Ukraińskie skrzydło Szkoły Lwowsko-Warszawskiej

Katarzyna Ossowska

Ukraińskie skrzydło Szkoły

Lwowsko-Warszawskiej

Humanistyka i Przyrodoznawstwo 21, 431-436

UKRAIŃSKIE SKRZYDŁO

SZKOŁY LWOWS KO-WARSZAWS KI EJ

Stepan Ivanyk, F ilo zofo w ie ukraińscy w Szkole

Lw owsko-W arszaw skiej, W ydawnictwo Naukow e

Semper, Warszawa 2014, ss. 223.

O Szkole Lwowsko-Warszawskiej powstało w Polsce i za granicą wiele pu­

blikacji - zarówno o samej formacji, ja k i o poszczególnych jej przedstawicie­

lach. Filozofia Kazimierza Twardowskiego oraz jego najbliższych uczniów jest

w większości znana i dobrze opracowana. Jednakże każda tematyka posiada swo­

je nieodkryte fragmenty i luki do wypełnienia - niektóre duże, inne zupełnie

drobne. M onografia Stepana Ivanyka ma być właśnie, jak pisze autor we wstę­

pie, próbą zapełnienia pewnej luki związanej z filozofią Szkoły Lwowsko-War-

szawskiej. Chodzi mianowicie o zbadanie ewentualnych związków i relacji m ię­

dzy grupą uczonych skupionych wokół osoby K. Twardowskiego a filozofami

ukraińskimi w okresie funkcjonowania Szkoły we Lwowie, tj. od jej powstania

w 1895 r. do 1939 r. Można zatem uznać podejmowane kwestie za istotny brak.

Zagadnienie to rzeczywiście nie zostało dotychczas wyczerpująco omówione, dla­

tego intencją autora było gruntowne przeanalizowanie potencjalnego wpływu nauk

Twardowskiego na kształtowanie się myśli ukraińskiej - głównie we Lwowie, ale

i całej Galicji Wschodniej. Ivanyk wskazał cztery szczegółowe cele wynikające

z postawionego problemu: a) konieczność zbadania warunków kulturowo-histo-

rycznych powstania i rozwoju Szkoły Lwowsko-Warszawskiej oraz udziału ukra­

ińskich m yślicieli w tym procesie, b) wykazanie instytucjonalnego związku filo­

zofów ukraińskich ze strukturam i organizacyjnym i Szkoły, c) odnalezienie

m erytorycznego i m etodologicznego pow iązania treści zaw artych w pracach

ukraińskich badaczy ze spuścizną Twardowskiego i jego uczniów oraz d) ocena

wkładu Ukraińców do naukowego dorobku Szkoły. N a tych czterech punktach

skupia swoją uwagę autor najnowszego opracowania na temat filozoficznej Szko­

ły Lwowsko-Warszawskiej.

Stepan Ivanyk jest filozofem i kulturoznawcą, jego zainteresowania badaw­

cze dotyczą wzajemnych oddziaływań polskiej i ukraińskiej filozofii oraz rozwo­

ju kultury i filozofii we Lwowie w drugiej połowie XIX i pierwszej połowie XX

432

wieku. Pracuje jako adiunkt w Zakładzie Semiotyki Logicznej Instytutu Filozo­

fii Uniwersytetu Warszawskiego, a recenzowana monografia powstała na podsta­

wie jego rozprawy doktorskiej. Podejmowana problematyka jest zatem dobrze

znana autorowi, o czym świadczą także jego wcześniejsze publikacje (na temat

filozofów ukraińskich z kręgu Szkoły Lwowsko-Warszawskiej pisał od 2009 r.

zarówno w języku polskim, jak i ukraińskim - wykaz przedrukowanych fragmen­

tów tych prac został zamieszczony na końcu omawianej monografii).

