Zajączki, gm. Juchnowiec, woj. białostockie, St. I, AZP 42-87/2

Dariusz Krasnodębski,Paul

Berford,Urszula Jarosińska

Zajączki, gm. Juchnowiec, woj.

białostockie, St. I, AZP 42-87/2

Informator Archeologiczny : badania 24, 89-90

Informator Archeologiczny J 990 89

metrów. Wykop n r 2 o w ym iarach 12,0 x 2,5 m wytyczono w części w schodniej w odległości 10,6 m od wykopu n r 1. Okazał się on całkowicie jałowy; ze względu n a zupełnie zniszczoną pierw otną stratygrafię, przebadano go fragm entarycznie. Wykop n r 3 znajdow ał się między rowami 1 1 2, w odległości 6,5 m od krawędzi w schodniej wykopu 1. W ymiary rowu wynosiły 12,0 x 1,5 m. Założono go w m iejscu dom niem anego lu k u sk rętu waiu z południowego w scho­ d u n a w schód. Przebadano tylko 4 środkowe metry, w których zachow ała się n ietk n ięta stratygrafia (od 4-go do 8-go m etra licząc od strony m ajdanu). Na tej niewielkiej przestrzeni uchw ycono w arstw y rozsyplskowe walu analogiczne do odsłoniętych w wykopie n r 1. B rak było jedynie kam ieni, które w tym sondażu w ogóle nie występowały. Uchwycenie w arstw y rozsypis- kowej w ału w wykopie n r 3 pozwoliło n a prześledzenie łu k u jego sk rętu w stro n ę w schodnią. Będzie to miało zasadnicze znaczenie przy pracach n ad rekonstrukcją zniszczonych parti um ocnień grodu bródnowskiego. Znaczny stopień dew astacji terenu, na którym mlal się znajdow ać drugi, dom niem any jego człon nie pozwala n a jednoznaczne rozstrzygnięcie sporu, czy gród bródnow ski miał m niejsze wymiary niż zakładano i czy był dwu, czy jednoczlonowy. Na korzyść tej ostatniej hipotezy mogłaby przemawiać nikła w arstw a kulturow a w Jego części w ew nętrznej. Je j szczupłość rzu ca się w oczy mimo stopnia zniszczenia m ajdanu.

R easum ując, b ad a n ia prowadzone w latach 1989 i 1990 nie stwierdziły istnienia drugiego członu grodu bródnowskiego.

Bardzo ciekawe światło n a dzieje osadnictw a tego obszaru rzuca stratygrafia najniżej położonych w arstw w wykopie n r 1. Odsłonięto tam w arstw ę szarej, sypkiej ziemi z d u żą ilością węgla drzewnego a także z m ateriałem ceramicznym 1 szczątkam i zwierzęcymi. Zalegała ona poniżej w arstw y rozsypiskowej w ału. Świadczy to dowodnie, że gród nie powstał n a surow ym korzeniu lecz. że w ydm a n a której go wzniesiono była zam ieszkana ju ż wcześniej. Część ceram iki z w arstw y «szarej’ pochodzi z okresu starszego niż wczesne średniowiecze, je d n a k pozostały m ateriał je s t analogiczny do znanego z osady bródnowski ej badanej w la tac h 1950- 52 i 1961-66 przez p. doc. d r K. Muslanowicz i d ra B. G erlacha. W świetle o sta tn ic h b ad a n należałoby przypuszczać, że o sa d a ta zajmowała również teren wydmy, n a której później w zniesiono gród. Wielkość i bogactwo osady w zestaw ieniu z ubóstw em grodu i szczupłością jego wymiarów zdają się sugerow ać, że mógł on pełnić funkcję refuglum .

I

Z a ją czk i, gm . J u c h n o w ie c woj. b ia ło sto ck ie S t. I AZP

4 2 - 8 7 /2 ____________________

Polska A kadem ia N auk

In sty tu t Historii K ultury M aterialnej Zakład Epoki Metali

Podlaska Ekspedycja Archeologiczna B adania prowadził m gr D ariusz K rasnodębski — pracownik PEA, Paul Berford — stypendysta Insty tu tu Archeologii Uniwersytetu W arszaws­ kiego, U rszula J a ro siń sk a — geolog oraz stu d e n tk a IA UW Ewa Pokrant. Finansow ał WKZ w Białym stoku. Pierwszy sezon b ad ań . Grodzisko w czesno średniow ieczne.

Grodzisko zlokalizowane Jest n a niewielkim wyniesieniu znajdującym się n a dnie doliny zalewowej Narwil, w odległości ок. i km n a północ od obecnego n u rtu rzeki. O biekt ten ma średnicę ok. 30 m, regularny prawie okrągły kształt i wysokość ok. 80 cm — 1 m w sto su n k u do otaczających go łąk.

