Kultura książki w wolbromskim klasztorze kanoników regularnych laterańskich w czasach nowożytnych

Kazimierz Łatak

Kultura książki w wolbromskim

klasztorze kanoników regularnych

laterańskich w czasach nowożytnych

Echa Przeszłości 11, 69-90

K a z i m i e r z Ł a t a k C R L

Instytut Nauk Historycznych

Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

KULTURA KSIĄŻKI

W WOLBROMSKIM KLASZTORZE

KANONIKÓW REGULARNYCH LATERAŃSKICH

W CZASACH NOWOŻYTNYCH

W s t ę p W ż y c i u k l a s z t o r ó w k a n o n i k ó w r e g u l a r n y c h k s i ą ż k a o d g r y w a ł a z a w s z e j e d n ą z k l u c z o w y c h r ó l. W y n i k a ł o t o z n a k a z ó w s a m e g o p r a w o d a w s t w a 1, a l e t e ż z e ś w i a d o m o ś c i u r o b i o n e j p r z e z d o ś w i a d c z e n i e , ż e o d p o z i o m u k u l t u r y u m y s ł o w e j i o d p o w i e d n i e j w i e d z y z a k o n n i k ó w z a l e ż y w o g r o m n e j m i e r z e p o z i o m ż y c i a d u c h o w e g o i d z i a ł a l n o ś ć d u s z p a s t e r s k a , c z y l i n a j p i e r w c a ł a r z e ­ c z y w i s t o ś ć w e w n ą t r z k l a s z t o r n a ( a p o s t o l a t u s a d i n t r a ) , a p o t e m f u n k c j o n o w a ­ n i e n a z e w n ą t r z , d i a l o g z o t o c z e n i e m i o b r a z z g r o m a d z e n i a w t y m ż e o t o c z e ­ n i u , c o n i e b y ł o b e z z n a c z e n i a , b o t e n o b r a z m i a ł b y ć j e d n ą z f o r m a p o s t o l a t u ( a p o s t o l a t u s a d e x t r a ) . O r a t o r i u m , r e f e c t o r i u m , d o r m i t o r i u m i a r m a r i u m ( b i ­ b l i o t e k a ) b y ł y w p r z e s t r z e n i k l a s z t o r n e j t y m i m i e j s c a m i , w k t ó r y c h m i a ł o to c z y ć s i ę c o d z i e n n e ż y c ie k a n o n i k a r e g u l a r n e g o ; m i e j s c a m i , k t ó r y c h k a n o n i k r e g u l a r n y n i e m ó g ł o m i j a ć , j e ś l i c h c i a ł d o b r z e i w p e ł n i z r e a l i z o w a ć s w o je

1 Por. R eg u la B e a tissim i P a tr is A u relii A u g u stin i H ippon en sis E p iscopi De C om m u n i Vita C lericoru m [...]. In u su m C anon icorum R e g u l[a riu m ] C ra c[o vien siu m ] C on ven tu s E ccl[esiae S [a c tra ti]s[im i] C orporis C h risti in K a zim ir ia , ed. K. Łoniewski, K raków 1618; R eg u la S [a n cti] A u relii A u g u stin i, E piscopi H ippon en sis et D octoris Ecclesiae, D e C om m u n i V ita C lericoru m a d usu m C anon icorum R eg u la riu m L a tera n en sis C ongregationis p e r M inorem P o lo n ia m et M [agn u] D [u catu ] L ith u a n ia e extensae, ed. J. Solecki, K raków 1715: reed. J.A. B łachut, K raków 1900, s. 9, 23; S ta tu ty i k om en tarze do regu ły kan on ików regu larn ych w K ra śn ik u , rk p s XV w., BG UMCS w Lublinie, sygn. III/608; C o n stitu tion es C anon icorum R eg u la riu m L a tera n en siu m fo rm a lis C onventus K łobu cen sis in C onventu G enerali S [a c ra tis]sim i C orporis C h risti C asim i- riae a d C racoviam con scriptae, K raków 1732.

p o w o ł a n i e : e s s e a d D e u m e t a d s a l u t e m h o m i n i b u s 2 . W t r a k t a t a c h s ł u ż ą c y c h w p r o c e s i e f o r m a c j i p o c z ą t k o w e j i s t a ł e j , a u t o r z y k a n o n i c c y u c i e k a l i s i ę d o r ó ż n y c h p o r ó w n a ń , b y p r z e k o n a ć d o t e g o b r a c i . N a j c z ę ś c i e j w y k o r z y s t y w a n o o b r a z r y b y i w o d y . P o d o b n i e j a k r y b a n i e m o ż e p r z e t r w a ć b e z w o d y , t a k k a n o n i k n i e b ę d z i e d o b r y m z a k o n n i k i e m b e z s t u d i u m , b e z l e k t u r y , b e z n a u k i , b e z s z a c u n k u d l a s ł o w a p i s a n e g o , c z y l i b e z o b c o w a n i a z k s i ę g ą , z k s i ą ż n i c ą 3 . A le b y ł y t e ż i n n e p o r ó w n a n i a . Ś r e d n i o w i e c z n y k a n o n i k o p a c t w a w K l o s t e r ­ n e u b u r g n a p i s a ł n a p r z y k ł a d : C l a u s t r u m s i n e a r m a r i o q u a s i c a s t r u m s i n e a r m e n t a r i o , a z a t e m k l a s z t o r b e z k s i ą ż n i c y u z n a w a ł z a z a m e k w a r o w n y b e z u z b r o j e n i a 4 . I n n y z a k o n n i k t w i e r d z i ł , ż e b i b l i o t e k a t o w k l a s z t o r z e p o t i s s i - m u s r e l i g i o s o r u m t h e s a u r u s 5 . P i o t r K l a r e t a , k a n o n i k r e g u l a r n y p r e p o z y t u r y r o u d n i c k i e j , k t ó r e g o k a n o n i c y k r a k o w s c y c z y t a l i j e s z c z e w X V I I w . p r z e k o n y ­ w a ł : L e c t i o n i a t t e n d e t a m q u a m c i b o s p i r i t u a l i [...]. L e c t i o d a t m a t e r i a m e t q u a s i s e m e n b o n a e c o n g n i t i o n i s6 . N a t o m i a s t k o n s t y t u c j e k l a s z t o r n e n a p o m i ­ n a ł y i z o b o w i ą z y w a ł y k a n o n i k ó w w p r o s t , u t l e c t i o n i L i b r o r u m S a c r o r u m s e r i o i n c u m b a n t , q u o d m u l t u m e f f i c a x e s t n o n s o l u m a d p r o f e c t u m s p i r i t u a l e m p a r t i - c u l a r e m a c p r o p r i a e c o n s c i e n t i a e d i r e c t i o n e m , s e d e t i a m p r o a l i i s i n f o r m a n d i s , q u o r u m c u r a a n i m a r u m i n c u m b i t 7 . O b c o w a n i e z k s i ą ż k ą i z k s i ą ż n i c ą b y ło u w a ż a n e w z a k o n i e k a n o n i c k i m z a j e d n ą z d r ó g d o d o s k o n a ł o ś c i , z a j e d n o z e s k r z y d e ł w z n o s z ą c y c h k u ś w i ę t o ­ ś c i, z a j e d n o z n a r z ę d z i e f e k t y w n e g o d u s z p a s t e r s t w a . Ź r ó d e ł t e j ż e d y s c y p l i n y n a l e ż y s z u k a ć w s a m e j n a t u r z e z a k o n u . K a n o n i c y r e g u l a r n i , p r z y n a j m n i e j o d p r z e ł o m u X I / X I I w ., k i e d y t o z a k o n p o d w p ł y w e m r e f o r m y g r e g o r i a ń s k i e j z w i ą z a ł o s t a t e c z n i e s w ó j b y t i c h a r y z m a t z r e g u ł ą św . A u g u s t y n a z H ip p o n y , o p a r l i c a ł e i t i n e r a r i u m s w o je g o ż y c i a z a k o n n e g o n a d u c h o w o ś c i t e g o ż w i e l k i e ­ g o o j c a K o ś c i o ł a . P a m i ę t a m y z a ś , ż e c a ł k o w i t e o d d a n i e s i ę A u g u s t y n a K o ś c i o ­ ł o w i z a c z ę ł o s i ę o d o w e g o t o l l e - l e g e , b i e r z i c z y t a j , c z y l i o d s p o t k a n i a z k s i ę g ą , z e s ł o w e m p i s a n y m 8 . T e n m o m e n t , t o s p o t k a n i e św . A u g u s t y n a z k s i ę g ą , z e s ł o w e m p i s a n y m , s t a n o w i ł o p ó ź n i e j d l a k a n o n i k ó w r e g u l a r n y c h s w o i s t e g o r o d z a j u a r c h e t y p . K s i ę g a , k s i ą ż n i c a , l e c t io , s t u d i u m , n a u k a b y ł y

2 K. Ł atak, K an on icy regu larn i n a K a zim ie rz u w K ra k o w ie do końca X V I w ieku , E łk 1999; tenże, K on gregacja k ra k o w sk a kan on ików regu larn ych la tera ń sk ich n a p rzestrze n i d ziejó w , K ra­ ków 2002; I. Pietrzkiew icz, B ib lio tek a k an on ików regu larn ych w K ra k o w ie w X V i X V I w ieku,

Kraków 2003; E. Zielińska, K u ltu r a in telek tu a ln a k an on ików regu larn ych z k la szto ru w K ra ś n i­ k u w la ta c h 1 4 6 9 -1 5 6 3, Lublin 2002.

3 Collectio D [o m in i] P etri C laretae, canonici reg u la ris de D om o R u dn icen si, su p er S ta tu ta C anon icorum R eg u la r[iu m ] ac m o d u s in vestien d i atq[u e] p ro fiten d i in eodem ordine canonico,

ed. K. Łoniewski, K raków 1618.

4 M. R eitner, N eu stift, [w:] D ie S tifte d e r A u gu stin er-C h orh erren in O strreich, S u d tir o l u n d P olen, t. 2, ed. F. Rohring, K losterneubur - W ien 1997, s. 235.

5 L. Z alew ski, B ib lio te k a se m in a riu m du ch ow n ego w L u b lin ie i b ib lio tek i k la szto rn e w diecezji lubelskiej i podlaskiej, W arszawa 1926, s. 2; I. Pietrzkiewicz, Zakonne Wilno. K lasztory męskie. Teksty-ksiązki-biblioteki, w: A cta H istorica U n iversitatis K laipeden sis, n r XIV, 2007, s. 188.

