a c t a U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 99, 1989
Wanda B ła s z c z y k
ZMIANY
W
OKtiANIZACJl JAKO PRZEDMIOT 8AOAŃ NAUKOWYCHZmiany ja k o problem badawczy s ta n o w i? główny przedmiot luh jed en z w a ż n ie js z y c h kierunków badań l i c z n y c h d y s c y p l i n nauko wych. W i e l e uwagi zmianom poświęcono w naukach p r z y r o d n ic z y c h , te c h n i c z n y c h , ekonomicznych, s p o łe c z n y c h , p s y c h o lo g ic z n y c h i or- ija n iz a c y jn y c h . Prob lm atyk a zmian z n a jd u je także coraz szersze od b i c i e w naukach pedagogicznych i e k o l o g ic z n y c h jano c z y n n ik d e s t r u k t y w n y , n a r u s z a ją c y równowagi; n a t u r a lo e g o środow iska człowie ka. N a j b a r d z i e j ogólne s t w i e r d z e n i a d o ty c z ą c e i n n o w a c ji zawierają ogólne t e o r i e rozwoju przyro d y i s p o łe c z e ń s t w a , rozróżniając zmia ny Żyw iołow e, zachodzące hoz u d z i a ł u i i n t e n c j i c z ł o w i e k a , oraz
zmiany, nad którym i c z ło w ie k panuje jak o świadomy wykonawca swo i c h k o n c e p c j i * , każdą z wymienionych d y s c y p l i n naukowych c h a r a k t e r y z u j e s p e c y f ic z n y punkt w id z en ia na zmiany, 5 t a w i a j ą one r ó ż norodne c e l e i r o z p a t r u j ą zwiany na różnych p ła s z c z y z n a c h badaw c z yc h .
Wo w spółczesnych b ad aniach nad zmianami dominują dwa k i e r u n k i . Według p ie rw s z eg o , h i s t o r y c z n i e w c z e ś n ie js z e g o , kaZdą zmia ną n nina o p i s a ć w k a t e g o r i a c h d e t e r o i h i s t y c z n y c h . a n a l i z u j ą c zw iąz k i między zmianą a różnorodnymi k a t e g o r ia m i zmiennych n
ie-O r, a d iu n k t w K a te d rz e ie-O r g a n i z a c j i i K ie ro w a n ia UL.
1 S. K a s p r z y k , Innowacje ja k o przedmiut badań nau kowych, ’’Problemy Organizacji” 1977', nr * , s. 67.
z a le ż n y c h . Rolą badacza w tym p o d e jś c i u J e a t poezukiwanle tych 2n ie n n y c h , u s t a l a n i e wugi ic h wpływu na zmienę oraz tw o rz e n ie zb io ru n i e r a z bardzo p r a k ty c z n y c h r e c e p t , za p e w n ia ją cy ch powo dzenie procesu zmiany.
Według p o d e j ś c i a drugiego zmianę można zrozumieć l opisać j e d y n ie w k a t e g o r i a c h gry u czestników o r g a n i z a c j i , k t ó r y c h r e a k c j i na zmianę p r a k t y c z n i e n i e można p r z a w i d z i e ć . Zadaniem badacza s to s u ją c e g o to p o d e j ś c i e j e s t wykrywanie możliwych s t r a t e g i i i ta k t y k stosowanych przez g rac zy w p r o c e s i e zmian oraz i c h o p is z ( uwzględnieniem możliwych szans w yg ran ej bądź p r z e g r a n e j d l a k a ż
dego z g r a c z y 2 . P r z e s ła n k ą do r o z r ó ż n i e n i a wymienionych podejść j e s t również sposób rozw iązyw ania problemów, powstających w związ ku z procesem zmian. G e n e r a ln ie rzecz u jm u ją c , p o d e j ś c i e fiiurw- sze u p a t r u j e szansy na sku teczn ość zmian w określonym m anip u lo waniu zmiennymi, np. s t r u k t u r ą o r g a n i z a c y j n ą , s ty le m k i e r o w a n i a , metodą wprowadzania zmian i t p . P o d e j ś c i e d r u g ie wiąże sukces p r o cesu zm ie n ie n ia r a c z e j z uczeniem s i ę g i e r przez członków o r g a n i z a c j i , proponując w y k o rz y s t a n ie t a k i c h t e c h n i k j a k np. w s z e l k i e odmiany tre n in g u grupowego ( i n t e r p e r s o n a l n y , możliwoóci twór c z y c h ) .