B adania n a tym stanow isku podjęte zostały z inicjatywy dr. Zbigniewa Kobylińskiego, jako jed en z elem entów działalności Podlaskiej Ekspedycji Archeologicznej. Celem ich było rozpo­ znan ie funkcji oraz chronologii tego obiektu, istotnych z p u n k tu widzenia tła osadniczego dla badanego od kilku sezonów przez PEA stanow iska w H aćkach, gm. Bielsk Podlaski. W stępnym etapem , przed przystąpieniem do właściwych b ad ań , było w ykonanie dokładnego p lanu sta n o ­ w iska w raz z otaczającym je terenem . Plan ten ujawnił kilka różnic w topografii w s to su n k u do m apy 1 : 25 000 oraz p lan u grodziska w ykonanego w 1979 r. przez inż. J . Felm anna. D okładne b ad a n ia powierzchniowe ujawniły także istnienie bardzo rozległego kom pleksu osad d atow a­ nych n a okres od początków wczesnego średniowiecza (VII-VIII w.?) — o sa d a położona najdalej n a zachód od grodziska, aż do okresu średniowiecza (XII-XIII?) n a osad ach otaczających bezpośrednio w zniesienie grodziska. Działania terenowe rozbite zostały n a dwa etapy. Pierwszy z nich odbył się w m aju 1 czerwcu i prace skoncentrow ały się wówczas n a terenie grodziska, gdzie otw arto dwa wykopy. J e d e n z nich przecinał stanow isko po osi W-E i m ial w ym iary 22 m x 2 m. Założony on został w celu spraw dzenia układów stratygraficznych w części środkowej oraz n a w ale i w fosie grodziska. Drugi z wykopów wytyczono nad niewielkim zagłębieniem w południow o-w schodniej części w zniesienia sugerującym istnienie w tym m iejscu jakiegoś obiektu. W pierwszym z wykopów odsłonięto układ w arstw o grubości ок. 1 m i długości ok, 3 m tw orzących nasyp w alu. nie uzyskując je d n ak odpowiedzi n a pytanie dotyczące jego k o n ­ strukcji. Öd stro n y w ew nętrznej natrafiono na niewielkie zagłębienie, które może być rowem oblegającym w nętrze grodziska. W ypełnisko jego zawierało m ateriał starożytny (opracowanie

90 W czesne średniowiecze chronologii m ateriałów pozyskanych podczas tegorocznych b ad a n nie zostało jeszcze ukończo­ ne). W części centralnej stanow iska natrafiono n a nowożytny wkop oraz ja k iś u kład straty g ra­ ficzny, którego rozpoznanie ze względu n a niewielkie rozm iary wykopu było niemożliwe. Być może stanow i on pozostałość studni. Drugi tego rodzaju obiekt odsłonięto w wykopie założo­ nym w części południowo-wschodniej. Natrafiono w nim, po zdjęciu kilku w arstw ziemi, n a zachow ane w bardzo dobrym stanie pozostałości drewnianego ocem brow ania s tu d n i o rozm ia­ rac h ok. 2 m x 2 m (obiekt ten o kształcie prawie dokładnie kw adratowym znajdował się w sam ym środku wykopu o rozm iarach 4 x 4 m, przesunięty Jedynie o k ą t ok. 45 w sto su n k u do osi wykopu). K onstrukcja stu d n i zbudow ana była z grubych desek, które n a narożnikach były um ocnione wbitymi pionowo palam i (zachowało się tylko drewno z desek). Niestety ze wzgląd« n a szybkie napływanie wody nie udało się wyeksplorować tego obiektu do calca. S tudnię tę w ydatow ano n a podstawie znalezionych nielicznych fragmentów ceram iki n a okres wczesnego średniowiecza. Poza wyniesieniem grodziska, w widocznym n a powierzchni niewiel­ kim zagłębieniu fosy. odkryto n a jej dnie [na głębokości ok. 1 m) fragm ent obiektu w czesnośre­ dniowiecznego zawierającego stosunkow o dużą ilość ceram iki z XII (?) w.

Łączny obszar przebadany wykopaliskowe n a terenie grodziska i otaczającej go fosy wy­ niósł ok, 70 m J.

W drugim etapie b a d a ń przeprowadzonym w październiku głównym celem było rozpozna­ nie o sad otaczających grodzisko. Dokonano tego sto su jąc serię niewielkich dołów sondażo­ wych, dzięki którym spraw dzono występowanie warstwy kulturow ej oraz pozyskano niewielką ilość m ateriału ceramicznego (wstępne datow anie XII-XIII w.).