6 Collectio su p er S ta tu ta , XLII, s. 101.

7 C o n stitu tion es C anonicorum R e g u la riu m L a te ra n en siu m, s. 22. 8 Św. A ugustyn, W yznania, opr. Z. K ubiak, W arszaw a 1987, s. 186-187.

i n t e g r a l n y m i , n i e z a s t ą p i o n y m i i n i e z b y w a l n y m i e l e m e n t a m i i c h i n d y w i d u a l ­ n e j i w s p ó l n o t o w e j d i s c i p l i n a e r e g u l a r i s v i t a e , c z y li s a n c t i t a t i s e t a p o s t o l a t u s . P o t w i e r d z a j ą t o d o t y c h c z a s o w e b a d a n i a n a d k u l t u r ą i n t e l e k t u a l n ą k a n o n i ­ k ó w r e g u l a r n y c h , p r o w a d z o n e z p o w o d z e n i e m t a k ż e n a g r u n c i e p o l s k i m . Z e z r o z u m i a ł y m w z g l ę d ó w n i e b ę d ę t u p r z y w o ł y w a ł w s z y s t k i c h a u t o r ó w i p u b l i ­ k a c j i n a t e n t e m a t , a l e o d w o ł a m s i ę d o t r z e c h n a j n o w s z y c h , d o s k o n a ł y c h p r a c , a m i a n o w i c i e I w o n y P i e t r z k i e w i c z o b i b l i o t e c e k l a s z t o r u k r a k o w s k i e g o d o k o ń c a X V I w .9 , E w y Z i e l i ń s k i e j o k u l t u r z e i n t e l e k t u a l n e j k a n o n i k ó w r e g u ­ l a r n y c h k l a s z t o r u k r a ś n i c k i e g o d o k o ń c a X V I w .10 i k s . S t a n i s ł a w a N a l b a c h a C R L o k u l t u r z e i n t e l e k t u a l n e j p r e p o z y t u r y k r a k o w s k i e j w X V i X V I w .11 W ł ą c z a j ą c s i ę w t e n d o ś ć w a r t k i j u ż n u r t k w e r e n d y n a d k u l t u r ą u m y s ł o ­ w ą p o l s k i e g o k a n o n i k a t u r e g u l a r n e g o p r z y b l i ż ę d z i e j e k s i ą ż n i c y i o b c o w a n i e z k s i ę g ą k a n o n i k ó w r e g u l a r n y c h l a t e r a ń s k i c h p r e p o z y t u r y w o l b r o m s k i e j , d o ­ t ą d j e d y n i e w z m i a n k o w a n e w l i t e r a t u r z e n a u k o w e j , a l e n i g d y n i e o p i s a n e 12. P o d s t a w o w y m ź r ó d ł e m o p i s u b ę d ą d w a z a c h o w a n e i n w e n t a r z e b i b l i o t e c z n e - j e d e n z 1 7 0 8 r . 13, d r u g i z 1 7 9 8 r . 14 O p i s z a c z n ę j e d n a k ż e o d p r z y b l i ż e n i a ś r o d o w i s k a , c z y l i k r ó t k i e j h i s t o r i i s a m e g o k l a s z t o r u . K l a s z t o r w o l b r o m s k i W o l b r o m , n i e w i e l k i e m i a s t e c z k o w w o j e w ó d z t w i e m a ł o p o l s k i m , p o ło ż o n e o k . 4 0 k m n a z a c h ó d o d K r a k o w a , w p o w i e c ie o l k u s k i m , d a w n i e j w d i e c e z j i k r a k o w s k i e j , p ó ź n i e j w d i e c e z j i k i e l e c k i e j , a o d 1 9 9 2 r. w d i e c e z j i s o s n o w i e c ­ k i e j . G n i a z d o r o d o w e W o l b r o m s k i c h , n a s t ę p n i e w ł a s n o ś ć J a w o r ó w , S z a f r a ń - có w , D e m b i ń s k i c h i i n n y c h . J e g o d z i e j e s i ę g a j ą 1 3 2 1 r ., k i e d y t o k r ó l W ł a d y ­ s ł a w Ł o k i e t e k z e z w o l i ł s o ł t y s o m w s i D ł u ż e c , p r z y r o d n i m b r a c i o m W o l f r a m o w i i H i l a r e m u p o c h o d z ą c y m z K r a k o w a , n a k o l o n i z a c j ę o k o l i c z n y c h l a s ó w 15. O w o c e m t e j k o l o n i z a c j i b y ł a o s a d a , k t ó r a n a z w ę w z i ę ł a o d s w o je g o z a s a d ź c y s o ł t y s a W o l f r a m a , a w 1 3 4 9 r. u z y s k a ł a p r a w a m i e j s k i e m a g d e b u r s k i e . N a 1 3 4 9 r. d a t u j e s i ę r ó w n i e ż u t w o r z e n i e w W o l b r o m i u p a r a f i i p o d w e z w a n i e m 9 I. Pietrzkiewicz, B iblioteka.

10 E. Zielińska, op. cit.

11 S. N albach, K u ltu r a in telek tu a ln a k an on ików regu larn ych k ra k o w sk iej p re p o zy tu ry B o­ żego C ia ła w w ieku X V i X V I, W arszaw a 2005, s. 284 [mpis UKSW w W arszawie].

12 H.D. W ojtyska, N a u k a i nau czan ie, passim ; tenże, C zyteln ictw o i b ib lioteki u kanon ików regu larn ych la tera ń sk ich kongregacji Bożego C ia ła (X V -X V III w.), w: K an on icy regu larn i la te ­ rań scy w Polsce. S tu d iu m z dziejó w kongregacji k ra k o w sk iej X V -X IX w ieku , K raków 1975, s. 64; K. Ł atak, K ongregacja kra k o w sk a , s. 100, 133; I. Pietrzkiew icz, B ib lio tek a , 60; E. Zielińska, op. cit., s. 80.

13 ABC, R eform ationes conven tu um , rkps b. sygn., s. 123. 14 ABC, Teka: Wolbrom 1628-1840, sygn. II-D-5.

15 Z b ió r doku m en tów m ałopolskich, t. 2 (1 2 5 7 -1 4 2 0 ), wyd. S. K uraś, Wrocław - W arszaw a - K raków 1962, s. 30; J . W iśniew ski, M iasto W olbrom w O lku skiem , M ariów ka 1934; K. Ł atak,

K ongregacja kra k o w sk a , s. 130; F. Kiryk, Wolbrom, w: D zieje O lk u sza i regionu olkuskiego,

Kraków 1978; A. Berdecka, Lokacje m ia s t m ałopolskich z a W ła d y sła w a Ł o k ietk a (1306-1333). P ro b lem a tyk a i sta n b a d a ń , „K w artalnik H istorii K u ltu ry M aterialnej”, R. XXXI, 1983, s. 57 n.

św . K a t a r z y n y A l e k s a n d r y j s k i e j ; w c z e ś n i e j o s a d a n a l e ż a ł a d o p a r a f i i św . M i ­ k o ł a j a i W a w r z y ń c a w D ł u ż c u 16. M i a s t o r o z w i j a ł o s i ę s t o s u n k o w o d o b r z e . S p r z y j a ł o t e m u j e g o p o ł o ż e n i e n a s k r z y ż o w a n i u n i e m a l w a ż n e g o s z l a k u h a n ­ d lo w e g o ł ą c z ą c e g o M a ł o p o l s k ę z W i e l k o p o l s k ą i Ś l ą s k i e m . W 1 4 8 5 r. w i e l k i p o ż a r z n i s z c z y ł d o s z c z ę t n i e d r e w n i a n ą z a b u d o w ę m i a s t a , w t y m j e g o a r c h i ­ w u m z d a w n y m i p r z y w i l e j a m i , k t ó r e j e s z c z e t e g o s a m e g o r o k u o d n o w i ł k r ó l K a z i m i e r z J a g i e l l o ń c z y k , a w 1 5 8 5 r. d o d a t k o w o p o t w i e r d z i ł k r ó l S t e f a n B a t o r y . W c z a s i e p o ż a r u s p a l i ł s i ę t a k ż e k o ś c i ó ł , j u ż w ó w c z a s n a z w a n y d a w ­ n y m , k t ó r y d o ś ć s z y b k o z a s t ą p i o n o n o w y m , r ó w n i e ż d r e w n i a n y m 17. N a j s t a r ­ s z a w i z y t a c j a k o ś c i e l n a p r z e p r o w a d z o n a w W o l b r o m i u z p o l e c e n i a b i s k u ­ p a k r a k o w s k i e g o F i l i p a P a d n i e w s k i e g o w 1 5 6 6 r. p r z e d s t a w i a m i a s t o j a k o s i e d z i b ę s t a r o s t w a n i e g r o d o w e g o i d e k a n a t u , a p a r a f i ę j a k o j e d n o s t k ę ś r e d ­ n i e j w i e l k o ś c i p o d r z ą d a m i p r o b o s z c z a J a k u b a P s c z e l e c k i e g o , w s p ó ł t w o ­ r z o n ą p r z e z m i e s z k a ń c ó w W o l b r o m i a i Ł o b z o w a , z e z n i s z c z o n y m d r e w n i a ­ n y m k o ś c i o ł e m , z n i s z c z o n ą p l e b a n i ą , z n i s z c z o n y m i b u d y n k a m i s z k o ł y i s z p i ­ t a l a , z a n i e d b a n ą d u s z p a s t e r s k o 18. U p a d e k ż y c i a p a r a f i a l n e g o w i ą z a ł s i ę p o c z ę ś c i z u p a d k i e m g o s p o d a r c z y m m i a s t a , k t ó r y r o z p o c z ą ł s i ę w p o ł o w i e X V I w . w z w i ą z k u z p r z e s u n i ę c i e m w s p o m n i a n e g o j u ż w a ż n e g o s z l a k u h a n ­ d lo w e g o . K a n o n i c y r e g u l a r n i l a t e r a ń s c y k o n g r e g a c j i k r a k o w s k i e j , n a z y w a n i t e ż B o ż e c i o ł k a m i o d i c h m a c i e r z y s t e g o o ś r o d k a n a K a z i m i e r z u w K r a k o w i e , o s i e ­ d l i l i s i ę t u w 1 6 3 3 r. z f u n d a c j i k s . M a r c i n a W o l b r o m s k i e g o , a k t u a r i u s z a i o f i c j a ł a k o n s y s t o r z a k r a k o w s k i e g o , p r o b o s z c z a w D z i e r ż ą ż n i e , s e r d e c z n e g o p r z y j a c i e l a p r e p o z y t a g e n e r a l n e g o z g r o m a d z e n i a M a r c i n a K ł o c z y ń s k i e g o 19. K s . M a r c i n W o l b r o m s k i o s a d z a ł k a n o n i k ó w r e g u l a r n y c h l a t e r a ń s k i c h k o n g r e ­ g a c j i k r a k o w s k i e j w s w o im r o d z i n n y m m i e ś c i e z e l o p i e t a t i s e t c u l t u s d i v i n i a u g e n d i d e s i d e r i o i n c e n s u s ' 2 0 . S p r o w a d z e n i e z a k o n u d o W o l b r o m i a b y ł o n i e ­ w ą t p l i w i e a k t e m p o b o ż n o ś c i i g o r l i w o ś c i k o ś c i e l n e j f u n d a t o r a , a c z k o l w i e k n i e m o ż n a w y k l u c z y ć , c o s u g e r u j e z r e d a g o w a n a w X I X w. k r o n i k a p a r a f i a l n a , ż e j a k i ś w p ł y w n a t o m i a ł a t e ż c h ę ć z a r a d z e n i a d u s z p a s t e r s k o - m a t e r i a l n y m p r o b l e m o m , z k t ó r y m i p a r a f i a b o r y k a ł a s i ę p r z y n a j m n i e j o d p ó ł w i e c z a 21. D e ­ 16 S ło w n ik geograficzn y K ró le stw a P olskiego, t. 13, s. 825-826; E. W iśniowski, P arafie w średn iow ieczn ej Polsce. S tru k tu ra i funkcje społeczne, Lublin 2004.