Książka składa się ze wstępu, dwóch głównych rozdziałów, aneksu i krótkie­

go zakończenia. Obok obszernej bibliografii (łącznie ponad 300 pozycji, z cze­

go 114 w języku ukraińskim) autor zawarł także wykaz stosowanych skrótów,

indeks osobowy oraz sześć przedruków różnego rodzaju pism dokumentujących

bezpośrednie związki wybranych filozofów ukraińskich z K. Twardowskim (są

tu m.in. fragmenty listów Stefana Baleya i Iwana M irczuka do Twardowskiego

oraz zaświadczenie o udziale w seminarium filozoficznym wydane przez zało­

życiela Szkoły Stefanowi Ołeksiukowi). Układ publikacji jest czytelny, a struk­

tura rozdziałów przejrzysta i logiczna. Część informacji (statystycznych, biogra­

ficznych) została podana w form ie tabel, co ułatw ia analizę porów naw czą

przedstawionego materiału. Udogodnieniem dla polskiego czytelnika i dodatko­

wym walorem rozprawy jest podane każdorazowo w nawiasie kwadratowym pol­

skie tłumaczenie oryginalnych tytułów prac autorów ukraińskich, tytułów czaso­

pism, a także nazw instytucji.

Rozdział pierwszy został podzielony na dwa zasadnicze podrozdziały, opisu­

jące m.in. polsko-ukraińskie relacje kulturowe we Lwowie w końcu XIX i po­

czątkach XX wieku oraz stosunek K. Twardowskiego do Ukraińców. Zostały tu

także pokrótce zaprezentowane sylwetki wybranych ukraińskich myślicieli zwią­

zanych ze Szkołą i działających w założonym we Lwowie Polskim Towarzystwie

Filozoficznym. Ivanyk na początku podejmuje dyskusję z dwoma rozpowszech­

nionymi poglądam i na tem at relacji polsko-ukraińskich - z tezą o wzajemnej

wrogości przedstawicieli obu narodów oraz przekonaniem o ukrainofobii zało­

życiela Szkoły Lwowsko-Warszawskiej. Powołując się na wypowiedzi postaci

związanych z polską i ukraińską nauką, a także na liczne fragmenty Dzienników

Twardowskiego, obala oba stereotypy, co pozwala m u stwierdzić, że „ani klimat

kulturowy, ani postawa Twardowskiego nie stanęły na przeszkodzie powstania

ukraińskiego skrzydła Szkoły Lwowsko-Warszawskiej” (s. 29). Twierdzenie to

otwiera możliwość obrony postulatu o rzeczywistym wpływie nauk Twardow­

skiego na ukraińskich studentów Uniwersytetu Lwowskiego, dlatego drugą część

tego rozdziału autor rozpoczyna od wprowadzenia kryteriów, według których

zamierza wyodrębnić konkretne postaci jako uczniów Twardowskiego. Korzysta

przy tym z opisanych przez Jana Woleńskiego czynników przynależności do

Szkoły Lw owsko-W arszawskiej. Są to następujące wyznaczniki: genetyczny

- odbycie studiów u założyciela Szkoły lub jego uczniów (przy czym Ivanyk

zaostrza to kryterium jedynie do osoby Twardowskiego), geograficzny - działal­

ność naukowa we Lwowie i Warszawie (tu następuje zawężenie do Lwowa), cza­

sowy - od 1895 r. do wybuchu II wojny światowej (pozostaje bez zmian) oraz

merytoryczny - zasób wspólnych idei1. Dwa czynniki, genetyczny i merytorycz­

ny, autor uważa za najistotniejsze z punktu widzenia obranego celu pracy. Na

podstawie analizy różnorodnych pism i dokumentów, w tym zachowanych źró­

deł archiwalnych, takich jak indeksy oraz świadectwa kolokwialne, Ivanyk wska­

zał dziesięcioro badaczy spełniających kryterium genetyczne - odbycie studiów

bezpośrednio u K. Twardowskiego oraz udział w naukowej działalności Polskie­

go Towarzystwa Filozoficznego wraz z aktywnym współtworzeniem przez nie­

których z nich „Ruchu Filozoficznego” . Kryteria te (łącznie lub tylko pierwsze)

