów i efektów d z i a ł a ń w s fe r z e usłu g społecznych w warunkach p o l s k i e j r z e c z y w i s t o ś c i . R e a l i z a c j a tak ie g o zam ierzenia w o d n ie s i e n i u do s f e r y usług społecznych przy aktualnym s t a n i e wiedzy t e o r e t y c z n e j i stopniu, zaawansowania badań empirycznych w naszym k r a ju j e s t w ątp liw a .
Należy bowiem pamiętać, że ocena efe ktyw no ści funkcjonowania placówek świadczących u s łu g i n ie m a t e r ia ln e społeczeństwu j e s t w ie loaspektowym zagadnieniem. Wypracowane w k r a ja c h Europy Z achodniej, zwłaszcza w W i e l k i e j B r y t a n i i , metody j e j pomiaru wymagają ad a p ta c j i do p o l s k ic h r e a l i ó w . Warunkiem tego j e s t ś c i s ł a współpraca f a chowych pracowników danej d zied z iny usług społecznych z
ekonomi-K. P i o t r o w s k a-M a r с z a k, Problemy finansow ania ochrony zdrowia, " P o l i t y k a Społeczna" 1986, nr 2.
10 K. T y m o w s k a , C. W ł o d a r c z y k , Reforma w ochronie zdrowia i opiece s p o łe c z n e j, [w :] U s łu g i sp ołe czn e , red. A. Ł u k a s z e w i c z , PWE, Warszawa 1984.
stam i, a więc stworzenie in t e r d y s c y p lin a r n y c h zespołów badawczych oraz przygotowanie r z e t e l n e j bazý i n fo r m a c y jn e j, dostosowanej do wymogów badawczych. Pewnym wyjściem naprzeciw r e a l i z a c j i obecnych potrzeb w tym z a k re s ie są propozycje zawarte w p r o j e k c i e reformy. Przyjmuje s i ę , že wstępnym krokiem w tworzeniu metodyki oceny e- fektyw ności powinien być rachunek kosztów, k tó ry odpowie na p y t a n i e : J a k i e koszty ponoszone są na opiekę zdrowotną? Proponuje s i ę
12 3 w a rian ty rachunku kosztów
Pierwszy z n ich to rachunek pełnych kosztów d z i a ł a l n o ś c i . G lo balny ( p e ł n y ) koszt j e s t rozumiany jako suma w szystk ich kosztów bezpośrednich. Warunkiem pomiaru pełnych kosztów d z i a ł a l n o ś c i j e s t o k r e ś l e n i e : przedmiotu o d n ie s ie n ia kosztów, m iejsc powstawa n ia kosztów, kosztów bezpośrednich i pośrednich i t p .
Orugim wariantem rachunku kosztów j e s t rachunek posługujący się pojęciem kosztów s t a ł y c h i zmiennych. W jego r e z u l t a c i e możliwe j e s t o k r e ś le n ie kosztów i ich r e a k c j i na różne warunki funkcjono wania placówek i zakresy d z i a ł a l n o ś c i . Podstawowym założeniem tego » rodzaju postępowania j e s t to, iż poszczególne rodzaje czy grupy kosztów reagują w odmienny sposób na zmianę p ro filu i zakresu d z ia
ł a l n o ś c i .
T rz e c ia z k o l e i forma l i c z e n i a kosztów op iera s i ę na dezagre- g a c j i kosztów według m iejsca Ic h powstawania, za k tó r e przyjmuje s i ę komórki org a n iza cy jn e danej p la có w ki. Ten rodzaj rachunku stwarza podstawę zarządzania poszczególnymi jednostkami o r g a n iz a cy jn y m i, a także pomaga uświadomić p r z e d s t a w i c i e l i poszczególnych z n ic h , j a k i j e s t obraz gospodarowania zasobami. P e ł n i on więc r o lę in fo rm acyjn ą.
Przedstawione wyżej w a rian ty prowadzenia pomiaru kosztów n ie mogą funkcjonować odrębnie. Dopiero p ołąc ze nie ich jako elementów komplementarnych, s k ła d a ją c yc h s i ę na jedną c a ł o ś ć , stwarza m o ż li wość uzyskania szczegółowych danych o k s z ta łto w a n iu s i ę kosztów jako elementu niezbędnego do pomiaru e fe kty w n o śc i.
Ponadto wydaje s i ę , iż ważnym przedsięwzięciem byłoby rozpo znanie warunków i możliwości prowadzenia pomiaru pełnych kosztów funkcjonowania i wyników d z i a ł a l n o ś c i 15. Uwagę n ależałob y przy
12
P r i n c i p l e s and Methods...
15 I . R y d l e w s k a-L I s z k o w s k a , Rachunek kosztów bieżących jako metoda r a c j o n a l i z a c j i gospodarki finan so w ej
pod-tym skupić tak na uwarunkowaniach wewnętrznych, Ja k i zew nętrz nych. J e s t to tym b a r d z i e j i s t o t n e , że zawartość i n f o r m a c j i o kosztach znajdujących s i ę w podstawowych arkuszach sprawozdawczo- -ewidencyjnych J e s t n iezad ow alająca l n i e w y s ta r c z a ją c a w k o nte k ś c i e badania i pomiaru pełnych kosztów funkcjonowania i uzyskanych re z u lta tó w d z i a ł a l n o ś c i .
