Wajda, Kazimierz
"Ostpreussens Arbeiterbewegung.
Geschichte und Leistung im
Überblick", Wilhelm Matull,
Würzburg 1970 : [recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2-3, 365-367
R E C E N Z J E I O M Ó W I E N I A 365
z ac h o w a ć t r a n s lite r a c j ę . I 'tak S c h o n e b e r g N o v a (s. 81) w in ie n b y ć ja'ko N o u a (ta b l. IV ; p o d o b n ie s. 82, ta b l. V). T a k ż e P a v e l (s. 82) w an ien b y ć P a u e l (ta b l. IV ; p o d o b n ie s. 89 i ta b l. X II).
M iejsc o w o ść N a g la d y , n iem . N a g la d d e n , p o w . o ls z ty ń sk i, z p e w n o śc ią p o c h o d z e n ia s ta r o p ru s k ie g o z o sta ła z a n o to w a n a tr z y k ro tn ie : w e d łu g e d y to ra N a g la n d e n (s. 78, 84, 85 — p o r. ta b l. II, V II, V III). P o n ie w a ż tr u d n o j e s t w y ró ż n ić p a le o g ra fic z n ie b a r dzo p o d o b n e u —π , d la te g o je d y n ie e ty m o lo g ia d e c y d u je o o d c zy c ie N a g la n d e n (por.
G la n d e m a n sd o r f, ta b l. V II).
D z ięk i te j p u b lik a c ji m oże ję z y k o z n a w c a -o n o m a s ta o p ra c o w a ć o ry g in a ln ą r ę k o - p is e m n ą s ta r o p o ls k ą p is o w n ię K o p e rn ik a , s ta r a ją c e g o się p o p ra w n ie o d d a ć s p e c ja l n e d ź w ię k i p o ls k ie ć (tz, cz), ř (r h s ) o ra z in n e . K o p e rn ik o k a z a ł się a u te n ty c z n y m in f o r m a to re m p o lsk ie g o n a z e w n ic tw a o so b o w eg o . K o m e n ta rz e d y to ra co do ty c h s to s u n k ó w j e s t cen n y : ,,W n ie k tó ry c h w sia c h , j a k w N a g la d a c h (1517), czy N a te r k a c h (1519) K o p e r n ik s ty k a ł sdę w y łą c z n ie z t r a n s a k c ja m i o s a d n ik ó w p o ls k ic h . P o w y ż sz e s tw ie r d z e n ia p o z w a la ją n a w y c ią g n ię c ie w n io s k u , że n ie ty lk o z n a ł on ję z y k p o lsk i, a le n a w e t p o s łu g iw a ł się n im w c o d z ie n n e j p r a k ty c e n a w si w a rm iń s k ie j. N ie k tó re z a p is y L o c a tio n e s u z n a ć w ię c n a le ż y za te k s ty p o ls k ie s p is a n e w ła s n o rę c z n ie p rz e z K o p e r n ik a ” (s. 26). P r z y k o m e n ta rz u ty c h s to s u n k ó w e tn ic z n o -o sa d n ic z y c h ob o k l i t e r a t u r y h is to ry c z n e j (p o lsk ie j i n ie m ie c k ie j) n a le ż a ło w p rz y p is a c h o d e sła ć do p o d s ta w o w y c h s y n te ty c z n y c h o p ra c o w a ń K . N i t s c h a , k t ó r y a n a liz u ją c g w a ry w a rm iń s k ie o ra z w ogóle P r u s W sc h o d n ic h n a w ią z y w a ł do p r ą d ó w m i g r a c y j n y c h 6. T e n ż e z n a n y p o l sk i d ia le k to lo g , zaw sz e w ra ż liw y n a z a g a d n ie n ia h is to ry c z n o -o sa d n ic z e , w ra m a c h sw y c h r e k o n s tr u k c ji h is to ry c z n o -d ia le k to lo g ic z n y c h r e c e n z o w a ł p r a c ę A . D ö r i n g a 7. Z e w z g lę d u c h o ćb y n a c h a r a k t e r e u r o p e js k i w y d a w n ic tw a (c z te ro ję z y c z n e t ł u m a c z e n ie k o m e n ta rz a ) n a le ż a ło te ż w p rz y p is a c h p o d a ć in n e p o z y c je b ib lio g ra fic z n e , z a sa d n ic ze , choć m o ż e dziś tr z y m a ją c e się tra d y c y jn e g o u ję c ia , a le n ie p o z b a w io n e sw o ich w a rto ś c i p o z y ty w n y c h — j a k c h o ćb y z n a n e p r a c e W. K ę t r z y ń s k i e g o o lu d n o ś c i p o ls k ie j i p o ls k ic h n a z w a c h m ie js c o w y c h n a ty m te re n ie .