spełniają: Stefan Baley (filozof, psycholog, pedagog), Jakym Jarema (psycholog,

filozof, pedagog), Wołodymyr Juryneć (filozof), Hawryił Kostelnyk (filozof, teo­

log greckokatolicki), Aleksander Kulczycki (filozof, psycholog, pedagog), Jaro­

sław Kuźmiw (pedagog, psycholog), Stefan Ołeksiuk (filozof, psycholog, krytyk

literacki), Milena Rudnicka (pedagog, dziennikarka), Hilarion Święcicki (filolog,

etnograf, muzeoznawca) oraz M iron Zarycki (matematyk, filozof) (s. 64). Widać,

że wskazani ukraińscy uczeni specjalizowali się w różnych dziedzinach nauki,

nie tylko w filozofii. Nie była to w Szkole Lwowsko-Warszawskiej sytuacja w y­

jątkow a - autor O jasnym i niejasnym stylu filozoficznym postulat teoretycznego

pluralizmu uważał za jedn ą z ważniejszych wytycznych rzetelnego i krytyczne­

go upraw iania nauki. Jak napisała po latach pracy z Twardowskim Izydora

Dąmbska, „wyjść z tej szkoły mogli: spirytualiści i m aterialiści, nom inaliści

i realiści, logistycy i psychologowie, filozofowie przyrody i teoretycy sztuki”2.

Drugi rozdział, niem al dwukrotnie dłuży od poprzedniego, m a za zadanie

zilustrować merytoryczne związki wymienionych badaczy z tradycją Szkoły. Po­

dobnie jak poprzedni, został on podzielony na dwie części. W pierwszej autor pre­

zentuje poglądy wyróżnionych filozofów ukraińskich oraz omawia ich najważniej­

sze prace. W drugiej natomiast wyodrębnia zasób merytorycznych - teoretycznych

i metodologicznych - idei decydujących jego zdaniem o przynależności do Szkoły

Lwowsko-W arszawskiej, by na końcu przeanalizować przedstawione w części

pierwszej stanowiska pod kątem realizacji tych założeń. Rozdział ten dostarcza

więc uzasadnienia dla tezy o przynależności wybranych ukraińskich myślicieli

do Szkoły Twardowskiego. Prezentowane teorie filozofów ukraińskich dotyczą

wszystkich najw ażniejszych dziedzin filozofii - psychologii (Twardowski za

swoim mistrzem, Franzem Brentano, uważał psychologię za podstawową naukę

filozoficzną, o czym dalej), etyki, estetyki, logiki, a także historii filozofii. Po­

dejmowane są m.in. problemy twórczości poetyckiej i wyobraźni twórczej

(Ba-1 Zob. J. Woleński, Filozoficzna Szkoła Lwowsko-W arszawska, PWN, Warszawa1985, s. 9. 2 I. Dąmbska, Czterdzieści lat filo zo fii we Lwowie 1898-1938, „Przegląd Filozoficzny” 1948, t. 44, s. 17.

