• Nie Znaleziono Wyników

Od strategii VASAB do strategii Unii Europejskiej dla Regionu Bałtyckiego

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Od strategii VASAB do strategii Unii Europejskiej dla Regionu Bałtyckiego"

Copied!
24
0
0

Pełen tekst

(1)

Od strategii VASAB do strategii Unii

Europejskiej dla Regionu Bałtyckiego

Ekonomiczne Problemy Usług nr 49, 115-137

(2)

JACEK ZAUCHA Uniwersytet Gdański Instytut Morski w Gdańsku

OD STRATEGII VASAB DO STRATEGII UNII

EUROPEJSKIEJ DLA REGIONU BAŁTYCKIEGO

Wizja wspólnej polityki bałtyckiej powinna mieć swój punkt wyjścia w tezie, że izo-lacja to karta przegrana, że należy dążyć do stworzenia regionalnej integracji bałtyckiej „dziewiątki” przynajmniej w fazie przejściowej, stanowiącej wyraz jedności celów i metod dla przyczyniania się do budowy nowego europejskiego ładu.

[ Jerzy Zaleski, 1993] Bałtycka integracja

Prekursorem strategicznego myślenia o rozwoju Regionu Bałtyckiego był prof. Je-rzy Zaleski 1. Miało to miejsce jeszcze w czasach, gdy region był podzielony żelazną kur-tyną 2. Wcześniej badania i  analizy dotyczące integracji bałtyckiej były sporadyczne 3, a na Zachodzie pojawiły się dopiero na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdzie-siątych 4.

1 J. Zaleski, C. Wojewódka, Europa Bałtycka. Zarys monografi i gospodarczej, Ossolineum, Wrocław 1977. 2 J. Zaleski, Bezdroża polityki bałtyckiej, w: Rozwój Regionu Bałtyckiego, red. W. Toczyski, Uniwersy-tet Gdański, Gdańsk 2001.

3 Np. E.G. Woods, Th e Baltic Region. A study physical and human geography, London 1937.

4 Th e Baltic Sea Area – A region in the making, red. M. Kukk, S. Jervel, P. Joenniemi, Sarpsborg 1992;

Statistiska Centralbyran, Th e Baltic Region. Statistics on resources, environment and economy, Stockholm

(3)

Jak zauważa Deike 5, cechą specyfi czną bałtyckiej integracji jest postrzeganie szans rozwojowych regionu we  współpracy instytucjonalnej i  ekonomicznej między krajami bałtyckimi bez oglądania się na wymianę z centralnymi regionami Europy. W dużej mie-rze to wola polityczna doprowadziła do pmie-rzekształcenia się w latach dziewięćdziesiątych minionego wieku koncepcji regionu bałtyckiego w element realnej rzeczywistości. Stra-tegiczną inspirację i polityczne przywództwo zapewniła Konferencja Premierów Państw Morza Bałtyckiego. Wiodącą rolę odgrywała także powołana w 1992 roku Rada Państw Morza Bałtyckiego, w ramach której funkcjonuje do dziś większość pozostałych między-rządowych sieci współpracy 6. Regularnie spotykają się także parlamentarzyści z krajów wokół Bałtyku. Bałtycki model współpracy nie ma sobie równego na świecie, zważywszy na wielość i żywość powiązań 7. Świadczy o tym najlepiej liczba 17 sieci współpracy mię-dzyrządowej i samorządowej, nie licząc konwencji o ochronie środowiska morskiego i sie-ci współpracy pozarządowej 8. Scott 9 wskazuje nawet na powstanie fenomenu nowego re-gionalizmu bałtyckiego. Jego istotą jest wykształcenie się samoistnego zestawu celów i dą-żeń o bałtyckim charakterze i uformowanie się wokół nich debaty publicznej, jak owe cele i interesy powinny być osiągane. Działania te mają charakter oddolny, są i były podejmo-wane zarówno przez władze krajowe, samorządowe, jak i organizacje pozarządowe. Tego typu integrowanie się wymaga jedynie powiązań sieciowych, podczas gdy tkanka instytu-cjonalna (umowy, konwencje) odgrywa znaczenie drugorzędne. Jego narzędziowym wy-razem są liczne umowy, porozumienia, wspólnie opracowywane dokumenty strategicz-ne (wizje i  programy), projekty, konferencje o  charakterze wielostronnym, dobrowol-nym, zapewniające czerpanie wzajemnych korzyści (sytuacje typu win-win). W efekcie w Regionie Bałtyckim powstał mechanizm koordynacji różnorodnych rodzajów polityki

5 P. Deike, Center-Periphery Dynamics in the new Europe and Th eir Impact on Transport Infr

astruc-ture Planning in the Baltic Sea Region, Department of Urban Planning and Policy Development Rutgers University 2000, s. 9.

6 Communiqué from the IX Ministerial session of the Council of the Baltic Sea States, Bergen, 21– 22 June 2000. W komunikacie stwierdzono m.in.: „Rada […] deklaruje swoją gotowość do odgrywania roli koordynacyjnej wobec współpracy międzyrządowej w  ramach krajów członkowskich i  roli ośrodka wymiany informacji, celem uniknięcia dublowania pracy i zapewnienia najlepszego wykorzystania istnieją-cych w regionie zasobów” (tłumaczenie własne). zob. Komunikat końcowy z posiedzenia Rady Państw Mo-rza Bałtyckiego w Bergen w 2000 r.

7 J. Zaucha, Integracja wokół Bałtyku, w: Podstawy reformy samorządowej, red. E. Toczyska, Uniwersy-tet Gdański, Gańsk1998, s. 93.

8 Zob. J.  Zaucha, Rola przestrzeni w  kształtowaniu relacji gospodarczych – ekonomiczne fundamenty planowania przestrzennego w Europie Bałtyckiej, Uniwersytet Gdański, Gdańsk 2007, s. 187–190.

9 J.W. Scott, VASAB 2010: Developing geo-governance structure for a new Baltic regionalism, w: Com-petition and co-operation of the Baltic regions of Denmark, Germany and Poland, Rządowe Centrum Stu-diów Strategicznych, Sopot 1998, s. 75–77.

(4)

o charakterze wielostronnym i wielopoziomowym (kraje, regiony, a nawet gminy). Ten specyfi czny rozwój regionu, zdaniem Shore’a 10 doprowadził do ponownego odkrycia tej specyfi cznej części Europy przez władze UE w procesie poszerzania i pogłębiania Unii. Region Bałtycki był jednym z siedmiu regionów paneuropejskich, w których testowano w latach 1997–1999 transnarodową współpracę terytorialną (INTERREG II C) pod-niesioną dziś do rangi trzeciego głównego celu polityki spójności 11. Bałtyckiemu regio-nalizmowi zawdzięczać należy przeniesienie z Azji na grunt europejski koncepcji geoza-rządzania łączącej działania międzynarodowe władz krajowych o charakterze ramowym z podobnymi wysiłkami władz samorządowych i organizacji pozarządowych wypełniają-cych te ramy konkretnymi działaniami 12. W konsekwencji Region Bałtycki stał się forum powszechnego stosowania metody otwartej koordynacji. Polega ona na wspólnym okre-śleniu przez kraje celów, jakie powinny być osiągnięte w danej dziedzinie, które następ-nie są realizowane na szczeblu krajowym 13. Na podstawie cyklicznych sprawozdań władz krajowych wyznaczone instytucje międzynarodowe dokonują monitoringu, porówna-nia i oceny zakresu realizacji wspólnie uzgodnionych celów 14. Metoda ta, zwana miękką koordynacją, wykorzystywana z powodzeniem w HELCOM-ie 15 czy mniej efektywnie w VASAB-ie 16, na szerszą skalę europejską została wprowadzona przez OECD, a obecnie stanowi jedną z czterech głównych metody koordynacji realizacji polityki Unii Europej-skiej 17. W piśmiennictwie podkreśla się liczne jej zalety, między innymi

10 C. Shore, Transcending the National State?, “Journal of Historical Sociology” 1996, vol. 9 (4), s. 473–496. 11 Budżet bałtyckiego INTERREG-u  II C wyniósł 20% całej dostępnej puli i  był znacznie wyższy od budżetów pozostałych regionów z wyjątkiem północno-zachodniego regionu metropolitalnego.

12 J.W. Scott, Evolving regimes for Local Transboundary Co-operation. Th e German-Polisch experience,

w: Curtains of Iron and Gold: Reconstructing Borders and Scales of Interaction, red. H. Eselinen, I. Liikanen,

J. Oksa, Aldershot 1999, s. 179–193; K. Ohmae, Th e End of the Nation State-How Region States Harness

the Prosperity of the Global Economy, Free Press, McMillan 1995.