W tłu m a c z e n iu p o ls k im te k s t u w y d a w c a m ia ł n ie la d a k ło p o t z n a z w a m i w ła s n y m i, o s o b o w y m i (n a z w y m ie js c o w e p o d a w a ł w e d łu g u s ta lo n y c h u rz ę d o w y c h fo rm ). Z a s to so w a ł w ięc m o d e rn iz a c ję im io n : J o rg e — J e r z y , M e r te n — M a rc in , M ic h e l ■—
M ich a ł, A n d r e a s — A n d r z e j, A l b e r t — W o jc ie c h (poor. s. 11). D la c z y te ln o śc i te k s tu
p o lsk ie g o je s t to p o ż y te cz n e , a le p r z y n a jm n ie j w n a w ia s ie n a le ż a ło p o d a ć t r a n s l i t e - r a c y jn ą p o s ta ć (to sam o p rz y n a z w a c h m ie jsco w y c h ). S k o ro słu sz n ie p o z o s ta w ił n ie m ie c k ie H a n s w o d ró ż n ie n iu o d p o lsk ie g o J a n , to n a le ż a ło to u c z y n ić k o n s e k w e n tn ie (n iem . M e r te n , a le p o ls k ie M a r tz y n — M a r c in ; rmern. A n d r e s , a le p o i. A n d r h s —
A n d r z e j) . N a z w is k a n ie w ą tp liw ie p o ls k ie m o g ły b y ć p rz y fa c h o w e j p o m o c y ję z y k o
z n aw c z ej, n a z e w n ic z e j tr a n s k ry b o w a n e , n ie z aś tra n s lite r o w a n e „ lite rk a w l i t e r k ę ” :
C o p e tz — K o p e ć , K y c o l — K ik o l, C u sc h e — K u s z a lb o K u ś , N o s k e — N o se k , C a sch e
— K a sz a , B r o s c h e — B r o s z itp . N ie z r o z u m ia łe j e s t p o z o sta w ie n ie w tłu m a c z e n iu p o ls k im w fo rm ie tr a n s lite r o w a n e j t a k ic h p o ls k ic h im io n , ja k : V o y te g , W o y te c k =
W o jt e k !
N a le ż a ło w tłu m a c z e n iu p o ls k im z a c h o w a ć ja k ą ś je d n o litą i słu sz n ą z a s a d ę tr a n s k r y p c y jn ą p o ls k ą p rz y im io n a c h i n a z w is k a c h n ie w ą t p liw ie p o ls k ic h , w n a w ia sie p o d a ją c p o s ta ć o ry g in a łu , tra n s lite ra c y j-n ą .
T e u w a g i filo lo g a i o n o m a s ty n ie p o m n ie js z a ją rz e c z y w is te j w a rto ś c i i s t a r a n n o ści re c e n z o w a n e j e d y c ji k o p e rn ik a ń s k ie j.
S ta n is ła w R o s p o n d
W ilh e lm M a t u l i , O s tp re u ss e n s A r b e ite r b e w e g u n g . G e sc h ic h te u n d L e is tu n g tm
Ü b e rb lic k , O s td e u ts c h e B e itr ä g e a u s d e m G ö ttin g e r A r b e its k re is , B d. 49, H o lz n e r
V e rla g , W ü rz b u rg 1970.
