Artur Litwiniuk, Wiesław Błach,
Wojciech J. Cynarski
Test Martensa w kontroli szkolenia
zawodników judo
Idō - Ruch dla Kultury : rocznik naukowy : [filozofia, nauka, tradycje wschodu,
kultura, zdrowie, edukacja] 5, 30-34
Ar t u r Li t w i n i u k1, Wi e s ł a w Bl a c h2, Wo j c i e c h J . Cy n a r s k i3 1 A W F W arszaw a, Z W W F B iała P o d lask a, 2A W F W rocław , 3U n iw ersy tet R zeszow ski
Test Martensa w kontroli szkolenia zawodników ju d o1
S łow a kluczow e: kontrola, test M artensa, ju d o
P rzygotow anie psychologiczne sw ym zakresem obejm uje badanie w ym iarów osobow ości jak o w yznaczników zachow ania się sportow ca w sytuacji startow ej. C harakteryzująca cechy osobow ościow e pew na stałość stanow i jednocześnie punkt w yjścia do ich dalszego ukierun kow anego k ształtow ania w procesie treningow ym . Z agadnienie w pływ u poszczególnych sfer osobow ości na odnoszenie sukcesów sportow ych nie je s t do końca w yjaśnione. M im o, że psycholodzy o p isu ją sposoby postępow ania w ynikające z posiadania określonych w łaściw ości charakteru, to nie do końca znane są w zajem ne oddziaływ ania tych cech i ich ze so b ą pow iązanie [Pervin 2002; Jarvis 2003].
W w iększości dyscyplin sportow ych w alka w iąże się z um iejętn o ścią opanow ania em ocji, ja k też ze skutecznym i celow ym działaniem w w arunkach stresu. O dpow iednio kształtow ana m otyw acja do w alki, która nie słabnie w raz ze w zrastającym zm ęczeniem i um iejętność czer pania z rezerw energetycznych w ydaje się być w yznacznikiem sukcesów sportow ych. W łaści w ości psychiczne w y m ag ają stałego kształtow ania i zabiegania o ich praw idłow y rozw ój w pro cesie treningu. D latego też przygotow anie zaw odnika i w iążąca się z nim kontrola (zw łaszcza ocena) psychologiczna pow inna stanow ić integralną część procesu szkolenia sportow ego ju ż od pierw szych kontaktów trenera z zaw odnikiem [U latow ski 1992; G racz, Sankow ski 1995],
W organizacji kontroli poziom u przygotow ania psychicznego ja k stw ierd zają Sozański i Z aporożanow [1993], należy uw zględnić niejednakow ą zm ianę zdolności psychicznych w dyna m ice rozw oju biologicznego i pod w pływ em treningu, w yróżniając kilka grup cech:
- konserw atyw ne, uw arunkow ane genetycznie, m ało zm ieniające się w procesie ontogenezy (zalicza się tu m.in. elem entarne przejaw y ruchu),
- quasi-stacjonam e - w olno ale system atycznie zm ieniające się w procesach adaptacji pod w pływ em działalności startow ej (n ależą tutaj m .in. cechy określające szybkość operatyw nego m yślenia),
- sensytyw ne - najbardziej w rażliw e na oddziaływ ania treningow e (obejm ują stan układu sensom otorycznego: dokładność odtw orzenia czasow ych, dynam icznych i przestrzennych charakterystyk ruchu),
- selektyw ne - nie zm ieniające się w procesie ontogenezy i adaptacji w w arunkach treningu, ale w rażliw e na działanie sytuacji stresow ych (np. czas prostej reakcji ruchow ej).
Próby określenia pożądanych dyspozycji psychicznych dla poszczególnych dyscyplin sportu i ich w pływ u na sposób działania, a w konsekw encji osiągnięcie ja k najlepszego w yniku sportow ego stanow ią nowe w yzw anie dla licznego grona badaczy. P roblem atyką z tego zakresu jak o jed n i z pierw szych na gruncie polskim zajm ow ali się m.in. O lszew ska [1978], K arolczak [1968], H om ow ski [1973], Jurczyńska, O lszew ska [1978], poszukując zw iązku pom iędzy poziom em lęku a takim i w ym iaram i osobow ości, jak : ekstraw ersja - introw ersja, neurotyczność, typ reakcji na frustrację, tem peram ent i odporność em ocjonalna zaw odników . W yniki ich badań dow iodły, iż poziom lęku zależny je s t od w ieku, poziom u sportow ego i stażu zaw odniczego.