17 S ło w n ik geograficzn y K ró lestw a P olskiego, t. 13, s. 825-826.

18 „Aedificium ecclesiae ruinosum , dom us plebanalis, scholae m ale tectu s”. Zob. AKMKr,

L ib er v is ita tio n is ecclesiaru m in civ ita te ac dioecesi C racoviensis ex isten tiu m au cto rita te D ni P h ilip p i P a d n iew sk i, sygn. AVCap 1, s. 231-234.

19 Ks. M arcin W olbromski zm arł 11.VII.1637 r. w w ieku 70 lat. Kanonicy reg u larn i u fu n ­ dowali m u m arm urow e epitafium w p rezbiterium kościoła wolbromskiego, które zachowało się do dzisiaj.

20 ABC, Teka: Wolbrom 1628-1840, sygn. II-D-5.

21 K ronikarz zapisał: „P on iew aż p a r a fia b yła ba rd zo biedn a, kościół d o sz ed ł d o ca łk o w itej ruiny, p rz e to k a rd y n a ł J a n O lb ra c h t zn o si św ieckie p ro b o stw o w W olbrom iu i w łą cza j e do k la szto ru Bożego C ia ła w K rakow ie, K an on ików R egu larn ych L aterań skich , k tó rzy k o sztem Z a ­ konu zb u rz y li m a ły kościół, a p o s ta w ili d u ż y [...]. K ościół stoi d o dzisiejszeg o dn ia , m a 7 ołtarzy.

c y z j a o f u n d a c j i z a p a d ł a j u ż j e s i e n i ą 1 6 2 7 r. K r ó l Z y g m u n t I I I W a z a p r z y z w o ­ l i ł n a f u n d a c j ę d o k u m e n t e m w y s t a w i o n y m 2 6 l u t e g o 1 6 2 8 r. Z g o d ę d a ł r ó w ­ n i e ż b i s k u p k r a k o w s k i M a r c i n S z y s z k o w s k i , a c z k o l w i e k p r z e d ś m i e r c i ą , k t ó ­ r a n a s t ą p i ł a w k w i e t n i u 1 6 3 0 r ., n i e z d ą ż y ł w y d a ć o d p o w i e d n i e g o d o k u m e n ­ t u . J e g o n a s t ę p c a , b i s k u p A n d r z e j L i p s k i , n i e s p r z e c i w i ł s i ę z a p l a n o w a n e j f u n d a c j i , a l e z a s t r z e g ł s o b i e i u s p a t r o n a t u m e t c o l l a t i o n e m 2 2 . W t e j s y t u a c j i p r e p o z y t M a r c i n K ł o c z y ń s k i w s t r z y m a ł o t w a r c i e k l a s z t o r u . W e w r z e ś n i u 1 6 3 1 r. z m a r ł j e d n a k b i s k u p A n d r z e j L i p s k i . K a n o n i c y r e g u l a r n i z e b r a n i n a k a p i t u l e g e n e r a l n e j w K r a k o w i e 2 5 p a ź d z i e r n i k a t e g o ż r o k u , n a p o n o w n e w e z w a n i e f u n d a t o r a , p o t w i e r d z i l i j e d n o g ł o ś n i e g o t o w o ś ć o t w a r c i a p l a c ó w k i w W o l b r o m i u , a l e z o s t a t e c z n y m z a ł a t w i e n i e m s p r a w y t r z e b a b y ło c z e k a ć a ż d o r o k u 1 6 3 3 , g d y b i s k u p s t w o k r a k o w s k i e o b j ą ł k a r d . J a n A l b e r t W a z a , p r z y j a ­ c i e l z a k o n u . N o w y b i s k u p z a t w i e r d z i ł f u n d a c j ę , c e d u j ą c p r a w o p a t r o n a t u n a z a k o n d o k u m e n t e m z 6 k w i e t n i a 1 6 3 3 r . 23 W ó w c z a s t o k a n o n i c y r e g u l a r n i o s i e d l i w W o l b r o m i u , a c z k o l w i e k z f o r m a l n y m o t w a r c i e m k l a s z t o r u i p r z e j ę ­ c i e m p a r a f i i m u s i e l i c z e k a ć d o 3 k w i e t n i a 1 6 3 8 r ., c z y l i d o ś m i e r c i t u t e j s z e g o p r o b o s z c z a i d z i e k a n a , a z a r a z e m p r o f e s o r a A k a d e m i i K r a k o w s k i e j i r o d z o n e ­ g o b r a t a f u n d a t o r a - k s . J a n a G a u d e n t e g o W o l b r o m s k i e g o 24. U p o s a ż e n i e , k t ó r e o b e j m o w a ł o n i e w i e l k i f o l w a r k w D ł u ż c u o r a z 1 6 t y s i ę c y f l o r e n ó w p o l ­ s k i c h l o k o w a n y c h n a w s i a c h S o k o l i n a i S t r o p i e s z y n w p o w i e c i e s a n d o m i e r ­ s k i m , p r z e w i d y w a ł o u t r z y m a n i e d l a 6 z a k o n n i k ó w . K a n o n i a w o l b r o m s k a n i ­ g d y j e d n a k t e j l i c z b y z a k o n n i k ó w n i e m i a ł a , p r z e w a ż n i e r e z y d o w a ł o t u 4 l u b 5 z a k o n n i k ó w 2 5 . P i e r w s z e d w a l a t a k a n o n i c y m i e s z k a l i w s t a r e j d r e w n i a n e j p l e b a n i i s t o j ą c e j t u ż p r z y k o ś c i e l e . D n i a 2 7 l i p c a 1 6 3 5 r. z a k u p i l i o d R e g i n y G o l o n k i M a r g r e c i ń s k i e j k a m i e n i c ę , k t ó r ą p r z y s t o s o w a l i d o t y m c z a s o w y c h p o ­ t r z e b k l a s z t o r n y c h 26. S t a r ą p l e b a n i ę r o z e b r a n o z a r a z p o ś m i e r c i k s . J a n a G a u d e n t e g o W o l b r o m s k i e g o i w j e j m i e j s c u r o z p o c z ę t o b u d o w ę k l a s z t o r u , k t ó r y p r z e t r w a ł d o d z i s i a j . J e d n o c z e ś n i e r o z p o c z ę t o b u d o w ę n o w e g o , m u r o ­ w a n e g o k o ś c i o ł a . N i e u d a ł o s i ę u s t a l i ć k t o b y ł p r o j e k t a n t e m o b u b u d o w l i . P r a c e n a d z o r o w a ł i f i n a n s o w a ł p r e p o z y t J a n G e l a z y Z ó r a w s k i , w c z e ś n i e j z a

-22 S. Ranatow icz, C a sim iria e c iv ita tis u rb is C racoviensi confrontate origo, rk p s w BJ, sygn. 3742 III, k. 29v, 148-148v.

23 N a dokum encie świadkowali: Andrzej Szołdrski, biskup nom inat, kanclerz kardynała; G abriel M orenda JU D , audytor k urii, Grzegorz Królikowski, dziekan sądecki, M arcin Szyp- niowski, kan o n ik kolegiaty W szystkich Świętych, K rzysztof Żydowski. Zob. ABC, Teka: Wol­ brom 1628-1840, sygn. II-D-5.

24 W p rezbiterium kościoła wolbrom skiego znajduje się upam iętniające go m arm urow e epitafium w zniesione przez jednego z jego beneficjantów - ks. J a n a Wojaszowicza, proboszcza w Górnej Porębie.

25 K. Ł atak , K on gregacja k ra k o w sk a , s. 130-134. W 1633 r. w klasztorze rezydowało 2 zakonników; w 1638 r. - 5; 1644 r. - 4; w 1658 r. - 5; w 1661 r. - 5; w 1667 r. - 4; w 1671 r. - 5; w 1677 r. - 4; w 1684 r. - 5; w 1690 r. - 4; w 1697 r. - 5; w 1709 r. - 3; w 1747 r. - 3; w 1764 r. - 5; w 1778 r. - 4; w 1785 r. - 4; w 1792 r. - 5; w 1797 r. - 5; w 1808 r. - 3; w 1836 r. - 3; w 1846 r. - 3; w 1856 r. - 3; w 1864 r. - 4.