P r a c a W ilh e lm a M a tu lla , je d n e g o z r e d a k to r ó w s o c ja ld e m o k ra ty c z n e g o d z ie n n ik a k ró le w ie c k ie g o „ K ö n ig sb e rg e r V o lk s z e itu n g ” w la ta c h 1928— 1933, choć o p a r ta o dość s z e ro k ą l i t e r a t u r ę p rz e d m io tu , ź ró d ła d ru k o w a n e j a k i ź ró d ła z a w a r te w z a s o b a c h
6 P o r. K. N i t s c h , W y b ó r p is m p o lo n is ty c z n y c h , i . 3, P is m a p o m o rz o z n a w c z e, W ro c ła w - K ra k ó w 1954, ss. 252 n n , z w ła sz c z a ss. 367 n>n.
7 A. D ö r i n g , U e b e r d ie H e r k u n f t d e r M a s u re n , K ö n ig s b e rg 1910, A rc h iv f ü r s la v isc h e P h ilo lo g ie , 33, 191'2, ss. 299— 302.
366 R E C E N Z J E I O M Ó W I E N I A
a rc h iw ó w N R F , n ie je s t, w b re w sw o je m u ty tu ło w i, m o n o g ra fią r u c h u ro b o tn icz e g o w P r u s a c h W sch o d n ich . W g r u n c ie rz e cz y je s t to z a ry s d z ie jó w p a r t i i s o c ja ld e m o k r a ty c z n e j w P r u s a c h W sc h o d n ic h , n a p is a n y p rz e z p r y z m a t n ie u k ry w a n y c h a w e r s ji a u to r a d o n u r tu lew ic o w e g o w n ie m ie c k im r u c h u ro b o tn ic z y m . W. M a tu li k ła d z ie w w ię k sz y m s to p n iu n a c isk n a p r z e d s ta w ie n ie s y lw e te k i d z ia ła ln o ś c i p o szczeg ó ln y ch d z ia łac z y S P D -o w sk ic h , n iż n a d z ia ła ln o ść s a m e j p a r t i i lu b z w ią z a n y c h z s o c ja ld e m o k r a c ją z w ią z k ó w z aw o d o w y c h .
N a w s tę p ie a u to r o m a w ia ro lę J. Ja c o b ie g o i J . R u p p a ja k o p r e k u r s o r ó w s o c ja l d e m o k ra c ji w s c h o d n io p ru sk ie j. W p ie rw s z e j części p ra c y o m a w ia o k re s l a t iH848— 197'8, p o ś w ię c a ją c w ie le m ie js c a z w iąz k o m ro b o tn ic z y m o rg a n iz o w a n y m w d o b ie W io sn y L u d ó w p rz e z k rę g i lib e ra ln e , ja k i p o c z ą tk o m s o c ja ld e m o k r a c ji w la ta c h sie d e m d z ie sią ty c h X I X w ie k u . Z n a m ie n n e d la u ję c ia p r o b le m u p rz e z a u to r a j e s t to, że p o z a p a ro m a z d a w k o w y m i z d a n ia m i o ro z w o ju p rz e m y s łu k ró le w ie c k ie g o w X IX w ie k u z a w a rty m i w e w stę p ie , <nie d a je otn n a jb a r d z ie j c h o ćb y e le m e n ta rn y c h i n fo rm a c ji o ro z w o ju lic z eb n y m , s tr u k tu r z e , czy w re sz c ie p o ło ż e n iu w s c h o d n io p ru s k ie j k la s y ro b o tn ic z e j, wśTód k t ó r e j r o z w ija ła s w o ją d z ia ła ln o ś ć p a r t i a s o c ja ld e m o k ra ty c z n a w P r u s a c h W sc h o d n ic h . Z d ru g ie j s tr o n y d la p o z y cji id e o lo g ic zn y c h W . M a - tu lla , z ja k ic h p r z e d s ta w ia o n d z ie je s o c ja ld e m o k ra c ji w sc h o d n io p ru sk ie j n a p r z e s trz e n i całeg o o k re s u je j is tn ie n ia , c h a r a k te r y s ty c z n a j e s t o c e n a s y tu a c ji w n ie m ie c k im r u c h u ro b o tn ic z y m l a t sz e ść d z ie sią ty c h i sie d e m d z ie sią ty c h X IX w ie k u . I ta k a u to r s tw ie rd z a m .in ., że „N ied o jśc ie d o s k u tk u k o m p ro m isu m ię d z y p a ń s tw e m a r o b o tn ik a m i p ro w a d z i w sp o só b tra g ic z n y do k o n f r o n ta c ji m ię d z y m m i, d o n a d a n ia ru c h o w i ro b o tn ic z e m u cech w a lk i k la so w e j i do k a ta s tr o f a ln e j d o m in a c ji w u lg a m o - -m a rk s is to w s k ie j id e o lo g ii” (s. 19).