13 S. Luc, Rola otwartej metody koordynacji w procesie integracji europejskiej, Prace i Materiały Instytu-tu Rozwoju Gospodarczego SGH nr 82, Warszawa 2009, s. 76.

14 UKIE, Polityka młodzieżowa Unii Europejskiej, Warszawa 2007, http://www.ukie.gov.pl/HLP/fi -les.nsf/0/B075C64AEC007 769C125 726C005D9D54/$fi le/broszura_mlodziez_Q.indd.pdf, s. 9.

15 HELCOM – Komisja Helsińska powstała jako organ wykonawczy konwencji o ochronie środowi-ska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, sporządzonej w Helsinkach 22 marca 1974 r. W roku 1992 po-przednia umowa międzynarodowa zastąpiona została konwencją o ochronie środowiska morskiego obsza-ru Morza Bałtyckiego, sporządzoną w Helsinkach 9 kwietnia 1992 r.

16 VASAB 2010 jest to współpraca międzynarodowa na polu planowania przestrzennego, obejmują-ca wszystkie kraje bałtyckie oraz Białoruś i Norwegię. W jej ramach określono zasadnicze kierunki wspól-nych działań przestrzenwspól-nych w regionie Morza Bałtyckiego (zob.www.vasab.org).

17 L. Jasień, Otwarta metoda koordynacji, jej kontekst europejski i  znaczenie dla Polski, w: Biała księ-ga 2003, część 1: Polska wobec strategii lizbońskiej, red. J. Szomburg, Polskie Forum Strategii Lizbońskiej, Gdańsk–Warszawa 2003.

(5)

– deliberacyjne rozwiązywanie problemów i  promowanie wzajemnego uczenia się przez wspólną pracę, tworzenie forów dyskusyjnych, wspólne analizowanie osią-gniętych rezultatów,

– silne bodźce utrudniające krajom wyłamywanie się ze wspólnych działań (chociaż można uczestnictwo jedynie pozorować),

– przejrzystość procesu decyzyjnego i  szerokie zaangażowanie różnych podmiotów na wszystkich szczeblach od europejskiego po lokalny 18.

Metoda ta jest natomiast nieskuteczna, gdy koszty transferu polityki przeważają nad oczekiwanymi korzyściami. Można więc przyjąć, że w ramach współpracy bałtyc-kiej nie będzie się podejmować zagadnień kontrowersyjnych, wymagających poświęce-nia korzyści krajowych czy regionalnych na rzecz tych bałtyckich. Przykładem może być przebieg gazociągu północnego, który nigdy nie był nawet omawiany na forum VA-SAB-u czy HELCOM-u. Żadna z instytucji bałtyckich nie podjęła także próby media-cji, gdy wycofanie się kapitałów banków skandynawskich z Litwy czy Łotwy mogło sta-nowić zagrożenie dla stabilności makroekonomicznej, a więc de facto suwerennego bytu tych krajów. W tych sytuacjach nie zadziałały metody oddolnej koordynacji.

Trzeba także podkreślić słabość stricte ekonomicznego wymiaru współpracy bał-tyckiej. Badania 19 wskazują na silne powiązanie wzajemne przez handel jedynie krajów skandynawskich i bardzo słabych związków subregionów Rosji bałtyckiej z innymi kra-jami Regionu Bałtyckiego z wyjątkiem sąsiadów. Bałtyckie powiązania handlowe o bi-lateralnym charakterze dominują w Polsce (handel głównie z Niemcami) i na Białoru-si (głównie z Rosją). Istnieją jednak dowody na geografi czną koncentrację powiązań w subregionach i intensywną współpracę niektórych sektorów 20. Duża część krajów re-gionu ma jednak silniejsze związki ekonomiczne (handel i bezpośrednie inwestycje za-graniczne) z krajami spoza regionu. To samo dotyczy powiązań sieciowych sektora wy-twórczego. Współpraca poszczególnych branż i gałęzi oraz subregionalne klasterowa-nie działalności gospodarczej w regioklasterowa-nie są czynnikami komplementarnymi, klasterowa- niezastę-pującymi integracji z szerszym systemem europejskim i gospodarką globalną, jak to się dzieje w innych częściach świata 21.

18 S. Luc, op.cit., s. 84.

19 J. Zaucha, Factors infl uencing Integration of the Baltic Sea region. With special Focus on the spatial and economic Dimension, w: Economic Styles in the Process of EU Eastern Enlargement, red. H.  Reiter, J. Zweynert, Hamburg 2009, s. 268.

20 A.P. Cornett, F. Snickars, Trade and foreign direct investment as measures of spatial integration in the Baltic Sea region, “Geographica Polonica” 2002, vol. 75, nr 2, s. 33.

(6)

Zarysowany mechanizm funkcjonowania integracji bałtyckiej wskazuje, że  jest to  proces oddolny, którego fundamentem jest energia społeczeństwa obywatelskiego, łatwość tworzenia sieci współpracy i  dostrzegania korzyści z  niej płynącej, a  wreszcie otwartość na sąsiadów, potrzeba wspólnego działania, brak istotnych uprzedzeń i kse-nofobii, a wreszcie podobne cele rozwojowe. Jedynym niezmiennym problemem, wokół którego od lat koncentruje się współpraca bałtycka, są kwestie ekologiczne 22, czego wy-razem jest status współpracy podjętej w ramach HELCOM-u, której nadano rangę kon-wencji. Pozostałe zagadnienia są defi niowane na bieżąco, ich paleta nie jest traktowana dogmatycznie i wynika ze zmian w świadomości lokalnych i regionalnych elit. Ogólnie jednak dotyczą one dostępności (ze względu na peryferyjne położenie regionu), popra-wy standardów życia oraz budowania społeczeństwa obywatelskiego, zwłaszcza w kra-jach sąsiedzkich 23. Spory wpływ na ich redefi niowanie i nadawanie im priorytetów wy-wiera dostępność środków zewnętrznych szczególnie w ramach programów UE. Bałtyckie strategie

Wielostronna i  wielopłaszczyznowa współpraca bałtycka musiała zaowocować wielością strategii i dokumentów dotykających różnorodnych pól współpracy i przygo-towywanych dla odmiennych obszarów geografi cznych. Liczne strategie zostały także stworzone w ramach projektów bałtyckich wspieranych ze źródeł UE.

Pierwsza w porządku historycznym była wizja i strategia rozwoju przestrzennego Regionu Bałtyckiego 24. Jak stwierdziła w 1992 roku Gorel Th urdin – szwedzka mini-ster, z której inspiracji powstał ten dokument: „jesteśmy zjednoczeni przez Bałtyk, ale dzieli nas wiele innych spraw. To się musi zmienić. Ale zmiana ta nie nastąpi, jeśli nie opracujemy wspólnej strategii. A strategia wymaga śmiałej i dalekowzrocznej wizji” 25.

22 Obecnie wzbogacane o kwestie klimatyczne.

23 Jak wskazują badania VASAB-u, bałtyckie regiony Rosji wykazują słabe zainteresowanie współpra-cą bałtycką z wyjątkiem – być może nieco wychodzącego przed szereg – Kaliningradu, a zwłaszcza jego elit intelektualnych. W Petersburgu dominuje myślenie w kategoriach powiązań o charakterze globalnym transkontynentalnym (zob. Severo-zapad Rossii v regione Baltiyskogo Moria: Problemy i perspektivy ekono-micheskogo vzaimodeistviya i sotrudnichestva, red. J. Zaucha, G. Fedorov, L. Limonov, N. Oding, Kant Uni-versity, Kaliningrad 2008, s. 12–134). Rosja nie podpisała nawet memorandum umożliwiającego udział w projektach bałtyckich w latach 2007–2013. Nie wystartował też program ENPI Litwa–Polska–Rosja (Obwód Kaliningradzki).

24 VASAB, Towards a fr amework for Spatial Development in the Baltic Sea Region, Vision and Strate-gies around the Baltic Sea 2010, Denmark 1994.

25 „We are united by the Baltic Sea but from most other aspects we are separated. Th is must

chan-ge. But this change can not come if we don’t invent a common strategy. And for that we need a daring and far-seeing vision”.

(7)

Motywem przewodnim wizji i strategii VASAB-u stała się integracja przestrzenna ro-zumiana w tym czasie jako harmonijny rozwój struktur przestrzennych (sieci osadni-czej, transportowej i komunikacyjnej oraz pozostałych form zagospodarowania prze-strzennego) w  całym regionie. Dokument zawierał część diagnostyczną, jak również identyfi kował podstawowe wartości rozwoju przestrzennego w regionie, przedstawio-no w nim wizję rozwoju, cele strategiczne (17) oraz konkretne działania zmierzające do ich realizacji (20) 26. Strategia i wizja były realizowane przy wykorzystaniu projek-tów pilotażowych i projekprojek-tów bałtyckich INTERREG-ów.

