Gospodarka województwa olsztyńskiego w latach 1945-1984

(1)

Hryciuk, Roman

Gospodarka województwa

olsztyńskiego w latach 1945-1984

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3-4, 379-406

(2)

Roman H ryciuk

G O S P O D A R K A W O J E W Ó D Z T W A O L S Z T Y Ń S K I E G O W L A T A C H 1 9 4 5 — 1 9 8 4

W A R U N K I P O W O JE N N E G O S T A R T U G O SPO D A R C Z E G O

W w y n ik u II w o j n y ś w ia t o w e j z m ie n iła się sy tu a c ja W arm ii i M azur. Z g o sp o d a rcz eg o p u n k tu w id z e n ia n a p o d k r e śle n ie z a słu g u ją n a jb a rd zie j f u n  d a m e n ta ln e w y z n a c z n ik i b

1. C h a r a k te r y sty c z n y m i cec h a m i n a rzu ca n ej ty m te r e n o m p rzez p a ń stw o p ru sk ie p o lity k i g o sp o d a rcz ej były:

— izolacja od n a tu r a ln e g o , tj. p o lsk ie g o z a p le c z a i n a d a w a n ie im c h a r a k  teru k olon ii;

— w y r a z e m t e j iz o la c ji b y ło e lim in o w a n ie p o w ią za ń , w ty m sie c i d r o g o  w e j, w k ie r u n k u p o łu d n io w y m i w sc h o d n im , a sz tu c z n e r o z b u d o w y w a n ie w i ę  zi w k ie r u n k u zach od n im ; — p o w a ż n e tr u d n o ści g o sp o d a rcz e te g o reg io n u , a r ó w n o c z e śn ie h a m o w a  n ie r o z w o ju t e r e n ó w są sia d u ją cy ch ; 2. W łą c z e n ie ty c h z ie m do P o ls k i s tw o r z y ło im n o w e k o r z y s tn e w a r u n k i ro z w o jo w e .

P o w r ó t W arm ii i M azu r w g r a n ic e M a cier zy n a stą p ił w sy tu a c ji c h a r a k  te r y z u ją c e j się w y s o k im i zn isz c z e n ia m i lu d n o ś c io w y m i i m a te r ia ln y m i c a łeg o k raju 2, w ty m z ie m o d zy sk a n y c h . T a część P r u s W sc ho d n ich , k tóra po II w o j  n ie ś w ia to w e j p r z y p a d ła P o lsce, sta n o w iła p u sty n ię g o sp od arczą i lu d n o śc io  w ą 3. Z n iszczen ia w o j e n n e b y ł y b o w ie m w ie lo k ie r u n k o w e i g r u n to w n e (tab. 1, 2, 3).

W p ie r w s z y c h m ie sią c a c h p o w o je n n y c h liczb a lu d n o śc i w y n o s iła z a le d w ie 15%) sta n u p r z e d w o je n n e g o . P r z e c ię tn a g ę sto ść z a lu d n ie n ia ty c h p o w ia tó w , k tó r e w 1945 r. w e s z ły w sk ła d w o j e w ó d z t w a o lsz ty ń sk ie g o , w 1939 r. n ie b y ła w y so k a , p o n ie w a ż w y n o siła 48,1 o só b /k m 2 4. W 1945 r. bardzo d u ż y o d  se te k s ta n o w ili lu d z ie w w ie k u p o p r o d u k c y jn y m , k o b ie ty , dzieci, a ta k ż e isto

t-1 B . W il a m o w s k i, Z a r y s p r z e m i a n p o l i t y c z n o - e k o n o m i c z n y c h r e g i o n u o l s z t y ń s k i e g o , K o m u n i k a t y M a z u r s k o - W a r m i ń s k i e , 1963, n r 3, s. 376. 2 R o z w ó j g o s p o d a r c z y W a r m i i i M a z u r w 2 5 -le c iu P R L , O l s z t y n 1969, ss. 5—7. W p r a c y t e j p o d a j e s ię m . i n .: ł ą c z n e s t r a t y m a j ą t k u t r w a ł e g o P o l s k i w y n o s i ł y 85 m l d z ł p r z e d w o j e n n y c h t j . 38°/o s t a n u z 1939 r .' N a k ł a d y i n w e s t y c y j n e w 1938 r . w y n o s i ł y 2,4 m ld z ł; O z n a c z a to , t e n a w y r ó w n a n i e s t r a t w o j e n n y c h p r z y t a k i m p o z io m i e i n w e s t o w a n i a n i e z b ę d n y b y ł b y o k r e s 35 l a t . S t r a t y m a j ą t k u t r w a ł e g o n a z ie m i a c h o d z y s k a n y c h w y s z a c o w a n o n a 23 m ld z ł p r z e d - w o e j n n y c h . 3 E . W o j n o w s k i , W a r m i a i M a z u r y w l a t a c h 1945—1947. K s z t a ł t o w a n i e s ię s to s u n k ó u > p o l i t y c z n y c h , O l s z ty n 1968, s. 53. 4 B. W il a m o w s k i, S t u d i a z a ł o ż e ń i p o c z ą t k ó w o s a d n i c t w a r o l n i c z e g o n a t e r e n i e w o j e - w ó d z t w a o l s z t y ń s k i e g o w l a t a c h 1945—1948, O l s z t y n 1963. B i b l i o t e k a G ł ó w n a A R T w O ls z ty n ie , p r a c a d o k t o r s k a , m a s z y n o p i s , t. 2, t a b . 25.

(3)

380 R o m a n Hryciuk

T A B E L A 1. Zniszczenia w y b r a n y c h d zie d zin gospodarki w e d łu g r ó ż n y c h źródeł

W y s z c z e g ó l n i e n i e % z n i s z c z e ń 1 2 S to p i e ń z n is z c z e n ia p r z e m y s ł u (w g S. S te f a n o w ic z a ) — p r z e c i ę t n i e w u r z ą d z e n i a c h 70 — p r z e c i ę tn ie w b u d y n k a c h 40 — p r z e m y s ł m e ta lo w y 95 — p r z e m y s ł w łó k ie n n ic z y 90 — p r z e m y s ł e n e r g e t y c z n y i c u k r o w n ic z y 50 — p r z e m y s ł m a t e r i a ł ó w b u d o w l a n y c h 40 — z n isz c z e n ie z a k ł a d ó w rz e m ie ś ln ic z y c h o k . 67 S t a n p o g ło w ia i n w e n t a r z a ż y w eg o w s i e r p n iu 1945 r. w s t o s u n k u do p r z e d w o je n n e g o (w g J . L e w iń s k ie g o i M . G o to w c a ) — k o n ie

2

,

1

% 97,9 — b y d ło

1

,

6

% 9 8 ,4 — t r z o d a c h le w n a

0

,

2

% *9,8 — o w c e 2,9% 97,1 Z n is z c z e n ia (w g J. L i s ik ie w ic z a i A . S o s n o w s k ie j) — w y lu d n ie n ie , w p ie r w s z y c h m ie s ią c a c h 1945 r . lic z b a lu d n o ś c i w y n o s iła 15% s t a n u p r z e d w o je n n e g o ,

— n a p r z e ło m ie 1945/1946 o d ło g i z a j m o w a ły 70% g r u n t ó w

— o g ó ln e s t r a t y w p o te n c ja le p r o d u k c y j n y m p r z e m y s ł u co n a j m n i e j 70 — w p r z e m y s ł a c h m e ta lo w y m , w łó k ie n n ic z y m , d r z e w n y m 85— 95 — z n is z c z e n ia t o r ó w g łó w n y c h 60 — z n is z c z e n ia b u d y n k ó w s t a c y j n y c h 80 P r z e c i ę t n y s to p ie ń z n is z c z e n ia p r z e m y s ł u (w g D. L a n ie c ) — b u d y n k i w p rz e m y s ł a c h : m i n e r a l n y m 22% , m e ta lo w y m 35% , d r z e w 2 2 - 5 0 n y m 50% , p r z e t w ó r c z o - r o l n y m i s p o ż y w c z y m 35%, e le k tr o w n ie , g a z o w n ie , w o d o c ią g i, rz e ź n i e 26% — e n e r g e t y k a w z a k ł a d a c h o w i a d o m y m % z n isz c z e n ia : _{4 1 - 7 7} p r z e m y s ł m e ta lo w y 77% , m i n e r a l n y 55% , d r z e w n y 67% , p r z e tw ó rc z o -- r o l n y 56% , e le k tr o w n ie , g a z o w n ie , w o d o c ią g i i r z e ź n i e 4 1% — e n e r g e t y k a w e w s z y s tk ic h z a k ł a d a c h p r z e m y s ł u m in e r a l n e g o 70%, _{5 7 - 7 9} m e ta lo w e g o 79% , d rz e w n e g o 74% , p r z e tw ó r c z o - r o ln e g o i s p o ż y w czeg o 67% , e l e k t r o w n i a c h , g a z o w n ia c h , w o d o c ią g a c h , r z e ź n i a c h 57% — s to p ie ń z n is z c z e n ia u rz ą d z e ń t e c h n ic z n y c h : _{35— 77} p r z e m y s ł m i n e r a l n y 35— 45% , p r z e m y s ł m e ta lo w y 60— 66% , p r z e m y s ł d r z e w n y 56— 66% , p r z e m y s ł p r z e t w ó r c z o - r o l n y i s p o ż y w c z y 47— 52% , e l e k t r o w n i e , g a z o w n ie , w o d o c ią g i, r z e ź n i e 43— 77% Z n is z c z e n ia (w g o p ra c o w a n ia W o je w ó d z tk ie g o U r z ę d u S ta ty s ty c z n e g o w O ls z ty n ie ) — z n isz c z e n ia p o w ie r z c h n i z a b u d o w a n e j m i a s t w o j e w ó d z tw a n a s k u t e k d z ia ła ń w o j e n n y c h 49

(4)

Gospodarka województwa olsztyńskiego

381

T a b e la 1, c.d.