434

le y , J a r e m a ), k r y t y c z n e in t e r p r e ta c je p s y c h o a n a l i z y F r e u d a (J a r e m a , J u r y n e ć ), l o g i c z n e i o n t o l o g ic z n e a n a liz y p o j ę c ia n e g a c j i ( K o s t e ln y k ) , z a g a d n ie n ie u z a s a d ­ n ie n ia e s t e t y k i n a u k o w e j (R u d n ic k a , Z a r y c k i) o r a z e ty k i n a u k o w e j ( B a le y ) , a ta k ­ ż e p r ó b y s y s t e m a t y z a c j i h is t o r ii f i l o z o f i i r u sk ie j ( Ś w i ę c i c k i ) . Z a n a j w a ż n ie j s z e t e o r e t y c z n e o s ią g n ię c ia u k r a iń s k ic h s t u d e n tó w T w a r d o w s k ie g o I v a n y k u w a ż a k la ­ s y f ik a c j ę u c z u ć B a le y a i j e g o k o n c e p c j ę m o t y w u e n d y m i o ń s k ie g o w t w ó r c z o ś c i lite r a c k ie j S ło w a c k ie g o i S z e w c z e n k i o r a z k o n c e p c j ę p o m y ł e k p is e m n y c h O łe k - s iu k a i j e g o a n a li z ę s ą d u s p o s t r z e ż e n io w e g o (s . 1 7 3 ). P r z e c h o d z ą c d o z a s a d n ic z e j c z ę ś c i o s t a tn ie g o r o z d z ia łu , I v a n y k w s k a z u je d w a g łó w n e m e r y t o r y c z n e k r y te r ia p r z y n a le ż n o ś c i d o S z k o ły L w o w s k o -W a r s z a w s k ie j, k tó r e m a j ą ź r ó d ło w m y ś l i B r e n ta n a - k o n ty n u o w a n e j i r o z w ija n e j p r z e z T w a r ­ d o w s k i e g o , a ta k ż e w i ę k s z o ś ć j e g o w y c h o w a n k ó w . P ie r w s z y m ta k im w y r ó ż n i ­ k ie m j e s t p o s t u la t p o s ł u g iw a n ia s i ę m e t o d ą a n a liz y p o j ę c i o w e j w d o c ie k a n ia c h f i l o z o f i c z n y c h , n a z w a n y p r z e z I v a n y k a a n a l i t y c y z m e m (s . 1 5 1 ) . S t o s o w a n i e w f i l o z o f i i m e t o d y n a u k o w e j, w z o r o w a n e j n a d y s c y p l in a c h p r z y r o d n ic z y c h i w y ­ c h o d z ą c e j o d a n a liz y p o j ę ć , b y ło p r o g r a m o w ą t e z ą S z k o ły . C h a r a k te r y s ty c z n e d la fo r m a c ji T w a r d o w s k ie g o p o stu la ty ja s n o ś c i, p r e c y z ji i form aln ej p o p r a w n o ś c i g ł o ­ s z o n y c h tw ie r d z e ń s ą r z e c z y w iś c ie c z ę s t o o c e n ia n e ja k o j e d y n y w s p ó ln y m ia n o w ­ n ik p o g lą d ó w p r z e d s ta w ic ie li S z k o ły , k tóra - j a k z o s ta ło j u ż z a z n a c z o n e - p o p ie r a ła t e o r e t y c z n y p lu r a liz m , o b w a r o w a n y w s z a k ż e w y m o g a m i r z e t e ln o ś c i i k r y ty c y z m u . D r u g ą r e p r e z e n ta ty w n ą c e c h ą m y ś li lw o w s k ic h f i lo z o f ó w b y ło u z n a n ie p s y c h o l o g ii z a p o d s t a w o w ą n a u k ę f ilo z o f ic z n ą , c z y li p s y c h o l o g iz m (s. 1 5 2 ). T o w d z ie d z in ie z j a w is k p s y c h ic z n y c h , z d a n ie m B ra n ta n a (a ta k ż e T w a r d o w s k ie g o ), n a le ż y sz u k a ć p o d s t a w p o z o s t a ły c h n a u k f i l o z o f i c z n y c h - m e t a f iz y k i, lo g i k i , e t y k i i e s t e ty k i. B r e n ta n o w s k ą p s y c h o l o g ię o p is o w ą c e c h o w a ł in t r o s p e k c jo n iz m ( t e z a o n ie z a w o d ­ n y m ch a r a k te r z e p o z n a n ia in t r o s p e k c y jn e g o ) , in t e n c j o n a ln o ś ć (t e z a o in t e n c jo n a l­ n y m n a s t a w ie n iu w s z y s t k i c h a k t ó w p s y c h ic z n y c h ) o r a z s p e c y f ic z n a k la s y f ik a c j a a k t ó w p s y c h i c z n y c h ( p o d z ia ł n a p r z e d s t a w ie n ia , s ą d y i e m o c j e ) . W ś r ó d s z c z e ­ g ó ł o w y c h w y z n a c z n ik ó w S z k o ły L w o w s k o - W a r s z a w s k ie j w in n y c h d z ie d z in a c h f i l o z o f i c z n y c h I v a n y k w s k a z u j e d ą ż e n ie d o z r e f o r m o w a n i a tr a d y c y j n e j lo g i k i A r y s t o t e l e s o w s k ie j , r e a liz a c j ę p r o g r a m u e t y k i n a u k o w e j, p o s z u k iw a n ie k r y te r ió w e s t e t y k i n a u k o w e j o r a z h o łd o w a n ie a p o s t e r io r y c z n e j m e t o d z ie k o n s t r u k c y jn e j w h is t o r ii f i l o z o f i i (s . 1 6 2 ).