Przedstawione w t e k ś c ie przykład y rozwiązań w z a k r e s ie o k re ś l e n i a efe k tyw no ści s f e r y usług społecznych n ależy traktow ać jako niezbędny p rz e jś c io w y etap postępowania badawczego na rzecz wypra cowania metod proefektywnego d z i a ł a n i a .
Pewne ich elementy są nadal a ktu a ln e i stanowią punkt w y j ś c i a - do d a lszych przemyśleń. Próba pomiaru efe k tyw no ści ekonomicznej wy maga jeonak n ie t y l k o podbudowy t e o r e t y c z n e j , a l e także znajomo ś c i uwarunkowań, w tym ograniczeń postępowania badawczego.
Wychodząc z takiego zało że n ia n a le ż a ło b y w y s i ł k i badawcze s k i e rować na wypracowanie praktycznych sposobów pomiaru efe k ty w n o śc i oraz stw orzenie dogodnych warunków do tak ie g o d z i a ł a n i a . Stanowi to bowiem podstawę wprowadzania do p r a k t y k i wypracowanych ro zw ią zań teo re tyc z n y c h i ich w e r y f i k a c j i .
Iz a b e la Rydlewska-Liszkowska
C0NCEP1 OF EFFICIENCY AND ESSENCE OF ITS MEASUREMENT IN THE SPHERE OF HEALTH SERVICES
The concept of e f f i c i e n c y i s u s u a l l y a s s o c ia t e d w ith i t s i n t e r p r e t a t i o n bin d ing in the sphere of m a t e r i a l p ro d u c tio n , be cause i t i s Most o fte n i d e n t i f i e d w ith the economic aspects, while i t s measurement i t s e l f i s l i m i t e d to keeping an economic c a l c u l u s . I t should be u n d e rlin e d , however, t h a t t h i s approach i s too sim p l i f i e d e s p e c i a l l y when speaking about e f f i c i e n c y In the sphere of s o c i a l s e r v i c e s .
The s p e c i f i c c h a r a c t e r of a c t i v i t i e s in the sphere of h e a lt h s e r v i c e s causes t h a t t h e i r e f f i c i e n c y aspect becomes ambiguous, which i s confirmed by examples to be found in the l i t e r a t u r e of the s u b j e c t . This a ls o g iv e s r i s e to i t s c o n t r o v e r s i a l c h a r a c t e r .
stawowej o p ie k i zdrowotnej w P o l s c e . [Maszynopis powielony pracy d o k t o r s k i e j dostępny w b i b l i o t e c e I n s t y t u t u Medycyny P r a c y w Ło d z i ] , Łódź 1989.
S»
e «
With a l l t h i s in mind, an attempt was made to compare v a rio u s stances on t h i s s u b je c t quoting examples Írom the P o l i s h and f o r eign l i t e r a t u r e . At the same time, there i s pointed out complex i t y of the problems discussed being due among oth ers to the mul t i - a s p e c t c h a r a c t e r of the e f f i c i e n c y concept. For example, the l i t e r a t u r e of the s u b je c t makes, a d i s t i n c t i o n between s o c i a l e f f i c i e n c y and e f f i c i e n c y of p & r t i c u l a r spheres of s e r v i c e s e f f i c i e n c y of medical s e r v i c e s , e d u c a tio n , e t c . ) .
A sep arate problem i s the measurement of e f f i c i e n c y . The methods adopted in t h i s f i e l d in West European c o u n t r ie s cannot be d i r e c t l y borrowed fo r the measuring of e f f i c i e n c y in Poland, .because they make r e fe re n c e to v a r i a b l e s , which cannot be found
in a r e s t r i c t e d economic c a l c u l u s used in r e l a t i o n to the sphere of s o c i a l s e r v i c e s in Poland.
Hance i t becomes necessaty to work out methods of measuring e f f i c i e n c y , which would make allowances for s p e c i f i c asp ects of the f u n c t iiy ň n g of s o c i a l s e r v i c e s c e n tre s in Poland. This a lso c a l l s for ta k in g in to account p r a c t i c a l p o s s i b i l i t i e s of such measurement. The present experience in t h i s f i e l d p o in ts that both methodical d i f f i c u l t i e s and in fo rm a tio n b a r r i e r s appear a lre a d y at the l e v e l of b a s ic u n i t s .
Thus, i t would seem that the working out of t h e o r e t i c a l s o l u tio n s should be accompanied by c r e a t i n g p r a c t i c a l p o s s i b i l i t i e s for e v a lu a t in g e f f i c i e n c y tak in g in to account the i n t e r n a l d i f f e r e n t i a t i o n of t h i s sphere of s e r v i c e s .