1 ₁ _*

— 150 ty s. m ie sz k a ń c ó w w p ie rw s z y c h p o w o je n n y c h m ie s ią c a c h s ta n o w iło z a le d w ie 15% z a lu d n ie n ia p rz e d w o je n n e g o

— p o te n c ja ł p rz em y sło w y b. P r u s W sch o d n ich u leg ł p o w a ż n em u z n is z

c zen iu : w g ru z a c h leg ło b u d y n k ó w p o n a d 60

m a s z y n i u rz ą d z e ń 70

— p rz e m y sł d rz e w n y — n a jw ię k s z y pod w zg lęd em liczb y z a tru d n io

-n y c h z d ew asto w a -n y w 90

— b ezp o śred n io po w y z w o le n iu było w %

k o n i 2,1 b y d ła 1,6 trzo d y ch le w n e j 0,2 ow iec 2 9 Ź r ó d ł o : J . S t e f a n o w i c z , P r z e m y ś l i s p ó ł d z i e l c z o ś ć p r a c y , w W a r m i a i M a z u r y , r e d . S . Z a j c h o w s k a , M . K i e ł c z e w s k a - Z a l e s k a , P o z n a ń 1953, s . 317; J . L e w i ń s k i , Z n i s z c z e n i a w o j e n  n e , i b i d e m , s . 268; M . G o t o w i e c , W o j e w ó d z t w o o l s z t y ń s k i e w l a t a c h 1945— 1965, R o c z n i k O l s z t y ń s k i , t . 6, s, 13; J . L i s i k i e w i c z , A . S o s n o w s k a , K i e r u n k i i p r z e s ł a n k i r o z w o j u p r z e m y s ł u t u r e g i o n i e , w : W o j e w ó d z t w o o l s z t y ń s k i e . M o n o g r a f i a s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n a 1945— 1969, r e d . J . L i s i k i e w i c z , W r o c ł a w 1974, s . 311; D . Ł a n i e c , W o j e w ó d z t w o o l s z t y ń s k i e w l a t a c h 1945— 1948. S t u d i a z o d b u d o w y p o z a r o l n i c z y c h d z i a ł ó w g o s p o d a r k i , O l s z t y n 1978, s. 23; R o c z n i k S t a t y -s t y c z n y W o j e w ó d z t w a O l -s z t y ń -s k i e g o 1969, -s -s . 17—23.

TA BELA 2. Z n iszczen ia m ia st w o je w ó d z tw a o lsztyń skieg o w e d łu g ró żn ych źródeł i m e to d liczenia (w %)

M i a s t a W s k a i n i k W s jr a ź n f lc

n a j n i ż s z y n a j w y ż s z y

B artoszyce 40 eo

Sępopol 76 . a

G órow o Iław eckie 20 30

K ętrzy n 90 50

L id zb ark W arm iński 36 50

D obre M iasto 00 90 M orąg 40 65 M rągowo 20 40 N idzica 70 95 O lsztyn 30 6 0 Barczew o 4 0 7 0 O stróda 60 7 0 O lsztynek 30 70 B iskupiec 5 0 60 B isztynek 2 0 75 Jeziorany 5 30 Reszel 5 30 Iław a 7 0 9 0 Szczytno 43 60 ■ N łe u s z k o d z o n y c h b y ł o 13*/« b u d y n k ó w m i e s z k a l n y c h w S ę p o p o l u , p o d o b n i e w G ó r o w i e I ł a w e c k i m . W S ę p o p o l u 85*/» b u d y n k ó w n i e n a d a w a ł o s i ę d o o d b u d o w y , p o r . R. H r y c i u k , M . P e t r a s z k o , B a r t o s z y c e . Z d z i e j ó w m i a s t a i p o w i a t u , O l s z t y n 1969, s. 321. Ź r ó d ł o : D . Ł a n i e c , o p . c i t ., s s. 37—38.

(5)

T A B E L A 3. Z n iszczen ia b u d y n k ó w oraz u rzą d ze ń k o m u n a ln y c h w m ia sta c h w%)

M ia s t a S ie ć p r z e w o d ó w B u d y n k i w o d o c i ą g ó w k a r . a l i - z a c y j n . e l e k t r y c z n y c h g a z o w y c h m i e s z k a l n e p r z e m y s ł o w e u ż y t . p u b l . B a r to s z y c e

0 0,1

‘ o 40 25 40 G ó ro w o I ła w e c k i e

0

6

0

20

K ę t r z y n 60 50 76 70 38 40 26 L i d z b a r k W a r m i ń s k i 40 46 15 — 40 50

20

D o b re M ia s to 30 36

0

80 45 60 24 M o rą g

10

0

10

50 30 40 M rą g o w o 16

10

20

30 30

22

21

N id z ic a 70 50

0

100

75

12

30 O ls z ty n

0

5

0

10

40 30 30 B a r c z e w o 40 30 30 — 40 25 15 O s t r ó d a

20

15

0

20

30

11

20

O ls z ty n e k 16 - 30

20

30 25

10

R e s z e l 30 30 30 50

20

14 B is k u p ie c 30 30

0

— 50 35 55 J e z i o r a n y

20

■ 15

20

- 15 29 15 I ł a w a 50 40

20

80 43 41 42 S z c z y tn o

20

10

20

30 47

12

21

B is z ty n e k 45 50

12

— 14 18 16 Ź r ó d ł o : J . L e w i ń s k i , o p . c it ., s . 268. n y b y ł u d z ia ł N ie m c ó w p r z e w id z ia n y c h do r e p a t r ia c j i5. Z a lu d n ie n ie w y n o siło o k o ło 2 0 % sta n u p r z e d w o je n n e g o .

Z n isz c z e n ia w o j e n n e o b ję ły w s z y s t k ie d z ie d z in y gosp o d a rk i. R o ln ic tw o z o sta ło p o z b a w io n e in w e n ta r z a ż y w e g o , p o w a ż n ie zn isz c z o n e b y ł y b u d y n k i m ie sz k a ln e i go sp o d a rcz e, m a sz y n y , n a rzęd zia , u r z ą d z e n ia m e lio r a c y jn e , p o la u p r a w n e . W 1945 r. z a s i e w y o b e jm o w a ły o k o ło 1 0 % g r u n tó w o r n y c h 6.

W p r z e m y śle p r z e c ię tn e z n isz czen ia u r z ą d zeń i p o te n c ja łu p r o d u k c y jn e g o w y n o s i ł y 70% . N a jb a r d z ie j zn isz c z o n e b y ły p rzem y sły : m e ta lo w y , w łó k ie n n i czy , d r z e w n y . N a t e r e n ie za r z ą d z a n y m p rzez Z je d n o c z e n ie E n e r g e ty c z n e O k rę g u M a z u rsk ieg o z sie d z ib ą w O lsz ty n ie zn isz c z e n ia e n e r g e ty k i, w e d łu g sta n u z c z e r w c a 1945 r., o c e n ia n o n a 9 5 % 7. N a le ż a ło od p o d sta w z o r g a n iz o w a ć sie ć p o c z to w ą i łą c z n o ść te le k o m u n ik a c y jn ą .

Z n isz c z e n ie m ia st b y ło zró ż n ic o w a n e , le c z n a o g ó ł bardzo w y s o k ie (tab; 2). D o tk n ę ło o n o b u d y n k i m ie sz k a ln e , p r z e m y sło w e , u ż y te c z n o śc i p u b lic z n e j, sie c i w o d o c ią g o w e , k a n a liz a c y jn e , e le k tr y c z n e , g a z o w e , m o s t y itp . N ie k tó r e in fo r  m a c je z t e g o z a k resu z e s ta w io n o w t a b e li 3. D o n a jb a r d z ie j z n isz c z o n y c h n a  l e ż a ły m . in.: Iła w a , N id z ic a , S ę p o p o l, O stróda, D o b r e M iasto, B a r c z e w o , B is z  ty n e k , M orąg, S z c z y tn o , B a r to sz y c e , O lszty n . L ic z n e m ie js c o w o śc i w w y n ik u zn isz c z e n ia b u d y n k ó w m ie sz k a ln y c h i z a k ła d ó w p r a cy u tr a c iły p r a w a m ie jsk ie . 5 J . j a w o r o w s k i . L u d n o ś ć w i e j s k a , w : W o j e w ó d z t w o o l s z t y ń s k i e . M o n o g r a f i a e k o n o m i c z n o - s p o ł e c z n a 1945—1969, r e d . J . L i s ik i e w i c z , W r o c ł a w 1974, s . 74. 6 R o z w ó j g o s p o d a r c z y W a r m i i i M a z u r , s . 25. 7 T . S a c e w i c z , D a n e c h a r a k t e r y s t y c z n e r o z w o j u Z a k ł a d u E n e r g e t y c z n e g o u> O l s z ty n i e V) l a t a c h 1947—1983, O l s z t y n 1984, m a s z y n o p i s , s. 1

(6)

G o s p o d a r k a w o j e w ó d z t w a o ls z ty ń s k ie g o 383

W ięk sz o ść m a g a z y n ó w b y ła c e lo w o p a lo n a p r z e z w y c o f u ją c y c h się N ie m  c ó w . O k o ło 80°/o m a g a z y n ó w s p ło n ę ło wraiz z t o w a r a m i 8.

O d b u d o w ę g o sp o d a r k i z a sa d n icz o u tr u d n ia ły w y s o k ie z n isz c z e n ia b u d y n  k ó w s t a c y j n y c h i t o r ó w g łó w n y c h . W la ta c h 1945— 1946 lic z n e m ia sta p o w ia  t o w e nie m ia ły ż a d n y c h p o łą czeń k o le jo w y c h .

U R B A N IZ A C J A

W w y n i k u z n isz c z e ń w o j e n n y c h p r a w a m ie js k ie u tr a c iły m ie jsco w o śc i: B a r c ia n y , D ą b r ó w n o , W ie lb a rk , P a sy m , S ęp o p o l. P r z e d w o jn ą lic z y ł y o n e łą c z n ie 14,7 ty s . m ie sz k a ń c ó w . W 1962 r. p r a w a m ie js k ie n a d a n o K orszo m , a w 1973 r. p o n o w n ie p r a w a m ie js k ie u z y s k a ł S ę p o p o l (tab. 4). T A B E L A 4. Z a lu d n ie n ie m ia s t w latach 1939— 1983 (w ty s . osób) M i a s t a Bok nadania praw m iejskich 1939 1957 1953 O ls z ty n 1348 46,5 62,0 144,4 O s t r ó d a 1329 17,8 16,3 30,2 K ę t r z y n 1357 17,2 15,0 27,3 S z c z y tn o 161« 13,5 11,5 24,2 B a r to s z y c e 1322 11,3 10,4

21,6

I ł a w a 1305

12,8

9,8 26,1 L i d z b a r k W a r m iń s k i 1308

10,6

10,2

15,4 M r ą g o w o 1407 9,2

10,0

18,8 M o rą g 1302 7,2 7,6 13,1 N id z ic a 1381 9,2 6,5 12,9 B is k u p i e c 1395 7,7 6,3 9,7 D o b r e M ia s to 1329 5,9 4,8