Pierwszy program operacyjny bałtyckiego INTERREG-u pojawił się w 1996 roku. Był to dokument strategiczny, w którym wskazano najważniejsze cele dla rozwoju prze-strzennego Regionu Bałtyckiego, a zarazem fundusze unijne na ich osiągnięcie. W okre-sie 1997–1999 realizowano dwa priorytety. Pierwszy wspierał promowanie działań prze-strzennych o charakterze sustensywnym, celem podniesienia poziomu spójności ekono-micznej i społecznej regionu, i obejmował wspieranie systemu miast bałtyckich i zrówno-ważonej struktury osadnictwa, poprawę dostępności i efektywności wykorzystania ener-gii oraz wspieranie zintegrowanego zarządzania i rozwoju sustensywnego stref brzego-wych, wysp i innych obszarów specyfi cznych. Drugi priorytet dotyczył promocji plano-wania przestrzennego i jego metodologii, obejmując następujące działania: planowanie przestrzenne w sferze dziedzictwa kulturowego i środowiska naturalnego, a także wspie-ranie planowania przestrzennego i jego metodologii w regionie.

Kolejny program operacyjny dotyczył okresu 2000–2006. Budżet alokowa-ny przez UE wzrósł pięciokrotnie, to jest z około 20 do 100 mln euro. Nastąpiła nie-znaczna zmiana priorytetów i poszerzenie współpracy przestrzennej o zagadnienia roz-woju regionalnego i współpracę instytucjonalną. Priorytety uzgodnione w tym okre-sie obejmowały wspieranie ujęcia przestrzennego i  działań o  charakterze przestrzen-nym w odniesieniu do określonych regionów i sektorów (działania: wspieranie przy-gotowania i wdrażania strategii dla makroregionów; promowanie rozwoju sustensyw-nego wybranych sektorów; wzmacnianie sustensywsustensyw-nego rozwoju stref przybrzeżnych, wysp i innych obszarów specjalnych); promocję struktur terytorialnych wspierających rozwój sustensywny Regionu Bałtyckiego (działania: promowanie rozwoju sustensyw-nych, policentrycznych struktur osadniczych; tworzenie sustensywnych połączeń ko-munikacyjnych służących poprawie integracji przestrzennej; poprawa zintegrowanego zarządzania dziedzictwem kulturowym i przyrodniczym oraz zasobami naturalnymi); wspieranie tworzenia instytucji wzmacniających ponadnarodowy rozwój przestrzenny,

(8)

które w wymiarze międzynarodowym usprawnią rozwój przestrzenny i wyeliminują ba-riery instytucjonalne, prawne i organizacyjne.

Priorytet 1: Rozwijanie innowacji w całym Regionie Bałtyckim

Kierunki wsparcia:

1. Zapewnianie wsparcia dla źródeł innowacji

2. Ułatwianie transferu technologii i rozpowszechniania wiedzy w całym Regionie Bałtyckim 3. Zwiększanie możliwości społecznych w generowaniu i absorpcji nowej wiedzy

Priorytet 2: Zewnętrzna i wewnętrzna dostępność Regionu Bałtyckiego

Kierunki wsparcia:

1. Promowanie działań w zakresie transportu i ICT zwiększających dostępność i sustensywny wzrost społeczno-gospodarczy

2. Działania pobudzające dalszą integrację w istniejących transnarodowych strefach rozwoju i tworzenie nowych (mających na celu lepsze wykorzystanie potencjału społeczno-gospodar-czego sąsiadujących terytoriów)

Priorytet 3: Zarządzanie Morzem Bałtyckim jako wspólnym zasobem

Kierunki wsparcia:

1. Gospodarka wodna ze szczególnym uwzględnieniem wyzwań powodowanych przez rozwój gospodarczy i zmiany klimatyczne

2. Gospodarowanie obszarami morskimi i sustensywna eksploatacja zasobów morskich 3. Zwiększone bezpieczeństwo na morzu

Priorytet 4: Promowanie atrakcyjnych i konkurencyjnych miast i regionów

Kierunki wsparcia:

1. Wzmacnianie rozwoju regionów metropolitalnych, miast i obszarów miejskich jako siły napę-dowej rozwoju gospodarczego

2. Strategiczne wsparcie zintegrowanego rozwoju BSR oraz spójności społeczno-gospodarczej i terytorialnej

3. Polepszania warunków społecznych i wzmacnianie efektów rozwoju miast i regionów Rys 1. Program transnarodowej bałtyckiej współpracy terytorialnej na  lata 2007–2013

Źródło: opracowanie własne.

Obecnie obowiązujący program transnarodowej bałtyckiej współpracy terytorial-nej (lata 2007–2013), którego budżet alokowany przez UE wzrósł do 208 mln euro, obejmuje te wszystkie zagadnienia, dla których współpraca w obszarach transnarodo-wych oferuje tak zwaną wartość dodaną. Nacisk został położony na innowację, ochro-nę środowiska Morza Bałtyckiego, poprawę dostępności. Priorytet czwarty dotyczy rozwoju przestrzennego i budowania strategii bałtyckich, jak również kwestii społecz-nych współpracy z krajami sąsiedzkimi.

(9)

Pomimo strategicznego charakteru i  zapewnienia funduszy na  realizację uzgod-nionych celów i priorytetów, dokumenty INTERREG-u nie stały się zwornikiem stra-tegicznych wysiłków. Wynikało to  z  ich specyfi cznego profi lu (koncentracja w  latach 1997–2006 na  kwestiach rozwoju przestrzennego), ograniczonego budżetu (około 1 euro na mieszkańca w okresie 2000–2006) oraz z braku zainteresowania ze strony kra-jów członkowskich, by w takiej formie je wykorzystywać. INTERREG był traktowany jako źródło zasilania fi nansowego, a nie jako instrument zarządzania rozwojem regionu.

Za trzecią w miarę holistyczną strategię rozwoju obejmującą cały Region Bałtyc-ki należy uznać opracowaną w 1998 roku Bałtycką Agendę 21, wraz ze spójnym pro-gramem działań szczegółowych w  siedmiu sektorach i  planowaniem przestrzennym na  rzecz rozwoju sustensywnego Regionu Bałtyckiego 27. Cechą charakterystyczną tego dokumentu była wielość i różnorodność podmiotów włączonych w jego przygo-towanie i  wdrażanie – od  agend rządowych po  organizacje samorządowe, organiza-cje pozarządowe, międzynarodowe, banki fi nansujące rozwój i organizaorganiza-cje lobbystycz-ne. Słabością, pomimo niewątpliwego sukcesu w  sferze świadomościowej 28, było za-wężenie – przynajmniej na początku – pojęcia rozwój sustensywny do kwestii ekolo-gicznych oraz brak wyraźnie zakreślonych priorytetów wdrożeniowych realizowanych wspólnym wysiłkiem wszystkich aktorów 29.

W roku 2008 został przyjęty na  konferencji ministerialnej w  Krakowie Bałtyc-ki plan działań HELCOM-u 30. Głównym jego celem jest ograniczenie zanieczyszczeń i naprawa szkód wyrządzonych środowisku morskiemu. Wpisuje się on w postanowie-nia europejskiej strategii morskiej UE, która przewiduje regionalne podejście do ochro-ny środowiska morskiego mórz europejskich przez tworzenie oddzieldo ochro-nych planów dzia-łań. Wyznacza on cztery cele priorytetowe: korzystny stan różnorodności biologicznej Bałtyku; Morze Bałtyckie nietknięte eutrofi zacją; życie w Morzu Bałtyckim nieskażo-ne substancjami niebezpiecznymi; działalność na morzu przyjazna środowisku. Postę-py w osiągnięciu postawionych celów będą oceniane za pomocą wymiernych wskaźni-ków ekologicznych opracowanych przez ekspertów Komisji Helsińskiej.

Swoją wizję i strategię rozwoju Regionu Bałtyckiego (z naciskiem na kwestie trans-portowe) przedstawiła również Bałtycka Komisja Konferencji Peryferyjnych Regionów

27 Baltic 21, An Agenda 21 for the Baltic Sea Region – Baltic 21, „Baltic Series” 1998, no. 1.

28 Np. VASAB został zachęcony do spojrzenia na działania planistyczne przez pryzmat rozwoju su-stensywnego (zob. O. Damsgaard, N.B. Groth, J. Zaucha, Spatial Planning for sustainable development in the Baltic Sea Region. A VASAB 2010 contribution to Baltic 21, “Baltic Series” 1998, no. 9).

29 Baltic 21, Realising a Common Vision of the Baltic Sea Eco-Region, “Baltic Series” 2006, no. 1. 30 http://www.helcom.fi /BSAP/ActionPlan/en_GB/SegmentSummary/.