D ru g a c zę ść p r a c y p r z e d s ta w ia d z ie je s o c ja ld e m o k r a c ji w sc h o d n iio p ru sk ie j od w e jśc ia w życie u s ta w a n ty s o c ja lis ty c z n y c h p o r o k u 1914. W c zę ści te j a u to r szcze g ó ln ie w ie le m ie js c a p o ś w ię c a p rz e d s ta w ie n iu s y lw e te k p o szc z eg ó ln y ch d ziałaczy S P D -o w sk ic h p ra c u ją c y c h w P r u s a c h W sc h o d n ic h lu b w y w o d z ą c y c h s ię z te j p r o w in c ji. J e ś li ch o d zi o d z ia ła ln o ś ć w sc h o d n io p r u sk ie j o rg a n iz a c ji s o c ja ld e m o k ra ty c z n e j, to o g ra n ic z a się o n w zasa d zie do u k a z a n ia ro s n ą c y c h w p ły w ó w w y b o rc z y ch SP D n a te r e n ie K ró le w c a p rz e d ro k ie m 1914 j a k i ro z w o ju p r a s y p a r t y j n e j , n a to m ia s t b a rd z o n ie w ie le lu b p r a w ie w c a le n ie m ó w i o n o tr e ś c i i fo rm a c h d z ia ła n ia p a rtii, czy te ż je j ro z w o ju lic z eb n y m . P o d o b n ie w o d n ie s ie n iu do w o ln y c h z w ią z k ó w z a w o d o w y c h w P r u s a c h W sc h o d n ic h p rz e d ro k ie m 1914 W ilh e lm M a tu li o g ra n ic z a s ię do w y lic z en ia d z ia ła ją c y c h ta m z w ią z k ó w b ra n ż o w y c h j a k i n a z w is k w y b itn ie js z y c h d z ia łac z y z w iąz k o w y c h , n a to m ia s t o w a lc e e k o n o m ic zn e j p ro w a d z o n e j p o d k ie ro w n ic tw e m ty c h z w ią z k ó w w sp o m in a ty lk o m im o c h o d e m .
