Prasa polska o XI Międzynarodowym Kongresie Historii Nauki

642

U niw ersytecie W arszaw skim , datujących się od 1818 r„ na s. 8 o okresie po I w ojnie św iatow ej do iŁ932 r.).

H istorii orientalistyki w arszaw skiej dotyczą także fragm en ty niektórych kom u­ nikatów sesyjnych, np. prof. Janusza Chm ielew skiego In form acja o K a ted rze S in o -

logii i pracy w ła sn ej, doc. W ie sław a K otań skiego Prace Zakładu Japonistyki. K o m u n ik a t prof. A nan iasza Zajączkow skiego Studia nad za b ytk a m i kipczackimi kreśli historię 30 lat studiów autora nad w ym ien ionym i z a b y tk a m i2.

. ' Z. Br.

S esja naukow a 1965 — X X -l e c i e Politechniki G dańskiej. W ydaw n ictw o U czel­ niane Politechniki ¡Gdańskiej, G dańsk 1965, ss. 510.

K sięga jubileuszow a Politechniki G dańskiej, oprócz słow a w stępnego napisa­ nego przez rektora K . K opeckiego, składa się z dw óch części: pierw sza ¡(ss. 7— 174) przedstaw ia rozw ój poszczególnych w y d zia łó w i Biblioteki G łów n ej Politechniki G da ń sk iej, część druga zawiera streszczenia referatów w ygłoszonych na sesji nau­ k o w e j zorganizowanej w pierw szych dniach czerwca 1965 r. w 20 rocznicę pow sta­ nia u c ze ln i3.

N iektóre referaty są interesujące dla historii nauki i techniki; np.: J. C iem n o- łońskiego A m sterd a m — rozw ó j układu p rzestrzenn ego m iasta; R. M assalskiego

Ś red n iow ieczn y szpital św . Ducha w G da ń sk u ; S. Porębow icza Z e studiów nad

historią szpitalnictwa. Z miana m odelu szpitala chorób zakaźnych w rozw oju histo­ r yc zn y m . E w olucja założeń p rzestrzen n ych i p ro jek tó w architektonicznych (tu m.in. 0 jednym z najw cześniejszych w Polsce zakładów typu izolacyjno-leczniczego — obszernym lazarecie w G dańsk u założonym w X V I w ); J. Stankiew icza Tw ierdza

S zczecin (w ały prym ityw ne z X V I w ., forty fik a cje holenderskie z X V I I w ., fra n ­ cuskie z X V I I I w ., now opruskie z X I X w ., kasata tw ierdzy od 1873 r.); tegoż autora

K ilk a uw ag o najstarszych założeniach n adm orskiej tw ierd zy W isło u jście (na ogól­ noeuropejskim tle porów naw czym budow nictw a portow ych w ież o b se rw acy jn o-sy g- n alizacyjnych i fortec strzegących w e jść do portów ); Z . Żu ław skiego R o zw ó j m yśli

u rban istyczn ej i w zr o st miast X I X w iek u (powstanie nauki o budowie m iast 1 szkolnictw a urbanistycznego w e F ran cji; działalność urbanistów niemieckich i austriackich; bardzo płodne dla nauki osiągnięcia urbanistyki angielskiej; urba­ n istyka Stanów Zjednoczonych).

R eferaty te pochodzą z W y d zia łu A rchitektury. W śród referatów W ydziału Elektrycznego zn ajdu je się referat J. Dziedzica Daniel Gralath, e lek tryk gdański

Z X V I I I w ieku l.

Z. Br.

Z C Z A S O P I S M

P R A S A PO LiSK A O X I M IĘ D Z Y N A R O D O W Y M K O N G R E S IE H IS T O R II N A U K I W pięćdziesięciu kilku czasopism ach codziennych i tygodniow ych ukazały się w ciągu drugiej połow y sierpnia i początkach w rześnia 1965 r. kom unikaty i arty­

1 W arto przypom nieć tu, że w 1057 r. ukazała się w W arszaw ie praca zbiorowa pod red. S. Strelcyna Szkice z d ziejów p olsk iej orientalistyki.

8 Pierw sze dziesięciolecie uczelni przedstaw ia w y d aw n ictw o: Politechnika G dańska 1945— 1955. K sięga pam iątkow a. W arszaw a 1958.

4 Streszczenie tego referatu w w ydaw nictw ie jest ograniczone do kilku wierszy. N ieco szerzej o nim por. w K ron ice niniejszego num eru, s. 673.

gresem . Pisała o nim zarówno prasa stołeczna, jak i m iast, w których o d b yw ały się sym pozja \ oraz w iele innych gazet w ojew ódzkich.