Zamieszczony d a l e j k r ó t k i p r z e g lą d badań nad zmianami będzie s ta n o w ić i l u s t r a c j ę d l a zaproponowanego p o d z ia łu z uwzględnieniem również elementów k o n te k s tu h i s t o r y c z n e g o .
P o c z ą t k i badań nad zmianami to g łó w n ie z a in t e r e s o w a n ie p r z e mianami sp ołe czn y m i, r o l a w tych przemianach w a r t o ś c i kulturowych i d y f u z j a in n o w a c ji rozp atryw an a w bardzo szerokim kontekście. Du że z a s ł u g i '.i tych b adaniach p r z y p i s u j e s i ę s o c jo lo g o w i f r a n c u s kiemu G. Tarde i jego i d e i w y ło ż o n ej w k s i ą ż c e o p ro ce sa ch i pra wach naśladow nictw a'*.
Z a in t e r e s o w a n ie zmianami w o r g a n i z a c j a c h j e s t h i s t o r y c z n i e
Z a p r o p o n o w a n y p o d z ia ł o r i e n t a c j i w badaniach nad zmianami w y d a j e s i ę i c v i e j s p e ł n i a ć warunki r o z ł ą c z n o ś c i riz inne p ropo n o w a n e w l i t e r a t u r z e z t e g o г а к г е з и . Dla p rz y k ła d u C. Masłyk wy- п е т а t r z y p o d e j ś c i a do badania z * u n w o r g a n i z a c j i : t e c h n i c z n o - e k o n o m i c z n a , sp ołe czn e i systemowe. In n i a u to rz y w ym ien iają n a t O R i a s t t y l k o d w a : o r g a n i z a c y j n e i p s y c h o l o g ic z n e .
} G. 1 a r d e , Les l o i s de l ' i m i t a t i o n , P a r i s 1095 za W. H a k a r c z у к , P r z y s w a j a n i e i n n o w a c j i , Wrocław 1971.
n a jm n ie j o d l e g ł e , wiąże s i « bowiem z rozw oje« gospodarki przemy s ł o w e j . ».M ak arczyk p r z y ta c z a i n t e r e s u j ą c e w y n ik i br.tlań C. F. C a r t e r a i B. R. H ilta m s a na temat nowatorstwa w p rz e m y ś le 4 . Auto rzy c i s t w i e r d z i l i w y s t ą p i e n i e k o r e l a c j i d o d a t n i e j z n o w a t o r s t wem n a s t ę p u ją c y c h czynników.
1) p r z y c h y ln y postawą wobec n a u k i;
2) “ k o s m o p o lit y c z n o ś c ią ” w y ra ż a ją c ą s i ę w podróżach wyż szych urzędników p r z e d s ię b io r s t w a po ś w io c ie i w braku s k r y to ś - c i wobec ty c h , k t ó r z y w iz y t u j ą fa b r y k ę ;
3) źródłem i n f o r m a c j i , d la k t ó r y c h wskaźnikami b y i y : prenu merata czasopism naukowych i s to p ie ń k o ntaktu z u c z e ln iam i nau kowymi ;
4) wysokim tempera wzrostu Tirmy;
5) brakiem wewnątrzzakładowego oporu wobec in n o w a c ji, k t ó r e go wskaźnikami b y ły konserwatyzm majstrów i opór ze s tr o n y m i e j scowej o r g a n i z a c j i związku zawodowego.