26 A kt k u p n a w im ieniu zgrom adzenia podpisali: ks. J a n Gelazy Zóraw ski i ks. B ernard R udzki. Zob. ABC, Teka: Wolbrom 1628-1840, sygn. II-D-5.

k r y s t a k o ś c i o ł a B o ż e g o C i a ł a , p r z e o r k l a s z t o r u k r a k o w s k i e g o , w i e l k i m e c e n a s s z t u k i i g ł o ś n y e g z o r c y s t a 27. P r z y b u d o w i e z a s ł u ż y ł s i ę t e ż b r a t z a k o n n y A d a m M a s i e w i c z 28. W l i p c u 1 6 4 5 r ., k i e d y u m i e r a ł p r e p o z y t Z ó r a w s k i , k l a s z ­ t o r b y ł j u ż p r a w i e g o to w y , k o ś c i ó ł m i a ł u k o ń c z o n e p r e z b i t e r i u m i z a k r y s t i ę z o r a t o r i u m z a k o n n y m n a p i ę t r z e . K l a s z t o r p o ł ą c z o n o z k o ś c i o ł e m n a d z i e m ­ n y m d r e w n i a n y m p r z e j ś c i e m n a w z ó r k r a k o w s k i . P r e p o z y t Z ó r a w s k i u f u n d o ­ w a ł t e ż c z t e r y o ł t a r z e d o n o w e g o k o ś c i o ł a . P o ś m i e r c i p r e p o z y t a Z ó r a w s k i e g o t e m p o p r a c o s ł a b ł o , a w o k r e s i e w o j n y z e S z w e c j ą i M o s k w ą b u d o w ę w o g ó le w s t r z y m a n o . P r a c e w z n o w i o n o d o p i e r o o k o ło 1 6 6 1 r. z i n i c j a t y w y k s . J a n a I n n o c e n t e g o S i e k i e r s k i e g o , c o p ó ź n i e j k s . S t e f a n R a n a t o w i c z o d n o t o w a ł w j e g o n e k r o l o g u 29, a u k o ń c z o n o n a j w c z e ś n i e j w 1 6 7 2 r. z a p r e p o z y t u r y k s . J e r z e g o G ó r s k i e g o , c o z n ó w o d n o t o w a ł k s . F r a n c i s z e k G r z e b i ń s k i w k s i ę d z e b r a c k i e j w o l b r o m s k i e j k o n f r a t e r n i św . A n n y . W t e j o s t a t n i e j z a p i s c e w y m i e ­ n i o n o t e ż k i l k u b u d o w n i c z y c h , a m i a n o w i c i e g ł ó w n e g o m a j s t r a J a k u b a L i s z k ę z O l k u s z a , J a n a P ł a z i ń s k i e g o , M i k o ł a j a K u ś n i e r z a , J a n a , M a c i e j a i J a n a W o j a s a o b y w a t e l i w o l b r o m s k i c h , J a k u b a J a s k u l s k i e g o z O l k u s z a , W o j c i e c h a i K a z i m i e r z a z p o m o c n i k a m i , J a n a K r z e p k i e g o i M a r c i n a B r o s z k o w i c a o b y ­ w a t e l i w o l b r o m s k i c h 30. B u d o w ę m u s i a ł w s p o m a g a ć f i n a n s o w o p r e p o z y t g e n e ­ r a l n y k o n g r e g a c j i J a c e k L i b e r i u s z , g d y ż j e g o ś m i e r ć w p a ź d z i e r n i k u 1 6 7 3 r. o d n o t o w a n o t a k ż e w m e t r y k a c h z g o n ó w p a r a f i i w o l b r o m s k i e j z d o p i s e m : b e ­ n e f a c t o r n o s t e r a m p l i s s i m u s 3 1 . W l a t a c h o s i e m d z i e s i ą t y c h X V I I w ., p o d k i e ­ r u n k i e m p r e p o z y t ó w J a n a K a z i m i e r z a Z y c h o w i c z a i K r z y s z t o f a P i a s e c k i e g o , u r z ą d z a n o w n ę t r z e ś w i ą t y n i w s t y l u b a r o k u . N a j e d n y m z o ł t a r z y w i d n i e j e r o k 1 6 8 6 , j a k o d a t a f u n d a c j i . K o ś c i ó ł k o n s e k r o w a ł 2 7 w r z e ś n i a 1 6 9 2 r. b i s k u p

27 J a n Gelazy Zórawski, syn J a n a , ur. 1577 r. w Turku, do zakonu w stąpił 1613 r., śluby zakonne złożył w 1614 r., w tym sam ym roku 23 m aja otrzym ał w K rakowie św ięcenia niższe, zaś św ięcenia k ap łań sk ie w iosną 1616 r. W zgrom adzeniu pełnił obowiązki zakrysty kościoła Bożego Ciała (1616-1629), przeora k laszto ru krakow skiego (1623-1628), m ag istra now icjatu (1635-1638), prepozyta k laszto ru wolbromskiego (1638-1645). Zm. 21.VII.1645 r. w W olbromiu i ta m w podziem iach kościoła pochowany. Ks. Ranatow icz n ap isał o nim : „Był świątobliwego żywota, wiele ludziom n a czary pomagał, czarty z ludzi w yganiał, u zdraw iał chorych”. Zob. S. Ranatow icz, C a sim iria e c iv ita tis, k. 44v. O m ecenacie artystycznym i zasługach ks. Zóraw- skiego dla kościoła Bożego Ciała w K rakowie zob. J . Dzik, P rzyczyn ek do m ecen atu a rty styczn e­ go K ościoła w X V II w ieku . „N asza Przeszłość” 75:1991, s. 329-342.

28 Zm. 22.XI.1644 r. w W olbromiu jak o pierw szy z kanoników, pochowany w podziem iach wznoszonego kościoła. Zob. S. Ranatow icz, C a sim iria e c iv ita tis, k. 34 v.

29 Ibidem , k. 47.

30 „R egnante protunc Serenissim o Rege Poloniae M ichaele in quo anno co n stru eb atu r p ars m aior secunda Ecclesiae n o strae quoad am pliorem ac excelsiorem suae m u ra ta e structu- rae aedificationem ad procurante Admod. Rendo Dno Georgio G órski C anonicorum R egularium Conventus Volvramen. Praeposito cooperante m agistro m urorum Jacobo Liszka incola de Ilcus oppido, Jo an n e Płaziński, Nicolao K uśnierz, Jo an n e coem entario, M athia, Jo an n e Wojas incola Volvramensi, Jacobo Ja sk u lsk i de Ilcus, A dalberto, Casim iro cum adiutoribus, Jo an n e K rzepki et M artino Broszkowic incolis Volvram ensibus. Pro eodem tem pore in C onventu Volvram ensi residentibus Rndis Presbyteris: P. Francisco G rzebiński, C o n fratern itatis S anctae A nnae D irec­ tor, M artino M stow ski ordinario vicario Dłużecensi et H yacintho Wyczawski”.

S t a n i s ł a w S z e m b e k , s u f r a g a n k r a k o w s k i 32. W p r o t o k o l e w i z y t a c j i z a k o n n y c h , p r z e p r o w a d z o n y c h w e w r z e ś n i u 1 7 0 4 r. i w s i e r p n i u 1 7 0 8 r ., k o m i s a r z M i c h a ł A k w i l i n G o r c z y ń s k i o p i s a ł k l a s z t o r i k o ś c i ó ł j a k o d o b r z e u t r z y m a n e i z a d b a ­ n e . K o ś c ió ł p o s i a d a ł 7 o ł t a r z y : 3 w p r e z b i t e r i u m ( g ł ó w n y z o b r a z e m U k r z y ż o ­ w a n i a , M a t k i B o ż e j i ś w . J ó z e f a ) i 4 w k o r p u s i e n a w o w y m ( M a t k i B o ż e j Ł a s k a w e j , św . A n n y , św . A n t o n i e g o i M a t k i B o ż e j B o l e s n e j ) 33. W i e k X V I I I , e p o k a s a s k a i s t a n i s ł a w o w s k a , n i e b y ł d l a z g r o m a d z e n i a w o l b r o m s k i e g o k a ­ n o n i k ó w r e g u l a r n y c h z b y t s z c z ę ś li w y . U p o s a ż e n i e k l a s z t o r u , n a k t ó r e s k ł a d a ­ ł y s i ę d o c h o d y z f o l w a r k ó w w D ł u ż c u i W y m y s ł o w i e o r a z o p ł a t y w n o s z o n e p r z e z w i e r n y c h z a p o s ł u g i k o ś c i e l n e , b y ł o t a k s k r o m n e , ż e n i e s t a r c z a ł o n a w y ż y w i e n i e z a k o n n i k ó w , n i e m ó w i ą c j u ż o r e m o n t a c h z e s p o ł u b u d y n k ó w . A le w k i l k u p r z y p a d k a c h w g r ę w c h o d z i ł a d o d a t k o w o t a k ż e n i e z a r a d n o ś ć a lb o n i e g o s p o d a r n o ś ć p r e p o z y t a . J u ż w 1 7 3 5 r. n a k a p i t u l e g e n e r a l n e j z a k o n u , o d b y t e j w K r a k o w i e , z n i e p o k o j e m m ó w io n o o s t a ł y c h k ł o p o t a c h m a t e r i a l ­ n y c h t e g o k l a s z t o r u , k t ó r e r z u t u j ą n a s t a n b u d y n k ó w 3 4 . N i e d o b o r y f i n a n s o w e k o n w e n t u o r a z n i e z b y t d o b r z e r o k u j ą c y s t a n b u d y n k ó w p o t w i e r d z a t a k ż e w i z y t a c j a b i s k u p i a z 1 0 g r u d n i a 1 7 4 7 r. W i z y t a t o r n a p i s a ł w p r o s t , ż e p r o v e n - t u s a n n u a l i s v i x p r o v i c t u e t a l i i s d o m e s t i c i s e x p e n s i s s u f f i c i t 3 5 . P r e p o z y t R e m i g i u s z K a z i m i e r z P a ł a s z e w s k i , s p r a w u j ą c y r z ą d y w l a t a c h 1 7 5 1 - 5 4 , p r z e ­ p r o w a d z i ł w p r a w d z i e p e w n e r e m o n t y w k l a s z t o r z e i w k o ś c i e l e , a l e n i e p o ­ w s t r z y m a ł y o n e p r o c e s u d e g r a d a c j i . W i z y t u j ą c y w p a ź d z i e r n i k u 1 7 8 2 r. k l a s z ­ t o r k o m i s a r z z a k o n n y A n t o n i F i r m i a n S z y d ł o w s k i m i a ł j e d n o o k r e ś l e n i e n a s y t u a c j ę j a k ą z a s t a ł , a m i a n o w i c i e : d e s o l a t i o m a g n a i n o m n i b u s36. W k o ś c i e l e o k n a b y ł y e x p a r t e d e s t r u c t a e, s u f i t w n a w i e g łó w n e j i w k a p l i c y z n is z c z o n y , o ł t a r z e b o c z n e v i l i a a c p a u p e r r i m a , n a o ł t a r z a c h o b r u s y l a c e r a t a e a c n i g r a e , b i e l i z n a l i t u r g i c z n a i m m u n d e t o t a e t d e m a c u l a t a , k o n f e s j o n a ł y v i l i a a c m i n u s h o n e s t a , ł a w e k d l a w i e r n y c h n i e b y ł o w o g ó le , w k l a s z t o r z e b r u d i n i e ł a d . Z a r z ą d z o n a j e d n o c z e ś n i e g r u n t o w n a r e f o r m a m i a ł a o b j ą ć z a r ó w n o s t o s u n k i w e w n ą t r z k l a s z t o r n e , j a k i r e m o n t y z e s p o ł u b u d y n k ó w . W m a j u 1 7 8 5 r. s y ­