10,2

L u b a w a 1260

6,1

4,8

8,1

B a r c z e w o 1325 5,8 4,7 7,1 R e s z e l 1337 5,0 3,6 5,4 O ls z ty n e k 1359 4,2 3,6 5,9 K o rs z e 1962= 2,5 3,4 5,0 J e z i o r a n y 1338 3,0 2,9 3,0 G ó ro w o I ła w e c k i e 1336 3,1

2,6

3,9 S ę p o p o l 1973b 3,4 1,7 2,3 B is z ty n e k 1385 3,2

1,8

2,3 R a z e m X 205,2 199,5 396,9 * P r a w a o s ie d l a w 1954 r . b P o r a z p i e r w s z y w 1297 r . , u t r a t a w 1945 г ., p r a w a o s ie d l a w 1959 r . , p o n o w n i e p r a w a m i a s t a w 1973 r . Ź r ó d ł o : L u d n o ś ć i z a s o b y m i e s z k a n i o w e w l a t a c h 1946—1947 w e d ł u g p o d z i a ł u a d m i n i s t r a c y j n e g o k r a j u z 1 c z e r w c a 1975 r . , G U S , s s . 199—201; S . G w i a ź d z i ń s k i , M i a s t a i o s ie d l a . R o c z n i k O l s z t y ń s k i , t . 6, s s . 108—109; P r o g r a m r o z w o j u g o s p o d a r c z e g o w o j e w ó d z t w a o l s z t y ń s k ie g o n a l a t a 1959—1960 i 1961—1965, O l s z t y n 1958, W K P P O l s z ty n , m a s z y n o p i s p o w i e l o n y , s . 89. R o c z n i k S t a t y s t y c z n y W o j e w ó d z t w a O l s z t y ń s k i e g o 1984, s. 44. 8 Z . J a n u s z k o , H a n d e l i s p ó łd z i e lc z o ś ć , w ; W a r m i a % M a z u r y , r e d . S . Z a j c h o w s k a , M . K i e ł - C Z C W Ska-Z aleska, P o z n a ń , 1953, s . 327.

(7)

O góln a liczba lu d n o ści m ie js k ie j w w o j e w ó d z t w ie o lsz ty ń sk im w 1946 r. (w g ra n ic a c h z 1 V I 1975) — w y n o s iła 81,0 ty s. osób (tab. 5). B y ło to d w u - i p ó łk r o tn ie m n ie j n iż pnzed w o jn ą . R ozp o czą ł się n ie p r z e r w a n y , s z y b k i p r o  ces u r b a n iza cji w o j e w ó d z t w a P r z e d w o je n n ą liczb ę lu d n o śc i o sią g n ię to w 1958 r. W e d łu g W o je w ó d z k ie g o U rzę d u S ta ty s ty c z n e g o (dalej W U S ) w O lsz ty  n ie w 1984 r. b y ła ona p ię c io k r o tn ie w y ż s z a n iż w r. 1946, a ty m sa m y m d w u k r o tn ie p r z e k ro cz y ła p o z io m p r z e d w o je n n y . D o n a js z y b c ie j r o z w ija ją c y c h się n a leżały: O lszty n , Iła w a , O stróda, B a r to szy ce, K ę tr z y n , S z c zy tn o , M r ą g o  w o , K orsze, L id zb a rk W arm iń sk i.

Z a g o s p o d a r o w y w a n ie m ia st b y ło n ie z w y k le tru dn e. W y m a g a ło u r u c h o  m ie n ia , rem o n to w a n ia , o d b u d o w y i b u d o w y p o d sta w o w y c h p la c ó w e k życia m ie jsk ie g o . P o c z ą te k p la n u s z e śc io le tn ie g o za k o ń c z y ł fa zę in te n s y w n e g o o sa d  n ictw a . D o teg o czasu przy ro st lu d n o ści m ia st b y ł w y n ik ie m w ie lk ic h p roce-T A B E L A 5. L u d n o ść m ie js k a tu w o je w ó d z tw ie o lsz ty ń s k im w latach 1946— 1983 W y s z c z e g ó l n i e n i a 1946 1950 I960 1970 1980 1983 I M iasta razem 81018 141969 219428 280473 371337 890895 Olsztyn 29816 45815 09688 94510 133314 144438 Barczewo 1199 2588 4362 4969 6661 7108 Bartoszyce 3449 8293 1'727 15678 20684 21574 Biskupiec 2105 3218 6745 7397 9476 9735 Bisztynek 987 1090 1703 2121 2310 2316 Dobre Miasto 968 3907 5481 6703 9126 10160

Górowo Iław eckie 939 1987 2751 3386 3733 3941

Iław a 2220 6289 12029 16498 23480 26121 Jeziorany 1114 1500 2640 2939 3080 3031 K ętrzyn 4844 10200 16243 19322 26232 27263 Korsze 1987 2687 3868 4317 4794 496' Lidzbark W arm. 4201 7008 11079 13003 14880 15413 Lubaw a 4879 4112 5145 6261 7039 8145 Morąg ₂₂₀₀ ₄₉₂₆ 8303 9094 12083 13058 M rągowo 3264 7694 10437 13064 17147 18819 Nidzica 2852 4435 6974 9673 12021 12866 Olsztynek ₁₃₆₅ ₃₁₅₅ ₃₉₄₁ ₄₇₀₂ ₅₂₈₇ ₅₈₈₀ Ostróda 0789 12521 17738 21355 28450 30166 Reszel ₉₃₈ ₂₁₀₁ 4231 5268 6441 5367 Sępopol ₁₁₄₉ ₁₅₉₂ ₁₉₃₉ ₂₃₁₃ ₂₃₁₀ ₂₃₂₂ Szczytno ₄₀₁₈ ₉₁₀₅ ₁₃₄₀₆ ₁₇₃₈₀ ₂₃₁₉₅ ₂₄₂₃₂ II Wieś razem 208918 295213 338700 347295 310073 310346 Ogółem 287930 437182 650128 627708 681410 707241

2 г ó d t o : L u d n o ś ć i z a s o b y m ie sz k a n io w e w la ta c h 1946—1974 w e d łu g p o d z ia łu a d m in i s t r a c y jn e g o k r a ju z 1 c z e rw c a 1975 r ., G U S , W a r s z a w a 1976, s . 199—201; R o c z n i k S t a t y s t y c z n y W o j e w ó d z t w a O l s z t y ń s k i e g o 1981, s. 26; R o c z n i k S t a t y s t y c z n y W o j e w ó d z t w a O l s z ty ń s lc ie g b 1984, W U S , O l s z t y n 1985, s. 44. 9 P r z e b i e g t e g o p r o c e s u d o p o ł o w y l a t s z e ś ć d z i e s i ą t y c h p r e z e n t u j ą m . i n . : S. G w i a ż d z i ń - s k i, M ia s t a i o s i e d l a , R o c z n i k O l s z t y ń s k i , 1966, t . 6, s s . 101—113; C z. B r o w i ń s k i , G o s p o d a r k a k o m u n a l n a i m i e s z k a n i o w a , i b i d e m , ss. 255—268.

(8)

s ó w m ig r a c y jn y c h spoza w o je w ó d z tw a . N a r o d o w y S p is P o w s z e c h n y z 1950 r. u ją ł lu d n o ść w o je w ó d z tw a o lsz ty ń sk ie g o w e d łu g m ie jsc a z a m ie sz k a n ia w s ie r  p n iu 1939 r. 10. Z d a n y c h sp isu w y n ik a , że m ie sz k a ń c y p o ch o d zili m. in.:

— 2 0 ,3% z w o j. w a r sz a w sk ie g o ; — 7 ,7% „ b ia ło sto ck ieg o ; — 7,1% „ lu b elsk ie g o ; — 5 ,9% „ r z e sz o w sk ie g o ;

— 20,1% spoza o b e c n y c h g r a n ic P o lsk i.

P o w o je n n i m ie sz k a ń c y W a rm ii i M azur poch od zą ze w s z y s t k ic h w o j e w ó d z t w P o lsk i. P o 1950 r. p r z y r o st lu d n o śc i m ia st w y n ik a ł z w y s o k ie g o p r zy ro stu -na t u r a ln e g o oraz m ig r a c ji n a p ły w o w e j ze w si.

C z y n n ik ie m m ia sto tw ó r c z y m je st ro z w ó j p o za r o ln ic z y c h d z ia łó w g o sp o d a r  k i n a ro d o w ej. O b liczen ia W U S w O lsz ty n ie w y k a z u ją , ż e w p o sz c z e g ó ln y c h la ta c h lu d n o ść u tr z y m u ją c a się ze ź r ó d eł p o za r o ln ic z y c h w y n o siła , w o d se tk u o g ó łu lu d ności: 1950 — 45,7; 1960 — 54,1; 1970 — 61,0; 1980 — 68,3. B iorąc p od u w a g ę p o w ia ty , k tó r e w 1950 r. s t a n o w iły za sa d n icz ą część w o j e w ó d z t w a o ls z ty ń s k ie g o (w o b e c n y c h gran icach ), d z ia ło w ą str u k tu r ę za tr u d n ie n ia z e s ta  w io n o w t a b e li 6. P r z e d s ta w io n e d a n e ilu str u ją 'zarazem p o zio m i stru k tu r ę g o sp o d a r k i w o j e w ó d z t w a n a p r z e ło m ie t r z y le tn ie g o p la n u o d b u d o w y g o sp o  darczej i p la n u sz e śc io le tn ie g o . Z d e c y d o w a n ie d o m in u ją c y m d z ia łe m g o sp o  darki b y ło r o ln ictw o . K o le jn e m ie js c e z a jm o w a ł p r z e m y sł w r a z z u słu g a m i o ch a r a k te r z e p r z e m y sło w y m , częścią rzem io sła . O brót to w a r o w y i ż y w ie n ie zb io r o w e b y ły trzecim z k o le i źró d łem u tr z y m a n ia lu d ności. Z b liż o n y u d zia ł m ia ły k o m u n ik a c ja i łączn ość. S to s u n k o w o n is k ie b y ło z a tr u d n ie n ie w g o sp o  d a rce k o m u n a ln e j, o św ia c ie , o ch ro n ie zd ro w ia .