I n t e r e s u j ą c e j e s t teź r o z p a try w a iłie m. in . przez í. M. Hoger- sa problemów in n o w a c ji z punktu w id z en ia k o r z y ś c i a i s j e d n o s t k i , j e j "dopasowania" do k u l t u r y , z ł o ż o n o ś c i, p o d z ie ln o ś c i i prze- k a z y w a ľ n o ic i ogniw p o ś re d n ic z ą c y c h , środowiska społecznego i pod miotu i n n o w a c ji. Rozważania tego a u to ra mieszczą s i ę wprawdzie na szerokim obszarze k u l t u r y , a le n ie t r a c ą a k t u a ln o ś c i również
i na g r u n c ie o r g a n i z a c j i .
S z c z e g ó ln ie o b s z e rn ie w p u b l i k a c j a c h analizowano cechy pod miotu in n o w a c ji. W badaniach tych - p osłu żę s i ę ponownie danymi z opracowania W. Makarczyka - wśród czynników mających wpływ na nowatorstwo uwzględniano cechy demograficzne i społeczno-ekono miczne podmiotu zmian, jeg o postawy i cechy p s y c h o lo g ic z n e oraz r e d z a j powiązań z danym systemem społecznym. Ńa uwagę z a s łu g u je stw ierd zona w badaniach dod atnia k o r e l a c j a między nowatorstwem a p r z y c h y ln ą postawą wobec zmian (117 na 159 badań z tego zakresu), w ykształceniem (144 na 193), dochodem (90 na 112), uczestnictwem w ż y c iu zbiorowym (123 na 156) i kontaktam i z placówkami p ropa gującymi m odernizację (125 na 136)^.
^ M a k a r c z y k , P r z y s w a ja n i e in n o w a c ji , a. 25. 5 Ibidem, s . 121.
Z nowszych badań na ten temat na uwagę z a s łu g u ją badania M. B r a t n i c k i e g o t M. W y c iś la k a nad-czynnikami k s z t a ł t u j ą c y m i p o s t a wy kadry k i e r o w n i c z e j wobec in n o w ac ji*'. P o d j g l i oni próbę empi r y c z n e j w e r y f i k a c j i wpływu p oz ate ch nicz nych czynriikrtw na postawy kierowników wobec i n n o w a c ji. W k a t e g o r i i tych czynników ro z p a t r y w a l i :
1) zmienne d e m o g ra fic zn o - sp o łe c zn o ,
2) p r e f e r e n c j e d otyczą ce składników p r a c y , 3) wzorcu o r g a n i z a c j i i pracowników,
4) p r e f e r e n c j e d o ty c z ą c e celów o r g a n i z a c j i , 5) sprawność funkcjonowania organizacji,
6) postawy w stosunku do osób wprowadzających in n o w ac je , 7} przyczyn y wprowadzenia i n n o w a c j i ,
0) b a r i e r y i u ł a t w i e n i a w procesji» i n n o w a c ji.
P o m ij a j ą c probiercy poprawności m etodycznej wspomnianych b a dań i złozony c h a r a k t e r poszczególnych k r y t e r i ó w , zw rócić trzeb a uwagę na k i l k a wniosków sformułowanych przez autorów:
1) nie ma związku między wiekiem kierowników a skłonnością do innowacji, nie ma zasadniczego wpływu na tę skłonność równie* o- gólny sta2 pracy i pochodzenie społeczne;
2) s ła b y związek ze s k ło n n o ś c ią do in n o w a c ji ma sprawne funk cjonow anie o r g a n i z a c j i ;
3) m e из związku zc s k ło n n o ś c ią do in n o w a c ji a aprobowanym modelem prac ow nika;
4) w y s t ą p i ł y r ó ż n ic e w badanej zb io ro w o ś c i kierow ników . ze względu na p o s t rz e g a n ie czynników u ł a t w i a j ą c y c h bądr u t r u d n l s * jących innowacje.