W śród zaw odników sportów w alki (judo i zapasy w stylu w olnym ) badań podjęła się Żyto- Sitkiew icz [1986]. Jej badania w ykazały istnienie różnic w profilach osobow ości u badanych ju d o k ó w i zapaśników - zaw odnicy ju d o różnili się od zapaśników w iększym nasileniem takich cech, jak: sw oboda tow arzyska, w ydajność um ysłow a, tolerancja, aktyw ność, dom inacja i impul- syw ność. A utorka podkreśliła, iż w ym ienione cechy pow inny być brane pod uwagę przy naborze do upraw iania tych dyscyplin, a m łodzież deklarującą chęć upraw iania dyscyplin sportu powinny cechow ać: am bicja, w yraźnie zaznaczone poczucie w łasnej w artości i podw yższona agresyw ność w kontekście waleczności.
D racz i Sterkow icz [1985] podjęli się rów nież oceny osobow ości karateków , posługując się kw estionariuszem R. B. C attella. B adania ich w ykazały, iż karatecy p osiadają sp e cy fic zn ą struk turę osobow ości, a w yniki w w iększości odbiegają od w yników przeciętnych.
Celem naszych badań było określenie przydatności testu M artensa w kontroli poziom u przygotow ania do zaw odów sportow ych osób trenujących ju d o . S zczegółow o ujm ując starano się uzyskać inform acje na tem at zm ian w poziom ie natężenia lęku ju d o k ó w w zależności od stopnia zaaw ansow ania technicznego.
M a te ria ł i m e to d y b a d a ń
B adaniam i objęto 16 zaw odników kadry olim pijskiej ju d o . W iek badanych zaw ierał się w granicach 18-30 lat. W szyscy zaw odnicy legitym ow ali się stopniam i m istrzow skim i (I—III dan). B adania przeprow adzono w ośrodku przygotow ań olim pijskich w Spalę.
Jako m etodę do oceny poziom u lęku podczas zaw odów zastosow ano kw estionariusz SCA T (Sport C om petition A nxiety T est) skonstruow any przez R ainera M artensa. K w estionariusz SCA T je s t m etodą sam oopisow ą, przy pom ocy której badany stw ierdza, ja k czuje się uczestnicząc we
w spółzaw odnictw ie sportow ym [K raw czyński 1991]. W ynik i badań i w nioski
N a podstaw ie badań przeprow adzonych testem M artensa m ożna próbow ać dokonać analiz zależności pom iędzy poziom em lęku a zachow aniem się zaw odnika w sytuacji startow ej, m ającym bezpośredni w pływ na ostateczny w ynik w zaw odach. W pracy podjęto próbę zbadania poziom u lęku i określenia je g o natężenia w zależności od posiadanego stopnia zaaw ansow ania technicznego. M am y nadzieję, że w yniki badań przedstaw ionych tylko na jednej grupie, pozw olą szkoleniow com choć w części zrozum ieć m echanizm y zachow ań zaw odników w sytuacjach stresow ych, jak ie m ają m iejsce na zaw odach sportow ych.
badani
Ryc. !. Poziom natężenia lęku u poszczególnych badanych zaw odników judo / Fear level o f judo-com petitors
Jak przedstaw iają ryc. 1 i 2, w iększość zaw odników judo (75% ) charakteryzuje się średnim poziom em lęku. N ależy dodać, iż badani judocy stanow ią w yselekcjonow aną grupę objętą szkoleniem olim pijskim , charakteryzującą się wyższym poziom em przygotow ania technicznego i taktycznego, co powinno obniżać znacznie poziom lęku na zawodach. Prow adząc czysto teoretyczne rozważania, gdyby badania przeprowadzano na grupie osób legitymujących się niższymi stopniami w yszkolenia technicznego, na pewno cechowałby ich znacznie wyższy poziom natężenia lęku ze względu na m niejsze umiejętności techniczne i taktyczne, a więc obniżone poczuciem pewności, co do sw oich umiejętności i podwyższenie obaw podczas startu na zawodach.
