Michał Żemła
Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa w Katowicach Katedra Turystyki
40-659 Katowice, ul. Harcerzy Września 3 michalzemla@gazeta.pl
Anna Żemła
Biuro Projektowo-Badawcze Arch-Urbs Katowice, ul. Sepia 15
WPŁYW CZYNNIKÓW LOKALIZACJI
NA KONKURENCYJNOŚĆ OŚRODKA
NARCIARSKIEGO
THE IMPORTANCE OF LOCATION
FOR THE COMPETITIVENESS
OF A WINTER SPORT DESTINATION
Zarys treści: W artykule w s kazano na lokalizację j a k o na jeden z podsta wo wy ch czyn ników kształtujących kon kure ncy jność ośrodka narciarskiego (uw ażanego za obszar, na terenie które go świa dc zone są usługi p o d staw o w e i d o d atk o w e dla narcia rzy). O m ó w io n y został także w p ły w i znac ze nie posz cze gól nych czynn ików lokalizacji na funkcjo now anie ośr odka nar ciarskiego.
Słowa k lu czo w e: oś rodek narciarski, lokalizacja, konk ur encyj ność.
A bstract: The a u th o rs point to location a s one of the basic factors affecting the com petitiveness of a winter sports d estination (understood a s a n area where skiers are provided with both basic an d com plem entary services). The effect an d significance of individual loca tion factors a s regards the functioning of a w inter sp o ils destination have also been d iscussed.
Key words: winter sports destination, location, competitive ness.
1. WPROWADZENIE 1. INTRODUCTION
W artykule przyjęto, że ośrodek narciarski (ośrodek sportów zimowych) jest jednym z typów miejsc docelowych (ang. tourism destination) ruchu turystycznego wyodrębnionym na podsta wie kryterium możliwości spędzania czasu przez turystów, zgodnie z definicją Flagestada i Hope, którzy ośrodek narciarski (winter sports destina
tion) rozumieją jako geograficzną, ekonomiczną
i społeczną jednostkę złożoną z przedsiębiorstw, organizacji, aktywności, obszarów i urządzeń mających służyć zaspokojeniu specyficznych po trzeb narciarzy ( F l a g e s t a d , H o p e 2001). Ozna cza to, że ośrodek narciarski obejmuje nie tyl ko kompleks infrastruktury narciarskiej, ale także zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie usłu gi uzupełniające dla narciarzy, takie jak gastro nomia, noclegi, wypoczynek po nartach. Ujęcie takie podkreśla komplementarny charakter usług
It h a s b e e n a s s u m e d th a t a w in te r s p o rts d e stin a tio n is a to u ris t d e stin a tio n offer ing a p a rtic u la r type of le isu re o p p o rt u n ities, according to F lag estad a n d Hope's definition. By a w in te r s p o rts d e s tin a tion th e y u n d e r s ta n d a geographical, econom ic a n d so cial u n it c o n sistin g of b u sin e sse s, org an izatio n s, activities, a re as a n d facilities w h ich a re to satisfy th e p a rtic u la r n e e d s of s k ie rs ( F l a g e s t a d & H o p e 2001). T h is m e a n s th a t a w in ter sp o rts d e s tin a tio n in c lu d e s n o t only a sk iin g in fr a s tru c tu re com plex, b u t also s u p p le m e n ta ry serv ices s u c h a s catering, acco m m o d atio n , o r facilities en ab lin g to u ris ts to r e s t a fte r skiing. S u c h a n a p p ro a c h e m p h a siz e s th e co m p lem en tary c h a ra c te r of sk iin g a n d su p p le m e n ta ry
narciarskich i uzupełniających, bez których ośro dek nie miałby możliwości przyjmowania tu rystów, lub te możliwości pozostałyby bardzo ograniczone. Wobec takiej definicji ośrodka nar ciarskiego przyjęto określenie „teren narciarski” dla nazwania zespołu lub pojedynczych wyciągów i tras narciarskich objętych jednym odrębnym kar netem.
2. LOKALIZACJA JAKO KLUCZOWY
CZYNNIK KONKURENCYJNOŚCI OŚRODKA NARCIARSKIEGO
Konkurencyjność regionu jest jego trwałą zdol nością umożliwiającą sprostanie w różnych układach konkurencyjnych innym regionom (Kla- SIK, KUŹNIK 1999). Zatem celem działań regio nów w zakresie poprawy ich konkurencyjności jest utrzymanie lub poprawa pozycji w toczącym się między regionami współzawodnictwie ( W I N I A R SKI 1999). Oznacza to, że poszczególne regiony konkurują ze sobą na różnych rynkach zewnę trznych, m.in. o przyjazdy i wydatki odwiedza jących. Konkurencję między ośrodkami narciar skimi należy więc traktować jako współzawod nictwo poszczególnych lokalizacji oferujących produkty na tych samych rynkach docelowych i położonych w podobnej odległości od tych ryn ków. Niemniej trzeba także pamiętać, że współcze sne ośrodki narciarskie, tak polskie, jak i w in nych państwach europejskich, muszą stawić czoła zaostrzającej się konkurencji spowodowanej nie tylko przez otwieranie się granic, wzrost mobil ności osób oraz pojawianie się nowych ośrodków, ale też przez konkurencję ze strony miejsc ofe rujących inne formy spędzania czasu wolnego ( S m e r a l 1996).
Można dostrzec, że lokalizacja produktów tu rystycznych staje się elementem przewagi kon kurencyjnej obszarów recepcji turystycznej, któ rego znaczenie jest wzmocnione trwałym przy wiązaniem przestrzennym produktu do jego loka lizacji i niemożliwością celowego kształtowa nia tego elementu. Możliwość celowego kształto wania występuje natomiast w zakresie dostępności komunikacyjnej obszaru recepcji turystycznej i po szczególnych jego produktów.
Konkurencyjność obszaru recepcji turystycz nej jest wynikiem działań wielu podmiotów, jed nak zasadnicza jest tu rola władz samorządo wych. Trzeba też pamiętać, że władze samorzą dowe powszechnie uważane są za podmiot
odpo-services, w ith o u t w h ich th e re so rt w ould be in c ap a b le of receiving to u rists , or its ability to do so w ould b e very lim ited. Given s u c h a d efin itio n of a w in te r s p o rts d e stin a tio n th e te rm ‘sk iin g a re a ’ h a s b e e n acc e p ted to refer to a com plex of (or individual) sk i-lifts a n d ski r u n s for w hich one co m b in ed tic k e t is valid.
2. LOCATION AS THE KEY FACTOR IN A WINTER SPORTS DESTINATION’S
COMPETITIVENESS
A region’s co m p etitiv en ess is its p e r m a n e n t ability to com pete w ith o th er regions in a variety of w ays (Kitvsik & Ku ź n ik 1999). In o rd e r to be m ore com petitive, regions fight to m a in ta in or im prove th e ir po sitio n (Win ia r s k i 1999). This m e a n s th a t individual regions com pete w ith one a n o th e r on different o u tsid e m a rk e ts a s reg ard s e.g. the n u m b e r of visitors a n d th e ir expenditure. The com petition am o n g w in ter sp o rts d e stin atio n s sh o u ld th e n be treated as com petition am ong individual locations offering com petitive p ro d u c ts on th e sam e targ et m a rk e ts, a n d s itu a te d w ithin sim ilar d ista n c e s from th e se m arkets. However, it m u s t also be rem em bered th a t co n tem p o rary skiing reso rts, b o th Polish a n d th o se in o th e r E u ro p ea n countries, m u s t face grow ing com petition c au se d no t only by th e open in g of bo rd ers, increasing m obility a n d n ew reso rts, b u t also by d e stin a tio n s w hich offer o th e r form s of sp en d in g free tim e ( Sm e r a l 1996).
The location of to u rist p ro d u c ts can often be se e n a s a com petitive tool in to u rist recep tio n a re as. Its significance becom es clear if th e p e rm a n e n t p resence of th e p ro d u c t in a given location is considered a n d th e fact th a t th is p a rtic u la r e lem en t c a n n o t be intentionally modified. However, it is possible to modify th e accessibility of a to u rist reception area an d its individual elem ents.