Z m ia n a str u k tu r y g o sp od arozej w o j e w ó d z t w a b y ła w y n ik ie m sz y b k ie g o ro zw o ju g o sp o d a r k i u sp o łe c z n io n e j (tab. 7). W ty m se k to r z e za tr u d n ie n ie w la ta c h 1950— 1982 w z r o sło z 97 do 236 ty s. osób, (2,4X). N a jsz y b c ie j r o z w iia ło się z a tr u d n ie n ie w o c h r o n ie zd ro w ia i o p ie c e sp o łe c z n e j (5,5X ); o św ia c ie i w y  chowaniu <3,8X). Niem al o połowę (do poziomu 53%) zmniejszyła się liczba lu d n o śc i z a w o d o w o c z y n n e j w r o ln ic tw ie in d y w id u a ln y m . O g ó ln y przy ro st z a  so b ó w w g o sp o d a rce n a r o d o w e j w y n o s i 44,8% . D la te g o g łó w n y m c z y n n ik ie m sp o łe c z n o -g o sp o d a r c z e g o ro zw o ju w o j e w ó d z t w a b y ły z m ia n y stru k tu r a ln e p r z y c z y n ia ją c e się do w z r o s tu sp o łe c z n e j w y d a j n o ś c i p r a cy “ .

T r w a łą c h ło n n o ść osad n iczą m ia st i w s i w y z n a c z a ją w a r u n k i m ie sz k a n io  w e oraz m o ż liw o śc i u z y sk a n ia źród eł u tr zy m a n ia . R e a liz a c ja z a s a d y p e łn e g o z a tr u d n ie n ia przyczyni-a się m. in. do teg o , że p o d sta w o w y m w y z n a c z n ik ie m p r zy ro stu lu d n o śc i w jed n o stk a c h o sa d n ic z y c h s t a ły się z a s o b y m ie sz k a n io w e . S y tu a c ję w w o j e w ó d z t w ie o lsz ty ń sk im n a t le p r z e c ię tn y c h w s k a ź n ik ó w k r a jo  w y c h , m ie r z o n y c h liczb ą osób na je d n ą izb ę I2, ilu stru ją w sk a ź n ik i:

10 O b l i c z e n i a w ł a s n e n a p o d s t a w i e R o c z n i k a S t a t y s t y c z n e g o 1959, G U S , W a r s z a w a 19, ss. 42—43. 11 H. D ą b r o w s k i , R. H r y c i u k , P r z e m i a n y s t r u k t u r a l n e го r e g i o n i e o l s z t y ń s k i m , w : W p ł y w p r z e m i a n w s t r u k t u r z e g a ł ę z i o w e j i p r z e s t r z e n n e j n a w z r o s t g o s p o d a r c z y . M a t e r i a ł y n a k o n  f e r e n c j ę n a u k o w ą , cz. 3, Ł ó d ź 1974, ss. 317—327. 12 L u d n o ś ć i z a s o b y m i e s z k a n i o w e w l a t a c h 1946— 1974 w e d ł u g p o d z i a ł u a d m i n i s t r a c y j  n e g o k r a j u z 1 c z e r w c a 1975 r ., G U S , W a r s z a w a 1976, s. 199; R o c z n i k S t a t y s t y c z n y 1981, G U S , W a r s z a w a 1977, s s. 485—486.

(9)

TABELA

6

. Ludność w powiatach województwa olsztyńskiego po 1950 r. według działów gospodarki i usług

0

Ludn oś ć czyn na z a w o d o w o w w y b r a n y c h działach g o s p o d a r k i i u s ł u g

Lu d n o ść Lu d n o ść . . o c h r o n a Powiaty Lu d n o ść c ry n n a ^ k o m u n i- ob rót g o s p o d . o św ia ta z d r o w l a

ogółem 2 a w o d o w o ^ sI b u d o w n . r o ln i c tw o leśn . kacja 1 t o w a ro - k o m u n a ł - k u ltu r a ^ Q łączność wy na 1 n a u k a s p o ł e c z n a B artoszyce 19440 9 59 944 231 6128 41 214 442 50 289 105 Górowo Ił. 13733 7355 96 58 6189 37 98 166 14 99 32 Kętrzyn 37532 18335 1682 623 12105 73 1082 943 Jä 451 259 Iława 42544 19806 1630 300 13651 242 1176 860 "бЗ 325 389 L idzbark W arm . 36871 18650 1149 378 13990 157 410 811 62 387 161 Morąg 39874 19794 1179 237 15078 309 509 766 60 450 163 M rągowo 35346 17779 1756 600 11443 528 507 701 *33 409 255 Nidzica 22093 10672 748 223 7589 260 276 376 18 214 83 M. Olsztyn 41375 20906 2716 2140 406 212 3479 3930 306 1157 896 Pow. Olsztyn 36680 19784 1357 1170 12947 465 892 1090 81 477

155

Ostróda 49893 23700 2922 589 14972 412 1186 1172 119 580 281 B iskupiec 31567

15593

1103 317 11229 134 496 718 33 311 159 Szczytno 42879 21071 2231 489 14221 586 633 957 76 464 149 Razem 449726b 222504 19512 7255 139948 3455 10957 12932 958 5613 3097

a Z uw zględnie niem podziału a d m i n i s t r a c y j n e g o po 1 VI 1975 r. W zestaw ien iu u w z g lę d n io n o m. in. dane d o ty czące Susza i ok olic, a n i e u w z g lę d n io n o Lu bawy i o k o l ic .

b

W obe cny ch gran ic a ch a d m i n i s t r a c y j n y c h w o j e w ó d z t w a o lsz ty ń sk ie g o w 1950 r. z a m i e s z k i w a ł o 437,2 tys. o s ó b .

Ź r ó d ł o : N a r o d o w y Spis P ow sz ech ny (dalej NSP) z 3gr udnia 1950 r. S t r u k t u r a za wo d o wa i d e m o g r a fi c z n a lu d n o ś c i. I n d y w i d u a l n e g o sp od a rs tw a ro ln e . W o je w ó d z t w o o ls z t y ń s k ie , GU S, W a rsz a w a 1954, ss. 67—73; oblic zenia w ł a s n e .

(10)

T A B E L A 7. Z a tru d n ie n ie w gospodarce n a ro d o w e j w o je w ó d z tw a o lsztyń sk ie g o w la  ta ch 1959—1982а w tys. osób W y s z c z e g ó l n i e n i e 1950 1962 W s k a ź n i k 1982 A/ i ? ^ w % I G o s p o d a r k a u s p o łe c z n io n a 96,8 235,6 243,4 w ty m : s f e r a p r o d , m a t e r i a l n e j 73,3 184,0 251,0 s f e r a p o z a p r o d u k c j ą m a t e r i a l n ą 23,5 51,6 219,6 w ty m : O ś w ia ta i w y c h .b 5,4

20,6

381,5 O c h r o n a z d r o w ia i o p ie k a sp o łe c z n a 2,7 14,8 548,1 I I R o ln ic tw o in d y w i d u a l n e

112,6

60,0 53,3 I I I G o s p o d a r k a n ie u s p o ł e c z n io n a p o z a r o l n i c t w e m 6,5 16,9^ 260,0 I V G o s p o d a r k a n a r o d o w a o g ó łe m d (1+ 1 1 + 1 1 1 ) 215,9 312,5 144,8 8 W g r a n i c a c h p o 1 V I 1975 r. b W 1950 r . w r a z z n a u k ą i- k u l t u r ą . c Ł ą c z n i e z w y k o n u j ą c y m i p r a c ę n a k ł a d c z ą , a g e n c j ę i p r o w i z j ę — 6,1 t y s . o s ó b . d W 1950 r . u d z i a ł g o s p o d a r k i u s p o ł e c z n i o n e j w z a t r u d n i e n i u o g ó ł e m w p o s z c z e g ó l n y c h d z i a ł a c h w y n o s i ł : p r z e m y s ł — 88,2®/# (16,7 t y s . o s ó b ), b u d o w n i c t w o 95,9*/» (6,7 t y s . o s ó b ), r o l n i c t w o 17,9% (23,2 t y s . o s ó b ), l e ś n i c t w o 100,0°/* (3,4 t y s . o s ó b ), k o m u n i k a c j a i ł ą c z n o ś ć 99,1% (10,5 t y s . o s ó b ), o b r ó t t o w a r o w y i ż y w i e n i e z b i o r o w e 97,6% (12,2 t y s . o s ó b ), g o s p o d a r k a • k o m u n a l n a 68,8% (0,6 t y s . o s ó b ), o ś w i a t a i w y c h o w a n i e 99,3% (5,4 t y s . o s ó b ), o c h r o n a z d r o w i a i o p i e k a s p o ł e c z n a 90,1% (2,7 t y s . o s ó b ), w p o z o s t a ł y c h d z i a ł a c h ś r e d n i o 83,6% (15,4 t y s . o s ó b ). Ź r ó d ł o : O b l i c z e n i a w ł a s n e n a p o d s t a w i e : N S P z 3 g r u d n i a 1950 r ., ss. 16—93; W o j e  w ó d z k i p l a n s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z y n a l a t a 1983— 1985, O l s z t y n 1983, s. 5. L ata P o lsk a O lsz ty ń sk ie 1950 1,75 1,39 1960 1,66 1,54 1970 1,37 1,39 1974 1,24 1,24 1980 1,11 1,11

Z p o w y ż s z y c h d a n y c h w y n ik a , że do p r z eło m u la t sz e ść d z ie s ią ty c h i s i e  d e m d z ie sią ty c h sy tu a c ja m ie sz k a n io w a w w o j e w ó d z t w ie o lsz ty ń sk im b y ła s t o  su n k o w o lep sz a n iż śr ed nio w kraju. P o d k o n ie c la t sz e ść d z ie s ią ty c h zaczęła się on a r e la t y w n ie zm ie n ia ć na n ie k o r z y ść m ie sz k a ń c ó w W a r m ii i M azur. T rzeb a b y ło z w ię k s z y ć r o zm ia ry b u d o w n ic tw a m ie sz k a n io w e g o z n a c z n ie p o  w y ż e j o sią g n ię te g o p oziom u. T a k ie zadamie zostało p o d ję te i b y ło e f e k t y w n ie r e a liz o w a n e (tab. 8).

S z c z e g ó ln ie i n te n s y w n ie r o z w ija ło się b u d o w n ic tw o m ie sz k a n io w e w p o  ło w ie ła t sie d e m d z ie s ią ty c h . W r. 1976 od d a n o do u ż y tk u w e w s z y s t k ic h f o r  m a c h b u d o w n ic tw a n a jw ię k s z ą roczną liczb ę izb m ie sz k a ln y c h — 21,8 tys., w ty m 18,2 ty s. w ra m a ch g o sp o d a r k i u sp o łe c z n io n e j. N a s tę p o w a ła s y s t e m a  ty c z n a p o p r a w a sy tu a c ji m ie sz k a n io w e j lu d ności. N a w e t n a p o czą tk u lat o sie m d z ie sią ty c h , m im o k r y z y s u gosp o d a rcz eg o , liazba o d d a w a n y c h do u ż y tk u izb m ie sz k a ln y c h o k o ło d w u k r o tn ie p rzek ra cz a ła p r zy ro st n a tu r a ln y lu d ności.