Kompleksowo, z uwzględnieniem dużej ilości zmiennych, p r z e d stawił problem zmian C. A r g y n s 7 . I badań tego a u U r a wynika и. In., te szybkość przyswajania innowacji przez j e d n o s t k i zale -
iy ad g r u p y , W której pracują, od stylu kierowania p rz e ło ż o n yc h i od miejsca z a j r z a n e g o w organizacji. Ta o s t a t n i a zmienna
pp-6 м. B r a t n i c k i, H. K y c i á 1 a к , Czynniki kształtujące postawy kadry kierowniczej resortu h u t n ic t w a wobei. innowacji, tórtź 19 75».
‘ C A r g y r j s, Organisation and i n n o v a t i o n , Hornowood, flliOOłS 1965 !
woduje, že możemy mówić n i e t y l k o o ró ż n ic a c h w p r z y s w a ja n iu i n n o w a c j i, a l e używać terminu " s p e c j a l i z a c j a f u n k c j i n ow a to rsk ich
8 według s z c z e b l i “ .
W a n a l i z i e zmiennych wykorzystywanych w badaniach n«*d zmia nami w o r g a n i z a c j i -nie można pominąć badart E . M a sły k . Dla t e j a u t o r k i zmienną n a jw a ż n ie js z ą w p r o c e s i e zmian J e a t stopiert nie p ewności. P rz y jm u je ona, ze "manipulow anie n iep ew n ością stanow i
9
ważną s t r a t e g i ę in n o w ac yjn ą" . Ma tym t l e równie ważne wydaje s i ę je s z c z e jedno s t w i e r d z e n i e t . M a s ly k . Otóż j e j zdaniem, d z i a ł a l n o ś ć innowacyjna w o r g a n i z a c j a c h s o c j a 11 s ty c z n y c h " b ę d z ie w z a s a d zie » w y m u s z a n a « : in w en cją lu d zką, nowymi celam i (w yż sze p l a n y ) oraz decyzjami systewu p o l i t y c z n e g o (n p . nowa s t r u k tu r a g o s p o d a r k i ) ” . P a l e j autork a p i s z e , że "wymuszony c h a r a k t e r zmian, k t ó r e s k ł a d a j ą s i ę na p ro c e sy in no w ac yjn e, n i e j e s t rów noznaczny 2 tym, że o r q a n l z a c j c n i e p o s ia d a j ą wolnego wyboru w z a k r e s i e podejoowanych d z i a ł a r t . Różnorodność s t r a t e g i i o r g a n i z a c y j n y c h i » g i e r « * podejmowanych w rataach tych s t r a t e g u przez o r g a n i z a c j e ró ż n ie usytuowane w h i e r a r c h i i w a żn o ś c i, np. r e s o r
towej ( p r i o r y t a t y , w i e l k o ś ć , p r e s t i ż ) , wskazuje na stosunkowo dużą swobodę w z a k r e s i e wyboru sposobów r e a l i z a c j i celów o r g a n i z a c y jn y c h i zdobywania środków do i c h r e a l i z a c j i zarówno w k r ó t k i e j , ja k i b a r d z i e j o d l e g ł e j p e rs p e k ty w ie c z a s o w e j " 10.
Bardzo i n t e r e s u j ą c o i w s p ó łc z eś n ie n ie z w y k le p op u larne bada n i a dotyczą k u ltu r o w y c h uwarunkować postaw l u d z i w p r o c e s i e p r a cy w o r g a n i z a c j a c h . W tym u j ę c i u Zftiienną mającą wpływ na innowa c y j n o ś ć lu d z i j e s t sto p iert a k c e p t a c j i przez n i c h zespołu norm i w a r t o ś c i f u n k c jo n u ją c y c h w środowisku p r a e y . .lest t ô - s z c z e g ó ln i e złozona zmienna i bardzo o p o rn ie poddaje s i ę badaniom e m p iry c z nym. Mimo to t a k i e b adania s i ę podejm uje, a ic h w y n ik i mogą o- kazać s i ę bardzo o b i e c u j ą c e . Najnowsze p o s t u l a t y badawcze z tego zak resu p o l e g a j ą na wykrywaniu związków między typem k u l t u r y
or-O
Terminu tego u ż y ła E . Masłyk o p i e r a j ą c s i ę o wywody J . G. M a r c h a i H. A. S i m o n a w i c h p u b l i k a c j i p t . Teo r i a o r g a n i z a c j i , Warszawa 1964.