The com petitive c h a ra c te r of a to u rist recep tio n a re a r e s u lts from m an y factors, th e m o st im p o rta n t of w h ich is th e role of local a u th o ritie s . It m u s t also be rem em b ered th a t local a u th o ritie s are
wiedzialny za ostateczny kształt i dysponujący największym i m ożliw ościam i kształtow ania pro duktu turystycznego obszaru recepcji turystycz nej (MlDDLETON, I l A W K I N S 1998). R o lą władz
sam orządowych je s t nie tylko bezpośrednie w y twarzanie niektórych elem entów złożonego pro duktu turystycznego obszaru recepcji turystycznej, ale i strategiczne oraz operacyjne zarządzanie roz wojem turystyki w m iejscow ości lub regionie
( Ż E M Ł A 2003).
3. CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WYBÓR I OCENĘ LOKALIZACJI OŚRODKA
NARCIARSKIEGO
W celu dokonania prawidłowego wyboru miej sca prowadzenia działalności gospodarczej ko nieczna jest dokładna analiza czynników loka lizacji, wśród których najważniejsze to czynnik transportu, baza surowcowa, rynek zbytu, zasoby pracy, baza energetyczna, woda, wymogi ochro ny środowiska i infrastruktura ( G o d l e w s k a
2001
).
W odniesieniu do obszarów recepcji turystycz nej - na cechy, które powinny charakteryzo wać miejsce, aby było właściwą lokalizacją tury styczną wskazuje m.in. P E A R C E (1996). Kuczyń ski i Gołembski proponują rozpatrywanie kry teriów lokalizacyjnych w dwóch kolejnych fa zach:
- analiza czynników lokalizacji ogólnej, które pozwalają stwierdzić, czy w danym obszarze występują wystarczające przesłanki, by inwesty cja turystyczna mogła zaistnieć i przynieść spo dziewane efekty społeczne i ekonomiczne;
- analiza czynników lokalizacji szczegółowej, wskazujących, w jakim konkretnym miejscu po żądanej dla inwestycji przestrzeni należy usytu ować przedsięwzięcie, by zoptymalizować jego położenie od strony kompozycji przestrzennej, ekonomiki infrastruktury, szczegółowej dostęp ności komunikacyjnej, procedur formalnopraw nych itp. (G O Ł E M B S K I 2002).
Każdy inwestor wybierając miejsce dla swo jej przyszłej inwestycji kieruje się kryterium możliwości osiągnięcia zysku. W przypadku te renu narciarskiego zysk inwestora uzależniony jest od dwóch fundamentalnych czynników: możli
wości stworzenia produktu o wysokiej jakości i dostępności dla rynków zbytu. Jednak w przy padku inwestycji, jak ą jest infrastruktura
nar-com m only believed to be re sp o n sib le for th e finał to u r is t p ro d u c t a n d to have th e m o st re s o u rc e s to s h a p e it (Mid d l e t o n
& Ha w k in s 1998). T h e ir role is n o t only to d irectly p ro d u c e som e e lem en ts of a com plex to u ris t re c e p tio n a re a p ro d u ct, b u t also to su p e rv ise stra te g ic a n d o p e ra tio n al to u rism d e v elo p m en t in a given d e stin a tio n o r region (Że m ł a 2003).
3. WINTER SPORT DESTINATION LOCATION - CHOICE AND EVALUATION
FACTORS
In o rd er to m ak e a good choice of som e w here to ru n a n econom ic activity, it is n e ce ssa ry to th o ro u g h ly an aly se location factors, th e m o st im p o rta n t of w hich are tra n sp o rt, n a tu ra l re so u rce s, the m arket, w ork re so u rce s, energy so u rces, w ater, en v iro n m en tal p ro tectio n re q u irem en ts a n d in fra s tru c tu re (Go d l e w s k a 2001).
C o n d itio n s w h ich a p lace sh o u ld m eet to becom e a good to u ris t location are listed by, a m o n g o th e rs , Pe a r c e (1996). K uczyński a n d G ołem b sk i s u g g e s t th a t location c rite ria sh o u ld be c o n sid ered in two co n secu tiv e p h a se s :
- a n a n a ly sis o f th e g e n eral location factors, w h ich sh o w w h e th e r a given a re a is su ita b le for to u r is t in v e stm e n t to thrive a n d b rin g ex p ected so cial a n d econom ic re su lts;
- a n a n a ly sis o f th e d etailed location facto rs w h ich p o in t to a p a rtic u la r p a rt of space su itab le to m ake a n investm ent, ta k ing into consideration th e spatial com posi tion, in fr a s tru c tu re econom ics, a c c e ss ibility by differing m e a n s of tra n s p o rt, legal p ro c e d u re s, etc. (Go ł e m b s k i 2002).
W hen ch o o sin g a p lace for th e ir fu tu re in v e stm en t, every in v e sto r co n sid e rs th e profit criterio n . In th e c ase of a skiing a rea, a n in v e sto r’s pro fit d e p e n d s on two fu n d a m e n ta l factors: th e possibility of cre atin g a h ig h q u a lity p ro d u c t, a n d a c c e ss to m a rk e ts. However, in th e case of sk i in fra s tru c tu re , w h ich covers a c o n sid e ra b le sp ace, it is n e c e ssa ry to c o n sid e r th e d ile m m a s faced by a n o th e r in v esto r th a n th e ski-lift ow ner, i.e. th e
ciarska, obejmująca swym zasięgiem znaczną przestrzeń, konieczne jest także rozważenie dyle matów innego inwestora niż gestor wyciągów, któ rym jest gmina. Nawet jeśli nie uczestniczy w in westycji finansowo, „inwestuje” ona w rozwój tu rystyki narciarskiej jedno z najcenniejszych posia danych dóbr - przestrzeń, oczekując w zamian określonych korzyści gospodarczych lub społecz nych dla mieszkańców. Dzieje się tak nawet gdy inwestycje narciarskie powstają na terenach pry watnych, gdyż to władze gminne muszą je usank cjonować w miejscowych planach zagospoda rowania przestrzennego. Również, a może zwłasz cza, z perspektywy gminy należy zatem spojrzeć na inwestycje narciarskie przez pryzmat strat i zysków w koncepcji zrównoważonego rozwo ju. Ponieważ zasoby przestrzeni są ograniczone, między różnymi możliwymi formami wykorzy stania przestrzeni dochodzi do konkurencji. Ro lą władz gminy jest w takiej sytuacji zapewnie nie wykorzystania przestrzeni w sposób opty malny, pozwalający na rozwój społeczno-gospo darczy i ograniczający szkody tak przyrodnicze, jak i społeczne, aby nie ograniczać szans roz
wojowych przyszłych pokoleń zgodnie z zasa dą sprawiedliwości międzypokoleniowej. Zatem władze gminy powinny podjąć decyzję o do puszczeniu do nowych inwestycji w infrastruk turę dla narciarzy jedynie wtedy, gdy rozwój usług narciarskich będzie najlepszą szansą na zrówno ważony rozwój gminy, co odzwierciedla zasadę zewnętrznego równoważenia turystyki ( H u n t e r 1997).
Od samego początku inwestycja w wielkoprze- strzenną infrastrukturę turystyczną, jaką jest te ren narciarski, musi być wynikiem współdziała nia dwóch stron: inwestora i gminy reprezentowa nej przez władze samorządowe. Jest też zatem oczywiste, że ta współpraca musi być kontynuo wana także po zamknięciu inwestycji i urucho mieniu ośrodka, tak by przynosił on profity in westorowi i korzyści mieszkańcom gminy, przy minimalizowaniu szkód przyrodniczych. Zakres i charakter tej współpracy będzie zależał w du żej mierze od ewentualnego udziału finansowe go gminy w inwestycji i od genezy ośrodka. Na leży bowiem pamiętać, że obie strony inwesty cji dążą poprzez jej realizację do osiągnięcia in nych, własnych celów. W przypadku władz lo kalnych są one najczęściej związane z realiza cją optymalnej wizji rozwoju turystyki, pobudza niem lokalnej przedsiębiorczości, dynamizowa niem inwestycji turystycznych, sterowaniem
roz-financially, th e g m in a ‘in v e sts ’ in th e ski to u rism d e v elo p m en t on e of its m o st v alu ab le a s s e ts - its sp ac e , exp ectin g in re tu r n c e rta in eco n o m ic o r social b en efits for its in h a b ita n ts . T h is h a p p e n s even w h en in v e stm e n ts a re m a d e on private property, b e c a u s e it is th e gm in a a u th o r ities th a t m u s t ag ree to p u t th e m into th e local p la n s for s p a tia l developm ent. The in v e stm e n ts s h o u ld b e looked a t from the p o in t of view of th e lo sse s a n d profits p re s e n te d in th e c o n c e p t of s u sta in a b le to u rism . As av ailab le s p a tia l re so u rc e s are lim ited, d ifferen t w ays of exploiting sp ac e co m p ete w ith o ne a n o th e r. In th is s itu a tio n th e gm in a a u th o ritie s ’ role is to e n s u r e th a t th e sp a c e is u s e d in a w ay w hich g u a ra n te e s socio-econom ic develop m e n t to th e in h a b ita n ts an d lim its dam age to th e n a tu r a l a n d so cial en v iro n m en t. S u c h a n a p p ro a c h offers a c h a n c e for developm ent to fu tu re generations, acco rd ing to th e p rin cip le o f ‘in te r-g e n e ra tio n a l ju s tic e ’. G m ina a u th o ritie s sh o u ld allow new in v e stm e n ts in sk i in fra s tru c tu re only w h e n th e d ev elo p m en t of ski serv ices is th e b e s t o p p o rtu n ity for the
gm in a 's s u s ta in a b le d ev elo p m en t reflect
ing th e p rin cip le of b a la n c e d to u rism
(Hu n t e r 1997).