32 W parafialnej księdze chrztów zapisano pod t ą datą: „Illustrissim us e t R everendissim us D nus S tan islau s a Słupow Szem bek Episcopus D ionisiae S uffraganeus e t Officialis G eneralis Cracoviensis consecravit Ecclesiam n o stram parochialem V olvram ensem C anonicorum Regula- riu m L ateran en siu m Anno D ni 1692 do ipso die Festo S. M ichalelis A rchangelis qui fuit 29 Septem bris. H ac vero die consecrationis Ecclesiae S acram entum Confirm ationis a d m in istra v it”. Zob. APW, In scrip tio p u e ro ru m in E cclesia P a rro ch ia li titu li S. C a th a rin a e in W olbram p e r religiosos ac ven erabiles p a tr e s e iu sdem E cclesiae C anonicos R egu lares b a p tisa to ru m . In cepta su b R n d o D n o D. Joann e G elasio E cclesiae p ra e d icta e p rim o p ra ep o sito vig ila n tissim o A nno D o m in i 1639, rkps b. sygn., s. 239-240. Zob także: K. Ł atak, K on gregacja k ra k o w sk a , s. 132; J. Kracik, K onsekracje kościołów i o łta rzy w diecezji k ra k o w sk iej w X V II-X V III w ieku , „Nasza Przeszłość” 61:1984, s. 111-147.

33 ABC, R eform atio con ven tu um , rk p s b. sygn.

34 ABC, A c ta C a p itu li G eneralis C onventus S S . C orporis C h risti C a sim iria e a d C racoviam C anon icorum R eg u la riu m S. A u g u stin i ad. A .D . 1628, rkps. B. sygn., s. 103-106.

35 ABC, V isitatio [...] p e r P erillu strem et R everen d issim u s A d a m u m a K om orow K om orow ­ ski [...] e x p ed ita et ab so lu ta , s. 16.

t u a c j a n i e w i e l e s i ę p o p r a w i ł a . D o p ie r o p o w y m i a n i e p r e p o z y t a , w m a j u 1 7 8 6 r .37, w s z y s t k o z a c z ę ł o z m i e r z a ć k u l e p s z e m u , co z s a t y s f a k c j ą o d n o t o w a ł w i z y t a t o r w 1 7 8 9 r ., a z w ł a s z c z a w l u t y m 1 7 9 4 r . 38 P r a c e p o r z ą d k o w e r o z p o c z ę t e j u ż w 1 7 8 6 r. u k o ń c z o n o w 1 7 9 2 r. N i e s t e t y , w l i s t o p a d z i e 1 7 9 5 r. w i z y t a t o r z n ó w p i s a ł o z n i s z c z e n i a c h w W o l b r o m i u , a l b o w i e m d u r a n t e R e g n i R e v o l u t i o n e , c z y l i w c z a s i e i n s u r e k c j i k o ś c i u s z k o w s k i e j z a r ó w n o k l a s z t o r , j a k i k o ś c i ó ł u c i e r p i a ł y b a r d z o ; k o ś c i ó ł s t r a c i ł n a w e t j e d e n z d z w o n ó w 3 9 . M a ł e d o c h o d y i s p o r e k o n t r y b u c j e n a r z u c o n e n a k l a s z t o r p r z e z z a b o r c ę u n i e m o ż l i w i a ł y u s u ­ n i ę c i e z n i s z c z e ń . D o p i e r o w 1 8 0 1 r. p o d j ę t o g r u n t o w n e p r a c e , k t ó r e p r o w a ­ d z o n o d o 1 8 0 8 r . 40 W i z y t a c j a z l i p c a 1 8 3 9 r. z n ó w i n f o r m u j e o t r u d n e j s y t u a c j i m a t e r i a l n e j k l a s z t o r u , z a p u s z c z e n i u b u d y n k ó w i n i e g o s p o d a r n o ś c i p r e p o z y t a F r a n c i s z k a T o m a s z a O p r z e n d k i e w i c z a , k t ó r e g o z ło ż o n o z u r z ę d u . J e g o n a ­ s t ę p c a , k s . A u g u s t y n E r a z m S k i b i c k i , j e s z c z e w t y m s a m y m r o k u p o d j ą ł c a ł y s z e r e g p r a c , k t ó r e k o ś c i o ł o w i i k l a s z t o r o w i p r z y w r ó c i ł y c z ę ś c i o w o d a w n y b l a s k 41. P r a c e , w t r a k c i e k t ó r y c h w y m i e n i o n o p o k r y c i e d a c h ó w , o d r e s t a u r o ­ w a n o m u r y b u d y n k ó w , z a ło ż o n o n o w e s u f i t y n a p i ę t r z e k l a s z t o r n y m , w y m i e ­ n i o n o d r e w n i a n y g a n e k ł ą c z ą c y k l a s z t o r z k o ś c i o ł e m , o d m a l o w a n o k o ś c i ó ł, n a p r a w i o n o o r g a n y , o d r e s t a u r o w a n o o ł t a r z e , u z u p e ł n i o n o b r a k i w p o s a d z c e i o d l a n o n o w y d z w o n , o d r e s t a u r o w a n o k o ś c i ó ł s z p i t a l n y i s z k o ł ę , k o n t y n u ­ o w a ł j e g o n a s t ę p c a o d 1 8 5 2 r. k s . J a n F r y g d i a n G r z e s i e w i c z . W 1 8 6 4 r. w ł a d z e c a r s k i e , w o d w e c ie z a w s p ó ł p r a c ę z a k o n n i k ó w z p o w s t a n i e m s t y c z n i o ­ w y m , s k a s o w a ł y j e d n a k k l a s z t o r 42. Z a s ł u ż o n y i c i e s z ą c y s i ę p o w s z e c h n y m s z a c u n k i e m w c a ł e j o k o li c y p r e p o z y t G r z e s i e w i c z z o s t a ł w y w i e z i o n y z W o l b r o ­ m i a w n o c y z 7 n a 8 g r u d n i a i o s a d z o n y w k l a s z t o r z e p a u l i ń s k i m n a J a s n e j G ó r z e , g d z i e z m a r ł 11 l u t e g o 1 8 6 5 r . 43 I n n i z a k o n n i c y z o s t a l i r o z l o k o w a n i n a u r z ę d a c h p r o b o s z c z ó w w p o b l i s k i c h w i e j s k i c h p a r a f i a c h 4 4 . A d m i n i s t r a t o r e m p a r a f i i w o l b r o m s k i e j p o k a s a c i e k l a s z t o r u z o s t a ł k s . F r a n c i s z e k S m o ł k a . K a n o n i c y r e g u l a r n i l a t e r a ń s c y - o b o k z w y c z a j n e j p r a c y d u s z p a s t e r s k i e j w W o l b r o m i u i D ł u ż c u - o p i e k o w a l i s i ę t a k ż e s z k o ł ą i s z p i t a l e m m i e j s k i m . 37 Ibidem , s. 51-54. 38 Ibidem , s. 79-80. 39 Ibidem , s. 84-85. 40 Ibidem , s. 102, 103-104. 41 Ibidem , s. 137-140.

42 K. Ł atak, K ongregacja kra k o w sk a , s. 133; P.P. Gach, K a sa ty k la szto ró w kanonickich w X IX w ieku, w: K an on icy regu larn i la tera ń scy w Polsce. S tu d ia z dziejó w kongregacji k ra k o w ­ sk iej X V -X IX w., red. Z. Jakubow ski, K raków 1975, s. 89-91.

43 K. Ł atak, P oczet rzą d có w o p a ctw a Bożego C ia ła kan on ików regu larn ych la terań skich w K rakow ie, K raków 2005, s. 167-172.

44 Ks. Kazim ierz Gotz najpierw w Strzegowej (1865-1881), a n astępnie w Chlinie, gdzie zm arł 9.III.1909 r.; ks. Andrzej Paprocki w Bydlinie, gdzie zm arł 2.I.1892 r.; ks. J a n G aspar W róblewski w G orenicach, gdzie zm arł 9.III.1882 r. Ks. Andrzej Paprocki ocalił księgę ślubów zakonnych kanoników regularnych kongregacji krakow skiej oraz d aw n ą pieczęć prepozytów generalnych tejże kongregacji. Za pośrednictw em rodzonej siostry ks. J a n a G asp ara Wróblew­ skiego przekazał j ą 18.I.1865 r. ks. Stanisław ow i Dominikowi Słotw ińskiem u, opatow i k lasztoru krakow skiego.

Z p o s t a c i w y b i j a j ą c y c h s i ę d z i a ł a l n o ś c i ą w t y m k l a s z t o r z e w y m i e n i ć n a l e ż y p r e p o z y t a J e r z e g o G i e d z i ń s k i e g o , k t ó r e g o w W o l b r o m i u w g r u d n i u 1 6 6 3 r. z a s t a ł a n o m i n a c j a n a b i s k u p a s u f r a g a n a w e L w o w i e ( f 1 6 9 1 ) 45; S t e f a n a R a - n a t o w i c z a , z n a n e g o k r o n i k a r z a i d z i e j o p i s a r z a ( f 1 6 9 4 ) 46, ś w i ą t o b l i w y c h J a n a I n n o c e n t e g o S i e k i e r s k i e g o ( f 1 6 7 1 ) i D o m i n i k a C h r z ą s t o w i c z a ( f 1 7 0 6 ) , J a n a S t a n i s ł a w a K ą c k i e g o , p r o f e s o r a f i lo z o f i i i t e o l o g i i ( f 1 7 0 9 ) , M i c h a ł a A l e k s a n ­ d r a G a l i ń s k i e g o , b i s k u p a n o m i n a t a s m o l e ń s k i e g o ( f 1 7 1 0 ) 47, F r a n c i s z k a B a ­ r a ń s k i e g o , p r o f e s o r a t e o l o g i i ( f 1 7 2 6 ) , T o m a s z a A u g u s t y n a P a r k i e w i c z a , p r o f e ­ s o r a f i lo z o f i i i t e o l o g i i ( f 1 7 3 1 ) , J a n a S t r z e l e c k i e g o , s ł y n n e g o w s w o i m c z a s i e k a z n o d z i e j ę ( f 1 7 4 2 ) , B r u n o n a K a r o l a W y s u s z y ł a , d o k t o r a f i lo z o f i i i p e n i t e n - c j a r z a p a p i e s k i e g o ( f 1 7 5 3 ) o r a z M a c i e j a D o n a c j a n a A x a n a , w y t r a w n e g o m u ­ z y k a i r u b r y c y s t ę ( f 1 7 9 8 ) . N a p r z e s t r z e n i 2 4 1 l a t i s t n i e n i a k l a s z t o r e m