9
E . M a s ł y k , Zmiana i niepewność w p ro c e sa c h o r g a n i z a c y j n y c h , Warszawa 1985, s .
q a n iza c y jn-a j a typem in d yw id u a ln yc h i k ie r o w n ic z y c h c h a r a k t e r y s t y k , s p r z y j a j ą c y c h bijdż u t r u d n i a j ą c y c h skuteczne uprowadzanie zmian11.
I przeastaw ionego zarysu badart nad zmianami i zmiennymi u ży wanymi d la ich c h a r a k t e r y s t y k i w ynik a, że mimo r o z l e g ł o ś c i t e r e nu badawćzego ten problem j e a t w miar«; dobrze o p is a n y . Podsumo wując przedstaw iono in fo rm a c je o dokonanych b a d a nia ch , trzeba zw rócić jednak uwagę na dużą różnorodność zmiennych w badaniach oraz mimo wszystko na Ь г зк w p e ł n i p otw ierdzonych powiązań mię dzy nimi a zmianami w o r g a n i z a c j i .
kolejnym przedmiotem badań na obszarze zmian w o r g a n i z a c j a c h są c h a r a k t e r y s t y k i lu d z i i o r g a n i z a c j i w procesach zmian. N a j b a r d z i e j popularne o k a z a ły s i ę typy lu d z i wyodrębnione przez E. M. Rogersa, ze względu na szybkość p r z y s w a ja n i a in n o w a c ji wy myślonych przez in n y ch . S«j to według tego a u to ra t a k i e typ y ,
j a k 12: now atorzy, w cześni z w o le n n ic y , wcześni naślad ow cy, p ó i n i naśladowcy l maruderzy.
J e ś l i n atom iast rozpatryw ać problem tw orzenia in n o w a c ji a nie p r z y s w a j a n i a , gdzie c z ło w ie k j e s t r a c z e j przedmiotem, n a l e ż a ł o by u s t a l i ć c h a r a k t e r y s t y k ę j e d n o s t k i tw ó r e ż e j. W o s t a t n i c h l a tac h 12mu za g a d n ie niu w i e l e uwagi p o ś w i ę c i l i p s yc h o lo g o w ie , a or g a n i z a to r z y wśród tech n ik o r g a n i z a t o r s k i c h u m i e ś c i l i również t e c h n i k i r o z w i j a j ą c e tw órczo ść. Według psychologów osobę twórczą c h a r a k t e r y z u j e 1^:
1) duzy zakres z a in te r e s o w a ń , w i e l e różnorodnych p rz e ż y ć i doświadczeń; 2) o t w a rt o ś ć r.a nowe m y ś l i , p r z e ż y c i a i d o ś w ia d c z e n ia ; 5) dominacja-, 4) r a d y k a liz m ; 5) e l a s t y c z n o ś ć , a d a p ta ty w n o ś ć ; 6) impulsywpość; 11 I b i d e n , s. 44. 12 F . M. R o g e r s , D i f f u s i o n ot I n n o v a t i o n s , New York 1962, s. U 9 .