F rom th e very b eg in n in g in v estin g in a la rg e-sp acc to u rism in fra s tru c tu re , i.e. a ski a re a, m u s t re s u lt from th e co o p e ra tio n of two p a rtie s: th e in v esto r an d th e gm in a re p re s e n te d by its a u th o ritie s. It is th e n obv io u s th a t th is co-o p eratio n m u s t be c o n tin u e d a fte r th e in v e st m e n t h a s b e e n m a d e a n d th e re so rt s ta r ts o p e ra tin g so th a t it b rin g s profits to th e in v e sto r a n d b e n e fits to gm ina in h a b ita n ts , w hile m inim izing d am ag e to th e n a tu r a l e n v iro n m e n t a t th e sam e tim e. The sco p e a n d c h a r a c te r of th is co o p e ra tio n largely d e p e n d s on th e gm ina's po ssib le fin an cial p a rtic ip a tio n in the in v e stm e n t a n d o n th e origins of the resort. It sh o u ld be rem em b ered th a t each p a rty is a tte m p tin g to re a c h its own, differing aim s. In th e c ase of th e local a u th o ritie s th e y u s u a lly aim a t an o p tim u m vision of to u ris m developm ent, encouraging local b u sin ess, milking tourism in v estm ent m ore dynam ic, controlling th e
miarcm ruchu turystycznego, by nic przekroczo ne zostały progi chłonności przyrodniczej i spo łecznej oraz kształceniem na rzecz rozwoju tury styki w regionie. Natomiast inwestor kieruje się przede wszystkim swoimi oczekiwaniami co do przyszłych zysków, tak w zakresie ich poziomu, jak i czasu ich osiągania, ale i możliwościami minimalizacji ryzyka inwestycyjnego. (GOŁEMB-
ski 2002). Niemniej obie strony każdej inwesty cji turystycznej, nie tylko terenu narciarskiego, muszą mieć świadomość, że żaden podmiot nie ma możliwości samodzielnego kształtowania produktu turystycznego postrzeganego przez tury stę, a dla uzyskania wysokiego poziomu satys fakcji gościa konieczne jest stworzenie przez prywatne i publiczne podmioty zaangażowane bezpośrednio lub pośrednio w obsługę turystów produktu o wysokiej jakości skierowanego do wy branego segmentu rynku.
Można zatem przyjąć, że dobrze zlokalizowa ny teren narciarski powinien posiadać następują ce cechy:
zapewniać inwestorowi właściwy poziom zysku, co może być osiągnięte tylko gdy lokali zacja umożliwia świadczenie usług o wysokiej jakości, daje potencjalnym klientom możliwość łatwego dotarcia do ośrodka oraz umożliwia roz wój przy ograniczeniu strat ekologicznych;
- zapewniać miejscowości i jej mieszkań com możliwość rozwoju społeczno-ekonomicz- nego przy jednoczesnym zachowaniu środowiska społeczno-kulturowego ich życia.
Spełnienie powyższych warunków zależy zarówno od czynników całkowicie niezależnych od inwestora, jak i od częściowo podatnych na celowe kształtowanie. Czynnikiem niezależnym będą w pierwszej kolejności warunki natural ne, natomiast pewne możliwości kształtowania będą w zakresie dostępności do rynków emisyj nych, zwłaszcza dostępności komunikacyjnej. Stosunkowo najłatwiejsze dla celowego kształ towania będą natomiast czynniki antropogenicz ne miejsca docelowego, takie jak zagospodaro wanie turystyczne, wyposażenie terenu w infra strukturę techniczną i społeczną, stosunek miesz kańców do turystów, czy nawet charakter krajob razu. Należy jednak pamiętać, że nawet w tym przypadku działania te są bardzo trudne, a osią gnięcie zamierzonych celów może zająć wiele lat, stąd potrzeba dokładnej oceny stanu obecne go.
scale of to u rism so th a t th e lim its of its n a tu ra l a n d so cial c ap a c ity are n o t exceeded, a s well a s for th e b en efit of to u rism d e v elo p m en t in th e region. The in v esto r, on th e o th e r h a n d , co n sid e rs first of all h is ow n e x p e c ta tio n s of fu tu re p ro fits a n d th e tim e re q u ire d to achieve th e m a n d also th in k s of p o ssib le w ays to m inim ize th e in v e stm e n t risk ( G o l e m b s k i 2002). B u t in a n y to u r is t in v e stm en t, n o t only th a t of a sk i a re a , b o th p a rtie s m u s t be aw are th a t n o b o d y c a n c re a te a to u rist p ro d u c t o n th e ir ow n, a n d in o rd e r to fully satisfy th e to u ris t it is n e c e ssa ry to c re a te jo in tly a h ig h q u a lity p ro d u c t for a sele c ted se g m e n t of th e m a rk e t by all p riv ate a n d p u b lic b u s in e s s directly or in d irectly en g ag ed in th e to u rism service.
It c a n be a s s u m e d th e n th a t a well- organized sk i a re a sh o u ld :
- s e c u re a n a p p ro p ria te profit for the investor, w h ich is only p o ssib le w h e n the location gives a n o p p o rtu n ity to provide a hig h q u a lity service, offer e a sy a c c e ss to th e re s o rt a n d trig g er d ev elo p m en t w ith lim ited ecological d a m ag e a t th e sam e tim e:
- g u a ra n te e th e d e s tin a tio n a n d its in h a b ita n ts th e o p p o rtu n ity of socio econom ic d e v elo p m en t a n d a t th e sam e tim e preserve th e ir so cio -cu ltu ral environ m ent.
M eeting th e above re q u ire m e n ts d e p e n d s b o th on fa c to rs w hich c a n n o t be con tro lled by th e in v e sto r a n d on th o se w hich are p a rtly su sc e p tib le to m odifica tion. The m a in in d e p e n d e n t factor is th e n a tu r a l e n v iro n m e n t, a n d a n exam ple of th e o th e r type is th e a c c e ss to m a rk e t so u rc e s, esp ecially tra n s p o rt. F acto rs w h ich a re th e e a s ie s t to modify are th e a n th ro p o g e n ic fa c to rs of th e d e stin atio n , s u c h a s th e to u ris m in fra s tru c tu re , th e technological a n d so cial in fra s tru c tu re , th e in h a b ita n ts ’ a ttitu d e to w a rd s to u rists, o r even th e la n d sc a p e . It sh o u ld be rem em b ered , how ever, th a t even in th e se c a s e s m o d ificatio n s a re very difficult to m ake a n d m ay ta k e m a n y y e ars to com plete. T herefore th e re is a n eed for a th o ro u g h e v a lu a tio n of th e p re s e n t situ a tio n .
4. ZNACZENIE WARUNKÓW NATURALNYCH DLA UPRAWIANIA NARCIARSTWA
Początkowo lokalizacja zakładów przemysłowych i innych obiektów uzależniona była w dużej mie rze od zasobów surowcowych. Podobne podejś cie można zaobserwować w badaniach prowadzo nych w Polsce nad możliwościami lokalizacji ośrodków narciarskich, które niemal wyłącznie dotyczyły warunków naturalnych dla uprawiania narciarstwa (np. Ba ra n o w sk a-Janota 1978),
a te niewątpliwie spełniają tu funkcję specyficz nych zasobów naturalnych koniecznych dla pod jęcia świadczenia usług.