T r z e c ia część p r a c y p o ś w ię c o n a j e s t la to m p ie rw s z e j w o jn y ś w ia to w e j i re w o lu c ji listo p a d o w e j. O m a w ia ją c l a t a 1Θ14— 1918, a u to r p rz e ś liz g u je się n a d p ro b le m e m s to s u n k u s o c ja ld e m o k ra c ji do w o jn y i s k u p ia się g łó w n ie n a p r z e d s ta w ie n iu p r o b le m u r o z ła m u w e w sc h o d n io p ru sk ie j o rg a n iz a c ji s o c ja ld e m o k ra ty c z n e j, p rz y czy m ro z ła m te n t r a k t u j e ja k o g o d n y u b o le w a n ia i k r ó tk o t r w a ł y e p iz o d w d z ie ja c h s o c ja l d e m o k ra c ji. P rz y z n a je je d n a k , że d o U S P D p rz e sz ła w P r u s a c h W sc h o d n ic h p o w a ż n a część ro b o tn ik ó w p rz e m y sło w y c h ja k i in te lig e n c ji p a r t y j n e j . R e w o lu c ję lis to p a d o w ą w P r u s a c h W sc h o d n ic h p r z e d s ta w ia w sp o só b te n d e n c y jn y i z d e c y d o w a n ie n e g a ty w n y , zw łasz cz a d z ia ła ln o ść le w ic y s o c ja ld e m o k ra ty c z n e j, n a to m ia s t aipoteozuje p o s ta w ę N o sk eg o , czy p o lity k ę A u g u s ta W irm iga. Je d n o c z e ś n ie s o lid a ry z u je się n ie d w u z n a c z n ie ze s ta n o w is k ie m S P D w o b ec p o w r o tu d o P o ls k i ziem P o m o rz a G d a ń sk ieg o , czy te ż z iem W a rm ii i M azu r.
W c z w a rte j części p r a c y d o ty c z ąc e j o k re s u R e p u b lik i W e im a r s k ie j a u to r sk u p ia się w y łą c z n ie n a d z ie ja c h S P D , n a to m ia s t K P D p o ś w ię c a z a le d w ie k ilk a e p ite tó w , czy te ż w z m ia n e k o lic z b ie g ło só w o d d a n y c h n a tę p a r tię w P r u s a c h W sc h o d n ic h w czasie w y b o ró w p a r la m e n ta r n y c h . P o d o b n ie j a k d la o k re s u p o p rz e d z a ją c e g o p ie rw s z ą w o jn ę ś w ia to w ą , p rz e d s ta w ia ją c d z ia ła ln o ś ć p a r t i i s o c ja ld e m o k ra ty c z n e j, je j o rg a n iz a c ji m ło d z ie żo w y c h , czy w s p ó łp ra c u ją c y c h z n ią z w ią z k ó w zaw o d o w y ch , W. M a tu li s k u p ia się g łó w n ie n a w y lic z a n iu n a z w is k d z ia ła c z y lu b ,p rz e d s ta w ia n iu ich s y lw e te k , a ta k ż e n a in fo r m a c ji o lic z b ie g łosów , ja k ie u z y s k iw a ła S P D w czasie w y b o ró w p a rla m e n ta r n y c h . B r a k jeslt n a to m ia s t p r a w ie z u p e łn ie in fo r m a c ji o tre ś c i i fo r m a c h d z ia ła n ia , czy c h o ćb y ro z w o ju lic z e b n y m S P D i b lis k im je j z w ią z k ó w zaw o d o w y ch .
O s ta tn ia w re sz c ie część p r a c y d o ty c z y o k re s u p o p r z e ję c iu w ła d zy p rz e z h itle ro w có w . A u to r p rz y z n a je , że po p a r u m ie s ią c a c h t e r r o r u h itle ro w s k ie g o d z ia ła ln o ść S P D w P r u s a c h W sc h o d n ic h p ra k ty c z n ie z a m a rła . S p o ro m ie js c a p o św ięc a p rz e ja
-R E C E N Z J E I O M Ó W I E N I A 367 w orn te r r o r u h itle ro w s k ie g o w o b e c c zło n k ó w S P D w P r u s a c h W sc h o d n ic h , je d n o c ze śn ie je d n a k ,p o m ija z u p e łn y m m ilc z e n ie m o fia ry , ja k ie p o n io s ła w ty m c zasie w sc h ó d ,n io p ru sk a o rg a n iz a c ja K PD .