11 J . P e r 1 а к i , Innow acje w o r g a n i z a c j i , Warszawa 1983, s . « 2 .
Wybrane problemy badawcze * a n a l i z * « uwarunkowań p r z y s w a j a n i a z « ia n o r g a n i z a c y jn y c n
Uwarunkowania z e ia n o r g a n i z a c y j n y c h
r
zmienne zw iązane z ch ara k te re m zmiany o r g a n i z a c y j n e j
>• przedm iot zmiany - c e l zmiany
- metoda wprowadzenia zmiany - r o l a o t o c z e n i e w p r o c e s i e i n i c j o w a n i a zmiany - z a s ię g i p łę b o k o ś ć zmiany wewnątrz i n s t y t u c j i zmienne indywidualne wiek p ł e ć s t a * p r a c y zawodowej w y k s z t a ł c e n i e zawód i n t e l i g e n c j a zmienne z w i * i * n e z warunkasii s y t u a c y jn y m i
system m otyw acji do znian obszar s a m o d z ie ln o ś c i innowa c y j n e j pracowników s t y l k i e r o w a n ia ty p i n s t y t u c j i ( w i e k , s t r u k t u r a i t p . ) typ k u l t u r y o r g a n i z a c y j n e j niepewność
7) ekapansywiiość, 8) spontaniczność, 9} inteligencja; 10) w y tr w a ło ś ć ; 11) obiektywizm ; 12) p o c z u c ie w ła s n e j w a r t o ś c i ;
13) w r a ż l i w o ś ć , ła tw o ś ć w zru szen ia i d r a ż l i w o ś ć ; 14) bezkowproraisowość i nookonformizm;
15) s i l n a osobowość, c h a r a k t e r ; 16) mała defensyw ność;
17) c z ę s t a n i s k i stopiert u s p o ł e c z n i e n i a ; 18) samodzieln ość i n i e z a w i s ł o ś ć ; 19) i n łr n w e r t y z m , i n t r o s p e k e j a ; 2 0) samorea’i z a c j a ; 2 1) in w en c ja twórcza n i e we w s z y s tk ic h ford a ch i n i e we w s z y s t k i c h a s p e k ta c h ; 2 2) c z ę s to s to so w a n ie o k r e ś l o n e j ma-tody p o d e j ś c i a do inwen c j i t w ó r c z e j ; 23) c z ę s to " t w a r d o g ł o w i e " . Rozpatrzmy z k o l e i d r u g ie wyróżnione na w s tę p ie p o d e j ś c i e do badania i analizy zmian w o r g a n i z a c j i . Zakłada s i ę w nim, że głównym mechanizmem reg u lu ją cy m w systemach sp o łe c zn y c h Jest gra, k t ó r a i n t e g r u j e r a c j o n a l n e k a l k u l a c j e s t r a t e g i c z n e poszczególnych
14 aktorów w jed e n u s t r u k t u r a l i z o w a n y model
M. Crozier u znaje grę za podstawowy in stru m en t d z i a ł a n i a zorganizowanego. Uważa też, że "fo r m a ln e i n ie fo r m a ln e r e g u ły tych gier, określając m oż liw ości wygranych i p r z e g ra n y c h , wyzna czają wachlarz strategii r a c j o n a l n y c h , tzn . t a k i c h , k t ó r e a k t o r m'isi w y b i e r a ć , gdy chce u c z y n ić swoje u c z e s t n i c t w a w o r g a n i z a c j i
1 s
satysfakcjonującym d l a s i e b i e “ . Je s z c z e jad no bardzo i s t o t n e stwierdzenie tego a u t o r a wymaga z a c y to w a n ia . Ma ona pewne zn a czenie d la r o z p a t r y w a n ia problemu zmian i zmiennych, mających wpływ na ich p r z y s w a j a n i e .
j a
M, C r o z l e r , í. F r i d b e r g, C zło w iek i s y stem. O g r a n ic z e n ie d z i a ł a n i a zespołowego, Harszaua 1У82, s . 263.