Do podstaw ow ych czynników naturalnych należy zaliczyć pew ność śniegu w zimie oraz długość zalegania pokryw y śnieżnej (HUDSON 2000), chociaż jej znaczenie w dobie sztucznego naśnieżania stoków nie je s t ju ż tak istotne. Jed nakże dla lokalizacji dużych ośrodków narciar skich, gdzie w ytw arzanie znacznych ilości sztucz nego śniegu nie je st opłacalne, długość zalegania pokryw y śnieżnej pow inna w ynosić m inim um 100 dni w roku (BARANOWSKA-JANOTA 1978). O długości zalegania pokryw y śnieżnej, jej grubo ści oraz o czasie jeg o pojaw iania się i zanikania decydują warunki klim atyczne oraz czynniki p od łoża. Biorąc pod uw agę ogólną cyrkulację atm o sferyczną, najw iększą stabilnością zalegania p o krywy śnieżnej charakteryzują się tereny będące pod wpływem klim atu o cechach kontynentalnych. Bardzo istotny je st także m ezoklim at - zw iązany z rzeźbą terenu, w ystępow aniem zbiorników w od nych i lasów, m ikroklim at, obejm ujący formę topograficzną oraz topoklim at kształtow any przez zjaw iska zachodzące w przygruntow ej warstwie powierzchni ziemi. T opoklim at zw iązany jest z rzeźbą i podłożem , zależy od w ystępow ania po wierzchni czynnych, od ekspozycji i pokrycia te renu. N a długość zalegania pokryw y śnieżnej m a j ą wpływ w szystkie w ym ienione rodzaje klim a tów (SZPONAR 2003).
Znaczny udział terenów zabudowanych może powodować powstawanie lokalnych „wysp ciepła” podwyższających średnią dobową temperaturę powietrza, a więc skracających długość zalegania pokrywy śnieżnej, natomiast duże połacie lasu wpływają na obniżenie temperatury powietrza. Długość zalegania pokrywy śnieżnej związana jest także z ekspozycją stoku. Na stokach północ nych, gdzie promienie słoneczne docierają w nie wielkich ilościach, śnieg zalega o wiele dłużej niż na stokach południowych. Jednakże z punktu
4. THE SIGNIFICANCE OF NATURAL CONDITIONS TO SKIING
Initially th e location of factories a n d o th e r in d u s tria l b u ild in g s largely d ep en d ed on n a tu ra l re so u rc e s. A sim ilar ap p ro ach can be se e n in Polish re s e a rc h into possible locations for w in ter sp o rts d estin atio n s, w hich w ere d e p e n d e n t n early exclusively on th e n a tu r a l co n d itio n s su itab le for skiing (e.g. Ba r a n o w s k a- Ja n o t a 1978), a p a rtic u la r k in d of n a tu ra l resource.
The b asic n a tu ra l facto rs include snow in w in ter a n d th e len g th of tim e it covers th e g ro u n d (Hu d s o n 2000), alth o u g h sin ce artificial slope snow ing becam e available, it h a s n o t b een e sse n tial any m ore. However, in th e case of large w in ter sp o rts d e stin a tio n s, w h ere p ro d u cin g large a m o u n ts of artificial snow w ould be very costly, snow sh o u ld cover th e a re a for a t le a st 100 d ay s in a y e a r (Ba r a n o w s iîa- - Ja n o t a 1978). The len g th of tim e th e snow rem ain s, its th ic k n e ss a n d th e m o n th s it a p p e a rs a n d d isap p e a rs are d eterm in ed by clim ate a n d th e n a tu re of th e surface. Considering the general atm ospheric circulation, th e m o st stable snow c o n d itio n s o ccu r in a re a s w ith a c o n tin e n tal clim ate. The m esoclim ate is also extrem ely im p o rta n t - related to topography, th e o ccu rren ce of w ater reserv es a n d forests, a s well a s th e m icro clim ate, c o n n ected w ith topographic form, a n d th e ‘to p o -clim ate’, m odified by p h e n o m en a w hich tak e place a t g ro u n d level. The ‘topo-clim ate’ is c o n n ected w ith topo g rap h y a n d th e s u b s tr a te , d e p en d s on th e o ccu rren ce of active p ro cesses, a n d on th e ex p o su re a n d covering of th e area. The len g th of tim e in w hich snow stay s on the g ro u n d is affected by all the k in d s of clim ates m en tio n ed above (Sz p o n a r 2003).
Large b u ilt-u p a re a s m ay c a u s e th e a p p e a ra n c e of local ‘w arm is la n d s ’ w hich in c re a se th e av erag e te m p e ra tu re of th e d ay a n d s h o rte n th e le n g th of snow cover. O n th e o th e r h a n d , v a s t forested a re a s d e crea se a ir te m p e ra tu re . How long th e snow s ta y s also d e p e n d s on th e slo p e’s a sp e c t on n o rth -fa c in g slopes, w here e x p o su re to th e s u n is low, sn o w sta y s m u c h lo n g er th a n on so u th -fa c in g slopes.
widzenia narciarzy stok północny może wydawać się mniej atrakcyjny właśnie ze względu na gor sze nasłonecznienie. Dlatego optymalnymi warun kami charakteryzują się stoki zachodnie i w mniej szym stopniu, wschodnie, gdzie słońce operuje rano, kiedy jest stosunkowo niewiele narciarzy, i rozmiękcza przygotowaną pokrywę śnieżną na cały dzień. Długość zalegania pokrywy śnieżnej zależy również od rzeźby terenu: okres zalegania pokrywy w dolinach jest dłuższy o ok. 10 dni niż na wierzchowinach. Ze względu na spadek tem peratury wraz z wysokością, na każde 100 m wzro stu wysokości długość zalegania rośnie o ok. 10 dni, a jej grubość średnio o 12 cm ( B a r a n o w s k a - -Janota 1978). W wyborze lokalizacji ośrodka istotne jest więc pokrycie terenu wokół oraz na obszarze planowanego ośrodka, ekspozycja stoku oraz rzeźba terenu, w szczególności wysokości nad poziom morza.
Najbardziej atrakcyjne dla lokalizacji infra struktury narciarskiej są tereny o znacznych prze- wyższeniach, umożliwiające wytyczenie różno rodnych tras pod względem trudności, zarówno krótkich i stromych, jak i dłuższych i łagodniej szych. Zróżnicowanie stopnia trudności tras po zwala na korzystanie ze stoku narciarzy o różnym stopniu zaawansowania, a ponadto daje możliwość wyboru i zapobiega znużeniu związanemu z cią głym przejazdem tą sam ą trasą.
Rozpatrując warunki naturalne należy rozwa żyć nie tylko cechy terenu istotne z punktu wi dzenia narciarstwa. Istotne są także czynniki zwią zane z funkcjonowaniem środowiska przyrodni czego, które mogą zdecydować o odstąpieniu od zamierzenia lokalizacji ośrodka narciarskiego na danym obszarze.
W związku ze znacznym wpływem narciarstwa zjazdowego na środowisko przyrodnicze ( K u r e k .
1999) istotny jest wybór takiej lokalizacji, która ograniczy w jak największym stopniu negatyw ne oddziaływanie inwestycji. Możliwości wyko rzystania turystycznego danego obszaru powinny zostać określone w studium uwarunkowań i kie runków zagospodarowania przestrzennego, a na stępnie w miejscowych planach zagospodarowa nia gminy. Na obszarach objętych ochroną prze znaczenie terenów pod usługi turystyczne wy znaczane jest przez plany ochrony. Odpowied nie wskazania planów pozwalają na zachowanie wartości przyrodniczych stanowiących często głó wne walory turystyczne gminy.
Istotną czynnością, którą należy wykonać wy bierając lokalizację ośrodka narciarskiego, jest
However, s k ie rs m ay see th e n o rth e rn slope a s le ss a ttra c tiv e b e c a u s e of poorer in so latio n . T h a t is w hy w est-facin g slo p es offer o p tim u m c o n d itio n s a n d also e ast- facing a s th e s u n s h in e s on th e m in th e m o rn in g w h e n th e re a re few sk iers, an d so fte n s th e sn o w for th e w hole day. The len g th of sn o w cover d e p e n d s also on topography: in v alleys it is a b o u t 10 d ays lo n g er th a n in th e u p p e r p a rts of th e m o u n ta in s . D ue to a fall in te m p e ra tu re , th is le n g th in c re a s e s by 10 d ay s for each 100 m e tre s of a ltitu d e a n d th e th ic k n c ss of th e sn o w lay er grow s by 12 cm, on average (Ba r a n o w s k a- Ja n o t a 1978). W hen ch o o sin g a lo catio n , it is e s s e n tia l to c o n sid e r th e a r e a a ro u n d a n d w ith in th e re s o rt w hich is b ein g p la n n e d , th e slo p e’s e x p o su re to th e s u n , th e topography, a n d th e a ltitu d e in p a rtic u la r.