Przy określeniu poziom u lęku w zależności od poziom u w yszkolenia technicznego (liczba dan) okazuje się, że w raz z w zrostem jej w artości zm niejsza się liczba osób o w ysokim natężeniu lęku (tabela 1 i 2).
Rye. 2. Poziom natężenia w całej badanej grupie zaw odników ju d o / And - in the w hole exam ined group
R ów nież w ieloletni staż zaw odniczy (11-20 lat) je s t elem entem w pływ ającym na korzyść badanej grupy, w aspekcie w ielokrotnego przeżyw ania konkretnych sytuacji zw iązanych z w alk ą na m acie oraz ze w zględu na bogate dośw iadczenia w yniesione z zaw odów , obniżające poziom emocji.
W obrazie poziom u natężenia lęku zaobserw ow ano pew ne zależności; im w yższy stopień w yszkolenia technicznego, tym niższy poziom natężenia lęku. M oże nam to sugerow ać, że poziom w yszkolenia istotnie w pływ a (korzystnie) na poziom lęku, co w iąże się z poziom em przygotow ania spraw nościow ego, technicznego i taktycznego zaw odników .
T abela 1. Statystyczne przedstaw ienie w yników testu M artensa zaw odników ju d o z uw zglę dnieniem ich stopnia w yszkolenia technicznego / Table 1. The statistical presentation o f M artens ’s test m ode on ju do-com petitors, considering the level o f technical skill
B a d an i S to p ień w y szk o len ia (d an ) I II I I I Zaw odnik nr 1 22 22 Zaw odnik nr 2 22 22 Z aw odnik nr 3 23 23 Z aw odnik nr 4 23 23 Z aw odnik nr 5 20 20 Z aw odnik nr 6 -18 18 Zaw odnik nr 7 21 23 23 Zaw odnik nr 8 16 16 Z aw odnik nr 9 21 21 Z aw odnik nr 10 14 14 Z aw odnik nr 11 24 24 Z aw odnik nr 12 23 23 Z aw odnik nr 13 17 17 Zaw odnik nr 14 21 21 Z aw odnik nr 15 13 13 Zaw odnik nr 16 26 26 X 21,5 18,5 17,33 20,38 SD 2,47 6,36 5,13 3,74 M in. 17 14 13 13 M ax. 26 23 23 26 V 11,4 34,3 29,6 18,3
Różnice w zm ianach poziom u lęku nie zaw sze są jednokierunkow e. N ie je s t to do końca naukow o w yjaśnione, praw dopodobnie je s t to w ynik innych cech osobniczych, których nie badano. Z drugiej strony je d n a k natężenie lęku zm ienia się nieznacznie i zaw sze w obrębie tego sam ego zakresu. M edale zdobyw ane przez badanych na m istrzostw ach Polski, Europy i św iata św iadczą o w ysokim stopniu w yszkolenia, a także o odpow iednich predyspozycjach psychicznych. Z przeprow adzonych badań w ynika, że istnieje optym alny poziom lęku, przy którym zaw odnicy najczęściej od n o szą sukcesy. W śród badanej grupy je s t to poziom średni.
T abela 2. N atężenie lęku w zależności od stopnia zaaw ansow ania technicznego / T able 2. Fear-level according to technical skill
Poziom lęku
Stopień w yszkolenia (dan) (% )
I II I I I N iski 6,25 12,5 Średni 62,5 6,25 6,25 W ysoki 6,25
K orzystne działanie średniego poziom u lęku podczas zaw odów sportow ych m ożna w ytłum a czyć tym , że w yzw ala on energię i m otyw ację, czego przejaw em je s t gotow ość do działania.
Podsum ow ując należy stw ierdzić, iż natężenie poziom u lęku nie zależy oczyw iście tylko od param etrów zaw artych w teście M artensa, lecz problem atyka ta je s t bardziej złożona i w ym aga pogłębionych analiz, co je s t udokum entow ane w licznych opracow aniach dotyczących psychologii sportu. T est ten jed n ak m oże stanow ić narzędzie pogłębiające w iedzę dotyczącą szkolonej grupy zaw odników w zakresie analizow ania stanów przestartow ych i startow ych, w jakich się zn ajd u ją i w ytyczać zadania do realizacji w ram ach przygotow ania psycho logicznego w całym procesie szkolenia sportow ego w celu optym alizacji gotow ości startow ej.