Otóż zdaniem M. G r o z ie r a u s p r a w n ia n ie s t r u k t u r , tw orzenie k l im a t u w s p ó łu c z e s tn ic tw a i l i h e r a l i z m u , af i rmacja kierownictwa o- s o b is te g o i charyzm atycznego, mówiąc k r ó t k o , sto so w a nie wszelkich " k l a s y c z n y c h " środków i Instrumentów u d d z ia ły w a n ia moZo mieć pewne - c z ę s to nawet z u p e łn ie wymierne - zn a cze n ie d l a s tw o r z e n i a gry b a r d z i e j o t w a r t e j i b a r d z i e j s a t y s f a k c j o n u j ą c e j u c z e s t ników. Ponieważ zawsze na tę prę i s t o t n y wpływ w y w ie r a ją gry juZ i s t n i e j ą c e , zastosow anie każdego z tyc h instrumentów n i e s i o ze sobą rów nie* w i e l e efektów n ie o c z e k iw a n y c h , n a j c z ę ś c i e j n i e p r z e w idyw alnych i sprzecznych z z a m ie rz e n ia m i, co prowadzi do s ytu
a-W
c j i błędnego k o ł a "
Sto so w anie k a t e g o r i i gry do oceny i a n a l i z y zachowań o r g a n i z a c y jn y c h uzasadnione j e s t p r o b a b ilis t y c z n y m c h arakterem n i e k t ó ryc h obszarów i zachowań uczestników o r g a n i z a c j i , t j . brakiem m oZłiwnjici u s t r u k t u r a l i z o w a n i a ic h w sposób d e te rm in is ty c z n y . Zwo
l e n n i c y 17 ro z p a try w a n ia problemów o r g a n i z a c j i i z a rz ą d z a n ia w k a t e g o r i a c h g i e r u cze stn ik ó w o r g a n i z a c j i t r a k t u j ą system społecz ny o r g a n i z a c j i jak o główny wyznacznik spraw n ości bądź n ie s p r a w n o ś c i w s z e l k i c h , mających m ie js c e w o r g a n i z a c j i , procesów.
Ir z e b a p rz y z n a ć , Ze t a k i e p o d e j ś c i e do oceny zachowań o r g a n i z a c y j n y c h mołn okazać s i ę bardzo płodne poznawczo, c h o c ia ż n ie j e s t o b e c n ie je s z c z e pozbawione jednego, a l e bardzo ważnego man kamentu. J e a t nim m ia n o w ic ie metoda w ykrywania g i e r w o r g a n i z a c j a c h . W s z e lk ie wnioskowanie w tym p o d e j ś c i u o p i e r a ć s i ę powin no na a n a l i z i e r z e c z y w i s t y c h g i e r członków o r g a n i z a c j i , tymcza sem wykrywanie j e j elementów, m o t y w a c ji, s t r a t e g i i , t a k t y k j e s t n ie z w y k le u t r u d n io n e , a w w i c i u s y t u a c j a c h wręcz niem ożliw e d la ob se rw a tora z zew n ątrz. Z w ła sz c za , że w grach w y stę p u je szereg "układ ó w " i wygranych w fo rm ie , k t ó r ą trudno o k r e ś l i ć , np. w y s i ł e k , l o j a l n o ś ć , spokój i t p . , n i e zawsze uświadomionych nawet
16 Ibidem , ч . 121.
17 и 198? r . w P o l s c e u k a z a ła s i ę p ie rw s z a p u b l i k a c j a p o ś więcona tym zagadnieniom p t . Pewność i g r a . W3 tęp do t e o r i i z a chowań o r g a n i z a c y jn y c h . J e j autoram i są Л. K. K o ź m i ń s k i i A. M. Z a w i ś l a k .
pr/p* samych u czestników gry i s n i e n l i j g c y c h s i ę w z a le ż n o ś c i od s y t u j c j i Uświadom ienie togo fa k tu n i e p r z e k r e ś l a jednak w a r t o ś c i poznawczej a n a 11 zowanego p o d e j ś c i a , tym b a r d z i e j Ze podnosi ono c z ło w ie k a do rangi áwiadomego c z io n k a o r g a n i z a c j i i u z n a je , J e jego r e a k c ja na bodźce zewnętrzne n ie j u o t in stynk to w ną r e a k c j ą z w i e r z ę c i a , a l e efektom n ie z w y k le z ło z o n e j k a l k u l a c j i , po l e g a j ą c e j na porównywaniu wkładów i wygranych w toczących s i ę bądi i n ic j o w a n y c h g rac h .