T he m o st a ttra c tiv e sk iin g a re a s are th o se w ith c o n sid e ra b le v ariatio n in heig h t, w h ich m ak e it p o ssib le to p re p a re sk i r u n s a t d ifferen t levels of difficulty, b o th s h o r t a n d s te e p a n d longer a n d gentle. T h is e n a b le s s k ie rs of v ario u s ab ilities to u s e th e m , a s well a s offering choice, p re v e n tin g th e b o red o m of u sin g th e sam e r u n over a n d over again.
C o n sid erin g n a tu r a l c o n d itio n s, n o t only sh o u ld th e fe a tu re s im p o rta n t for sk iin g be looked into, b u t also n a tu ra l e n v iro n m e n t fa c to rs w h ich could d is co u rag e th e lo catio n of a w in te r s p o rts ce n tre in a given a re a.
S kiin g se rio u sly affects th e e n v iro n m e n t (Ku r e k 1999), so th e location sh o u ld m in im ise th e n eg ativ e effects of th e in v e stm en t. The e x te n t of to u rism ex p lo itatio n s h o u ld be e s ta b lis h e d a t th e stag e of p la n n in g th e s p a tia l in fra s tru c tu r e of th e a re a a n d also for th e w hole gm ina. In p ro te c te d a re a s to u rism u tilisa tio n d e p e n d s o n local co n serv atio n policy. Good p lan n in g allows the p reserv a tio n of n a tu r a l re s o u rc e s w h ich are often th e m a in to u ris t a s s e ts in th e gmina.
An im p o rta n t s te p to ta k e w h e n c h o o s ing th e lo catio n is e sta b lis h in g to u rism ‘a b so rb e n c y ’ a n d cap acity . T his d e p e n d s on th e e n v iro n m e n t’s re sista n c e to d am ag ing activ ities a n d is b a se d on th e m a x im u m n u m b e r of to u ris ts th a t c an
określenie w skaźników chłonności i pojem ności turystycznej w ynikających z odporności środo wiska na niszczące procesy opisyw anych m aksy m alną liczbą turystów m ogących przebyw ać na danym terenie nie pow odując negatyw nych kon sekwencji w w alorach turystycznych środowiska przyrodniczego (Ba r a n o w sk a-Ja nota 1998).
Poszczególne zbiorowiska roślinne charaktery zują się różną wrażliwością na zmianę stosunków wodnych, udeptywanie, zmianę struktury i odczy nu gleby. W zależności od rodzaju siedliska może dojść do większej lub mniejszej jego degradacji pod wpływem działań człowieka. Np. w obrębie zbiorowisk leśnych największą wrażliwość (naj mniejszą chłonność) wykazują zbiorowiska skraj nie suche i wilgotne ( W y s o c k i , S i k o r s k i 2000).
W edług K r z y m o w s k i e j - K o s t r o w i c k i e j (1997) znaczną odpornością na użytkowanie rekre acyjne charakteryzuje się siedlisko borów miesza nych (Pino-Quercetum, Yaccinio-Abiełon). Jest to zbiorowisko uniwersalne zarówno pod względem bioterapeutycznym, jak i urządzeniowo-rekrea- cyjnym. Stosunkowo odpornymi siedliskami są: acydofilna dąbrowa (Quercetea robori-petraeae -podgórska dąbrowa acidofilna), oraz w mniejszym stopniu buczyny kwaśne (Luzulo-Fagion). Ich in tensywne użytkowanie powinno być jednak ogra niczone (kontrolowane).
Bardzo wysoką odpornością oraz szybką rege neracją wykazują się murawy bliźniczkowe. Po krywają one zwykle znaczne przestrzenie, tworząc rozległe hale i pastwiska. Trasy mogą zostać dopa sowane do istniejącego układu roślinności i har monijnie wpisać się w krajobraz. Ponadto wyeks ponowane hale stwarzają możliwości otwarcia kra jobrazu na dalekie widoki i utworzenia punktów widokowych, a więc podnoszą walory turystyczne stoku.
5. DOSTĘPNOŚĆ DO RYNKÓW DOCELOWYCH
Współcześnie, gdy technologia pozwala na pro dukcję sztucznego śniegu w ilościach pozwalają cych na całkowite pokrycie nim trasy narciarskiej oraz gdy popularne ośrodki narciarskie powstają w Poznaniu, Bytomiu czy Kielcach, podejście ograniczające kryteria wyboru lokalizacji ośrodka narciarskiego wyłącznie do warunków naturalnych musi zostać w oczywisty sposób zweryfikowane. Czynnikiem równie ważnym, a w niektórych przy padkach nawet ważniejszym od warunków
natural-s ta y in a given a re a w ith o u t c a u natural-sin g n e g ativ e e ffe cts Ba r a n o w s k a- Ja n o t a
1998).
In d iv id u al v eg etatio n com plexes show th e se n sitiv itie s of b o th p la n ts a n d th e soil to c h a n g e s in w a te r level, s tru c tu re a n d acid ity of th e soil, a n d to tram pling. D ep en d in g on th e type of h a b ita t, h u m a n activity m ay d e stro y it to a g re a te r or le ss e r degree. F o r in s ta n c e am o n g forest com plexes, th e h ig h e s t sen sitiv ity (the low est ‘a b so rb e n c y ’) is found e ith e r in ex trem ely d ry o r ex trem ely w et a re a s
(Wy s o c k i & Sik o r s k i 2000).
A ccording to Kr z y m o w s k a-Ko s t r o-
w ic k a (1997), c o n sid e ra b le re s ista n c e to u tilisa tio n for re c re a tio n a l p u rp o se s is found in m ixed fo rest h a b ita ts (Pino-
Quercetum, Vaccinio-Abieton) valuable
for b o th b io -th e ra p e u tic a n d re c re a tio n al fu n c tio n s. R elatively re s is ta n t c o m m u n itie s a re th o se of acid o p h ilo u s o a k s (Q uercelea robori-petraeae) and acidic beech wood (Luzulo-Fagion). Intensive utilisation, how ever, s h o u ld be controlled.
A very h ig h re s is ta n c e a n d fast re g e n era tio n c a n b e fo u n d in g ra ss sw ard, u s u a lly covering v a st a re a s in th e form of m ead o w s a n d p a s tu r e s . There is no n eed to c u t dow n tre e s in o rd e r to p re p a re a slope h e re w hile sk i r u n s c an be a d ju s te d to th e ex istin g v eg etatio n a n d fitted in to th e la n d sc a p e . In addition, exposed m ead o w s o p e n th e la n d sc a p e to fa r-rea c h in g view s a n d view points c a n be s e t u p , th u s in c re a sin g th e to u rism value of th e slope.
5. ACCESSIBILITY TO TARGET MARKETS
N ow adays, w h e n tech n o lo g y m a k es it po ssib le to p ro d u c e en o u g h artificial snow to cover th e w hole ski ru n , a n d w h en p o p u la r sk i re s o rts a p p e a r in p laces like P oznan, B ytom or Kielce, th e c rite ria lim iting th e lo catio n of a w in ter sp o rts c e n tre solely to n a tu r a l co n d itio n s, m u s t obviously be alte red . An equally im p o rta n t factor, a n d in som e c a se s even m ore im p o rta n t th a n n a tu ra l conditions, is th e a cc e ssib ility of a ttra ctiv e ta rg e t m a rk e ts a n d th e level of com petition.
nych staje się dostępność atrakcyjnych rynków do celowych i poziom konkurencji.
Dostępność komunikacyjna obszaru recepcji tu rystycznej opisuje koszt, szybkość i wygodę dotar cia do tego miejsca i zależy od szeregu powiąza nych ze sobą czynników:
infrastruktury - drogi, parkingi przystanki i dworce autobusow e, porty lotnicze, linie i dw or ce kolejow e, porty m orskie, ośrodki żeglarskie;
- sprzętu - jego wielkości, szybkości, standar du i zasięg pojazdów transportu publicznego;
- czynników eksploatacyjnych - tras, częstotli wości połączeń, cen (MlDDLETON 1996).