W yniki przeprow adzonych badań pozw alają na sform ułow anie następujących stw ierdzeń: 1. W iększość badanych zaw odników ju d o , tj. 75% , charakteryzuje średni poziom lęku, zaś
18,75% niski i tylko n ieliczną część badanych, tj. 6,25% w ysoki. M ożem y przypuszczać, iż średni poziom natężenia lęku je s t korzystniejszy na zaw odach niższej rangi, ja k elim inacje, natom iast niski na zaw odach najw yższej rangi.
2. Poziom w yszkolenia technicznego (liczba dan) różnicuje poziom natężenia lęku w aspekcie m inim alizow ania go u osób z w yższym stopniem , w konsekw encji przekładając się na ostateczny w ynik zaw odów .
B IB L IO G R A F IA
1. D racz B. S terk o w icz S. ( 1985), O so b o w o ść ka ra tekó w , „W y ch o w an ie F izy czn e i S port” , n r 1, s. 5 9 -6 7 . 2. G racz J., S ankow ski J. (1995), P sych o lo g ia sp o rtu , A W F, Poznań.
3. H o m o w sk i B. ( 1973), W spółzależność p o m ię d zy n eu ro tyczn o ścią i tem peram entem , a o g ó ln ą sp ra w n o ś c ią ftz y c zn ą
m łodzieży, „W y ch o w an ie F izy czn e i S port” , nr 2.
4. Jarvis M. (2003), P sych o lo g ia sp o rtu , G W P, G dańsk.
5. Ju rczy ń sk a B., O lszew sk a G. (1973), C h a ra kterystyka w yb ranych p a ra m e tró w p sych o lo g iczn y ch ka d ry olim p ijskiej
h o ke ja na traw ie, IN K F , W arszaw a, z. 15.
6. K aro lczak B. (1 9 6 8 ), P ostrzeg a n ie kw a lifika cji fu n k c ji i w p ływ u p a rtn era w sp o rcie w yso ko kw a lifiko w a n ym , „K u ltu ra F izy czn a” , nr 3.
7. K raw czy ń sk i M . (1 9 9 1 ), R einera M a rten sa ko n cepcja lęku w sp ó łza w o d n ictw a sp o rto w eg o [w:] T o łk iń sk i W. [red],
W kręg u p sych o fizyka ln y ch za g a d n ień p ro fila kty ki w sp o rcie, A W F , G dańsk, s. 6 3 -6 8 .
8. O lszew sk a G. (1978), Sta n p o lskich b a d a ń n a d em o cja m i w sp o rcie, A W F, P o zn ań , M o nografie, n r 107. 9. P ervin L.A . (2002), P sych o lo g ia osobow ości, G W P, G dańsk.
10. S ozański H., Z ap o ro żan o w W . (1993), K iero w a n ie ja k o czyn n ik o p tym a liza cji treningu, A W F , W arszaw a. 11. U latow ski T. (1992), T eoria sp o rtu . Trening, W arszaw a.
12. Ż y to -S itk iew icz D. (1986), O sobow ościow e w yzn a czn iki su kcesu sp o rto w eg o . „ R o czn ik N au k o w y A W F W arszaw a” , nr 2 9 , s. 1 2 9-149.
M arten s’s test as a control tool in the train ig o f ju d o athletes K ey words: control, M arten s’s test, jud o
R ational train in g in ju d o dem ands know ledge o f the m ajor indices conditioning preparation on the basic stage. The search for the optim al preparation o f com petitors for effective sport rivalry in ju d o has concentrated the attention on psychological preparation. The autors on the basis o f literature and the data from th eir ow n research have presented the possibilities o f preparation to tournam ents.
The aim o f the research w as to estim ate the level o f anxiety the m aster level ju d o sportsm en. T he analysis o f the results indicated that the best com petitors in ju d o are characterized by average intensity o f anxiety.