K o n gres był w ydarzeniem nie tylko w m iędzynarodow ym żyw ocie historii nauki, lecz także m iły m w pisem do m iejsk ich kro nik : W a rszaw y, K ra k o w a , K ie lc i Torunia. O czyw iście, dla szerszych kręgów społeczeństw a polskiego interesu jący b y ł już sam fa k t w yb oru Polski na m iejsce obrad K ongresu. L iczba uczestników X I Kongresu (dwukrotnie większa niż na X K ongresie odbytym w Stanach Z je d n o ­

c zo n y c h 2), jak też jego zewnętrzna „opraw a” spraw iły, że K o n g re s w zbu d ził duże zainteresowanie w całym społeczeństwie, in form ow an ym o przebiegu obrad rów nież przez Polskie Radio i T elew izję. W iadom ości za pow iające zjazd w ie lu w y b itn y ch uczonych z 40 k ra jów do W a rszaw y i podające ogólny program obrad, podzielonych na sekcje i sym pozja, u kazyw ały się już na w ie le dni przed otw arciem K on gresu . O bok drobnych kom unikatów publikow ano zarazem rozszerzone artyk uły in fo rm a ­ cyjn e, jak np. artykuł w „T rybun ie Lu du ” z 1 1 V I I I podsygnow any Z . D or., oraz artyku ły problem ow e, jak np. J. Górskiego S k rzyp ce Einsteina („Ż y cie W a r sza w y ” , 22— 23 V III).

N ajw ięcej m iejsca K ongresow i pośw ięciła prasa W a rszaw y. T u rów nież ukazały się wypow iedzi polskich uczestników K ongresu (członków jego prezydium ) oraz w y w ia d z prof. A . P. Juszkiew iczem , n ow ym przew odniczącym M iędzyn arod ow ej Ak ad em ii H istorii N au k i (ZSiRR)3.

Radiostacja W arszaw ska nadała w y w ia d y : z przew odniczącym K on gresu i k ie­ row nikiem Z a k ła d u H istorii N au ki i Techniki P A N prof. B . Suchodolskim , z prze­ w odniczącym delegacji radzieckiej prof. A . G rigorianem i z u stępującym prezesem M iędzynarodow ej A k ad em ii H istorii N auki prof. H . G uerlakiem (Stany Z je d n o ­ czone), a także 1.5-minutową w ypow iedź przewodniczącego K om itetu H istorii N au ki i Techniki P A N prof. J. Bukow skiego. Ponadto przez w szystkie dni kongresow e nadaw any był pięciom inutow y felietop Echa K on g resu . N ajw ięcej trudu w u pow ­ szechnienie drogą radiową now in z K o n gresu w łoży ła H . M yślicka z R ed ak cji P ro ­ gram ów O św iatow ych Polskiego Radia.

W dniu otwarcia K on gresu „Ż ycie W a rszaw y ” zam ieściło rozm ow ę z prof. J. B ukow skim . Redaktor „Ż ycia W a rszaw y ” postaw ił pytanie, czy m ożna m ów ić, że w nauce — podobnie ja k w literaturze — „w szystk o już b yło ” , i czy historia nauki odgrzebuje śla d y pom ysłów interesujących a zapom nianych lub nie w y k o ­ rzystanych? P rof. B ukow sk i w skazał oczywiście istotniejsze cele historii nauki niż dokonyw anie „odkryć naukow ych” w m anuskryptach i starodrukach.

Po otwarciu obrad, a więc 25 V I I I , w szystkie dzienniki stolicy obszernie przed­ staw iły przebieg uroczystości, w y d o b yw ają c głów n e akcenty posiedzeń. N ajw ięk szą uw agę przyciągnęła przy tym w ypow iedź prof. S. K u lc zy ń sk ie g o 4. O bszerne fra g ­ m en ty inauguracyjnego przem ów ienia prof. S. K ulczyń skiego b yły pow tarzane na w ielu łam ach. U znanie prasy zyskał także referat prof. J. D. B ernala i dra A . L . M ackaya, który cytowano kilkakrotnie.

Sym pozju m P rzeszłość a p rzyszło ść nauki, które stanowiło przedłużenie obrad kongresow ych, od początku skupiło żyw e zainteresowanie całej prasy polsk iej. W ie le artykułów dziennikarskich o K o n gresie jeszcze przed sym p ozju m brało nie tylko tytuł od jego nazw y, ale skupiło uw agę przede w szystkim na zagadnieniu r ę

-1 Por. wstępne sprawozdanie z Kongresu w K ron ice niniejszego n u m eru , s. 683.

2 Por. sprawozdanie z X K on gresu w nrze 1/1963 „K w artaln ik a ” ..

s Por. w K ron ice niniejszego num eru in form ację o now ych w ładzach A k ad em ii, s. 676.