45 Je rz y de Giedno G iedziński, h erb u Praw dzie, syn A leksandra i A nny Dzieduszyckiej, ur. 1623 r. w Bolechowie, w młodości dw orzanin królewicza K arola F erd y n an d a Wazy. Do zakonu w stąpił w sierpniu 1646 r., śluby zakonne złożył w 1647 r., w tym sam ym roku przyjął św ięcenia kapłańskie we Lwowie. D nia 10.XII.1663 r. ustanow iony biskupem ty tu larn y m Nico- polis i pomocniczym lwowskim, konsekrow any w niedzielę 1.VII.1664 r. we Lwowie, w spółpra­ cownik arcybiskupów J a n a Tarnowskiego, Wojciecha Korycińskiego i K onstantego Lipskiego, dziekan k ap itu ly k ated raln ej lwowskiej, w ikariusz generalny, oficjał, a d m in istrato r archidiece­ zji sede vacante, zm. 2.VI.1693 r. we Lwowie. Zob. S. Ranatow icz, C a sim iria e c iv ita tis Craco- vien sis confron tatae origo, rk p s w Bibliotece Jagiellońskiej (dalej: BJ), sygn. 3742, k. 95 v; J . Krotosz, O rg a n iza cja arch idiecezji lw o w sk iej o b rzą d k u łacińskiego o d X V w iek u do 1772 roku,

Lublin 1986; K. Ł atak, K on gregacja kra k o w sk a , s. 38; P. N itecki, B isk u p i K ościoła w Polsce,

s. 66; I. M akarczyk, B isk u p i po lsc y z za k o n u kanon ików regu larn ych laterań skich . „Echa P rze­ szłości” 7:2007, s. 38-39.

46 S tefan Ranothowicz (Ranoth, Ranatowic), syn A lberta R anathow ica i Elżbiety, benefak- torów k laszto ru krakow skiego o których nekrolog zapisał, że byli obyw atelam i m ia sta K azim ie­ rza, ur. w 1617 r. Do zakonu w stąpił w gru d n iu 1636 r. po studiach odbytych n a Akadem ii Krakowskiej, śluby zakonne złożył w g ru d n iu 1637 lub w styczniu 1638 r., św ięcenia kapłańskie otrzym ał w 1642 r. w Krakowie, w latach 1643-1644 prom otor B ractw a N ajśw iętszego S a k ra ­ m en tu przy kościele Bożego C iała w Krakowie, w la ta c h 1644-1647 prom otor B ractw a św. A nny w W olbromiu, w la ta c h 1647-1653 w Suchej B eskidzkiej, 1653-1658 prepozyt w Suchej, w latach 1658-1659 znów w Wolbromiu, w latach 1659-1664 m ag ister now icjatu, 1664-1667 zakrysta kościoła Bożego Ciała w Krakowie, 1670-1675 prepozyt w Kurozwękach, 1675 ponownie w Krakowie, przeor w Krakowie 1683-1685, konsultor kongregacji krakow skiej (1691-1694), w ielokrotnie uczestniczył w k ap itu łach generalnych kongregacji (1664, 1670, 1688, 1691, 1692). Zm. 27.IV.1694 r. w K rakow ie. W listopadzie 1660 r. w ydał w K rakow ie d ru k iem biografię S ta n isła w a K azim ierczyka (J a s n a pochodnia życia apostolskiego), której cenzorem był J a c e k L iberiusz. Często m ylony z A ugustynem Florydem Ranatow iczem , rów nież kano n ik iem reg u ­ la rn y m la te ra ń s k im kongregacji k rakow skiej, w 1640 r. subdiakonem , zm. 8.V II.1657 r. w k lasztorze w K rzem ienicy po 19 la ta c h życia zakonnego (PSB, t. 30, s. 561; SPTK, III, s. 492-493).

47 M ichał A leksander G aliński CRL, syn P iotra, do zakonu w stąpił w 1647 r., śluby zakonne złożył w 1648 r., prepozyt w Słonimiu, Kurozwękach, W olbromiu, Kłobucku i K raśn i­ ku, przeor w K rakowie, regens k an celarii Wielkiego K sięstw a Litewskiego, bliski współpracow­ n ik M ikołaja Radziw iłła. Zm. 28.V.1710 r. w K rakowie. W 1680 r. w yznaczony n a biskupa su frag an a sm oleńskiego. Papież Innocenty XI w strzym ał je d n a k prowizję ze w zględu n a b rak odpowiedniego uposażenia. K. Ł atak, K ongregacja kra k o w sk a , s. 39; L ittera e N u n tio ru m A po- stolicoru m h isto ria m U crainae illu stra n tes, vol. X III (1 6 7 5 -1 6 8 3 ), Rzym 1969, s. 222-223.

i p a r a f i ą z a r z ą d z a ł o 4 9 p r e p o z y t ó w 48, w k l a s z t o r z e z m a r ł o 3 1 z a k o n n i k ó w 49, z m i e s z c z a n z a ś w o l b r o m s k i c h d o z a k o n u p r z y j ę t o t y l k o j e d n e g o - F r a n c i s z k a C z e c h o w i c z a , b u r m i s t r z o w s k i e g o s y n a 5 0 . W t y m s a m y m c z a s i e k l a s z t o r g o ś c i ł t e ż w i e l e w y b i t n y c h p o s t a c i , m . i n . g ł o ś n e g o k a z n o d z i e j ę j e z u i c k i e g o T o m a s z a M ł o d z i a n o w s k i e g o , k t ó r y t u z m a r ł 9 p a ź d z i e r n i k a 1 6 8 6 r . 51 B i b l i o t e k a k l a s z t o r n a - l o k a l i z a c j a , o r g a n i z a c j a i w y p o s a ż e n i e D z i e j e b i b l i o t e k i w o l b r o m s k i e j k a n o n i k ó w r e g u l a r n y c h l a t e r a ń s k i c h s i ę ­ g a j ą b e z s p r z e c z n i e c z a s u f u n d a c j i p r e p o z y t u r y , c z y l i 1 6 3 3 r. J e j z a c z ą t e k s t a n o w i ł y k s i ę g i l i t u r g i c z n e , p r z e j ę t e w r a z z p a r a f i ą , a t a k ż e k s i ą ż k i p r z y w i e ­ 48 J a n Gelazy Zóraw ski 1638-1645, A lbert Koczanowski 1645-1649, J a n Chryzostom K or­ sak 1650-1651, Je rz y G iedziński 1651-1663, J a n Innocenty Siekierski 1663-1667, Je rz y Górski 1667-1681, Tomasz A ugustyn D om aradzki 1681, J a n Brodowski (adm in istrato r) 1681, J a n Zychowicz 1681-1685, Andrzej Taborski 1685-1686, K rzysztof Piasecki 1686-1688, A leksander M ichał G aliński 1688-1691, M ichał Possydoniusz Grygielewicz 1691-1695, J a n Zychowicz 1695-1697, J a n Frygdian K ącki 1697-1700, Tomasz A ugustyn Parkiew icz 1700-1706, K azi­ mierz Słoniejski 1706-1708, Józef L efar 1708, Szymon D om inik Zaw adzki 1709-1714, K azi­ mierz Słoniejski 1714-1722, Franciszek A ntoni B arań sk i 1722-1726, J a n Józef Albin R udnicki 1726-1729, A ugustyn A ntoni Gdowski 1729-1730, K azim ierz G elazy Kudaszowicz 1730-1734, Józef K ucharski 1734-1735; P io tr H erk u lan C hrapecki 1735-1737, Józef Borowski 1737, M ar­ cin C hraczyński 1737-1738, Stanisław A ugustyn Klimkiewicz 1738-1743, Remigiusz Polkowski 1741-1743, S tefan Ansoin Żółkowski 1743-1744, Wojciech Floskul Iżycki 1744-1747, A ntoni K arol C zubrow ski 1747-1751, Remigiusz K azim ierz P ałaszew ski 1751-1754, Ł ukasz Letus W yjadłowski 1754-1756, M ateusz M arceli Szm idt 1756-1758, N orbert Ja k u b Gorczycki 1758, Wojciech Floskul Iżycki 1759-1764, M arcin Teobald K om sieński 1764-1767, K azim ierz M ansu- et Płaszew ski 1767-1768, Ignacy A kwilin Dewódzki 1768-1773, B enedykt B ergier 1773-1776, A ntoni R om an Milkiewicz 1776-1786, M alachiasz Trzeciak 1786-1791, Józef W ilhelm Chwa- stecki 1791-1808, Mikołaj Wojciech B aranow ski 1809-1829, J a n Inw encjusz Widz 1829-1831, F ranciszek A lbin Oprzędkiewicz 1831-1839, A ugustyn E razm Skibicki 1839-1852, J a n Fryg­ d ian Grzesiewicz 1852-1864.

49 Br. A dam Masiewicz 22.IX.1644; ks. J a n Gelazy Zóraw ski 23.VII.1645, prepozyt; ks. P iotr Sm iarow ski 9.XI.1655; ks. J a n Innocenty Siekierski 30.IV.1671, exprepozyt, budowniczy; ks. Jó zef M ikurdziński 1.I.1681; ks. Tomasz A ugustyn D om aradzki 3.IX.1681, prepozyt; ks. Stanisław G elazy B adowski 23.V.1685; ks. A ntoni A lbert G rabianow ski 4.XI.1686; ks. J a n Zy- chowski 12.V.1699, przeor, exprepozyt; ks. K arol W ierzbicki 17.VIII.1704, przeor; ks. Dominik Chrząstowicz XII.1706, przeor; ks. Jó zef L efar 1708, prepozyt; ks. Maciej A ugustyn Mozdze- niow ski 28.XII.1723, przeor i kustosz kościoła; ks. B altazar Paluszkiew icz 25.V.1724, przeor; ks. J a n A ugustyn D unin 29.XI.1728; ks. J a n R udnicki 29.VI.1729, prepozyt; ks. Kazim ierz K uda­ szowicz 1734, p rep o zy t; k s. P io tr C h ra p e c k i 11.II.1737, p rep o zy t; k s. J ó z e f B orow ski 23.III.1738, prepozyt; ks. J a n Strzelecki 1742, kaznodzieja; ks. B runo K arol Wysuszył 5.V.1753, doktor filozofii i spowiednik; ks. Ja k u b Gorczycki 16.XII.1758, prepozyt; ks. Błażej Zagórski; ks. A ldobrand Perdakiew icz; ks. W incenty M elaniusz Oleszkiewicz 31.I.1795; ks. Maciej Dona- cjan Axan 17.XI.1798, muzyk; ks. W awrzyniec P rosper Jeziersk i 6.III.1803, przeor; ks. Józef W ilhelm C hw astecki 7.XII.1808, prepozyt; ks. M ichał Starowicz 1818; ks. J a n R ajm und Stanc- lik 24.VIII.1823; ks. J a n Prezydy K uliński 1849.