Ilo ść i jakość z a s o b ó w m ie sz k a n io w y c h w p o sz c z e g ó ln y c h m ie js c o w o śc ia c h je st zró żn ico w a n a (tab. 9). W y n ik a z r ó ż n eg o te m p a ro z w o ju n o w e g o b u d o w  n ic tw a m ie sz k a n io w e g o , z r ó ż n ico w a n ia d y n a m ik i p r zy ro stu n a tu r a ln e g o lu d  n ości oraz p r o c e só w m ig r a c y jn y c h .

(11)

TABELA 8. Izby m ieszkalne oddane do u ż y tk u w latach 1955— 1954 (tys. izb)

L a t a O g ó ł e m w t y m ; G o s p o d a r k a e s p o l e c z n l o n * m i a s t a | wieś r a z e m m i a s t a wieś 1 9 ББ 8,0 . . I960 7,0 5,3 2.6 6,3 4,2 1,1 1966 9,7 7,6 2,1 8,2 7,1 1,1 1966 9,6 6,9 2,6 7.4 8.2 1.2 1967 11,6 8,2 3,4 9,4 7,3 2,1 1968 13,4 8,8 4,6 10,9 7,8 3,1 1969 14,9 9,8 6,1 11,7 8,5 3.2 1970 13,8 8,7 6,1 10,6 7,1 3,6 1970« 9,8 • . 7,9 . 1971 9,8 7,9 2,0 8,1 6,7 1,4 1972 10,7 8,7 2,0 8,7 7,4 1,3 1973 13,8 10,7 3,1 11,2 8,9 2,2 1974 18,0 14,7 3,3 16,2 12,7 2,6 1976 20,5 16,8 3,7 16,8 14,2 2,6 1976 21,8 17,6 4,3 18,2 16,0 3,2 1977 20,2 17,2 3,0 16,6 13,4 2,1 1978 19,5 16,9 2,7 16,8 13,8 2,0 1979 19,9 15,8 4,1 16,7 12,6 3,0 1980 17,2 13,5 3,6 13,7 11,2 2,5 1981 16,7 13,6 3,2 13,9 11.8 2,3 1982 16,6 12,2 3.4 12,1 10,0 2,1 1983 17,1 12,4 4,7 13,3 10,1 3,2 1984 16,9 12,6 3.4 12,6 10,3 2,1 * D a n e z a l a t a 1970—1984 d o t y c z ą w o j e w ó d z t w a o l s z t y ń s k i e g o w e d ł u g p o d z i a ł u a d m i n i s t r a c y j n e g o z 1 V I 1975 r . 2 r ó d ł o : R o c z n i k S t a t y s t y c z n y 1970, s. 66; R o c z n i k S t a t y s t y c z n y W o j e w ó d z t w a O l s z t y ń s k i e g o 1971, s. 316; 1977, s s . 30—31, 229; 1981, s . 251; 1984, s . 305; n i e p u b l i k o w a n e d a n e W U S w O l s z ty n i e .

TABELA 9. Przeciętna liczba osób na izbę w latach 1950— 1983

W y sz c z e g ó ln ie n ie 1850 1960 1970 1980 1989 I m i a s t a o g ó ł e m 1,38 1,66 1,40 1,07 1,03 w t y m : O l s z t y n 1,62 1,55 1,37 1,02 0,99 B a r c z e w o 1,27 1,68 1,53 1,16 1.12 B a r t o s z y c e 1,17 1,56 1,41 1,05 0,97 B i s k u p i e c 1,25 1,43 1,32 1,07 1,05 B i s z t y n e k _1,11 1,24 1,28 1,18 1,18 D o b r e M i a s t o 1,31 1,74 1,52 1.16 1,06 G ó r o w o IŁ 1,25 1,54 1,47 1,01 1,01 I ł a w a 1,49 1,64 1,43 1,09 1,05 J e z i o r a n y 1,13 1,47 1,45 1,19 1,14 K ę t r z y n 1,27 1,53 1,43 1,06 1,01 K o r s z e 1,22 1,66 1,10 1,09 _1.10

(12)

G o s p o d a r k a w o j e w ó d z t w a o ls z ty ń s k ie g o _______________ 389 L i d z b a r k W a r m . 1,23 1,48 1,36

1,10

1,02

L u b a w a

1,66

1,62 1,41 1,15

1,11

M o rą g 1,35 1,65 1,46 1,16 1,13 M r ą g o w o

1,21

1,43 1,34

1,10

1,06 N id z ic a 1,78 1,74 1,52 1,18

1,10

O ls z ty n e k 1,38

1

,

6

? 1,64

1,11

1,03 O s t r ó d a 1,33

1,66

1,40 1,09 1,04 R e s z e l 1,04 1,49 1,48

1,20

1,13 S ę p o p o l 1,44 1,60 1,40

1,21

1,11

S z c z y tn o 1,46 1,61 1,39

1,11

1,06 I I w ie ś o g ó łe m 1,40 1,52 1,38 1,16

1,12

I I I w o je w ó d z tw o tf-j-П ) 1,39 1,54 1,39

1,11

1,07 Ź r ó d ł o : L u d n o ś ć i z a s o b y m i e s z k a n i o w e , ss. 199—201; R o c z n i k S t a t y s t y c z n y W o je w ó d z -t w a O l s z -ty ń s k i e g o 1981, s. 83; 1984, s. 112.

M ie szk a n ia w w o j e w ó d z t w ie olsiztyńskim są sto s u n k o w o d o b rze w y p o s a  żo n e w in sta la c je e le k tr y c z n e , w o d o c ią g o w e , k a n a liz a c y jn e , g a z o w e , c e n tr a l n e g o o g r z e w a n ia . N ie w s z y s t k ie p o tr z e b y z o s ta ły za sp o k o jo n e. D la te g o tr w a in te n s y w n a r o zb u d o w a , m o d e r n iz a c ja i b u d o w a o c z y s z c z a ln i śc ie k ó w , g a z y f i k a c j i p r z e w o d o w e j, ź r ó d eł i sie c i c ie p ło w n ic z y c h itd.

W la ta c h 1950— 1983 liczb a z a m ie sz k a n y c h m iesizkań z w ię k s z y ła się z 95 468 do 184 369, a izb m ie sz k a ln y c h o d p o w ie d n io z 304 366 do 637 360. Do p o d a n y c h liczb n a le ż y dodać u z y sk a n e w 1984 r. n ie sp e łn a 4,4 tys. m ieszk a ń . O znacza to, że m im o u b y tk ó w sta rej su b sta n c ji m ie sz k a n io w e j, o b e c n e za so b y m ie s z k a n io w e są p o n a d d w u k r o tn ie w ię k s z e n iż w 1950 r.

RO LN IC TW O

O d b u d o w ę g o sp o d a r k i ro ln e j z a p o c z ą tk o w a ła d w u d z ie sto o śm io o so b o w a ek ip a, p r z y b y ła do O lszty n a 10 m arca 1945 r . ls. J e d n y m z p ie r w s z y c h za d a ń te j e k ip y b y ło p o w o ła n ie w o je w ó d z k ie g o oraz p o w ia to w y c h u r z ę d ó w z ie m  sk ic h . U r z ę d y z ie m sk ie p r z y s tą p iły do o r g a n iz o w a n ia p ro d u k c ji roln ej. Z a d a  n ie to b y ło b a r d z o tru dn e, p o n ie w a ż , poza z iem ią , b ra k o w a ło w s z y s t k ic h p o  z o s ta ły c h c z y n n ik ó w p r o d u k cji rolnej: lu d zi, in w e n ta r z a ż y w e g o , a w n ie k tó  ry c h p o w ia ta c h s tr a ty zagród w ie j s k ic h p r z e k r a c z a ły 50°/o.

P o lity k a r o ln iczeg o z a g o sp o d a r o w a n ia w o je w ó d z tw a o lsz ty ń sk ie g o u r z e  c z y w is tn ia n a w p r a k ty c e p rzy n o siła r óżn orod n e r e z u lta ty (tab. 10). P r z e d e w s z y s t k im r o z w ija ło się o sa d n ic tw o roln icze, p ro w a d z ą c e p r z y p r z y ję ty c h z a  ło ż e n ia c h b u d o w y u str o ju ro ln e g o do za sa d n ic z y c h zm ia n str u k tu r y a grarn ej (tab. 11). P r z e m ia n y str u k tu r a ln e c h a r a k te r y z o w a ł bardzo d u ż y przy ro st l ic z  b y i o g ó ln e g o a reału g o sp o d a r stw śred nich, k o sz te m g o sp o d a r stw d u ż y c h (w p rzed z ia le 20— 100 i w ię c e j ha).

13 B . W ila m o w s K i, R o l n i c t w o , R o c z n i k O l s z ty ń s k i , 1966, t. 6, ss. 128—131; o p r z e o b r a ż e n i a c h w p o w o j e n n y m r o l n i c t w i e w o j . o l s z t y ń s k i e g o p i s z ą w s z c z e g ó l n o ś c i J a n u s z J a w o r o w s k i , J e r z y D u d o , W i k t o r P r a n d o t a , Z b i g n i e w W r z e ś n io w s k i, w : W o j e w ó d z t w o o l s z t y ń s k i e . M o n o  g r a f i a 1945—1969, ss. 71—254.