Oprócz działań typowo archeologicznych, przeprowadzono także szereg p rac m ających n a celu poznanie tła geologiczno-morfologlcznego terenu otaczającego grodzisko. J a k n a razie nie u dało się je d n a k Jeszcze uzyskać odpowiedzi na pytania dotyczące stosunków wodnych panujących n a tym terenie we wczesnym średniowieczu. Możliwe to będzie dopiero po w ykona­ n iu serii w ierceń w starorzeczach otaczających wzniesienie, n a którym znajduje się grodzisko i osada. Prace te połączone z nieco dokładniejszym przebadaniem w nętrza grodziska wydają się być w arunkiem koniecznym do pełnego, n a m iarę istniejących środków, rozpoznania tego niewątpliwie bardzo interesującego stanow iska.

Z alesie, woj. bialskopodlaskie U niw ersytet W arszawski

S t. VI AZP 6 0 - 8 9 /3 6 In sty tu t Archeologii_________________ B adania prowadziła mgr J o a n n a Kalaga. Finansow ało Biuro B adań i Dokui '-ntacjl Zabytków w Białej Podlaskiej. C m entarzysko k u rh an o ­ we z wczesnego średniowiecza fXlI-ХШ w.).

Stanow isko zn ajduje się przy leśnej drodze w odległości około 300 m n a północ od między­ narodowej szosy B iała Podlaska — Brześć i około 2.5 km n a południe od rzeki Krzny. C m enta­ rzysko założone zostało n ad brzegiem niewielkiego stru m ien ia w padającego do Krzny,

Do dnia dzisiejszego zachowało się 31 kurhanów . W ystępują one n a powierzchni około 4000 m 2. Z analizy przestrzennej cm entarzyska wynika, że k u rh an y układały się w kręgi. K urhany zachow ały się w postaci owalnych lub okrągłych nasypów o zróżnicowanej wielkości (średnica u podstaw y od 2 m do 12 m. wysokość od 0,50 m do 2 m). W iększość k u rhanów nosi ślady uszkodzeń w postaci głębokich, współczesnych wkopów.

Mapę sytuacyjno-wysokościową stanow iska w skali 1:200 wykonali d r A. Zbuski i inż. M. K łaczyński z Katedry Fotogram etrii SGGW AR w Warszawie. Pracam i wykopaliskowymi objęto trzy k u rh an y n r 1, 2, 3, usytuow ane w centralnej części cm entarzyska.

Celem p rac było ustalenie typu pochówków, budowy kopców, określenie ich chronologii i przebadanie przestrzeni między kurhanam i.

Wytyczono wykop o powierzchni 248 m5. Budowa trzech k u rhanów była identyczna. U sta­ lono. że pierw otnie były to k u rh an y o okrągłych nasypach, których średnice u podstawy wynosiły około 6 m.

Poza w arstw am i destrukcyjnym i (współczesne wkopy rabunkowe) w k u rh a n a c h n r 1-3 wyróżniono V w arstw, W h u m u sie występowała niewielka ilość m ateriału w postaci drobnych przepalonych kości. W ystępowały one n a szczycie i u podstaw y k u rh a n u n r 1 oraz n a szczycie k u rh a n u n r 2. Nie zaobserwowano nato m iast śladów kości w h u m u sie k u rh a n u n r 3. U pod­ staw y k u rh a n u 2 znaleziono skupisko dużych fragmentów dwóch naczyń, które m ożna d a to ­ w ać n a ΧΠ-ΧΙΙΙ wiek. N atom iast w h u m u sie k u rh a n u n r I znaleziono kablączek w ykonany z d ru tu brązowego, wity w półtora zwoju. Najliczniejszy m ateriał występował w w arstw ie II i III (w nasypie). M ateriał z tych w arstw m ożna datować n a okres wpływów rzym skich. Nieliczny m ateriał stw ierdzony został również w w arstw ie IV (spalenizny). Ceram ika zalegająca w w arst­ wie spalenizny była rozproszona i nie nosiła śladów opalenia czy też przepalenia, n a podstaw ie cech morfologicznych 1 technologicznych m ożna j ą datować n a XII-XIIt w.

W arstw a splenizny w przebadanych k u rh an a ch pow stała w m iejscu jej odkrycia. Nie moż­ n a jej u tożsam iać z w arstw ą ciałopalenia (brak śladów k onstrukcji stosów, przepalonych kości ludzkich oraz przepalonych zabytków). Należy jej przypisywać znaczenie raczej symboliczne.