(10)

Nadmorskich Europy (CPMR). W ramach projektów INTERREG powstało wiele stra-tegii sektorowych lub obejmujących mniejsze od bałtyckiego obszary geografi czne. Przy-kładowo, w projekcie Baltic Gateway opracowano strategię rozwoju połączeń transpor-towych dla południowego Bałtyku 31, projekt USUN – strategie rozwoju miast metro-politalnych 32, oraz projekty obejmujące międzynarodowe strefy rozwojowe (na przykład

projekt String dla regionu od Malmö do Hamburga 33, projekt Łuk Południowego Bałty-ku dla regionu od Meklemburgii-Pomorza Przedniego przez północną Polskę aż do Ob-wodu Kaliningradzkiego 34, projekt Paleta Bałtycka dla współpracujących stolic leżących w północnowschodniej części Regionu Bałtyckiego 35 etc.).

Duża liczba dokumentów strategicznych nie przekładała się jednak na jakość roz-woju Regionu Bałtyckiego. Wiele z  nich traciło zainteresowanie decydentów zaraz po uroczystej prezentacji i przedstawieniu, w stosunku do innych podejmowano wy-siłki implementacyjne, brakowało jednak środków i zasobów ludzkich oraz woli poli-tycznej. W efekcie pojawiło się niezadowolenie i poczucie frustracji. Niemal w tym sa-mym czasie (lata 2008–2009) rozpoczął się proces audytu zmierzający do zmiany spo-sobów funkcjonowania lub – w niektórych przypadkach – zakończenia funkcjonowa-nia kluczowych sieci współpracy bałtyckiej, takich jak Rada Państw Morza Bałtyckie-go, VASAB, HELCOM czy Bałtycka Agenda 21. Zaczęto poszukiwać jednego cen-trum sprawczego zdolnego do koordynowania wysiłków różnych organizacji, zapobie-gania jałowym dyskusjom i nadzorowania charakteru podejmowanych działań. Roli tej z różnych względów nie chciała i nie mogła się podjąć Rada Państw Morza Bałtyckie-go, niepotrafi ąca się odnaleźć w wielopłaszczyznowej i wielokierunkowej rzeczywisto-ści współpracy bałtyckiej. W roku 2005 Szwedzi zaczęli sondować VASAB jako pod-stawy przygotowania kompleksowej strategii długofalowego rozwoju Regionu Bałtyc-kiego. Po otrzymaniu negatywnych sygnałów, związanych z brakiem chęci wykraczania przez VASAB poza posiadany mandat, powstała idea przygotowania strategii rozwoju regionu przy wykorzystaniu struktur UE.

31 http://www.balticgateway.se/BG_2008-03-03/BG+%20FINAL%20report%202 (008-03-03.pdf ).

32 Cities and Networking: Th e Baltic Sea Region, red. N.B. Groth, „Reports” 2001, no 8, Danish

Cen-tre for Forest, Landscape and Planning, Hørholm 2001.

33 http://www.balticstring.net/data/main.php? page=m_structure.php.

34 Zob. J.  Zaucha, Możliwości kształtowania kierunków współpracy estońskich, litewskich, łotewskich, niemieckich, polskich i rosyjskich regionów Strefy Rozwojowej Południowego Bałtyku w oparciu o ich doku-menty strategiczne i uwarunkowania Bałtyckiego INTERREG III B, w: Kreowanie strefy rozwojowej połu-dniowego Bałtyku, red. R. Matczak, T. Parteka, J. Zaucha, Urząd Marszałkowski Województwa Pomor-skiego, Gdańsk 2004.

(11)

Bałtycka strategia UE

Instytucje Unii Europejskiej poszukujące lepszych sposobów sterowania rozwo-jem po rozszerzeniu struktur w 2004 roku, pod wpływem sugestii płynących ze Szwecji, uznały, że ze względu na zaprezentowaną specyfi kę współpracy, Region Bałtycki może być modelowy, co pozwoli na testowanie oraz rozwój nowych koncepcji i strategii za-rządzania regionalnego 36. W  rezultacie pod koniec 2006 roku Parlament Europejski opublikował sprawozdanie wzywające do opracowania strategii dla Regionu Bałtyckie-go. 14 grudnia 2007 roku z kolei Rada Europejska zwróciła się do Komisji o jej przy-gotowanie do czerwca 2009 roku. Rada wskazała trzy parametry, które Komisja miała uwzględnić podczas opracowywania dokumentu:

– strategia powinna wpisywać się w zintegrowaną politykę morską UE,

– powinna pomóc w rozwiązaniu palących problemów dotyczących ochrony środo-wiska w basenie Morza Bałtyckiego,

– we współpracy z krajami sąsiedzkimi trzeba wykorzystywać ramy Wymiaru Północ-nego.

Pod wpływem podjętych analiz problemów i  trendów rozwojowych Regionu Bałtyckiego Komisja uznała, że  najlepsze podejście do  zidentyfi kowanych wyzwań i możliwości zapewni zintegrowana, wielosektorowa strategia regionalna 37. Powoła-no niewielki zespół oraz rozpoczęto proces konsultacji. Polski rząd brał w nich trzy-krotnie udział (w czerwcu i listopadzie 2008 oraz wiosną 2009 38), podobnie Konwent Marszałków trzykrotnie wydał opinie o strategii (w czerwcu, grudniu 2008 i w lip-cu 2009). Od września 2008 do lutego 2009 zorganizowano cztery okrągłe stoły do-tyczące dostępności i atrakcyjności (Kowno, Litwa, 18–19 września 2008 r.), środo-wiska (Gdańsk, 13 listopada 2008 r.), dobrobytu (Kopenhaga, Dania, 1–2 grudnia 2008 r.) i bezpieczeństwa (Helsinki, Finlandia, 9 grudnia 2008 r.). Odbyły się rów-nież dwie konferencje horyzontalne (Sztokholm, Szwecja, 30 września 2008 r.; Ro-stok, Niemcy 5–6 lutego 2009 r.). Pomimo wysiłków, proces przygotowania strategii był mało klarowny i przejrzysty. Zespół opracowujący dokument wysłuchiwał uwag, 36 Komisja Europejska, Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komi-tetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitety Regionów dotyczący strategii Unii Europejskiej dla regionu Morza Bałtyckiego, COM (2009) 248/3, s. 2.

37 Ibidem, s. 6.

38 Stanowiska rządu polskiego: „Spójność i konkurencyjność regionu Morza Bałtyckiego – od wizji do działań. Drugi wkład rządu RP w prace nad strategią UE dla Regionu Morza Bałtyckiego”, listopad 2008; „Spójność i konkurencyjność Regionu Morza Bałtyckiego. Wkład rządu RP w prace nad strategią UE dla Regionu Morza Bałtyckiego”, czerwiec 2008, http://www.strategia-baltyk.ukie.gov.pl/www/bal-tyk.nsf/dzialy? openform&dzial=31.

(12)

nie zaprezentował jednak jasnych kryteriów, którymi by się posługiwał uwzględnia-jąc bądź je odrzucauwzględnia-jąc. Programowania były dość biernie prowadzone przez Komisje, bez instrumentów zachęcających (uboga witryna Komisji, brak informacji o prowa-dzących programowanie, pasywnie prowadzono obrady okrągłych stołów). Uspra-wiedliwieniem może być szybkie tempo prac i pionierskość całego przedsięwzięcia.

Rezultatem opisanych wysiłków jest przyjęty 10 czerwca 2009 roku Komunikat Komisji Europejskiej w  sprawie strategii UE dla Regionu Bałtyckiego 39 wraz z  planem działania 40. Ostateczne przyjęcie strategii i planu zostało wyznaczone na październik 2009 roku, co było jednym z priorytetów przewodnictwa Szwecji w Radzie UE. Obec-nie trwa faza wdrażania.

Kręgosłupem strategii są cztery fi lary, w których ramach pogrupowane są działa-nia – każdy fi lar odnosi się do szerokiej gamy działań politycznych i wpływa na pozo-stałe. Filary te, które można utożsamiać z priorytetami rozwojowymi, zostały zidenty-fi kowane następująco:

– region zrównoważony ekologicznie, – region dobrobytu,

– region dostępny i atrakcyjny, – region bezpieczny.

Osobno zgrupowane są kwestie horyzontalne o charakterze przekrojowym (obej-mujące różne fi lary), jak na przykład planowanie obszarów morskich czy rozwój struk-tur zintegrowanej gospodarki morskiej. Podział na  fi lary ma  charakter pragmatycz-ny, czasami nawet razi pewna jego przypadkowość i chaotyczność (na przykład w fi la-rze dostępności, oprócz kwestii energetycznych i transportowych, zamieszczono tak-że zagadnienia dotyczące edukacji, turystyki i zdrowia). Na pierwszy rzut oka wydaje się, że podobne priorytety można by wyznaczyć w stosunku do innych regionów pan-europejskich, jednak zaproponowana struktura prawidłowo odzwierciedla najważniej-sze problemy i możliwości Regionu Bałtyckiego (zagrożenie ekologiczne, peryferyjność położenia, synergia wynikającą z  różnych poziomów rozwoju, konieczność mądrego wykorzystania przestrzeni morskiej).