Za podsumowanie p r z e d s ta w io n e j t r e ś c i rozwaJań o badaniach nad zmianami p o s ł u j y wykaz podstawowych probemńw badawczych w ramach obu prezentowanych p o d e jść :
1) w y o d ręb n ia n ie i b adanie zmiennych, mających związek z pro cesem p r z y s w a ja n i a i d y f u z j i zmian (w e w n ą t rz o r g a n iz a c y jn y c h i zmiennych o t o c z e n i a ) ;
2) o k r e ś l a n i e typów osobowych ^udzi ze względu na ic h p o s t a wy wobec zmian wprowadzanych przez innych bądł a n a li z o w a n ie ich cech ja k o nowatorów;
3) o k r e ś l a n i e typów o r g a n i z a c j i s p r z y j a j ą c y c h bądi m e z a chowaniom innowacyjnym j e j u c z e stn ik ó w ;
» ) b ad anie postaw wobec zmian;
5) opracowywanie i w y k o rz ystyw a n ie w p r a k ty c e o k re ś lo n y c h metod o d d z ia ły w a n ia na u czestników o r g a n i z a c j i d l a podwyższenia ic h i n n o w a c y j n o ś c i;
6) p oszukiw anie s k u te c z n e j p roced ury dokonywania zmian; 7) b adanie czynników d e te r m in u ją c y c h e fe k tyw no ść zmian w o r g a n iz a c j i ;
0) o k r e ś l e n i e warunków g i e r ucze stnik ów o r g a n i z a c j i jako gra czy w p r o c e s i e zmian, u s t a l e n i e j e j typów i podstawowych s k ł a d ników .
Wymieniane problemy badawcze obejmują w i e l e zagadnień. Wyda wałoby s i ę w ię c , Ze zmiany ja k o problem badań naukowych są d os t a t e c z n i e rozpoznane. Mimo to b adania nad zmianami n i e są o s t a t e c z n i e zam knięte, są kontynuowane. Być moJe i c h w y n ik i p o s ł u j ą w p r z y s z ł o ś c i dc u k s z t a ł t o w a n i a , p o s tu lo w a n e j przez w i e l u a u t o rów, d y s c y p l i n y naukowe i ok reślanej ja k o in no w atyka. ö y la b y to i n t e r d y s c y p l i n a r n a natit<a o in n o w a c ja c h , k t ó r e j zadaniem byłoby
" b a d a n i e d z i a ł a l n o ś c i i n n o w a c y j n e j c z ł o w i e k a i p r z y c z y n i a n i e s i q da J e j o p t y m a l i z a c j i
Wanda B la s z c z y k
CHANCES IM ORGANIZATION AS AN OBJECT OF S C IE N T IF IC RESEARCH
The a r t i c l e d e a ls w ith a s y n t h e t i c r e v ie w of p r e v io u s studies on ch an g e s , w ith a s p e c i a l a t t e n t i o n p a id to s t u d i e s conducted in o r g a n i z a t i o n s . Among contemporary r e s e a r c h o r i e n t a t i o n s , there have been d i s t i n g u i s h e d two o p p o s ite v ie w s . According to the f i r s t one, each chafige may b o 'd e s c r i b e d in d e t e r m i n i s t i c c a t e g o r i e s , w h i le a c c o r d in g to the second view such a d e s c r i p t i o n is not p o s s i b l e , because a change may ho understood o r l y through games p la y e d by p a r t i c i p a n t s of an o r g a n i z a t i o n . Thu r e v ie w of s t u d i e s on changes p re s e n te d m the a r t i c l e p r o v id e s an i l l u s t r a t i o n f o r the proposed d i s t i n c t i o n made between views t a k in g a l s o i n t o account elements of t h e i r h i s t o r i c a l d i v i s i o n .
*8 Z. P i e t r a s i r t s k i , Ogólne i p s y c h o lo g ic z n e za g a d n i e n ia i n n o w a c j i , Warszawa 1971, s . 7B.