R e a s u m u ją c s tw ie rd z ić n a le ż y , że p r a c a W. M a tu lla , m im o d o ść b o g a te j n a p ie rw s z y (rzut o k a f a k to g r a fii, d a je n a m w y p a c z o n y i c z ą s tk o w y o b ra z d z ie jó w n ie ty lk o r u c h u ro b o tn ic z e g o w P r u s a c h W sc h o d n ic h , a le i w s c h o d n io p ru s k ie j s o c ja ld e m o k ra c ji. K a z im ie r z W a jd a H e n ry k K o p c z y k , N ie m ie c k a d zia ła ln o ść w y w ia d o w c z a n a P o m o r zu 1920— 1933, W y d a w n ic tw o M o rsk ie, G d a ń s k 1970, ss. 295. P r a c a H e n ry k a K o p c z y k a m a c h a r a k t e r p io n ie rs k i, d o ty c h c z a s b o w ie m u k a z u ją c e się d z ie ła p o św ięc o n e s to su n k o m b i la te r a ln y m p o ls k o -n ie m ie c k im w o k re s ie m ię d z y w o je n n y m lu b ró ż n o ro d n e j d z ia ła ln o ś c i m n ie js z o ś c i n ie m ie c k ie j w P o lsc e, p o m ija ły a k c ję sz p ie g o w s k ą . P o d w z g lęd e m c h ro n o lo g ic z n y m k s ią ż k a o b e jm u je o k re s od sty c z n ia 1920 do k o ń c a 1933 r. W b re w ty tu ło w i a u t o r n a k r e ś li ł ro lę ró ż n y c h w y w ia d ó w n ie ty lk o n a P o m o rz u , lecz ta k ż e częścio w o w W ielk o p o lsce, a n a w e t i w P r u s a c h W sc h o d n ic h , p rz e z co u k a z a ł p o d ję tą p r o b le m a ty k ę n a s z e rs z y m tle.
W e w stę p ie a u to r s c h a r a k te ry z o w a ł p o d s ta w ę ź ró d ło w ą , g łó w n ie p o ls k ą i n ie z b y t b o g a tą l i t e r a t u r ę p rz e d m io tu . N ie ste ty , ź ró d ła n ie m ie c k ie są n a ogół n ie d o s tę p n e d la b a d a c z y p o lsk ic h .
W o p a rc iu o l i t e r a t u r ę u z u p e łn io n ą częścio w o ź ró d ła m i o m ó w ił H . K o p c zy k ro lę m n ie js z o ś c i n ie m ie c k ie j p o d w z g lę d e m je j lic z eb n o śc i, p r ę ż n o ś c i e k o n o m ic z n e j, c h a r a k te r y z u ją c je d n o c z e ś n ie fo r m y je j d z ia ła ln o ś c i p ro p a g a n d o w e j. A u to r u k a z a ł r o z w ó j te j m n ie js z o ś c i aż p o o tw a r te w y s tą p ie n ia irr e d e n ty s ty c z n e w 1928 r. J e ż e li c h o dzi o F u n d a c ję N ie m ie c k ą (D e u tsc h e S tiftu n g ) d o d a jm y , że b y ła o n a je d n ą ze 105 o rg a n iz a c ji is tn ie ją c y c h w 1920 r., a p o d p o rz ą d k o w a n y c h Z w ią z k o w i O b ro n y N ie m c zyzny n a P o g ra n ic z u i Z a g ra n ic ą (s. 68). D ru g i ro z d z ia ł d o ty c z y ś c iś le w y w ia d o w c z e j d z ia ła ln o ś c i n ie m ie c k ie j n a o m a w ia n y m te re n ie w la ta c h 1920— 1926. P r z e d s ta w ił w n im a u to r szp ie g o stw o w o js k lą d o w y c h p ro w a d z o n e p rz e z A b w e h r ę , w y w ia d p o lic y jn y p o d p o rz ą d k o w a n y M in is t e r s tw u S p r a w W e w n ę trz n y c h i a n a lo g ic z n ą d z ia ła ln o ś ć ró ż n y c h o rg a n iz a c ji sp