Działania zgrupowane w 15 obszarach priorytetowych podzielone zostały na te o strategicznym charakterze, inicjatywy związane z pogłębioną współpracą i projekty

39 Komisja Europejska, Komunikat Komisji…

40 Komisja Europejska, Commission staff working document accompanying the Communication fr om the Commission to the European parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions concerning the European Union Strategy for the Baltic Sea region, SEC (2009) 712.

(13)

fl agowe 41. Nie zostały jednak przedstawione konkretne kryteria podziału działań na  strategiczne (które mają dotyczyć najważniejszych problemów współpracy bał-tyckiej), pogłębionej współpracy (wyróżnikiem ma  być jej wartość dodana i  goto-wość do jej podjęcia – podczas gdy również działania strategiczne spełniają te wymo-gi) oraz na projekty fl agowe. Czytając katalog projektów, ma się wrażenie przypadko-wości, uwzględniania różnych zgłoszonych w trakcie konsultacji propozycji bez pró-by wnikania w ich meritum. Część projektów fl agowych przypomina inicjatywy pogłę-bionej współpracy i odwrotnie – wiele inicjatyw ma charakter projektów. W szczegól-ności eksponowane są projekty już zatwierdzone w programie Transnarodowa współ-praca bałtycka 2007–2013. Chodziło o stworzenie obrazu gotowości regionu do reali-zacji planu działania. Być może się to udało, choć jednocześnie zrodziło wątpliwości co do prospektywnego charakteru samej strategii.

Tabela 1. Filary, obszary priorytetowe, działania strategiczne i inicjatywy pogłębionej współpracy oraz projekty fl agowe Strategii UE dla Regionu Bałtyckiego

FILAR Obszary priory-tetowe Działania strategiczne Inicjatywy pogłębionej współpracy Projekty fl agowe (przykłady) Region zrównoważony 5 7 8 19 Region dobrobytu 4 13 11 26 Region dostępny 3 2 16 19 Region bezpieczny 3 5 4 14 RAZEM 15 27 39 78

Źródło: opracowanie własne na podstawie Commission staff working document…

W strategii poświecono sporo miejsca jej wdrażaniu i zarządzaniu. Główny ciężar wzięła na siebie Komisja, prawdopodobnie pod wpływem bałtyckiej lekcji nieskutecz-ności przechodzenia od wizji do działania w modelu zdecentralizowanym. Zarządzanie wdrażaniem strategii można scharakteryzować następująco:

1. Komisja będzie odpowiadać za koordynację, monitorowanie, sprawozdawczość, ułatwianie realizacji i  działania następcze. Dzięki koordynacji będzie możliwe monitorowanie wpływu funduszy na  realizację priorytetowych założeń strategii.

(14)

W roku 2011 zostanie przeprowadzony przegląd strategii i realizacji planu działania pod kątem europejskiej wartości dodanej.

2. Za rozwój polityki będą odpowiedzialne kraje członkowskie, które będą współ-pracowały w zakresie konkretnych działań, natomiast ogólny nadzór będzie prowa-dzony w ramach struktur Wspólnoty. Sprawozdania okresowe i wnioski dotyczące zaleceń będą składane przez Komisję Radzie.

3. Za realizację w terenie odpowiedzialne będą wyznaczone kraje i organizacje mię-dzynarodowe (koordynatorzy na szczeblu obszarów priorytetowych, działań strate-gicznych i pogłębionej współpracy oraz wiodący partnerzy projektów fl agowych). 4. Aby utrzymać wysoki poziom zaangażowania wszystkich zainteresowanych stron

w regionie (który był widoczny podczas procesu konsultacji), będzie organizowa-ne doroczorganizowa-ne forum skupiające partorganizowa-nerów zajmujących się różnymi aspektami stra-tegii, pochodzących również z zainteresowanych krajów trzecich. Zadaniem tych forów będzie przegląd i analiza postępów w realizacji strategii oraz przedstawianie związanych z tym zaleceń 42.

5. Komisja nie przedstawiła konkretnych planów związanych z fi nansowaniem wdra-żania strategii. Wskazywanym źródłem są środki krajowe i istniejące programy UE. Zapewne ten temat wróci w czasie dyskusji na temat perspektyw fi nansowych UE na lata 2014–2020.

Podsumowanie

Strategia jest ciekawą próbą testowania nowego sposobu zarządzania rozwojem Europy. Stanowi prototyp dla strategii makroregionalnych innych terytoriów UE. W  modelu tym można lepiej uwzględniać specyfi ki makroregionalne, mobilizować środki i inwencję krajową i lokalną. Może on również służyć budowaniu tożsamości i identyfi kacji supranarodowej. Co ważne, podejście to jest zgodne z założeniami poli-tyki ukierunkowanej terytorialnie (place based policy) 43.

Trzeba zrobić wszystko, aby nowy model nie został wykorzystywany do zmniej-szania nakładów na  cel „konwergencja” w  przyszłej polityce spójności UE. Może on jednak stanowić ciekawą alternatywę dla regionów osiągających średni poziom

42 Komisja Europejska, Komunikat Komisji…, s. 11–12.

43 Zob. F. Barca, An agenda for a reformed Cohesion policy. A place-based approach to meeting Europe-an Union challenges Europe-and expectations, http://ec.europa.eu/regional_policy/policy/future/pdf/report_bar-ca_v2104.pdf.

(15)

rozwoju UE, dla których szansą przestaje być nowa infrastruktura techniczna, a stają się powiązania sieciowe.

Strategia w swej istocie przypomina bałtyckie programy współpracy terytorialnej w nieco tylko poszerzonej formule. Stanowi rodzaj predefi niowanej „karty dań” poli-tyki spójności. Rodzi się jednak pytanie o alokację środków fi nansowych niezbędnych do jej realizacji, a tego Komisja nie gwarantuje.

Nie została także dostatecznie wykorzystana szansa na stworzenie dobrowolne-go mechanizmu koordynacji polityki poszczególnych krajów w dziedzinach istotnych dla przyszłości regionu (na przykład wspólny rynek, innowacje), co stawia pod znakiem zapytania zintegrowany charakter strategii. Słabością procesu jej tworzenia był zbyt-ni pośpiech, zbyt-nieumiejętność koncentrowazbyt-nia uwagi na  najważzbyt-niejszych priorytetach. W efekcie może nastąpić „rozmycie” strategii realizowanej na zbyt wielu polach jedno-cześnie, bez możliwości zapewnienia synergii podejmowanych działań. Może powstać wrażenie chaosu i bezsilności, pojawić się dominacja działań podejmowanych przez sil-niejszych ekonomicznie partnerów, niezależnie od ich merytorycznej wartości. Niejas-ny jest także przykładowy charakter projektów fl agowych.

W strategii zajęto się przede wszystkim kwestiami środowiskowymi. Została ona zdominowana przez perspektywę myślenia HELCOM-u. Należy jednak pamiętać, że celem strategii nie jest zastępowanie Bałtyckiego Planu Działań HELCOM-u. Nie-widoczne w praktyce jest kryterium spójności terytorialnej, a przeważa podejście te-matyczne. Może to spowodować zmniejszenie zainteresowania strategią społeczeństw wschodniej i południowej części Regionu Bałtyckiego.

Sukces strategii będzie zależeć w dużej mierze od właściwego zarządzania. Cho-ciaż Komisja włożyła wiele wysiłku w osadzenie tego procesu we właściwych ramach organizacyjnych, wciąż brakuje strategicznego przywództwa. System wdrażania po-winien obejmować przede wszystkim mechanizmy koordynacji polityk UE i krajo-wych mających oddziaływanie terytorialne i  proporcjonalnie angażować ich środ-ki fi nansowe. Stąd koncepcja ta powinna mieć szerszy horyzont niż jedynie polity-ka spójności. Ponadto system realizacji powinien zostać uzupełniony o dopracowa-nie systemu monitorowania (jednolity system wskaźników) oraz o określeo dopracowa-nie pod-stawowych wymogów ewaluacji, celem stosowania instrumentów weryfi kujących po-stępy wdrażania.