(13)

T A B E L A 10. W ybrane dane charakteryzujące postęp w rolniczym zagospodarowa niu w ojew ództw a olsztyńskiego w pierwszych latach powojennych

W y sz c z e g ó ln ie n ie L a t a 1 2 L u d n o ś ć w i e j s k a n a 100 h a u ż y t k ó w r o l n y c h n a t e r e n a c h w o j o ls z ty ń -s k ie g o n a l e ż ą c y c h d o b . P r u -s W -s c h o d n ic h : 50,3 1939 22,6 1946 33,3 I9 6 0 L u d n o ś ć r o ln i c z a — j a k w y ż e j: 32,5 1939 18,4 1946 28,5 1950 ■— ż y to — 16,1, j ę c z m i e ń — 18,5, z i e m n i a k i — 145,7 — p lo n ł ą c z n y w j e d n o s t k a c h z b o ż o w y c h — 87,8 — ż y to — 16,4, ję c z m ie ń — 18,0, z i e m n i a k i — 166,7 — p lo n łą c z n y w j e d n o s t k a c h z b o ż o w y c h — 93,3 1932— 1936 1963— 1965 U d z ia ł g o s p o d a r s t w p a ń s t w o w y c h p o d le g ły c h M i n i s t e r s t w u R o ln ic tw a w o g ó ln e j p o w ie r z c h n i u ż y t k ó w r o ln y c h :

21

,

1

% 1949 25,8% 1955 26,5% 1967 24,8% 1960 29,4% 1965 O d b u d o w a z a g r ó d w i e j s k i c h p r z y p o m o c y p a ń s t w a : —■ lic z b a o d b u d o w a n y c h z a g r ó d 623 1946 8414 1947 7015 1948

2210

1949 R a z e m 18262 (z n is z c z o n e o b lic z a n o n a 17296) 1 9 4 5 -1 9 4 9 U d z ia ł g o s p o d a r s tw p a ń s t w o w y c h w c a ło ś c i u ż y tk ó w r o l n y c h (a) o ra z o d ło g i i u g o ry w g r u n t a c h o r n y c h (b) w % : a — 22,9 b - - 88,5 1946 18,0 65,1 1947 16,7 28,1 1949 °0,1

20,2

1950 26,6 13,7 1955 G o s p o d a r s tw a c h ło p s k ie p r z e j ę t e p rz e z s k a r b p a ń s t w a : 6608 1 9 5 0 -1 9 5 6 P o w ie r z c h n ia u ż y tk ó w r o l n y c h w p a ń s t w o w y c h g o s p o d a r s tw a c h ro l n y c h p o d le g ły c h W Z P G R 237,7 ty s . h a I960

(14)

Gospodarka województwa olsztyńskiego

3 91

T a b e la 10. c.d. R o z w ó j z o r g a n i z o w a n e g o o s a d n i c t w a w i e j s k i e g o : — p r z y b y ł o 83 834 o s o b y , p r z y d z . 17 540 g o s p o d a r s t w , 1946 n a d z i e l o n o 260 80 9 h a , p r z y p a d a 14,8 h a n a r o d z i n ę 1946 — p r z y b y ł o 8 2 729 o s ó b , p r z y d z i e l o n o 15 31 4 g o s p o d a r s t w , 1947 n a d z i e l o n o 177 90 8 h a , p r z y p a d a n a r o d z i n ę 11,7 h a 1947 R o z w ó j o s a d n i c t w a g r u p o w e g o ( g r u p y i s p ó ł d z i e l n i e r o l n i c z o - p a r c e - l a c y j n e ) : 1 9 4 6 — 1948 — o s i e d l o n o m a j ą t k ó w 646; p o w . u ż y t . r o l n y c h w / w m a j ą t k ó w 117,0 t y s . h a ; o s i e d l o n o 6456 r o d z i n , 25 653 o s o b y ; — p r z y p a d ł o n a r o d z i n ę : 18,1 h a u ż y t k ó w r o l n y c h , 1,95 s z t , d u ż y c h i n w e n t a r z a ż y w e g o P o w i e r z c h n i a z a s i e w ó w w g o s p o d a r c e c a ł k o w i t e j : t y s . h a — 251,8 °/o g r u n t ó w o r n y c h — 29,6 1947 615,5 71,9 1949 820,8 81,7 1985 885,8 88,7 i9 6 0 859,6 98,9 1965 I n w e n t a r z ż y w y w g o s p o d a r c e c a ł k o w i t e j w s z t u k a c h f i z y c z n y c h n a

100

h a u ż y t k ó w r o l n y c h : b y d ł o — 50,0 t r z o d a c h l e w n a — 70,6 o w c e — 9,7 k o n i e — 18,5 1938 3,3

2,8

1,2

2,4 1946 19,2 19,1 8,4 9,3 1949 29,0 40,0 19,5

10,1

1955 w t y m : g o s p o d . i n d y w i d . 26,6 37,2 19,5

10,8

1955 „ p a ń s t w . 23,6 25,6 7,8 4,7 1955 Z г 6 d ł o : B . W i l a m o w s k i , R o l n i c t w o P o l s k i p ó ł n o c n o - w s c h o d n i e j , W a r s z a w a 1969, s s . 54, 56, 64, 67, 68, 70, 126, 127, 167, 195, 200, 202. T A B E L A 11. Z m i a n y s t r u k t u r y a g ra r n e j го w o j e w ó d z t w ie o l s z t y ń s k im Grupa g o s p o d a r s t w % o g ó l n e j liczby g o s p o d a r s t w % o g ó l n e g o a r e a ł u g o s p o d a r s t w 1939 1950 1958 1960 1939 1950 1958 1960 D o 2 h a 16,2 13,9 21,8 22,4 0,9 1,0 1,6 _1*7 2 - 5 h a 15,5 9,4 11,8 12,6 3,0 2,6 3,6 3,5 6- 2 0 h a 43,9 72,0 63,0 58,9 24,0 64,6 58,6 55,7 20-50 h a 16,2 3,5 2 ,5 3,1 23,1 11,5 8 ,9 7,2 50— 100 h a 6,7 0,4 0 ,3 0,3 17,7 P o n a d 100 h i 2,5

0,8

0,9 0,7 31,3 20,1 27,4 31,9 Ź r ó d ł o : B . W il a m o w s k i, R o l n i c t w o , R o c z n i k O l s z ty ń s k i , 1966, t. 6, s. 131.

(15)

D o 1948 г . p r z e w a ż a ła k o n c e p c ja p a r c e la c ji w ie lk ie j w ła s n o ś c i zie m sk ie j. Od je sie n i 1946 r. d o p o c z ą tk ó w 1948 r. la n so w a n o sp ó łd z ie ln ie ro ln ic z o -p a r - celacyjm e. P o m o c y te m u r u c h o w i g o sp o d a r c z e m u m ia ły u d z ie la ć P a ń s tw o w e N ie r u c h o m o śc i Z ie m sk ie (dalej P N Z ), k tó r e z a g o s p o d a r o w a n e p rzez s ie b ie m a  ją tk i ro ln icze p r z e k a z y w a ły g r u p o m r o ln ik ó w . W c a ły m o k r e sie r e a liz a c ji te j f o r m y o sa d n ic tw a , P N Z p r z e k a z a ły ch ło p o m o k o ło 800 z a g o sp o d a r o w a n y c h m a ją tk ó w ” . A k c ja ta n ie p r z y n io sła t r w a ły c h r e z u lta tó w . W o k r e s ie k o le k t y  w iz a c ji r o ln ic tw a w i e l e z t y c h m a ją tk ó w p rzek szta łco n o w s p ó łd z ie ln ie p ro  d u k c y jn e . P o m a s o w y m r o z w ią z y w a n iu sp ó łd zieln i, w la ta c h 1956— 1957, m a  ją tk i te sta ły się p o n o w n ie bazą r o ln ic tw a p a ń stw o w e g o .

W sk u te k d łu g o tr w a ły c h , w ie lo k ie r u n k o w y c h p rzeob rażeń, str u k tu r a a g ra r na, w w o j e w ó d z t w ie o lsz ty ń sk im n a p oczą tk u la t o sie m d z ie s ią ty c h p r z e d s ta  w ia ła się n a stę p u ją c o — 37 904 g o sp o d a r stw in d y w id u a ln y c h o śr e d n ie j p o w ie r z c h n i u ż y tk ó w ro ln y c h n a jed no g o sp o d a r stw o — 9,1 ha. W g r u p ie 0,51— 2 h a u d z ia ł g o sp o  d a r stw w y n o s ił 2 8 ,2% o g ó ln e j ic h liczb y , w g ru p ie 2— 5 ha o d p o w ie d n io 12,2% , w gruB ie 5— 7 h a 3,7%>, w g r u p ie 7— 10 h a 20,5% , o p o w ie r z c h n i 15 h a i w ię c e j 25,3% .

— U d z ia ł g o sp o d a r k i u sp o łe c z n io n e j w y n o s ił n ie m a l p o ło w ę u ż y tk ó w r o l n y c h w o j e w ó d z t w a — 340,1 ty s. h a (o g ó łem u ż y t k i ro ln e w w o j e w ó d z t w ie —

691 ty s. ha); u d z ia ł g o sp o d a r k i n ie u sp o łe c z n io n e j 350,8 ty s. ha.

— Osób z a w o d o w o c z y n n y c h w r o ln ic tw ie in d y w id u a ln y m b y ło 60 tys., za tr u d n io n y c h w r o ln ic tw ie u sp o łe c z n io n y m 42,3 tys.

Z m n ie jsz e n ie z a tr u d n ie n ia w r o ln ic tw ie b y ło m o ż liw e m ię d z y in n y m i d z ię k i le p sz e m u w y p o sa ż e n iu w śr o d k i tr w a łe , zw ła sz c z a w cią g n ik i, m a s z y n y i n arzęd zia ro ln icze. R o ln ic tw o w o j e w ó d z t w a w 1983 r. d y sp o n o w a ło 25,6 ty s. c ią g n ik ó w (8,6 ty s. g o sp o d a rk a u sp o łecz n io n a , 17 ty s. g o sp o d a rk a n ie u sp o łe c z  niona), a n a je d e n c ią g n ik p r z y p a d a ło p r z e c ię tn ie 27 h a u ż y t k ó w ro ln y ch .

C elem za g o sp o d a r o w a n ia u ż y t k ó w r o ln y c h je st r o z w ó j p r o d u k cji r o ś lin  nej. W la ta c h 1946— 1949 n a stą p ił diziew ięciok rotn y w z r o st p o w ie r z c h n i z b io  r ó w ży ta , o śm io k r o tn y p sz e n ic y , czte r o k r o tn y z ie m n ia k ó w ” . P o w ie r z c h n ia z b io r ó w o g ó łe m z o sta ła z w ię k s z o n a sz e ścio k ro tn ie. S tr u k tu r a u ż y tk ó w r o ln y c h o raz z a s ie w ó w (tab. 12) k sz ta łto w a ła się w w y n ik u w a r u n k ó w n a tu r a ln y c h , z w ła sz c z a g le b o w o -k lim a ty c z n y c h , a ta k ż e p r o w a d z o n e j p o lity k i rolnej.