4 Rozszerzone przem ów ienie inauguracyjne prof. S. K ulczyń skiego zam ieszcza na czołow ym m iejscu niniejszy num er „K w artaln ik a ” .

644

iacji przeszłość — przyszłość, jakb y ono właśnie b yło naczelnym zagadnieniem obrad kongresow ych. J est w tym elem ent nie tyle w ulgaryzacji, co surow ej logiki, którą każe zakładać, że w szelka działalność ludzka je st podejm ow ana ze względu na przyszłe cele, chociażby je j przedm iotem b yła najod leglejsza przeszłość. W n iosek ten w yprow adzono w pierw szym dniu z przem ów ień w ygłoszonych przez czołowe osobistości z kraju i zagranicy. O czyw iście, ten słuszny choć uproszczony punkt w i­ dzenia zdobyw a dla historii naUki, jako przedm iotu badań akadem ickich, zrozu­ m ienie i poparcie w śród społeczeństwa.

Fragm en ty ńiektórych przem ów ień i referatów zy skały szczególne uznanie prasy i b yły pow tarzane na w ielu łam ach, np. inauguracyjne przem ów ienie prof. S. K u l­ czyńskiego oraz referat prof. J. D . B ernala i dra A . L . M ackaya.

Prasa, zainteresowana sym pozjum P rzeszłość a p rzyszłość nauki, pochw yciła szybko ogólniejszy elem ent obrad kongresow ych: w iększy niż dotychczas nacisk na znaczenie badań w zakresie historii nauki dla rozw oju naukoznaw stw a. Już n a parę dni przed K o n gresem pisała o tym „G rom ad a — R olnik Polski” (artykuł M . Iłow ieckiego N auka o nauce, ¿0 V III). Po K on gresie pow rócił do tego zagadnie­ nia prof. I. M ałeck i w artykule P rzeszłość i p rzyszło ść nauki („Życie W arszaw y” , 4 I X ) , stw ierdzając, że „po raz pierw szy w ciągu K ongresów H istorii N au k i zagad­ nienia naukoznaw cze zostały w tak pełny sposób postaw ione” . R ów nież już p o K on gresie ukazało się poszerzone i rozw inięte przem ów ienie inauguracyjne prof. S . K ulczyńskiego („Tygodnik D em okratyczny” , n r 36/1965).

Oddzielne kom u n ikaty prasow e poświęcone b y ły trzem sym pozjom zorganizo­ w a n ym w ram ach prac kongresow ych: K opernikow skiem u, EinsteinoWskierilu i daw nej techniki hutniczej. Specjalistyczność referatów tych sym p ozjów pozw alała prasie zam ieszczać o nich • jedynie ogólnikow e w zm ianki. N atom iast w związku z dw udniow ym pobytem uczestników sym p ozjum K opernikow skiego w Toruniu* a uczestników sym p ozju m hutniczego w K ielcach — prasa m iejscow a poświęciła tym w ydarzeniom szczególnie w iele uwagi. „Ilu strow any K urier Polski” , podając kom un ikaty, om ów ił też im prezy zorganizowane w Toruniu w zw iązku z K on gre­ sem (zw iedzanie zabytków m iasta, obserw atorium w Piw nicach i M uzeu m K o p e r - nikańskiego, koncert C apellae B ydgostiensi pro M úsica A n tiqu a, w ystaw ę w y d a w ­ n ictw Toruńskiego T ow arzystw a N aukow ego) oraz podał w yw iad z prof. A . S w i - n arskim (28 V III). • P odobnie obszerne in form acje podaw ała „G azeta P om orska” .

Z w ielkim entuzjazm em witało kieleckie „S ło w o L u d u ” uczestników K on gresu , przybyłych na K ielecczyznę. A r ty k u ł T. Bartana S y m p o z ju m sta rożytn ego hutnictw a podał interesujące w ia d o m o śc i-o w yn ikach ankiety, dzięki której przed czterem a laty zgrom adzono wiadom ości o n ie znanych stanow iskach hutniczych. „M agazyn N iedzielny S łow a L u du ” (28— 29 V I I I ), inform ując o w ybitniejszych osobach uczestniczących w sy m p ozju m , referatach, zw iedzaniu M uzeum Starożytnego H u tn i­ ctwa w Słupi N o w e j5 i stanow isk archeologicznych, podkreślał z dum ą, iż po raz pierw szy „historia starożytnej słow iańskiej techniki hutniczej stała się jed n ym z głów nych tem atów obrad m iędzynarodow ego forum naukow ców , i to w łaśnie tu, gdzie znajdu je się tej techniki kolebka” . Jak donosił autor artykułu, sensację w śród uczestników w zbudziła orkiestra górnicza z kopalni rudy „Staszic” , która w ystąp iła w oryginalnych ctzarnych bundurach i w czakach z am arantow ym i

pióram i. ,

O bszerniejszą in form ację zam ieściło też „S ło w o L u d u ” ( 3 1 V II I) o zw iedzaniu M u zeu m im . P rzypkow skich w Jędrzejow ie przez kilkudziesięcioosobow ą grupę uczestników K on gresu, donosząc przy tym o w ręczeniu uczestnikom pam iątkow ego m ed alu z reliefem przedstaw iającym jeden z n ajcen niejszych eksponatów : zegar