(16)

T ab ela 2. Za w ar tość me ry tor yc zn a St ra te gi i UE dl a Re gi onu B ałt yc ki eg o – C D . 1 Obsz ar y p rio ry te to w e Kra j k o o rd yn u jąc y Dz iał an ia st ra te gicz n e In ic ja ty wy p o głę b io n ej w sp ó łp ra cy 1. Z re d u ko w an ie ładu n kó w zwią zk ów od ży w cz ych ( u ży źn iając ych ) do a kc ep to w alneg o p oz iom u P L i F I W d ro że n ie uz go dn ion ych d zia łań H E LCO M – g łó w n ych dyr ek ty w dot yc ząc ych eu tr ofi zac ji i Ba łt yck ieg o P lan u Dz ia łań H E LCO M -u P romo w an ie d zia łań i pra kt yk r edu ku jąc ych ut ra tę bio ge n ów pr ze z r oln ict w o i r ed u kując ych eu tr ofi zac ję T w or ze n ie i r es ta ur ac ja te re nó w p odmok łych P ono w n ie w d ro że n ie s ys te m u B O NU S 169 U ła twian ie m ię d zysek tor ow eg o d ia lo gu z m ie-rzająceg o do z in teg ro w aneg o t ra kto w an ia pr ze z p ol it yk i sek tor ow e za gadn ie ń r oln ic zych, ś ro d o -wisk ow ych i r ozw oj u obszar ów wiej sk ich 2. Zacho w an ie bior óż nor odności, w t ym w za kr esie r yb ołó ws tw a ora z obszar ów w s ta n ie n atu ra ln ym G E W d ro że n ie Ba łt yck ieg o P lan u Dz ia łań HELCOM -u   Z m n iej sze n ie neg at yw n ych efek tó w r yb ołó w -st w a d la ek os ys te m u Ba łt yk u 3. Z m n iej sze n ie wyk or zys ta n ia i wpły wu s ubs ta nc ji sz ko d liwych SE W d ro że n ie uz go dn ion ych d zia łań H E LCO M – g łó w n ych dyr ek ty w dot yc ząc ych eu tr ofi zac ji i Ba łt yck ieg o P lan u Dz ia łań H E LCO M -u   Z m n iej sze n ie ładu n kó w s ubs ta nc ji hor m onop o -dobn ych K on tyn ua

cja badań dot

yc ząc ych s ubs ta nc ji sz ko -d liwych o s p ec yfi c zn ym z n ac ze n iu d la Ba łt yk u 4. Ba łt yk ja ko mo delo wy r eg ion „c zy st ej żeg lu gi” D K W d ro że n ie uz go dn ion ych d zia łań dot yc ząc ych re du kc ji zan ie cz yszc ze n ia ze s tr on y żeg lu gi (w ram ach M ię d zy n ar odo w ej O rg an izac ji M orsk iej – I M O , U E i H ELCO M) Zachę can ie p or tó w , wład z loka ln ych i r eg ion al -n ych ora z ar m ator ów do p odejmo w an ia dobr o -w oln ych d zia łań z m n iej szając ych z rz ut y w ód ba -la st ow ych i ściek ów ze s ta tk ów i ło d zi ora z za -p ew n ie n ie w p or tach udo go dn ie ń u m oż liwiają -cych z m n iej sze n ie e m isji s p al in ze s ta tk ów 5. D os toso wy w an ie się do z m ian kl im at yc zn ych D K P rz yj ęcie n a p oz iom ie ba łt yck im r eg ion alnej st ra teg ii dos toso w aw czej do z m ian k lim at yc z-n ych, t w or zącej ram y d la wym ian y i n for m ac ji i w zm ac n ian ia ws p ół prac y r eg ion alnej P romo w an ie R eg ion u Ba łt yck ieg o ja ko „z ielone-go r egi on u” W spie ran ie wydajn ych s ys te m ów g rze w cz ych i budo w n ict w a e n er go oszc zę dneg o Źró d ło : oprac ow an ie wła sne n a p o d st aw ie C om m ission st aff wor kin g docu me n t…

(17)

T ab ela 3. Za w ar tość me ry tor yc zn a St ra te gi i UE dl a Re gi onu B ałt yc ki eg o – C D . 2 Obsz ar y p rio ry te to w e Kra j k o o rd yn u jąc y Dz iał an ia st ra te gicz n e In ic ja ty wy p o głę b io n ej w sp ó łp ra cy 6.6. U su w an ie pr zesz kó d d la t w or ze n ia ws p ólneg o r yn ku w ew nęt rz neg o w R eg ion ie Ba łt yck im, w t ym p opra w a ws p ół prac y służb c eln ych i p od at ko wych E E W d ro że n ie s tra teg ii z m ie rzającej do t rw ałej p o -pra wy i u ła tw ie n ia k on tr ol i g ran ic znej to w a-ró w pr zy ję tej n a s p ot kan iu p od ko m itetu ds . cel -n ych i ws p ół prac y t ran sg ran ic znej U E – R osja 26.04.2007 Koor dyn ac ja z d zi ałan iam i p od ję ty m i pr ze z g ru -p ę ds . ws p ół prac y celnej i i n n ych a sp ek tó w pr ze-kr ac zan ia g ran ic y R ady P ań st w M or za Ba łt yck ie-go, c ele m p opra w y ws p ół prac y m ię d zy wład zam i od p owie d zi al n ym i za k w es tie g ran ic zn e Ot w or ze n ie sek tora publ ic zneg o n a k on ku re nc ję U su n ię cie p ozos ta łych bar ie r d la t ran sg ran ic zn e-go świadc ze n ia u słu g pr ze z s p ójne w d ra żan ie b ez op óź n ie ń c za so w ych dyr ek ty w u słu go w ej i i n -n ych wła ściwych, w szc zeg ólności dot. M SP W d ro że n ie w ew nęt rz neg o ws p ólneg o r yn ku n a g ru ncie R eg ion u Ba łt yck ieg o pr ze z ws p ół pra -cę wład z k raj ow ych o dp owie d zi al n ych za w dra -żan ie ws p ólneg o r yn ku W spie ran ie za sad wła ściw eg o zar ząd zan ia ( pr o -w ad ze n ia p ol it yk i, tj. gove rnance ) w sfe rze p o -dat kowej 7. 7. P ełne wyk or zys ta n ie p ote nc ja łu re gi on u w sfe

rze badań i i

n n ow ac ji SE i P L St w or ze n ie ws p ólnej ba łt yck iej s tra teg ii dot. i n -no w ac ji Z w ięk sze n ie ska li wyk or zys ta n ia wyn ik ów ba -dań ba łt yck ich pr ze z pa te n ty , d zięk i ws p ół prac y wład z pa te n to w ych w R eg ion ie Ba łt yck im

(18)

Obsz ar y p rio ry te to w e Kra j k o o rd yn u jąc y Dz iał an ia st ra te gicz n e In ic ja ty wy p o głę b io n ej w sp ó łp ra cy 8.8. W d ro że n ie pr og ram u Small Business A ct cele m ws pie ran ia pr ze dsiębior czości, M SP i w zr os tu efek ty w ności wyk or zys ta n ia za sob ów lud zk ich W spie ran ie h and lu i pr zycią ga n ia b ez p oś re dn ich in w es tyc ji za gran ic zn ych do R eg ion u Ba łt yck ie-go pr ze z le pszą ws p ół pracę m ię d zy org an izac ja -m i o dp owie d zi al n ym i za pr omo cj ę, h andel i i n -we st yc je Z ag w aran to w an ie dostę pu do ka p it ału M SP W spie ran ie i zachę can ie do pr ze dsiębior czości kobiet Wspie ran ie r ozw oj u pr ze dsiębior czości dot. e n er -gii o d n awia lnej z obszar ów morsk ich – R eg ion Ba łt yck i l ide re m W pr ow ad ze n ie do sz kó ł za gadn ie ń dot. pr ze d-siębior czości W sp om ag an ie pr ze dsiębior czości n a wsi Z w ięk szan ie mobilności siły r ob oc zej n ie t yl -ko w ram ach, a le i do r yn kó w prac y ( tj. z m n iej -szan ie ska li bra ku a kt yw ności za w odo w ej ) pr ze z ws pie ran ie ws p ół prac y m ię d zy n ar odo w ej dot. re du ko w an ia bar ie r i ws pie ran ia mobilności U cz yn ie n ie R eg ion u Ba łt yck ieg o l ide re m w za -kr esie pr oj ek to w an ia i w zor n ict w a pr ze m ysło -we go In ic jo w an ie wym ian y s pra w d zon ych r ozwią zań w sfe rze u ła twian ia s tar tu no wym pr ze dsiębior -st w om, uz ysk iw an ia l ice nc ji i o gł aszan ia ban -kr uct w a wyk or zys tujące r ek ome ndac je pr og ra -mu Small Business A ct Źró d ło : oprac ow an ie wła sne n a p o d st aw ie C om m ission st aff wor kin g docu me n t… cd. t ab el i 3

(19)