14 B . W il a m o w s k i, P r o b l e m p e ł n e g o z a g o s p o d a r o w a n i a u ż y t k ó w r o l n y c h , W a r m i a i M a z u r y , 1968, n r 10, s s . 2—4. 15 R o c z n i k S t a t y s t y c z n y W o j e w ó d z t w a O l s z ty ń s k i e g o 1984, W U S , O l s z t y n 1985, SS. 248—247, 258, 171. 16 J . L e w i ń s k i , U ż y t k o w a n i e z i e m i , w : W a r m i a i M a z u r y , s . 306. W a r t o o d n o t o w a ć n a s t ę p u j ą c ą u w a g ę a u t o r a : „ W s a m y m p r o c e s i e o s a d n i c z y m p o j a w i ł y s i ę t r z y f a z y . P i e r w s z a f a z a p o k r y w a ł a b y s i ę z ż y w i o ł o w o ś c i ą a k c j i p r z e s i e d l e ń c z e j i r e p a t r i a c j ą . Z a k o ń c z y ł a s i ę o n a w r o k u 1946, w z g l ę d n i e w p i e r w s z e j p o ł o w i e 1947 г., i d a ł a w r e z u l t a c i e 504 227 o s ó b , w t y m l u d n o ś ć w i e j s k a w y n o s i ł a 353 748. D r u g i o k r e s o s a d n i c t w a , w i ą ż ą c y s i ę z p r o j e k t e m z a g o s p o d a r o w a n i a m a j ą t k ó w z i e m s k i c h p r z e z s p ó łd z i e ln i e p a r c e l a c y j n o - o s a d n i c z e , w ł a ś c i w i e p o z a n i e l i c z n y m i w y j ą t k a m i n i e d a ł e f e k t ó w . W r e s z c ie t r z e c i o k r e s w i ą ż e s i ę z p l a n o w y m p r z e p r o w a d z e n i e m o s a d n i c t w a p r z e z P a ń s t w o w e N i e r u c h o m o ś c i Z i e m s k i e , a o s t a t n i o p r z e z P a ń s t w o w e G o s p o d a r s t w a R o l n e o r a z s p ó ł d z i e l n i e p r o d u k c y j n e . P o d k o n i e c 1951 r . i s t n i e j e n a t e r e n i e w o j . o l s z t y ń s k i e g o 89 z e s p o ł ó w o r a z 589 m a j ą t k ó w P G R , w y k a z u j ą c y c h d u ż ą d y n a m i k ę r o z w o j o w ą w p r o d u k c j i r o l n e j . W r . 1949 u d z i a ł t y c h g o s p o d a r s t w w y n o s i ł 11,3%, w r . 1950 — 14,3*/«, w r . 1951 o s i ą g n i ę t o l i c z b ę 17,6%. N a c z o ło w y s u n ą ł s ię t u w r . 1951 Z e s p ó ł Ł a b ę d z i o w o w p o w . b a r t o s z y c k i m , k t ó r y u l o k o w a ł s i ę n a p i e r w s z y m m i e j s c u w P o l s c e z d o b y w a j ą c s z t a n d a r p r z e c h o d n i ” . P o w y ż s z e o z n a c z a , ż e j e d n y m z c z y n n i k ó w w z r o s t u p r o d u k c j i t o w a r o w e j b y ł p o s t ę p u j ą c y w z r o s t p r o d u k c j i w r o l n i c t w i e p a ń s t w o w y m .

(16)

G o s p o d a r k a w o j e w ó d z t w a o ls z ty ń s k ie g o 393 T A B E L A 12. S tr u k tu r a u ż y t k ó w ro ln y c h i za sie w ó w w latach 1946— 1984 w % W y s z c z e g ó l n i e n i e 1946 1950 I960 1970 1980 1986 U ż y tk i r o ln e = 100,0

100,0

w ty m : g r u n t y o rn e 71,3 76,0 74,9 68,3 6 8 ,8 6 8 ,6 łą k i 12,4 14,2 15,2 13,8 13,7 p a s t w i s k a 15,1 23,4

10,2

16,2 16,1 17,4 P o w ie r z c h n ia z a s ie w ó w =

100,0

w ty m : 4 z b o ża 77,2 61,4 55,4 48,9 50,3 54,3 z ie m n ia k i

21,6

14,3 16,4 15,1

10,0

8,9 p r z e m y s ł o w e 1,3 5,1 3,3 4,1 7,1 6,5 p a s t e w n e — 14,2 17,2 21,9 28,4 25,3 Ź r ó d ł o : O l s z t y ń s k i e w X X X - l e c i u P R L , W U S , O l s z t y n 1976, s. 39; R o c z n i k S t a t y s t y c z n y W o j e w ó d z t w a O l s z t y ń s k i e g o 1981, ss. 201, 203; n i e p u b l i k o w a n e d a n e W U S w O l s z ty n i e ; o b l ic z e n i a w ł a s n e . T A B E L A 13. Ś re d n ie p lo n y n ie k tó r y c h roślin u p r a w n y c h w latach 1946— 1984 w q jh a L a t e 4 z b o ż a Z i e m n l a V l B u r a k i c u k r o w e 1946 4,2 91

88

1950

12,0

137 180 1951— 1955“ 11,7 104 154 1956—1960“ 13,3 130 169 1960 14,1 131 192 1961— 1966“ 16,2 160 228 1966— 1969 19,5 174 312 1970 18,2

201

284 1971— 1975 25,4 175 264 1976— 1980 25,2 190 223 1980 20,9 138 188 1983 29,2 160 310 1984 33,6 180 323 ■ W k a ż d o r a z o w y m p o d z ia l e a d m i n i s t r a c y j n y m . Ź r ó d ł o : J . D u d o , W . P r a n d o t a , P r o d u k c j a r o ś l i n n a , w : W o j e w ó d z t w o o l s z t y ń s k i e . M o  n o g r a f i a 1945—1969, s. 154; R o c z n i k S t a t y s t y c z n y R o l n i c t w a 1971, G U S , W a r s z a w a 1972, s. 58; O l s z ty ń s k i e га X X X - l e c i u P R L , s. 39. R o c z n i k S t a t y s t y c z n y W o j e w ó d z t w a O l s z t y ń s k i e g o 1981, s. 204; 1984, s. 250; n i e p u b l i k o w a n e d a n e W U S w O l s z ty n i e .

W zra sta ły śr e d n ie p lo n y ro ślin u p r a w n y c h (tab. 13), m . in . d z ię k i coraz lep sz e j a g r o tech n ice, sto s o w a n iu coraz w y d a jn ie js z y c h o d m ia n o r a z z w ię k s z e  n iu n a w o ż e n ia i p o p r a w ie o ch r o n y roślin . Z u ż y c ie n a w o z ó w sz tu c z n y c h od p o zio m u n ie m a l z e r o w e g o b e zp o śr ed n io p o w o j n ie w z r o sło do 22,9 k g N P K

(17)

394

R o m a n Hryciuk

w ro k u g o sp o d a r c z y m 1959/1960 oraz p o n a d 208 k g w ro k u g o sp o d a r c z y m 1979/1980 ” .

N a jw y ż sz e p lo n y zbóż z o s ta ły o sią g n ię te w 1984 r. W y n io s ły p r z e c ię tn ie 33,6 q /h a, a w p a ń s tw o w y c h p r z e d się b io r stw a c h g o sp o d a rk i ro ln ej o d p o w ie d  nio 37 q /h a . W y d a tn ie w z r o s ły p lo n y r o ślin p r z e m y sło w y c h i p a ste w n y c h . S tw a r z a to k o r z y stn e w a r u n k i r o z w o ju p r o d u k cji z w ie r z ę c e j w op a rciu o z a  s o b y pasz go sp o d a rsk ich .

O bsada z w ie r z ą t g o sp o d a r sk ic h w d łu g ic h o k re sa c h w y k a z u j e te n d e n c ję w z r o s to w ą (tab. 14). N ie d o ty c z y to p o g ło w ia k o n i, k tó r e je st r e d u k o w a n e w w y n ik u m e c h a n iz a c ji r o ln ic tw a . N a jb a r d z ie j u s ta b iliz o w a n a je st te n d e n c ja ro zw o ju p o g ło w ia o w ie c i k ró w . W y so k im z m ia n o m p o d le g a ło p o g ło w ie tr z o d y c h le w n e j, p r z y c z y m w o sta tn ic h la ta c h z m n ie js z e n ie o b sa d y t y c h z w ie r z ą t w y n ik a ło z o b n iż e n ia d o sta w im p o r to w a n y c h p a sz t r e śc iw y c h .

T A B E L A 14. O bsada z w ie rz ą t g ospodarsk ic h n a 100 ha u ż y t k ó w ro ln y ch w szt. w latach 1946—1984a Lata Konie Bydło Trzoda chlewna Owce

ogółem 1 w tym krowy

1846 3,2 5,2 3,7 4 1 1,8 1950 10,1 22,1 13,2 30,2 11,7 1960 10,8 33,6 19,8 41,8 122 3 970 9,9 54,8 22,7 47,7 13,5 19; 5 7,4 70,5 24,9 77,3 13,7 1980 5,2 68,0 25,7 101,7 21,9 1983 4,7 58,1 25,4 74,2 20,8 1984 4,7 ^7,3 25,4 80,3 22,8 * W k a ż d o r a z o w y m p o d z i a l e a d m i n i s t r a c y j n y m . Ź r ó d ł o : O l s z t y ń s k i e w X X x ~ l e e i u P R L , s . 40; R o c z n i k S t a t y s t y c z n y W o j e w ó d z t w a O l s z ty ń s k i e g o 1981, s . 206; 1984, s. 254; n i e p u b l i k o w a n e d a n e W U S w O l s z ty n i e .

W m ia r ę w z r o s tu p ro d u k c ji ro ln ic z e j p o p r a w iła s ię sy tu a c ja w za k r e sie sk u p u p r o d u k tó w ro ln y c h . W la ta c h 1946— 1949 w ó w c z e sn y c h g r a n ic a c h a d  m in is tr a c y jn y c h w o j e w ó d z t w a o lsz ty ń sk ie g o lic z b a sp ó łd z ie ln i m le c z a r sk ic h w z r o sła od c z te r e c h do 3 9 18. W k o ń c u 1951 r. d z ia ła ło w w o j e w ó d z t w ie 1077 p u n k tó w sk u p u m le k a , 740 p u n k t ó w sk u p u jaj, 161 p u n k t ó w sk u p u d robiu i pierza. W la ta c h 1947— 1949, w p o r ó w n a n iu do r. 1946 sk u p m le k a w z r ó sł sz e śc io k r o tn ie , a w 1951 r. o p o n a d 180% w sto su n k u do r. 1949. Ilość jaj sk u p io n y c h w la ta c h 1947— 1949 w z r o s ła 25 razy. W 1951 r. s t a n o w iła 150% sk u p u z r. 1949. C en tra la M ięsn a w la ta c h 1947— 1949 z w ię k s z y ła trzyd'ziesto- p ię c io k r o tn ie sk u p tr z o d y c h le w n e j oraz sz e śćd zieS ięc io k ro tn ie b y d ła . W 1951 ro k u o d p o w ie d n ie w s k a ź n ik i, w p o r ó w n a n iu z r. 1949, w y n o siły : sk u p trzo d y c h le w n e j 155% , b y d ła 130% (ta-b. 15). D o p ie r w sz e j p o ło w y 1948 r. w o j e w ó d z  tw o o lsz ty ń sk ie b y ł o d e f ic y to w e pod w z g lę d e m z a o p a trzen ia w m ię so . W sp o  m a g a ły w o j e w ó d z t w a b ia ło sto c k ie i w a r s z a w sk ie .