50 Zm. w klasztorze krakow skim 9.IV.1690 r. po 30 latach i 5 m iesiącach życia zakonnego. Do zakonu w stąpił je sie n ią 1662 r. w Krakowie, św ięcenia k apłańskie otrzym ał 19.VI.1666 r. Zob. S. R anatowicz, C a sim iria e c iv ita tis, k. 58.

z i o n e p r z e z p i e r w s z y c h z a k o n n i k ó w , a c z k o l w i e k d z i s i a j n i e p o t r a f i m y p o d a ć i c h li c z b y a n i t y t u ł ó w . K a n o n i c y r e g u l a r n i l a t e r a ń s c y k o n g r e g a c j i k r a k o w ­ s k i e j m i e l i z w y c z a j i j e s z c z e w c z a s a c h p r e p o z y t a g e n e r a l n e g o M a r c i n a K ło - c z y ń s k i e g o g o p r a k t y k o w a l i , ż e g r u p i e w y p r a w i a n e j d o n o w e j f u n d a c j i k l a s z ­ t o r m a c i e r z y s t y w r a m a c h tz w . s u b s i d i u m c h a r i t a t i v u m p r z e k a z y w a ł o b r a z M a t k i B o ż e j, e g z e m p l a r z r e g u ł y i k o n s t y t u c j i , p e w n ą s u m ę p i e n i ę d z y , k o m ­ p l e t s z a t , n a c z y ń i k s i ą g l i t u r g i c z n y c h o r a z i n n e k s i ę g i . N i e s ą d z ę , a b y z w y ­ c z a j u te g o n i e z a c h o w a n o p r z y w y p r a w i a n i u b r a c i z K r a k o w a d o W o l b r o m i a . O d l e g ł o ś ć n i e b y ł a w p r a w d z i e w i e l k a i w r a z i e k o n i e c z n o ś c i k o n w e n t w o l- b r o m s k i m ó g ł z a w s z e k o r z y s t a ć z ż y c z l iw o ś c i k o n w e n t u g e n e r a l n e g o , a l e z w y c z a j b y ł z w y c z a je m , c z ę ś c i ą u ś w i ę c o n e j t r a d y c j i , k t ó r e j w t a m t y m c z a s i e t r z y m a n o s i ę t a k s a m o m o c n o j a k r e g u ł y i k o n s t y t u c j i . N i e w i e m y j e d n a k ż e , co k a n o n i c y w y r u s z a j ą c y z K r a k o w a , z w ł a s z c z a j e ś l i c h o d z i o k s i ą ż k i , p r z y ­ w i e ź l i d o W o l b r o m i a j a k o d o b r o w s p ó l n e . N i e w i e m y t e ż d o k ł a d n i e , c z y m d y s p o n o w a ł a p a r a f i a . N a j s t a r s z y w y k a z p a r a f i a l n y c h k s i ą g l i t u r g i c z n y c h p o ­ c h o d z i w p r a w d z i e z 1 5 6 6 r. i i n f o r m u j e o d z i e s i ę c i u p o z y c j a c h , t z n . d w ó c h c i r c u l a r i a c h , d w ó c h s t a r o d a w n y c h m s z a ł a c h p e r g a m i n o w y c h , d w ó c h m s z a ­ ł a c h d r u k o w a n y c h , s t a r o d a w n y m p s a ł t e r z u p e r g a m i n o w y m , a n t y f o n a r z u p a ­ p i e r o w y m , b r e w i a r i u m i a g e n d z i e 5 2 . A le c z y w r o k u 1 6 3 3 , c z y li w c h w i l i o b e j m o w a n i a p a r a f i i p r z e z k a n o n i k ó w r e g u l a r n y c h w s z y s t k i e t e k s i ę g i z n a j ­ d o w a ł y s i ę j e s z c z e w z a k r y s t i i k o ś c i e l n e j ? N a j s t a r s z y z a c h o w a n y i n w e n t a r z k s i ą g b i b l i o t e k i k a n o n i c k i e j w W o l b r o m i u , s p o r z ą d z o n y w 1 7 0 8 r ., c z y li 7 5 l a t p o f u n d a c j i k l a s z t o r u , n i e w y m i e n i a t y l u d a w n y c h k s i ą g . N i e s ą d z ę , b y w m i ę d z y c z a s i e k a n o n i c y j e z n i s z c z y l i l u b w y w i e ź l i d o K r a k o w a . P r z y p u s z ­ c z a m n a t o m i a s t , ż e n i e k t ó r e z k s i ą g w o l b r o m s k i e g o k s i ę g o z b i o r u z a g i n ę ł y w c z a s i e p o t o p u s z w e d z k i e g o . T o c z ą c a s i ę w ó w c z a s w o j n a n i e o s z c z ę d z i ł a m i a s t a , z n i s z c z e n i a b y ł y d u ż e i d o t k n ę ł y t a k ż e k o ś c i ó ł o r a z k l a s z t o r . W 1 6 6 0 r. w W o l b r o m i u li c z o n o z a l e d w i e 8 5 b u d y n k ó w , a l i c z b a j e g o m i e s z k a ń c ó w s p a ­ d ł a p o n i ż e j 5 0 0 o s ó b 53 . D o c z a s u z b u d o w a n i a k l a s z t o r u k s i ę g i l i t u r g i c z n e k a n o n i c y p r z e c h o w y ­ w a l i w z a k r y s t i i k o ś c i o ł a , z a ś k s i ę g i k o n w e n c k i e o r a z a r c h i w u m w i z b a c h p r e p o z y t a . T a k p r z y n a j m n i e j s u g e r u j e z a p i s k a z 1 6 7 3 r. k s . F r a n c i s z k a G r z e - b i ń s k i e g o , k u s t o s z a w o l b r o m s k i e j ś w i ą t y n i , p o z o s t a w i o n a w k s i ę d z e b r a c k i e j . P o w z n i e s i e n i u k l a s z t o r u o r a z p r e z b i t e r i u m k o ś c i o ł a z o b s z e r n ą p i ę t r o w ą z a k r y s t i ą , n a b i b l i o t e k ę p r z e z n a c z o n o j e d n o z p o m i e s z c z e ń n a p i ę t r z e z a k r y - s t y j n y m , s ą s i a d u j ą c e z o r a t o r i u m , o p o w i e r z c h n i 2 0 m e t r ó w k w a d r a t o w y c h . P i e r w s z e a r m a r i a b i b l i o t e c z n e , o k t ó r y c h w y g l ą d z i e n i e z a c h o w a ł y s i ę ż a d n e i n f o r m a c j e , s p r a w i ł s a m b u d o w n i c z y z e s p o ł u , p r e p o z y t J a n G e l a z y Z ó r a w s k i , z m a r ł y w l i p c u 1 6 4 5 r. W 1 6 7 3 r. b i b l i o t e k a b y ł a i n o r d i n e i s u b c l a v e , n a t o m i a s t a r c h i w u m z n a j d o w a ł o s i ę n a d a l w i z b a c h p r e p o z y t a 54. N a p o c z ą t ­ k u X V I I I w. s t a n b i b l i o t e k i n i e p r z e d s t a w i a ł s i ę ź le . I n f o r m u j e o t y m w i z y t a ­