T ab ela 4. Za w ar tość me ry tor yc zn a St ra te gi i UE dl a Re gi onu B ałt yc ki eg o – C D . 3 Obsz ar y p rio ry te to w e Kra j k o o rd yn u jąc y Dz iał an ia st ra te gicz n e In ic ja ty wy p o głę b io n ej w sp ó łp ra cy 9.9. W zmo cn ie n ie s us te n sy w n eg o ro zw oj u r oln ict w a, leś n ict w a i r yb ołó w st w a FI W yk or ze n ie n ie pr zyło w ów Z w ięk sze n ie k on tr ol i i wyel im in ow an ie n ie-leg aln ych p oło w ów K on tyn uo w an ie pr oc es u dos toso w an ia fl o-ty r yback iej n a Ba łt yk u do wiel kości dos tę p -n ych za sob ów P opra w a i r ozwój ws p ół prac y b ałt yck iej m ię -d zy k rajam i i i n te resar iu szam i dot. n aj w aż -n iej sz ych s pra w r yb ołó ws tw a R ozw ój s tra teg ii s us te n sy w nej ek sp loa tac ji za sob ów dr ew n a W zmo cn ie n ie łąc zneg o efek tu pr og ramó w r ozw oj u obszar ów wiej sk ich d zięk i ich le pszej ws p ół prac y W zmo cn ie n ie łąc zneg o efek tu pr og ramó w E ur op ej -sk ieg o F undu sz u R yback ieg o d zięk i le pszej ws p ół -prac y 10 .1 0. P opra w a efek ty w ności i b ez pie cze ń st w a r yn kó w en er ge ty cz n yc h LV i D K U tw or ze n ie z in teg ro w aneg o i dobr ze f un k-cj on ując eg o r yn ku e n er gii pr ze z oprac ow an ie plan u p ołąc ze n ia ba łt yck ieg o r yn kó w e n er gi i Z w ięk sze n ie s topn ia wyk or zys ta n ia e n er gii o d n a-wia lnej Za p ew n ie n ie ws p ół prac y t ran sg ran ic znej w d zi ed zi -n ie i n fra st ru kt ur y e n er ge ty cz nej, plano w an ie obsza -ró w morsk ich, d zia łan ia r eg u lac yjne dot yc zące i n -w es tyc ji łąc ząc ych r yn ki e n er ge ty cz ne i o ce n o d d zia -ły w an ia n a ś ro do wisk o f ar m wia tr ow ych 11.1 1. P opra w a we w nęt rz n ych i ze w nęt rz n ych p owią zań trans p or tow ych LT i S E K oor dyn ac ja k raj ow ych p ol it yk t ran sp or to -wych, w t ym i n w es tyc ji P opra w a p ołąc ze ń z R osją i in n ym i k rajam i są sie d z-ki m i W sp om ag an ie efek ty w n eg o t ran sp or tu ba łt yck ieg o i r ozwią zań lo gi st yc zn ych Z w ięk sze n ie r ol i Ba łt yk u w s ys te m ie t ran sp or to wym re gi on u, n p. pr ze z d zia łan ia dot yc zące a utos trad morsk ich i d zi ałan ia pr og ram u M ar co P olo W sp om ag an ie t ran sp or tu s us te n sy w n eg o lud zi i ła -du n kó w i i n te rmo da lności Źró d ło : oprac ow an ie wła sne n a p o d st aw ie C om m ission st aff wor kin g docu me n t…

(20)

T ab ela 5. Za w ar tość me ry tor yc zn a St ra te gi i UE dl a Re gi onu B ałt yc ki eg o – C D . 4 Obsz ar y p rio ry te to w e Kra j k o o rd yn u jąc y Dz iał an ia st ra te gicz n e In ic ja ty wy p o głę b io n ej wsp ó łpr ac y 12. W zmo cn ie n ie s us te n sy w n eg o ro zw oj u r oln ict w a, leś n ict w a i r yb ołó w st w a G E i org an izac je mi ęd zy n ar od ow e M ak sym al izo w an ie g os p odar cz eg o p ote nc ja łu ca łe-go r eg ion u, w szc zeg ólności w j eg o c zęści p ółno cnej i w i n n ych p er yfe ry jn ych Zbl iże n ie wład z loka ln ych ze s p ołe cz eń st w em pr ze z ro zw ój n ar zę d zi u m oż liwiając ych wg ląd s p ołe cz n y w pr oce do w an ie i n te resó w m iesz kańcó w pr ze z wła -d ze loka lne Z w ięk sze n ie wym ian y s tude n tó w , uc zn ió w ora z ws p ół prac y org an izac ji oświa to wych i zajm ując ych się a udy te m e d u kac yj n ym R ozw ój ws p ół prac y m ię d zy g ru p am i s p ołe cz n ym i (tzw . peo pl e-t o-peo pl e act ions ) Opt ym izac ja i pr opa go w an ie p ote nc ja łu tu ry st yc z-neg o R eg ion u Ba łt yck ieg o pr ze z pr zy ję cie r eg ion al -nej s tra teg ii s us te m sy w n eg o r ozw oj u tu ry st yk i W sp ół praca sie cio w a i t w or ze n ie k la ste ró w org an iza -cji tu ry st yc zn ych i e du kac yj n ych w sfe rze tu ry st yk i Sz er ok o pa sm ow y i n te rnet d la obszar ów wiej sk ich Za p obieg an ie r ozsze rz an iu się H IV/A ID S i g ruź lic y Z w al cz an ie n ie ró w ności w dos tę pie do opiek i zdr o -wot nej p opr ze z p opra wę ja kości op iek i stopn ia p od -sta w owe go Za p obieg an ie s tylom ż ycia s pr zy jając ym się sze rz e-n iu chor ób c ywil izac yj n ych i za p ew n ie n ie wła ści-wych w ar un kó w sp ołe cz n ych i ś ro do wiska prac y Źró d ło : oprac ow an ie wła sne n a p o d st aw ie C om m ission st aff wor kin g docu me n t…

(21)

T ab ela 6. Za w ar tość me ry tor yc zn a St ra te gi i UE dl a Re gi onu B ałt yc ki eg o – C D . 5 Obsz ar y p rio ry te to w e Kra j k o o rd yn u jąc y Dz iał an ia st ra te gicz n e In ic ja ty wy p o głę b io n ej w sp ó łp ra cy 13. Wio dąc y r eg ion w d zi ed zi n ie b ez p ie cz eń st w a morsk ieg o FI i D K St w or ze n ie ws p ólneg o s ys te m u zar ząd zan ia s pra -w am i morsk im i, wym ian y dan ych i i n for m ac ji P opra w a k oor dyn ac ji i t wor ze n ie no w ych s yste -mó w dot yc ząc ych wy zn ac zan ia i mon itor ow an ia sz la kó w żeg lu go w ych W sp ólne p odejmo w an ie d zia łań dot yc ząc ych n ad zor u morsk ieg o Za p ew n ie n i, iż s ta tk i – w szc zeg ólności te pr ze-w ożące to w ar y n ieb ez pie cz ne – s p ełn iają n aj w yż -sze s tandar dy b ez p ie cz eń st w a a ich za ło gi są za -p oz n ane z d zi ałan iam i E U dot yc ząc ym i ja ko -ści żeg lu gi 14. W zmo cn ie n ie o ch ron y pr ze d gł ów n ym i za gr oże n iam i n a lad zi e i mor zu D K W d ro że n ie B ałt yc ki eg o p lanu dz iał HEL C OM -u R ozwi n ię cie d zia łań pr ew en cy jn ych dot yc zą -cych za gr oże ń sz tor m ow ych i zwięk sze n ia s top -n ia g oto w ości w r eg ion ie do s pr os ta n ia t ym n ie-b ez p ie cz eńst wom 15. Z m n iej sze n ie sz kó d wyr ząd zan ych pr ze z pr zes tę ps tw a t ran sg ran ic zn e FI P opra w a ws p ół prac y służb g ran ic zn ych, c el -n ych, p ol ic yjn ych i w ew n ąt rz k raj ów U E , a t ak -że w k on tek ście t ran sg ran ic zn ym w ew n ąt rz U E P rze dysk ut ow an ie z k rajam i są sie d zk im i moż li-w ości włąc ze n ia się w tę ws p ół pracę Dz ia łan ia pr ew en cy jne za p obieg ające h and lo -w i l u dź mi Zbl iże n ie p ol it yk za p obieg ając ych osz us tw om i pr ze m yt ow i to w ar ów p od leg ając ych a kc yz ie Źró d ło : oprac ow an ie wła sne n a p o d st aw ie C om m ission st aff wor kin g docu me n t…

(22)

Literatura

Baltic21, 1998, An Agenda 21 for the Batic Sea Region – Baltic21, “Baltic Series” 1998, no. 1.