O s ta tn ią c z ę ś ć d r u g ie g o r o z d z ia łu s t a n o w i a n a liz a p r z e d s t a w io n y c h w c z e ś n ie j w y n ik ó w t e o r e t y c z n y c h u k r a iń s k ic h f i lo z o f ó w p o d k ą te m o b e c n o ś c i w n ic h o g ó l ­ n y c h i s z c z e g ó ł o w y c h w y z n a c z n ik ó w c h a r a k te r y z u ją c y c h S z k o łę L w o w s k o -W a r - s z a w s k ą . I v a n y k , o p ie r a ją c s i ę g ł ó w n ie n a t e k s t a c h ź r ó d ło w y c h , w s k a z u j e p u n k ­ t y s t y c z n e m y ś l i T w a r d o w s k i e g o i u k r a iń s k i c h b a d a c z y . O d n a j d u j e u t y c h o s t a tn ic h w s z y s t k i e w y p u n k t o w a n e w c z e ś n ie j e le m e n t y s w o is t e d la S z k o ły - s t o ­ s o w a n ie a n a liz y p o j ę c i o w e j ( z w r a c a u w a g ę n a p o d o b ie ń s t w o p r z e d m io t u i m e ­ t o d y p ra c d o k to r s k ic h T w a r d o w s k ie g o i O łe k s iu k a ), o b e c n o ś ć w p o g lą d a c h U k r a ­