17 R o c z n i k S t a t y s t y c z n y W o j e w ó d z t w a O l s z t y ń s k i e g o 1984, W U S , O l s z t y n 1985, s. 260; R o z w ó j g o s p o d a r c z y W a r m i i i M a z u r , s. 28.

(18)

G o s p o d a r k a w o j e w ó d z t w a o ls z ty ń s k ie g o 395 T A B E L A 15- S k u p n a 100 ha u ż y t k ó w ro ln y ch w latach 1950— 1983 L a t a 4 z b o ż a t Ż y w ie c t M le k o t y s . t 1950 6,1 3,9 7,8 1960 8 ,6 5,3 28,1 1970

22,0

9,0 37,7 1975 24,4 16,1 50,9 1980 10,4 19,1 56,5 1983 31,7 15,6 59,1 Ź r ó d ł o : N i e p u b l i k o w a n e d a n e W U S w O l s z ty n i e . W w y n ik u p o w sta n ia w 1945 r. M a zu rsk iej S p ó łd z ie ln i R y b a c k ie j sp ó ł d zielczo ść ry b a c k a w o j e w ó d z t w a r o z w ija ła s w o ją d zia ła ln o ść. O b ro ty r y b a m i w z r o s ły od 45 to n w r. 1945 do p o n a d 2200 ton w r. 1947 (przed w o jn ą o b ro ty te w y n o s iły 2000 ton). N a p o z io m ie 2521 to n u tr z y m y w a ły się p rze c ię tn e p o ło  w y r y b w la ta c h 1950— 1959 oraz 2365 ton w o k r e sie 1960— 1969 ls.

Po 1948 r. w o j e w ó d z t w o o lsz ty ń sk ie u c z e stn ic z y ło w z a o p a tr y w a n iu w ż y w n o ś ć in n y c h r e g io n ó w k ra ju oraz w d o sta w a c h e k sp o r to w y c h . W y n ik a ło to z w y s o k ie j p r o d u k cji ż y w n o ś c i w p r z e lic z e n iu n a je d n e g o m ieszk a ń ca . Np. p r z e licza ją c w ie lk o ś ć sk u p u ż y w c a rzeź n e g o (w w a d z e p o u b o jo w e j ciep łej) — 71 ty s. to n w 1983 r. — na je d n e g o m ie sz k a ń c a , u z y sk u je się w a r to ść pon ad 100 k g sk u p io n e g o m ię sa . O sią g a n o w y s o k i sk u p m le k a — 408,6 m in 1, zbóż — 237,5 ty s. to n oraz in n y c h p r o d u k tó w i s u r o w c ó w ż y w n o ś c io w y c h .

T r w a łe m ie js c e w ro z w o ju r o ln ic tw a w o j e w ó d z t w a o lsz ty ń sk ie g o zajęła sp ó łd z ie lc z o ść za o p a trzen ia i zb y tu , k ó łk a ro ln icze, s p ó łd z ie ln ie k ó łe k r o ln i czych , p a ń s t w o w e ośr odk i m a sz y n o w e , b a n k i sp ó łd z ie lc z e oraz B a n k G o sp o  dark i Ż y w n o ś c io w e j.

W ażną rolę w g o sp o d a rce p o w o je n n e j z a jm u je le śn ic tw o . P o w ie r z c h n ia le ś n a n a p o czą tk u la t o sie m d z ie s ią ty c h w y n o s iła pon ad 377 ty s. ha, p o z y sk i w a n o od 1,2—-1,8 m in m 3 g ru b iz n y , sta n o w ią c e j p o d sta w ę ro z w o ju p rze m y słu d r z e w n e g o i m e b la r sk ie g o 20.

P R Z E M Y SŁ

U r u c h a m ia n ie p r z e m y słu po w o j n ie z a p o c z ą tk o w a ła gru p a o p e r a c y jn a pod k ie r o w n ic t w e m in ż. Ig n a c e g o M a rzy ń sk ie g o sl. W k w ie t n iu lic z y ła on a 54 o s o  b y, a 1 sie r p n ia te g o ż rok u 260 p r a c o w n ik ó w .

W sz y stk ie za k ła d y p r z e w id z ia n e do u ru ch o m ie n ia w y m a g a ły w y s o k ic h n a k ł a d ó w 2!. B y ła to k o n se k w e n c ja z n isz c z e ń w o je n n y c h . N p. w p r z e m y śle m e ta lo w y m , w k tó r y m n a 768 z a k ła d ó w o c a la ło 168, z 2473 ob ra b ia rek p o z o  sta ło izaledw ie 233. M im o o lb r z y m ic h tru dn ości, za k ła d y p r z e m y sło w e b y ły 19 M . L e o p o l d , G o s p o d a r k a r y b a c k a , w : W o j e w ó d z t w o o l s z t y ń s k i e . M o n o g r a f i a 1945—1969, s. 259. 20 W s z e c h s t r o n n i e n a ś w i e t l a p r o b l e m y g o s p o d a r k i l e ś n e j B . P o l a k o w s k i , G o s p o d a r k a l e ś n a w l a t a c h 1945— 1969, w : W o j e w ó d z t w o o l s z t y ń s k i e . M o n o g r a f i a 1945—1969, ss. 272—282. 21 E. K i e r e j c z y k , W o j e w ó d z t w o o l s z t y ń s k i e w l a t a c h 1945— 1949, O l s z t y n 1980, ss. 18—20. 22 E. W o j n o w s k i , o p . c it., s. 50.

(19)

396

R o m a n Hryciuk

u r u c h o m io n e . W k o ń c u lip c a 1945 r. fu n k c jo n o w a ło ic h 90. W rok u n a s t ę p  n y m 365, tj. p o n a d cztero k r o tn ie w ię c e j; za tr u d n ia n o 7,4 ty s. ro b o tn ik ó w i p r a c o w n ik ó w ” .

' S to p n io w o w z r a s ta ła p ro d u k cja p r z e m y sło w a . W e d łu g w a r ia n t o w y c h o b li czeń 24 w la ta ch 1946— 1949 p rod u k cja p r z e m y sło w a w z r o sła p r a w ie p ię c io k r o t n ie, n a to m ia st w o k r e sie 1946— 1950 o k o ło 8— 9 razy. Z a tr u d n ie n ie z w ię k s z y ło się od 7,4 ty s. w 1946 r. do 14,8 ty s. w 1949 r. G a łę z io w a str u k tu r a p r z e m y sło (m ierzona u d z ia łe m 'zatrudnienia) b y ła n astęp u jąca:

d r z e w n y — 40,9% sp o ż y w c z y — 22,4% m a s z y n o w y — 9,8% m a te r ia łó w b u d o w la n y c h — 9 ,4% w łó k ie n n ic z y — 8,6% c h e m ic z n y — 2,5 % sk ó r z a n y — 1,6%

p o z o sta łe p r z e m y sły — 4,7%

P ro d u k cja g lo b a ln a p r z e m y słu w la ta c h p la n u sz e śc io le tn ie g o w z r o sła k i l  k a k r o tn ie .. P r z y jm u ją c d a n e za r. 1950 jako 100,0°/o, w 1955 r. o sią g n ę ła 340,5%>. W la ta c h 1955— 1984 w z r o sła 12,4 raza (tab. 16).

T A B E L A 16. Z a tru d n ie n ie i p ro d u k c ja globalna w p rzem yS ie w o je w ó d z tw a w latach 1955— m i “ Lata P r o d u k c j a w m i n zł ( c e n y s t a l e z 1979 r.) P r o d u k c j a 1945 - 10«,0 Z a t r u d n i e n i e w t y s . o s ó b 1 9 6 5 2982,0

100,0

23,6 1968 4363,7 147,3 28,7 1970 16679,2 629,2 42,5 1975 27767,9 937,2 64,3 1980 36087,8 1218,0 59,0 1983 34043,5 1150,0 67,0 1984 36801,0 1242,1 6 6 ,6 • Z u w z g l ę d n i e n i e m p o d z i a ł u a d m i n i s t r a c y j n e g o k r a j u p o 1 V I 1975 r . Ź r ó d ł o : N i e p u b l i k o w a n e d a n e W U S w O l s z ty n i e ; o b l i c z e n i a w ł a s n e .

Z m ie n iła się za sa d n icz o str u k tu r a p r o d u k cji p r z e m y sło w e j. W 1967 r. w n a jw ię k s z y m z a k ła d z ie p r z e m y sło w y m w o j e w ó d z t w a — O lsz ty ń sk ic h Z a  k ła d a c h O p on S a m o c h o d o w y c h „ S to m il” w O lsz ty n ie w y p rod u k ow am o p ie r w  sz e o p o n y i d ę tk i. P ro d u k c ja w 1984 r. w y n io s ła 2,54 m in sz tu k opon, w a r to ść p r o d u k c ji sp r z e d a n e j w c e n a c h z 1984 r. p rz e k r o c z y ła 18,7 m ld zł. W w y b u  d o w a n y c h po w o j n ie z a k ła d a ch m ię sn y c h w O lsz ty n ie i O stródzie w 1984 r. w a r to ść p ro d u k c ji p r zek ro cz y ła 22,2 m ld zł. S p ó łd z ie lc z o ść m le c z a r sk a u z y s k a  ła p ro d u k cję w a r to śc i 12,8 m ld zł, p r z e m y sł tzbożow o-m łynarki: 7,9 m ld zł. N a ogó ln ą w a r to ść p ro d u k cji p r z e m y sło w e j 133,3 m ld zł, u d z ia ł n a jw ię k s z y c h g a łę z i jest n astęp u ją c y : p r z e m y sł s p o ż y w c z y — 60,6 m ld zł; c h e m ic z n y — 20,5 m ld zł; m a s z y n o w y i m e ta lo w y — 11,5 m ld zł; d r z e w n y — 11,2 m ld zł; w łó k ie n n ic z y — 7,9 m ld zł; m a te r ia łó w b u d o w la n y c h — 4,3 m ld zł. 23 j . L i s ik i e w i c z , A. S o s n o w s k a , K i e r u n k i i p r z e s ł a n k i r o z w o j u p r z e m y s ł u u> r e g i o n i e , w : W o j e w ó d z t w o o l s z t y ń s k i e . M o n o g r a f i a Ш 5 — 1969, s. 312. 24 i b i d e m , ss. 316, 317, 318,