52 AKMKr, L ib e r v isita tio n is, sygn. AVCap 1, s. 231-234. 53 S ło w n ik geograficzny K ró le stw a Polskiego.

c j a z 1 6 w r z e ś n i a 1 7 0 4 r ., z a ś p o b i e ż n y o p i s j e j w n ę t r z a o r a z s p i s z n a j d u j ą ­ c y c h s i ę w n i e j k s i ą g z a m i e ś c i ł w p r o t o k o l e w i z y t a c j i z 2 5 s i e r p n i a 1 7 0 8 r. k o m i s a r z z a k o n n y M i c h a ł A k w i l i n G o r c z y ń s k i 55. D o b i b l i o t e k i w c h o d z i ło s ię p r z e z o r a t o r i u m , k t ó r e z k l a s z t o r e m ł ą c z y ł k u n s z t o w n y d r e w n i a n y g a n e k . S a m o p o m i e s z c z e n i e b i b l i o t e c z n e b y ł o u t r z y m a n e w c z y s t o ś c i , a k s i ę g i w l i c z b i e 4 5 2 r o z m i e s z c z o n e n a p ó ł k a c h a r m a r i ó w . W i z y t a t o r n i e p o d a ł j e d ­ n a k , i l e o w y c h a r m a r i ó w b y ł o a n i j a k w y g l ą d a ł y , c z y b y ł y t o s z a f y , c z y t e ż r e g a ł y . K s i ę g o z b i ó r b y ł u p o r z ą d k o w a n y i p o d z i e l o n y t e m a t y c z n i e , n a s z e s n a ­ ś c i e d z i a ł ó w z r ó ż n y c h d z i e d z i n w ie d z y , a m i a n o w i c i e : C o n c i o n a t o r e s , E x p o s i - t o r e s , I n s t r u c t o r e s , S p i r i t u a l e s , H i s t o r i c i , T h e o l o g i , C o n t r o v e r s i s t a e , C a n o n i - s t a e , I u r i s t a e , O r a t o r e s e t R e t h o r e s , D i c t i o n a r i a , P h i l o s o p h i , P o l i t i c i , M e d i c i , P o e t a e , M i s c e l l a n e a 5 6 . P o d o b n y p o d z i a ł z b i o r ó w s t o s o w a n o w t y m c z a s i e r ó w ­ n i e ż w b i b l i o t e k a c h i n n y c h k l a s z t o r ó w k a n o n i c k i c h k o n g r e g a c j i k r a k o w s k i e j , z t y m ż e w k l a s z t o r a c h w i ę k s z y c h - j a k c h o c i a ż b y k r a k o w s k i - d z i a ł k a z n o ­ d z i e j s k i p o p r z e d z a ł d z i a ł z l i t e r a t u r ą p a t r y s t y c z n ą - S a n c t i P a t r e s 5 7 . O z n a ­ c z a t o , ż e w z g r o m a d z e n i u j u ż w X V I I w . o p r a c o w a n o w s p ó l n y s c h e m a t u k ł a d u k s i ę g o z b i o r u , k t ó r y p o t e m s k r u p u l a t n i e w p r o w a d z a n o w ż y c ie w e w s z y s t k i c h k o n w e n t a c h . O d p r z y j ę t e g o s c h e m a t u r z a d k o z d a r z a ł y s i ę o d c h y ­ l e n i a , k t ó r e z r e s z t ą n i g d y n i e d o t y c z y ł y d z i a ł u g łó w n e g o , l e c z t y c h m n i e j r e p r e z e n t o w a n y c h . S a m o p i s k s i ą g j e s t w ię c e j n i ż o g ó ln y ; p r z y t a c z a n a z w i s k o a u t o r a , n i e z a w s z e w p o p r a w n e j p i s o w n i , m a k s y m a l n i e s k r ó c o n y t y t u ł , f o r ­ m a t ( i n f o lio , i n 4 t o , i n 8 v o i n 1 2 ) i li c z b ę e g z e m p l a r z y . C z a s e m z n a j d z i e m y t e ż d o d a t k o w ą i n f o r m a c j ę , j a k v e t . t y p . ( v e t e r i s t y p i s ) a l b o i n p e r g a m e n a , co w p i e r w s z y m w y p a d k u o z n a c z a z p e w n o ś c i ą i n k u n a b u ł o r a z d r u k i z p o c z ą t k u X V I w ., a w d r u g i m m o ż e o z n a c z a ć k o d e k s r ę k o p i ś m i e n n y . K s i ą g z u w a g ą v e t . t y p . b y ł o 2 1 , z a ś z u w a g ą i n p e r g a m e n a t y l k o j e d n a . W i z y t a t o r p r z e j r z a ł t e ż a r c h i w u m , n a k a z u j ą c p r e p o z y t o w i s p o r z ą d z i ć k o p i a r z d o k u m e n t ó w i p r z y w i ­ le j ó w k l a s z t o r u o r a z k o ś c i o ł a 58. N i e w i e l e d o d z i e j ó w b i b l i o t e k i i a r c h i w u m k l a s z t o r n e g o w n o s i w i z y t a c j a z g r u d n i a 1 7 4 7 r., k t ó r ą z r a m i e n i a b i s k u p a k r a k o w s k i e g o A n d r z e j a Z a ł u s k i e ­ g o p r z e p r o w a d z i ł k s . A d a m K o m o r o w s k i , p r e p o z y t k a p i t u ł y k r a k o w s k i e j , o p a t j ę d r z e j o w s k i i o f i c ja ł p i l z n e ń s k i . N a d m i e n i a j e d y n i e , ż e z n a j d u j e s i ę n a d z a k r y s t i ą , a w n i e j s u n t A r m a r i a c u m m e n s i s l i g n e a c o m p t e e x t r u c t a e t o r d i ­ n a t e d i s p o s i t a , w k t ó r y c h p r z e c h o w u j e s i ę n i e t y l k o k s i ę g i , a l e t a k ż e s a c r a s u p e l l e x c o m m u n i o r 5 9 . D r u g a p o ł o w a X V I I I w . n i e b y ł a o k r e s e m s z c z ę ś l i w y m d l a k s i ę g o z b i o r u k a n o n i c k i e g o w W o l b r o m i u , c o d o s k o n a l e o d d a j e o p i s b i b l i o t e k i w p r o t o k o l e

55 ABC, R eform ation es conventuum .

56 Ibidem.

57 I. Pietrzkiew icz, K sięgozbiory kon w entów i szk o l kan on ików regu larn ych laterań skich n a ziem ia ch Wielkiego K się stw a L itew skiego, „N asza Przeszłość; 92:1999, s. 485-497.

58 ABC, R eform ationes con ven tu u m , jw.

59 ABC, V isitatio [...] p e r P erillu strem et R everen d issim u s A d a m u m a K om orow K om orow ­ ski [...] e xpedita et a b so lu ta , s. 21.

w i z y t a c j i p r z e p r o w a d z o n e j 2 8 p a ź d z i e r n i k a 1 7 8 2 r. p r z e z k o m i s a r z a z a k o n n e ­ g o A n t o n i e g o F i r m i n a S z y d ł o w s k i e g o 60. B i b l i o t e k a , p o d o b n i e j a k c a ł y k l a s z ­ t o r i k o ś c i ó ł , z n a j d o w a ł a s i ę w o p ł a k a n y m s t a n i e . W i z y t a t o r o p i s y w a ł to z w c a l e n i e m a ł y m o b u r z e n i e m i z g o r s z e n i e m . P o m i e s z c z e n i e b y ło z a g r a c o n e , w y p e ł n i a ł j e b r u d i k u r z , a t o e x e o q u o d i n e a v a n a e s u p e l l e c t i l e s a c v i l e s r e s c o l l o c e n t u r . K s i ę g i s i n e o r d i n e e t c o n g r u a d i l i g e n t i a b y ł y p r z e c h o w y w a n e , t a k ż e u l l u s e i u s d e m c u r a t o r s e u b i b l i o t h e c a r i u s p r a e f e c t u s e s t . N a d t o , w c e li j e d n e g o z z a k o n n i k ó w , k s . I z y d o r a M a j e w s k i e g o , w i z y t a t o r z a s t a ł w i e l e k s i ą ­ ż e k z b i b l i o t e k i , k t ó r e t e n n i e t y l k o o d d ł u ż s z e g o c z a s u , c z y l i w b r e w p r z e p i ­ s o m k l a s z t o r n y m , p r z e t r z y m y w a ł , a l e t a k ż e z c a ł k o w i t y m b r a k i e m p o s z a n o ­ w a n i a , p o r o z r z u c a n e i n n u d o p a v i m e n t o . P r e p o z y t k l a s z t o r u z a s t a n b i b l i o t e ­ k i, a z a k o n n i k z a b r a k s z a c u n k u d l a k s i ą g p r z e t r z y m y w a n y c h u s i e b i e z o s t a l i s u r o w o n a p o m n i a n i . T e g o s a m e g o d n i a b i b l i o t e k a o t r z y m a ł a b i b l i o t e k a r z a w o s o b i e p r z e o r a k s . M i k o ł a j a P a t r y k a M a s z c z y k o w s k i e g o , k t ó r y m i a ł j ą u p o r z ą d k o w a ć q u a m p r i m u m 6 1 . M i a n o w a n y b i b l i o t e k a r z n i e p r z e j ą ł s i ę j e d ­ n a k s w o j ą r o l ą , b o w m a j u 1 7 8 5 r. w i z y t u j ą c y k l a s z t o r p r e p o z y t g e n e r a l n y S e b a s t i a n G w i r a r d K w i a t k o w s k i z n ó w u ż a l a ł s i ę w p r o t o k o l e n a d b i b l i o t e k ą i n i s z c z e j ą c y m i k s i ę g a m i , w z y w a j ą c p r e p o z y t a i b i b l i o t e k a r z a d o w ł a ś c i w e j t r o s k i o k s i ą ż n i c ę 62. W c z e r w c u 1 7 9 8 r. s y t u a c j a w y g l ą d a ł a n ie c o l e p i e j ; b i ­ b l i o t e k a b y ł a o c z y s z c z o n a z n i e p o t r z e b n y c h r z e c z y , a l e k s i ę g o z b i ó r b y ł j e s z c z e w n i e ł a d z i e t e m a t y c z n y m i t r u d n o b y ł o o d n a l e ź ć p o t r z e b n ą p o z y c j ę 63. W e d ł u g s p o r z ą d z o n e g o w ó w c z a s s p i s u k s i ą g w b i b l i o t e c e z n a j d o w a ł y s i ę 6 0 2 p o z y c je w d z i e w i ę c i u d z i a ł a c h t e m a t y c z n y c h : L i b r i i v a r i i , H o m i l i a e , L i b r i c o n c i o n a t o - r i i i n 4 t o , L i b r i c o n c i o n a t o r i i i n 8 v o , L i b r i a s c e t i c i , L i b r i t h e o l o g i c i , L i b r i p h i l o s o p h i c i , L i b r i h i s t o r i c i , M i s c e l l a n e a64. D o p i e r o w c z e r w c u 1 8 0 8 r o k u w i z y t a t o r o d n o t o w a ł , ż e r e g i m e n d o m u s b e n e o r d i n a t u m r e p e r i m u s , c o , w y k o ­ r z y s t u j ą c a r g u m e n t u m e x s i l e n t i o , o d n o s z ę t a k ż e d o b i b l i o t e k i 65. O s t a t n i e i s t o t n i e j s z e p r a c e w b i b l i o t e c e p r z e d k a s a t ą k l a s z t o r u , p o c z y n a j ą c o d w y m i a ­ n y o k n a , a n a m a l o w a n i u i w y m i a n i e u m e b l o w a n i a s k o ń c z y w s z y , p r z e p r o w a ­ d z i ł k s . J a n F r y g d i a n G r z e s i e w i c z , o s t a t n i p r e p o z y t k l a s z t o r u , s p r a w u j ą c y r z ą d y w l a t a c h 1 8 5 2 - 1 8 6 4 66. W ó w c z a s t e ż , p r z y p o n o w n y m r o z k ł a d a n i u k s i ą g n a p ó ł k a c h , z r e z y g n o w a n o z d a w n e g o p o d z i a ł u t e m a t y c z n e g o w e d ł u g p o s z c z e g ó l n y c h d z i e d z i n w ie d z y . P o k a s a c i e k l a s z t o r u b i b l i o t e k a p o z o s t a ł a n a m i e j s c u . W r a z z u p ł y w e m c z a s u i z a s p r a w ą r ó ż n y c h o s ó b z m n i e j s z a ł s i ę j e d y n i e j e j z a s ó b . D z i s i a j p o g a n k u , k t ó r y m z a k o n n i c y z m i e r z a l i n i e g d y ś z c e l k l a s z t o r n y c h d o o r a t o r i u m , a s t a m t ą d d o b i b l i o t e k i n i e m a j u ż ś l a d u ; z n i e s i o n o g o n a p o c z ą t k u X X w .,

60 AJG, A c ta v is ita tio n u m, sygn. 254, s. 30-34. 61 Ibidem .

62 Ibidem , s. 48-50. 63 Ibidem , s. 89-90.

64 ABC, Teka: Wolbrom 1628-1840. 65 AJG, V isitation es conventuum , s. 102. 66 K. Ł atak, K on gregacja kra k o w sk a , s. 288-289.