Podobnie jak w przypadku wielu innych obsza rów recepcji turystycznej, dostępność komunika cyjną ośrodka narciarskiego należy rozpatrywać osobno w odniesieniu do osób podróżujących wła snym samochodem bądź autokarem czarterowym i osób korzystających z dostępnych środków ko munikacji publicznej. Należy przy tym wyraźnie zaznaczyć, że z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju ośrodka zdecydowanie korzystniejsze są przyjazdy komunikacją zbiorową lub autokarami turystycznymi, natomiast duży ruch prywatnych samochodów osobowych może stanowić nie tylko duże zagrożenie dla środowiska naturalnego (JĘ- DRZEJCZYK. 2002), ale i prowadzić do niewydolno ści układu komunikacyjnego i w efekcie do spadku zadowolenia turystów.
Ocena dostępności komunikacyjnej potencjal nej, bądź istniejącej, lokalizacji ośrodka narciar skiego wymaga prowadzenia jej dwukierunkowo. Trzeba oddzielnie ocenić łatwość dojazdu dla tury stów jednodniowych, przyjeżdżających z pobli skich terenów (do ok. 100 łon), oraz dostępność dla turystów przyjeżdżających na dłuższy wypo czynek, najczęściej z miejscowości położonych znacznie dalej. Ze względu na komplementarny charakter popytu zgłaszanego przez te dwa rynki (inny cykl sezonowości) konieczne jest dostosowa nie ośrodka do potrzeb jednych i drugich. Zatem ocenie podlegać powinna nie tylko dostępność ko munikacyjna z najbliższych większych miejscowo ści, ale także wkomponowanie tras dojazdowych w ogólnopolski, a nawet międzynarodowy system komunikacyjny.
Istotne znaczenie mieć będzie nie tylko dostęp ność do poszczególnych rynków emisyjnych ruchu turystycznego, ale także ich atrakcyjność, będąca wynikiem zarówno określonych cech klientów z danego rynku, jak i poziomem konkurencji na tym rynku. Wśród cech mieszkańców danego ob szaru rozpatrywanego jako obszar emisyjny ruchu
The acce ssib ility o f a to u ris t recep tio n a re a is defined by th e cost, tim e a n d co n v en ien ce of re a c h in g it a n d d e p en d s o n sev eral in te rre la te d factors:
- in fr a s tru c tu re - ro a d s, c a r parking, b u s sto p s a n d s ta tio n s , a irp o rts, ra il w ay lin e s a n d s ta tio n s , s e a p o rts, sailing c en tres;
- e q u ip m e n t - its size, efficiency, s ta n d a rd , a s well a s th e re a c h of public tra n s p o rt;
- u tilisa tio n facto rs - ro u te s, frequency, p ric e s (Mid d l e t o n 1996).
S im ilar to m a n y o th e r to u ris t recep tio n a re as, th e a cc e ssib ility of a w in te r s p o rts c e n tre s h o u ld b e c o n sid e re d sep a ra te ly in re la tio n to peo p le travelling by th e ir own m e a n s of tr a n s p o r t o r h ired coach, a n d to th o se u s in g p u b lic tra n s p o rt. It s h o u ld be clearly s a id h e re th a t from th e p o in t of view of s u s ta in a b le developm ent, a m u c h m ore p refe ra b le w ay of travel is by p u b lic tr a n s p o r t o r to u ris t coach. E xcessive u s e of p riv a te c a rs m ay becom e a s e rio u s th r e a t to th e n a tu r a l e n v iro n m e n t ( Je d r z e j c z y k 2 002), lead to road n etw o rk inefficiency a n d a s a re s u lt to to u ris t d issa tisfa c tio n .
An e v alu a tio n of th e p o te n tia l o r a c tu a l accessib ility of a w in te r s p o rts d e s tin a tion re q u ire s a m o re co m plex a p p ro a ch . It is n e c e s sa ry to a s s e s s se p a ra te ly th e difficulty of re a c h in g th e place for one- d ay to u ris ts arriv in g from n e a rb y a re a s (up to 100 km), a n d by th o se arriving for a lo n g er stay , u s u a lly from m u c h m ore d is ta n t d e s tin a tio n s . D ue to th e c o m p le m en ta ry c h a r a c te r of th e d e m an d from th e s e two m a rk e ts (different s e a s o n ality cycles), it is n e c e s s a ry to a d ju s t th e re s o rt to th e n e e d s o f b o th . E v alu atio n sh o u ld c o n c e rn n o t only accessib ility from th e n e a r e s t la rg e r to w n s o r cities, b u t also th e a c c e ss ro a d s a s p a rt of th e n a tio n a l o r even in te rn a tio n a l tra n s p o rt netw ork.
Not only acce ssib ility to individual to u ris t s o u rc e m a rk e ts is significant, b u t also th e ir a ttra c tiv e n e s s a n d th is d e p en d s on th e type of clie n ts, a s well a s o n th e co m p etitio n level on th is p a rtic u la r m ark et. As far a s c lie n ts are co n cern ed , p a rtic u la r a tte n tio n sh o u ld b e p aid to
turystycznego związanego ze sportami zimowymi w sposób szczególny uwzględnić należy ich po ziom zamożności mierzony nie tylko dochodami, ale też - kluczowym dla wydatków turystycz nych funduszem swobodnej decyzji. Czynniki te będą miały decydujący, lecz nic wyłączny wpływ na wysokość wydatków podczas pobytu w ośrodku narciarskim. Należy też przeanalizować zmienne o charakterze społecznym, a zwłaszcza aktywność turystyczną mieszkańców tego obszaru, ze szcze gólnym uwzględnieniem poziomu uczestnictwa wyjazdach narciarskich i ich częstotliwości i dłu gości.
Jest wielce prawdopodobne, że na najatrakcyj niejszych rynkach docelowych panować będzie największa konkurencja. Miernikiem jej natężenia może być liczba ośrodków narciarskich zlokalizo wanych w podobnej odległości i oferujących po dobny produkt. Ośrodek proponujący mieszkań com określonej miejscowości przede wszystkim dłuższe pobyty, co wiąże się z reguły z większą odległością, musi liczyć się z konkurencją ze stro ny znacznie większej liczby ośrodków, w tym rów nież zagranicznych. Można natomiast podać przy kłady ośrodków będących na bardzo atrakcyjnych rynkach niemal monopolistami, jeśli chodzi o wy jazdy jednodniowe i krótsze. Dotyczy to przede wszystkim pojedynczych ośrodków zlokalizowa nych w większych miastach centralnej i północnej Polski (Szczecin, Poznań, Warszawa), niemniej także w przypadku ośrodków zlokalizowanych w górach, ograniczony czas dojazdu, jaki odwie dzający decydują się przeznaczyć na dotarcie do celu wyjazdu jednodniowego, zdecydowanie ogra nicza także liczbę konkurentów, a np. Szczyrk jeszcze do niedawna uchodził za miejsce niemal bezkonkurencyjne na jednodniowe wyjazdy dla mieszkańców aglomeracji śląskiej, zwłaszcza tych o wyższych umiejętnościach narciarskich. W prak tyce jednak natężenie konkurencji nie zależy wy łącznie od czynników lokalizacyjnych, lecz także od aktywności marketingowej ośrodków na po szczególnych rynkach.
th e ir w ealth , m e a s u re d n o t only by th e ir incom e, b u t also by th e ir d isp o sab le incom e e s s e n tia l for to u r is t e x p en d itu re. T h ese two facto rs will d e te rm in e e x p en d i tu re d u rin g a s ta y a t a w in te r s p o rts d e stin a tio n , a lth o u g h th e re are o th e r facto rs to b e co n sid e re d . Social v ariab les sh o u ld also b e a n a ly se d , especially th e to u rism activity o f th e a re a ’s in h a b ita n ts, w ith p a rtic u la r a tte n tio n p aid to th e ir p a rtic ip a tio n in sk iin g trip s, frequency a n d d u ra tio n .