iń c ó w p s y c h o l o g iz m u m e t o d o lo g ic z n e g o i/lu b o n t o l o g ic z n e g o , b l i s k o ś ć id e o w ą , w i d o c z n ą ta k ż e w e s t e t y c e , e t y c e , l o g i c e i h is t o r ii f i l o z o f i i (s . 1 7 0 - 1 7 3 ) . O p r ó c z s p e łn ia n ia w s k a z a n y c h p r z e z I v a n y k a w a r u n k ó w , u k r a iń s k ie s k r z y d ło tej fo r m a ­ c ji p o s ia d a ło j e g o z d a n ie m r ó w n ie ż p e w n e c e c h y in d y w id u a ln e . P o p ie r w s z e , ic h p r a c e p o w s t a w a ły g ł ó w n i e w j ę z y k u n a r o d o w y m . T y lk o 2 0 % p u b lik a c j i p is a n o w j ę z y k a c h o b c y c h ( w ty m w i ę k s z o ś ć p o p o ls k u ) . S t a n o w iło to z j e d n e j str o n y is t o t n y c z y n n ik r o z w o j u u k r a iń sk ie j t e r m in o lo g ii f ilo z o f i c z n e j i p s y c h o l o g ic z n e j , j e d n a k z d r u g ie j s t r o n y t w o r z y ło b a r ie r ę w p r z e p ły w ie m y ś l i m i ę d z y tw ó r c a m i u k r a iń s k im i a r e s z t ą f i l o z o f i c z n e g o i n a u k o w e g o ś r o d o w is k a . P o d r u g ie , u k r a iń ­ s c y u c z n i o w i e T w a r d o w s k ie g o n ie s t a n o w ili z w a r te j g r u p y , c z ę s t o n ie z n a li s i ę o s o b i ś c ie . R z a d k o t e ż p o w o ły w a l i s i ę w z a j e m n i e n a s w e p is m a , c h o ć c z ę s t o z a j­ m o w a l i s i ę p o d o b n y m i p r o b le m a m i. N i e z n a j d z i e m y t e ż z b y t w i e l e o d w o ła ń u k r a iń s k ic h u c z o n y c h d o p r a c s a m e g o K a z i m i e r z a T w a r d o w s k i e g o c z y j e g o u c z n i ó w ( w y j ą t e k s t a n o w i ą B a l e y i O ł e k s i u k ) . I v a n y k t ł u m a c z y to g ł ó w n i e w z g lę d a m i p o li t y c z n y m i i ó w c z e s n ą a tm o s fe r ą s p o ł e c z n o - p o li t y c z n ą w e L w o w ie (s . 1 7 6 ). P o t r z e c ie , z d a n ie m a u to ra u k r a iń s k ic h f i l o z o f ó w c e c h u j e d u ż e z a in t e ­ r e s o w a n ie p s y c h o a n a liz ą ( s z e ś c i u z o m a w ia n y c h u c z o n y c h p r o w a d z iło b a d a n ia n a d t e o r ią F r e u d a i m e t o d ą p s y c h o a n a lit y c z n ą ) . Z a s tr z e ż e n ia m o ż e w i ę c b u d z ić k w e s t ia k o m p a t y b iln o ś c i o s t a tn ie g o w y r ó ż n ik a z z a ło ż e n ia m i S z k o ły - o c e n a p s y ­ c h o a n a liz y w S z k o le L w o w s k o - W a r s z a w s k ie j b y ła n e g a ty w n a , p r z e d e w s z y s t k i m z p o w o d u u z n a n ia n ie n a u k o w e g o c h a r a k te r u je j m e t o d y , a le ta k ż e n ie z g o d n o ś c i z n ie k t ó r y m i z a ło ż e n i a m i B r e n ta n o w s k ie j p s y c h o l o g ii d e s k r y p t y w n e j (ja k t e z a 0 n ie is t n ie n iu n ie ś w i a d o m y c h z j a w is k p s y c h ic z n y c h c z y t e z a o in t e n c j o n a ln o ś c i) . I v a n y k p r z e k o n u je je d n a k , ż e o d w o ł y w a n i e s i ę d o m e t o d y p s y c h o a n a lit y c z n e j p r z e z u k r a iń s k ic h u c z n ió w T w a r d o w s k ie g o d a je s i ę p o g o d z i ć z a r ó w n o z m e t o ­ d o lo g i c z n y m i , j a k i m e r y t o r y c z n y m i w y m o g a m i S z k o ł y (s . 1 7 9 - 1 8 0 ) . P o d s u m o w u j ą c s w e r o z w a ż a n ia I v a n y k s t w i e r d z ił, ż e : „ p r z e d s t a w io n e [...] r e z u lt a ty b a d a ń ś w i a d c z ą o ty m , ż e sp o r a g r u p a m y ś l i c i e l i i n a u k o w c ó w u k r a iń ­ s k ic h , s t a n o w ią c a e li t ę u k ra iń sk iej in t e lig e n c j i p r z e d w o je n n e j w G a lic ji, z n a jd o ­ w a ła s i ę w o r b ic ie w p ły w u s z k o ł y T w a r d o w s k ie g o ” (s. 1 8 7 ). P o z w a la to p o p ie r w ­ s z e , w y j a ś n ić te n d e n c je u ja w n ia ją c e s i ę w f ilo z o f ii u k raińskiej p r z e z o d w o ła n ie d o o w e g o sto su n k u . P o d ru g ie, p o z w a la z d a n ie m autora m ó w ić o u k ra iń sk im brentani- z m ie , k tó r y n a le ż a ło b y u z n a ć o b o k u tr w a lo n e j j u ż tr a d y c ji a u s tr ia c k ie j, p o ls k ie j 1 c z e s k ie j (s. 1 8 7 ). U z u p e łn ie n ie g łó w n e g o te k s tu s t a n o w i p ię c io s t r o n ic o w y a n ek s, w k tó r y m a u to r p o k r ó tc e p r z e d s t a w ił s y lw e t k i u k r a iń s k ic h f i l o z o f ó w z w ią z a n y c h z e S z k o łą L w o w s k o - W a r s z a w s k ą , n ie s p e łn i a j ą c y c h j e d n a k r e s t r y k c y j n y c h k r y t e ­ r ió w p r z y j ę t y c h w z a s a d n ic z e j c z ę ś c i k s ią ż k i. Z n a la z ły s i ę tu w i ę c o s o b y , k tó r e b y ł y u c z n ia m i u c z n i ó w T w a r d o w s k i e g o - J a r o s ła w C u r k o w s k i u c z e ń S te f a n a B a l e y a , W o ło d y m y r J a n iw s t u d e n t K a z i m i e r z a A j d u k i e w i c z a i M i e c z y s ł a w a K r e u tz a , a ta k ż e m y ś lic i e le n ie p o s ia d a ją c y lu b n ie m a n ife s tu ją c y g e n e ty c z n e j p r z y ­ n a le ż n o ś c i d o S z k o ły T w a r d o w s k ie g o , j e d n a k ż e u w z g lę d n ia j ą c y w s w e j p r a c y f i ­