o łec z n y c h i p a ra m ilita rn y c h . D o o rg a n iz a c ji t r u d n i ą c y c h s ię w y w ia d e m n a le ż a ła ta k ż e W sc h o d n io n ie m ie c k a S łu ż b a O jc zy z n y ( O s td e u tsc h e r H e im a td ie n s t). W o k re s ie p l e b is c y tu n a P o w iś lu i P o m o rz u w ra m a c h H e im a td ie n s tu w y s tę p o w a ł m .in . m j r R. W a g n e r s k a z a n y za s zp ie g o stw o p rz e z s ą d p o lsk i. P o d o b n e z a d a n ia szp ie g o w sk ie w o b e c P o ls k i i m n ie js z o ś c i p o ls k ie j w y p e łn ia ło k ie ro w n ic tw o o k rę g o w e te j o r g a n i z a c ji w O ls z ty n ie b A u to r o m ó w ił r ó w n ie ż a n ty p o ls k i c h a r a k t e r w s c h o d n io p ru sk ie g o z w ią z k u S ta h lh e lm , k tó r y z rz e s z a ł 200 ty s ię c y czło n k ó w , p o d k ie ro w n ic tw e m b y łeg o l a n d r a t a sztu m sk ie g o , k a p ita n a re z e r w y A u e rs a (s. 87), o ra z Z w ią z e k b y ły c h w o js k o w y c h , s k u p ia ją c y w p o n a d 700 o rg a n iz a c ja c h 80 ty s ię c y c zło n k ó w . I n te r e s u ją c e w o d n ie sie n iu do n aszeg o re g io n u są in f o r m a c je o ro li S c h u tz p o liz e i (S c h u p o ) w O lsz ty n ie i O stró d z ie i g r u p p o lic y jn y c h w M a lb o r k u , S z tu m ie , K w id z y n ie , S u sz u i Iła w ie , k tó r y c h d z ia ła ln o ś ć s k ie r o w a n a b y ła p rz e c iw k o P o m o rz u . W u z u p e łn ie n iu m o ż n a d o d ać, że a n a lo g ic z n ą ro lę s p e łn ia ła p o lic ja g r a n ic z n a i S c h u p o n a M a z u ra c h , p r o w a d z ąc n a M az o w sz u i P o d la s iu 'tak z w a n y p ł y tk i w y w ia d , d o k tó re g o w y k o rz y sty w a n o k u p c ó w w ę d ro w n y c h , p r z e m y tn ik ó w i sw o ich lu d z i w p o ls k ic h p o s te r u n k a c h g r a n ic z n y c h 2. In te r e s u ją c e są te ż w z m ia n k i o p o s ia d a n iu „ w ty c z e k ” w p o ls k ic h p la c ó w k a c h m ię d z y in n y m i i w K ró le w c u . W t e j s y tu a c ji n ie tr u d n o się d o m y śle ć , że w y w ia d n ie m ie c k i m ia ł r o z p ra c o w a n ą k a d r ę k ie ro w n ic z ą r u c h u p o lsk ie g o w P r u s a c h W sc h o d n ic h , n a s k u te k czego u d a w a ło się N ie m c o m w p ły w a ć n a u s u w a n ie lu d z i n ie w y g o d n y c h , a p o d s u w a n ie sw o ic h z a u fa n y c h , j a k n a p rz y k ła d r e n e g a t a R o b e rta M a c h ta . A u to r p rz e d s ta w ił z a s łu g ę s łu ż b y in fo r m a c y jn e j K o m ite tu O k rę g o w eg o K o
1 Z. L i e t z, O s td e u ts c h e r H e im a td ie n s t 1927— 1933, K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a r m iń s k ie , 1959, n r 2, ss. 198— 206.
2 W o je w ó d z k ie A rc h iw u m P a ń s tw o w e w O ls z ty n ie (d a le j W A P O ) R e j e n c ja O l s zty n , 217, k. 55; A lie n s te in e r V o lk s b la tt, 1921, n r 171 z 27 V.