It is highly p ro b a b le th a t th e m o st a ttra c tiv e ta rg e t m a rk e ts will be th e m o st com petitive o n es. T h is c a n be m e a su re d by th e n u m b e r of sk i re s o rts located w ith in a s im ila r d is ta n c e a n d offering a sim ila r p ro d u c t. It c a n b e se e n th e n th a t a re s o rt w h ich offers lo n g er s ta y s to th e in h a b ita n ts of a given d e stin atio n , w hich is u s u a lly c o n n e c te d w ith a g re a te r d ista n c e , m u s t b e p re p a re d for co m p eti tion from a m u c h g re a te r n u m b e r of re so rts, in c lu d in g som e from ab ro ad . On th e o th e r h a n d , re s o rts c a n be q u oted w hich have n e arly m onopolized very attra ctiv e m a rk e ts a s far a s on e-d ay a n d s h o rte r trip s a re co n cern ed . This c o n c e rn s in d iv id u a l re s o rts in th e larg er cities of c e n tra l a n d n o rth e rn Poland (Szczecin, P oznan, W arsaw ). In th e ease of m o u n ta in re s o rts , th e s h o rt tim e available for a o n e -d a y v isit largely re d u c e s th e n u m b e r o f co m p etito rs. Not so long ago S zczyrk w as reg ard ed a s ab so lu tely th e b e s t place for a on e-d ay visit b y th e in h a b ita n ts of th e S ilesian c o n u rb a tio n , esp ecially th o se m ore skilled a t skiing. In p ractice, how ever, co m p etitio n d o es n o t d e p en d solely on lo catio n facto rs, b u t also on th e m a rk e t ing activ ities r u n by in d iv id u al re so rts on in d iv id u al m a rk e ts.
6. OTOCZENIE INFRASTRUKTURY NARCIARSKIEJ
Narciarstwo zjazdowe jest formą turystyki, w któ rej ważną rolę odgrywają doznania estetyczne związane z jej uprawianiem. Wiąże się to przede wszystkim z faktem uprawiania tej dyscypliny w obszarze górskim, cechującym się zróżnicowaną
6. SKI INFRASTRUCTURE SURROUNDINGS
Skiing is a form of to u rism w here a e s th e tic ex p erien ce p lays a n im p o rta n t role. T his is b e c a u s e it is u n d e rta k e n in m o u n ta in s w ith v aried to p o g rap h y a n d a la n d sc a p e d e sc rib e d a s d y nam ic w hich
rzeźbą terenu i krajobrazem określanym mianem dynamicznego, który stanowi o jego atrakcyjności dla turystyki ( N A U M O W I C Z 1993). Warto zauwa żyć leż, żc w badaniach brytyjskich przebywanie w atrakcyjnym i przyjemnym otoczeniu było wska zywane najczęściej (68% wskazań) jako istotna korzyść z uprawiania narciarstwa, dystansując m.in. relaks, rywalizację, doskonalenie umiejętno ści i towarzystwo. Równie wysokiej oceny prze bywanie w atrakcyjnym środowisku nie otrzymało od uprawiających inne formy rekreacji na świeżym powietrzu (pływanie, wspinaczka, goli) ( H u d s o n 2000). Atrakcyjność wizualna jest zatem dla tury sty jednym z czynników decydujących o wyborze miejsca uprawiania narciarstwa, dlatego lokaliza cja ośrodka powinna być dostosowana nie tylko do warunków środowiska przyrodniczego, ale także do walorów krajobrazu.
Na postrzeganie krajobrazu duży wpływ wy wiera m.in. jego różnorodność (kolory, ostrość form, linia horyzontu, rozczłonkowanie terenu i fonn pokrycia) oraz czytelność kompozycji. Istot ną rolę w percepcji krajobrazu odgrywają widoki otwarte (WOLSKI 2002), szczególnie w przypadku ośrodków narciarskich zlokalizowanych w terenie górzystym. W takim krajobrazie zaletą są dalekie otwarcia widokowe z licznymi planami, dalszymi i bliższymi. Jest to kolejny argument przemawiają cy za lokalizacją narciarstwa na górskich polanach.
Wpływ na odbiór otoczenia ma także barwa, która jest tłem wielu doznań estetycznych i prze strzennych (WEJCHERT 1984). Ponieważ narciar stwo jest w głównej mierze formą turystyki zwią zaną z zimą, aspekty barwne są mało zróżnicowa ne: przeważa biel z domieszką ciemnej zieleni drzew iglastych. Krajobraz, w którym dominują ośnieżone górskie szczyty ’dbpelnione ciemniejszy mi plamami lasów wpływa na podniesienie atrak cyjności ośrodka narciarskiego.
Istotny jest stopień antropizacji krajobrazu. Po zytywnie na odbiór otoczenia przez turystę wpły wa krajobraz naturalny, w którym przekształcenia wprowadzone przez człowieka są niewielkie i na turalne właściwości elementów przyrodniczych dominują nad nimi ( B O G D A N O W S K I , Ł U C Z Y Ń S K A - - B r u z d a , N o v a k 1981). Krajobraz charakteryzu jący się przewagą naturalnych komponentów wy wiera korzystny wpływ na psychikę człowieka, jednakże wykorzystanie przez turystykę wszyst kich jego walorów jest często ograniczone ze względu na formy ochrony przyrody.
Równie atrakcyjny dla uprawiania turystyki narciarskiej może być harmonijny kraj obraz
kultu-m a k e s it very a ttra c tiv e to to u riskultu-m (Nau- m o w i c z 1993). It is also w orth n o tic ing th a t in B ritish re se a rc h to stay in attractiv e a n d p le a s a n t s u rro u n d in g s w as p o in ted to m o st frequently (68%) a s a b en efit of skiing, a n d w as followed by o th e r a d v a n ta g e s s u c h a s relax a tion, com petitive thrill, skill im provem ent a n d good com pany. No o th e r form of o u t door re c rea tio n (swim m ing, climbing, golf) received s u c h hig h m a rk s from r e s p o n d en ts (Hu d s o n 2000). V isual attractive n e s s is th e n o ne of th e factors w hich m ake a to u rist ch o o se a given place to ski. Therefore th e location of a w in ter sp o rts d e stin a tio n sh o u ld be b a se d n o t only on n a tu ra l conditions, b u t also on lan d scap e quality.
The p e rc ep tio n of la n d sc a p e largely d epends on its variety (colours, distinctive n e ss of form s, horizon line, variety of th e a re a a n d th e su rfa ce cover) a n d a clear overall com position. O p en views are of p a rtic u la r im p o rtan ce (Wo l s k i 2002), especially in m o u n ta in d estin atio n s. In s u c h a la n d sc a p e, views w ith several foregrounds a n d b a c k g ro u n d s, are a n advantage, y et a n o th e r a rg u m e n t for lo cat ing skiing on m o u n ta in m eadow s.
Perception is also influenced by colour w h ich c a n evoke m an y a esth e tic an d sp atial im p ressio n s (We j c h e r t 1984). B ecau se sk iin g is a form of w in ter to u rism , co lo u rs are lim ited to w hite a n d th e d a rk g reen of con ifero u s trees. A la n d scap e d o m in ated by m o u n ta in su m m its covered in snow a n d com pleted by th e d a rk e r fo rest g reatly e n h a n c e s the a ttra c tiv e n e ss of a ski reso rt.
A n o th er sig n ifican t factor is th e level of h u m a n influence on th e lan d scap e. The n a tu ra l la n d sc a p e, only slighdy changed w here n a tu re d o m in ates, positively affects th e p ercep tio n of s u rro u n d in g s by to u rists
(Bo g d a n o w s k i, Lu c z y n s k a- Br u z d a & No
v a k 1981). S u c h a la n d sc a p e is beneficial to th e h u m a n psyche, b u t u sin g all its a s s e ts for to u ris t p u rp o s e s is often lim ited d u e to en v iro n m en tal protection.
An eq u ally a ttra c tiv e elem en t could be a h a rm o n io u s c u ltu ra l la n d sc a p e , w here ‘h u m a n fe a tu re s a re fitted in to n a tu ra l e le m e n ts ’ (Ko z l o w s k i 1973). E xam p les of su c h a lan d scap e are traditional m o u n ta in
rowy, w którym „dzieła rąk ludzkich są wkompo nowane w naturalne elementy przyrodni cze” (K O Z Ł O W S K I 1973). Przykładem takiego kra jobrazu są tradycyjne góralskie chaty czy bacówki harmonijnie wpisujące się w krajobraz górski. Ta kie antropogeniczne elementy stanowią urozmaice nie panoramy, często podwyższające wartość wi zualną otoczenia.