436

Filozoficznej Szkole Lwowsko-Warszawskiej

J. W o le ń s k ie g o4 c z y w m o n o g r a f ii T. R z e p y pt.

Życie psychiczne i drogi do niego:

(psychologiczna Szkoła Lwowska)5

M a te r ia ł ź r ó d ło w y ( g ł ó w n i e a r c h iw a ln y ) , n a k tó r y m o p a r ty c h j e s t w i ę k s z o ś ć r e k o n s t r u k c j i s t a n o w i s k f i l o z o f ó w u k r a iń s k ic h , b y ł - j a k w s k a z u j e a u to r w e w s t ę p i e - t r u d n o d o s t ę p n y , c o p o d n o s i w a l o r j e g o p r a c y . T r a f n y j e s t t e ż w m o i m o d c z u c iu d o b ó r w y z n a c z n ik ó w , k t ó r y m i k ie r o w a ł s i ę I v a n y k w o c e n ie p r z y n a le ż n o ś c i f i l o z o f ó w u k r a iń s k ic h d o S z k o ł y L w o w s k o - W a r s z a w s k i e j , c h o ć n i e w y c z e r p u j e o n z a s o b u w s p ó l n y c h i d e i , n i e p o d e j m u j e n p . u z n a w a n e g o w S z k o le r e a liz m u c z y a b s o lu t y z m u w k w e s t i i p r a w d y . M o ż n a w o b e c t e g o p o ­ s t a w ić p y ta n ie , c z y o m a w ia n i f i l o z o f o w i e n ie w y p o w ia d a li s i ę w ty c h k w e s t ia c h , c z y t e ż m i e l i o d m ie n n e o d u z n a w a n y c h w S z k o le T w a r d o w s k ie g o z a p a tr y w a n ia n a t e n te m a t. N ie m n i e j lu k a z o s t a ła w y p e łn io n a . C h o ć m o ż e t y lk o c z ę ś c i o w o - p r z e d s t a w io n e w y n ik i s ą d o b r y m p u n k te m w y j ś c i a d o d a ls z y c h b a d a ń n a d z a ­ g a d n ie n ia m i o b e c n o ś c i u k r a iń s k ie j m y ś l i f i lo z o f i c z n e j w k r ę g u S z k o ły L w o w s k o - W a r s z a w s k ie j, j a k t e ż f i l o z o f i i u k r a iń s k ie j w o g ó le . M o ż n a w o b e c t e g o l i c z y ć , ż e ta t e m a ty k a z o s t a n ie j e s z c z e p r z e z a u to ra p o d ję ta .

Katarzyna Ossowska

3 Zob. także wybór pism P sychologia w szkole lw ow sko-w arszaw skiej: Twardowski, Wi- twicki, Baley, Błachowski, Kreutz, Lewicki, Tomaszewski, pod red. T. Rzepy, Wydawnictwo N a­ ukowe PWN, Warszawa 1997, s. 255-276.

4 Zob. J. Woleński, op. cit., s. 16 i 17.

5 T. Rzepa, Życie psychiczne i drogi do niego: (psychologiczna Szkoła Lwowska), Wydaw­ nictwo Naukowe US, Szczecin 1998.