Baltic21, Realising a Common Vision of a Baltic Sea Eco-Region, “Baltic Series” 2006, no. 1.

Barca F., An agenda for a reformed Cohesion Policy. A place-based approach to meeting European Union challenges and expectations, http://ec.europa.eu/regional_poli-cy/policy/future/pdf/report_barca_v2104.pdf, 2009.

Cities and Networking: Th e Baltic Sea Region, red. N.B. Groth, „Reports” 2001, no. 8, Danish Centre for Forest, Landscape and Planning, Hørsholm 2001.

Cornett A.P., Snickars F., Trade and foreign direct investments as measures of spatial inte-gration in the Baltic Sea region, „Geographica Polonica” 2002, vol. 75, no. 2. Damsgaard O., Groth N.B., Zaucha J., Spatial Planning for sustainable development in

the Baltic Sea Region. A VASAB 2010 contribution to Baltic21, “Baltic21 Series” 1998, no. 9.

Deike P., Center-Periphery Dynamics in the New Europe and Th eir Impact on Transport Infr astructure Planning in the Baltic Sea Region, Department of Urban Planning and Policy Development Rutgers University, 2000.

EuroFutures, Perspective for the Economic Development of the Baltic Region, Stockholm 1994. Jasień L., Otwarta metoda koordynacji, jej kontekst europejski i znaczenie dla Polski, w:

Biała księga 2003, część 1: Polska wobec strategii lizbońskiej, red. J. Szomburg, Pol-skie Forum Strategii LizbońPol-skiej, Gdańsk–Warszawa 2003.

Komisja Europejksa, Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europej-skiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów dotyczący strategii Unii Europejskiej dla Regionu Morza Bałtyckiego, COM (2009) 248/3.

Komisja Europejska, Commission staff working document accompanying the Communi-cation fr om the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions concerning the European Union Strategy for the Baltic Sea Region, SEC (2009) 712.

Luc S., Rola otwartej metody koordynacji w procesie integracji europejskiej, Prace i Mate-riały Instytutu Rozwoju Gospodarczego SGH nr 82, Warszawa 2009.

Ohmae K., Th e End of the Nation State-How Region States Harness the Prosperity of the Global Economy, Free Press, McMillan, Inc. 1995.

Scott J.W., Evolving regimes for Local Transboundary Co-operation. Th e German–Polish experience, w: Curtains of Iron and Gold: Reconstructing Borders and Scales of Inte-raction, red. H. Eskelinen, I. Liikanen, J. Oksa, Ashgate, Aldershot 1999.

(23)

Scott J.W., VASAB 2010: Developing geo-governance structure for a new Baltic regiona-lism, w: Competition and co-operation of the Baltic regions of Denmark, Germany and Poland, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Sopot 1998.

Severo-zapad Rossii v Regione Baltiyskogo moria: Problemy i perspektivy ekonomicheskogo vzaimodeistviya i sotrudnichestva, red. J. Zaucha, G. Fedorov, L. Limonov, N. Od-ing, Kant University, Kaliningrad 2008.

Shore C., Transcending the National State?; Th e European Commission and (Re-) Disco-very of Europe, “Journal of Historical Sociology” 1996, vol. 9 (4).

Statistiska Centralbyran, Th e Baltic Region. Statistics on resources, environment and eco-nomy, Stockholm 1993.

Th e Baltic Sea Area – A region in the making, red. M. Kukk, S. Jervell, P. Joenniemi, Sarpsborg 1992.

UKIE, Polityka młodzieżowa Unii Europejskiej, Urząd Komitetu Integracji Europej-skiej, Warszawa 2007, http://www.ukie.gov.pl/HLP/fi les.nsf/0/B075C64A-EC007 769C125 726C005D9D54/$fi le/broszura_mlodziez_Q.indd.pdf. VASAB, Towards a Framework for Spatial Development In the Baltic Sea Region, Vision

and Strategies around the Baltic Sea 2010, Denmark 1994.

Woods E.G., Th e Baltic region, A study in physical and human geography, London 1937. Zaleski J., Bezdroża polityki bałtyckiej, w: Rozwój Regionu Bałtyckiego, red. W. Toczyski,

Uniwersytet Gdański, Gdańsk 2001.

Zaleski J., Wojewódka C., Europa Bałtycka. Zarys monografi i gospodarczej, Ossolineum, Wrocław 1977.

Zaucha J., Factors infl uencing Integration of the Baltic Sea region. With special Focus on the spatial and economic Dimension, w: Economic Styles in the Process of EU Eastern Enlargement, red. H. Reiter, J. Zweynert, Nomos, Schrift enreihe des Eu-ropa-Kollegs Hamburg zur Integrationsforschung, Hamburg 2009.

Zaucha J., Integracja wokół Bałtyku, w: Podstawy reformy samorządowej, red. E. Toczy-ska, Uniwersytet Gdański, Gańsk1998.

Zaucha J., Możliwości kształtowania kierunków współpracy estońskich, litewskich, ło-tewskich, niemieckich, polskich i  rosyjskich regionów Strefy Rozwojowej Południo-wego Bałtyku w oparciu o ich dokumenty strategiczne i uwarunkowania Bałtyckie-go INTERREG III B, w: Kreowanie strefy rozwojowej południoweBałtyckie-go Bałtyku, red. R. Matczak, T. Parteka, J. Zaucha, Urząd Marszałkowski Województwa Pomor-skiego, Gdańsk 2004.

(24)

Zaucha J., Rola przestrzeni w  kształtowaniu relacji gospodarczych – ekonomiczne fun-damenty planowania przestrzennego w Europie Bałtyckiej, Uniwersytet Gdański, Gdańsk 2007.

FROM THE VASAB STRATEGY TO THE EU STRATEGY FOR THE BALTIC SEA REGION

Summary

Th e paper presents the EU Strategy for the Baltic Sea Region (BSR) and its Action Plan from the broader perspective of the Baltic integration. Th e specifi c feature of this integration is occur-rence of several parallel and overlapping processes mainly of the grass root character and fl exible, rarely institutionalised nature. All these has led to elaboration of several strategic documents of diff erent magnitude and signifi cance with no attempt to coordinate and harmonize eff orts of numerous Baltic networks and initiatives. Th e EU Strategy, although being in line with the prevailing in the Region open method of coordination, tries to bring some order to the rich but slightly unpredictable landscape of the Baltic co-operation. Th e Strategy aims at coordinating action by Member States, regions, the EU, pan-Baltic organizations, fi nancing institutions and non-governmental bodies to promote a more balanced development of the Region.

Th e Action Plan comprises 15 priority areas which represent the main areas where the EU Strat-egy for the Baltic Sea Region can contribute to improvements (either through tackling the main challenges or through seizing the main opportunities). Th e priority areas are organized into four thematic ‘pillars’ and one horizontal section. Th ey are implemented through actions di-vided into strategic ones (addressing the most important issues) and the cooperative ones (off er-ing benefi ts from improved cooperation). In addition, examples of fl agship projects i.e. projects with high signifi cance are presented.

Although being the fi rst comprehensive document addressing long term development of the BSR the Strategy possess several weaknesses such as unclear fi nancial side, limitation to the is-sues covered by the cohesion policy and complicated implementation system. Nevertheless, one might hope that it is the fi rst step for changing the EU governance system into the one more tailored to the needs and specifi city of diff erent EU macroregions.

Cytaty

Powiązane dokumenty

natural and artificial infections; the effect of Fusarium ear infection on yield, grain chemical composition, and mycotoxin content; the correlation between ear

W 2020 roku w wydawnictwie Scriptum (w cyklu Mała Biblioteka Literatury Bułgarskiej) ukazały się dwa tomy poetyckie w przekładzie Wojciecha Gałązki: Sen o szczęściu Pencza

Celem artykułu jest próba zastanowienia się czy gminy w polsce mogą zwiększyć dochody własne z tytułu podatków oraz czy przekazanie większego władztwa podatkowego na

Z kolei — i to jest dla nas najważniejsze — napięcie związane z pytaniami, czy przedmiot matematyczny jest odkrywany, czy też stwarzany, czy jest zależny, czy też niezależny

Problematyka rozszerzonej rzeczywistości jest – zdaniem autor- ki – bliska bibliologii i informatologii i wpisuje się dobrze w wiele już rozwijanych obszarów badań.

The aim of this review was to present and summarise the results of the studies on the assessment of meals prepared for children at preschool based on the reports from the

podsu- mowali stan bada migracyjnych i polonijnych, zaj li si definicj Polonii i duszpaster- stwa polonijnego i ukazali dwie instytucje zwi zane z Poloni : Bibliotek

(2) Si Empédocle avait dit clairement que les Bienheureux séjournent sur la lune, Plutarque - trop content de faire preuve de son érudition et de mettre à contribution un auteur