Oprócz funkcji estetycznej elementy zagos podarowania ogólnego i turystycznego miejsco wości pełnią oczywiście także kluczową funkcję w obsłudze turysty-narciarza. W przypadku pol skich ośrodków ze względu na specyfikę po pytu obecnie najważniejsze wydają się być te elementy infrastruktury, które dostosowane są w pierwszej kolejności do potrzeb przyjeżdża jących na jeden dzień, należy jednak zaznaczyć, że uzależnienie ośrodka od frekwencji tych wła śnie narciarzy jest ekonomicznie niekorzystne dła miejscowości, gdyż korzystają oni w stosunko wo małym stopniu z usług uzupełniających i ce chują się niskim poziomem wydatków. Dlatego dla zrównoważonego rozwoju miejscowości ko nieczne jest nie tylko zapewnienie znakomitego dojazdu, parkingów i gastronomii na stoku, ale także przygotowanie odpowiedniej liczby obiek tów noclegowych o właściwym standardzie oraz tzw. oferty apres-ski, czyli usług w zakresie rekre acji i rozrywki wieczornej oraz zadbanie o po pyt ze strony narciarzy preferujących wyjazdy nar ciarskie połączone z pobytem w danej miejscowo ści.
Dla lokalizacji terenu narciarskiego szczegól nie atrakcyjne są miejscowości o dobrym zagospo darowaniu turystycznym, gdyż nie wymagają one budowy zbyt wielu nowych obiektów, należy jed nak też pamiętać, że miejscowości przeinwestowa- ne turystycznie też nie zawsze są dobrym wy borem, gdyż konieczne może być gruntowne przy stosowanie istniejących obiektów do obsługi narciarzy. W takich miejscowościach z reguły lo kalizowane są niewielkie inwestycje narciarskie odgrywające rolę uzupełniającą w ich funkcji tury stycznej .
Wysoki poziom infrastruktury ogólnej w spo sób jednoznaczny będzie podnosił atrakcyjność dla inwestorów z branży narciarskiej. Szczególne zna czenie będzie miał tu stan dróg. Ze względu na wymagania turystów rozwój funkcji narciarskiej z reguły pociąga za sobą także rozwój infrastruk tury miejscowości i stanowi szansę poprawy wa runków życia mieszkańców.
co tta g es o r h u t s h a rm o n io u sly fitting into th e m o u n ta in la n d sc a p e . S u c h a n th ro p o genic e lem en ts m ak e th e p a n o ra m a m ore varied a n d often raise th e v isu al value of
th e su rro u n d in g s.
A part from th e a e sth e tic function, elem en ts of g en eral a n d to u rist infra s tru c tu re play a key role in the service provided to th e sk ier-to u rist. In th e case of Polish re so rts a n d th e ir specific d em and, th e m o st im p o rta n t elem en ts of in fra s tru c tu re see m to be th o se w hich satisfy th e n e ed s of o n e-d ay visitors. It sh o u ld be noted, how ever, th a t b ein g d e p en d e n t on th is gro u p of sk ie rs is econom ically d is a d v an ta g e o u s for th e d e stin atio n , b ecau se they do n o t m ak e m u c h u se of th e com p lem en tary services a n d th e ir ex p en d itu re is ra th e r low. Therefore, in o rd e r to secu re b alan ced dev elo p m en t of th e d estin atio n , it is n e c e s sa iy n o t only to provide c o n v en ien t access, p a rk in g p laces a n d c a te r ing facilities on th e slope, b u t also to p re pare a n a p p ro p ria te n u m b e r of hotels of sufficient s ta n d a rd , a s well a s the après-
sk i offer, i.e. re c rea tio n a n d evening
e n te rta in m e n t options. The n eed s of sk iers w ho prefer skiing trip s com bined w ith a stay in a given d e stin a tio n m u s t be also satisfied.
D e stin a tio n s w ith a good to u rist in fra s tru c tu re a re p a rtic u la rly su itab le for the location of sk iin g a re a s b e ca u se there is no need for new buildings. However, it sh o u ld be rem em b ered th a t d e stin atio n s w hich have b e en over-invested in are n o t alw ays th e rig h t choice, b e c a u se it m ight be n e ce ssa ry to a d ju s t th e existing infra s tru c tu re to service skiing. In su c h d e stin a tio n s s u c h in v e stm en ts are u su ally sm all a n d th ey perform a su p p lem en ta ry role to th e ir to u ris t function.
A h igh s ta n d a rd of general in fra s tru c tu r e will u n d o u b te d ly raise th e a ttra c tiv e n e s s of a place in th e eyes of investors. The co n d itio n of ro ad s will be of p a rtic u la r significance here. B ecause of th e to u ris ts ’ re q u ire m e n ts, th e develop m e n t of th e skiing fu n ctio n is u su ally followed by th e dev elo p m en t of in fra s tru c tu re a n d th is b eco m es a n o p p o rt u n ity to im prove th e in h a b ita n ts ’ living co n d itio n s.
BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY
B aranów ,ska-Janota M., 1978, Metoda wyznaczania tere
nów dla narciarstwa zjazdowego, „Człowiek 1 Środo
wisko" , t. 2, z. 2, s. 43-51.
B aran o w sk a-Jan o ta M,, 1998, Metoda określania chłon
ności turystycznej n a przykładzie obszarów górskich
województwa krośnieńskiego, „Człowiek i Środowi
sko“, t. 22, z. 1, s. 121-138.
Bo g d a n o w s k iJ ., Łu c z y ń s k a-Br u z d a m., No vAk Z„ 1981,
Architektura krajobrazu, PWN, Warszawa-Kraków.
Fl a g e s t a dA., Hope C. A., 2001, Strategie success in winter
sports destinations: a sustainable value creation perspec
tive, „Tourism Management", vol. 22, no. 5, s. 445-
461.
Go d l e w s k a H., 2001, Lokalizacja działalności gospodar
czej. Wybrane zagadnienia, WSHiFM, Warszawa.
Golemisski G. (red.), 2002, Metody stymulowania rozwoju
turystyki w ujęciu przestrzennym, AE, Poznań.
Hudson S., 2000, Snow Business. A Study o f the Inter
national Ski Industry, Cassel, London.
H u n te r C., 1997, Sustainable tourism as an adaptive
paiadigm, .A nnals of Tourism Research", vol. 24,
no. 4, s. 850-867.
Ję d r z e j c z y kI. (red.), 2002, Rozwój funkcji turystycznej i re
kreacyjnej polskich obszar ów górskich, AWF, Katowice.
K lasik A., Kuźnik F., 1999, Konkurencyjność regionów
w przestrzeni europejskiej, [w:] Konsument i przedsię
biorstwo w przestrzeni europejskiej, t. 1, AE, Katowice,
s. 33-46.
Ko z ł o w s k i S., 1973, Czynniki kształtujące krajobraz, To
warzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa, Od dział w Rzeszowie, Rzeszów.
Kr z y m o w s k a-Ko s t r o w ic k aA., 1997, Geoekologia tungsty-
kt i wypoczynku, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
KUREK Z., 1999, Rozwój turystyki i je j wpływ na środowi
sko przyrodnicze Alp, „Turyzm", t. 9. z. 2, s. 161-169.
Mid d l e t o n V. T. C., 1996, Marketing w turystyce, PAFr,
W arszawa.
Mid d le t o nV. T. C„ Ha w k in s R , 1998, Sustainable Tourism.
A Marketing Perspective, Buttenworth-Heinemann,
Oxford.
Na u m o w ic z K ., 1993, Potencjał turystyczny i regionalizacja
turystyczna Polski, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin.
Pe a r c eD., 1996, Tourism development, Longman, Harlow. Sm e r a lE ., 1996, Importance and development o f Austria’s
Alpine Tourism industry, |w:| Materiały pokonferencyj-
ne konjerencji Alpine Tourism. Sustainability Recon
sidered and Redesigned, 12-13.05.1996, University of
Innsbruck, Innsbruck.
Sz p o n a rA ., 2003, Fizjografia urbanistyczna, Wyd.N auko we PWN, Warszawa.
We j c h e r t K., 1984, Elementy kompozycji urbanistycznej,
Wyd. Arkady, W arszawa.
Win ia r s k iB., 1999, Konkurencyjność: kryterium wyboru czy
kierunek strategii i cel polityki regionalnej? [w:] M . Kla-
m ut (red.), Konkurencyjność regionów, AE, W rocla w ,
s. 9-19.
Wo l s k i P., 2002, Przyrodnicze podstawy kształtowania
krajobrazu, Wydawnictwo SGGW, W arszawa.
Wy s o c k i Cz., Sik o r s k iP., 2000, Zarys Jliosocjologii stoso
wanej, Wydawnictwo SGGW, W arszawa.
Że m ł a M ., 2003, Podstawy projektowania strategii kształto