5 Por. inform ację o tym m uzeum w „K w artaln ik u ” nr 3— 4/1960, s. 554 oraz w niniejszym nrze, s. 670.

słoneczny konstrukcji J. H ew eliu sza (fotografia tego zegara zdobi okładkę 2 -to m o - w ych A c te s [...] X K ongresu w Ithace, n i e . podano tam jedn ak prow eniencji i m iejsca ekspozycji zegara — w łaśnie Jędrzejowa).

iPrasa krakow ska, Oprócz inform acji o posiedzeniach sek cyjn ych i sy m p p zja l- n ych oraz o w yb orach W ładz do M iędzyn arod ow ej A k ad em ii H istorii N a u k i6 oraz Sekcji H istorii N auki M iędzyn arod ow ej U nii H istorii i F ilozofii N auki, donosiła rów nież o niezw yk łym bankiecie zam ykającym K o n gres, który odbył się w je d n e j z najw iększych „k om n at” kopalni soli w W ieliczce.

Jest uderzające, iż K ongresem interesow ała się bardziej prasa codzienna niż. tygodniow a. Tygodniki społeczno-literackie, jak zw yk le pogrążone w środow isko­ w ych dyskusjach i sporach, nie d o strze g ły ,'ja k istotnym w ydarzeniem b y ł iCongres grom adzący ponad 700 uczonych z 40 k ra jó w św iata — w ydarzeniem nie ty lk o w życiu nauki polsk iej, ale i samego kraju , który coraz w yraźniej staje się k r a je m w ielkiego historycznego dialogu i pokojow ego porozum ienia.

W zbud ził natom iast K o n gres — choć z opóźnieniem — zainteresow anie p ra sy studenckiej. Tygodn ik „Itd ” (nr 41/1965) dał rozm ow ę z jednym z uczestników K o n ­ gresu oraz fragm en ty referatów sym pozjum P rzeszłość a p rzyszło ść nauki, a tyg od ­ nik „P olitechnik” zam ieścił (1965, nr 4) obszerny w y w ia d S. Szczepańskiego na tem at Kon gresu (Od łu czyw a do nieskończoności) z kierow nikiem K a te d ry H istorii T ech ­ niki Politechniki W arszaw skiej, prof. E. O lszew skim .

D o K ongresu , a szczególnie do sym pozjum P rzeszłość a p rzyszło ść nauki, ja k o w ydarzenia w ażnego z punktu widzenia organizowania nauki i kształcenia je j p ra­ cow ników , aby m ogła sprostać coraz w ięk szy m staw ianym przed n im zadan iom , jeszcze w nrze 48/1965 pow rócił popularny tygodnik „K u lisy ” w w yw iadzie J. R a - dom ińskiej z prof. E. O lszew skim pod tytułem N a jp ierw b ył ł u k 7.

A lek sa n d er C ella

H IS T O R IA N A U K I W „ P R Z E G L Ą D Z IE IN F O R M A C J I O N A U K O Z N A W S T W I E ” W nrze 3— 4/1:964 „K w artalnik a ” (s. 41'1) odnotow aliśm y ukazanie się pierw szego zeszytu w ydaw anego przez O środek D ok um en tacji i In form acji N au k o w e j P A N „P rzeglądu In form acji o N au kozn aw stw ie” .

W 1965 r. ten pow ielany biuletyn in fo rm a c y jn o -b ib lio g ra fic zn i przeistoczył się w regularnie w ydaw an y kw artaln ik i pow ażnie rozrósł się objętościow o, tak że np.

Bibiografia w yb ra n ej literatury zaw iera w nrach 1 i 2/1965 po ok, 450 pozycji, a w ię c dw ukrotnie w ięcej niż w n um erze poprzednim . Treść „P rzegląd u ” rozszerzyła się o przeglądow e opracow ania literatury na w ybran e tem aty (w nrze 1/1965 — P ro b le ­

m a tyk a szkolnictw a w yż sz e g o , w nrze 2/1965 — Organizacja i planowanie badań

n auk ow ych ), dublując w ten sposób odpowiedni dział now ego w ydaw n ictw a K o m isji N aukoznaw stw a P A N „Zagadnienia N aukozn aw stw a” 8.

Zam ieszczona w „P rzeglądzie” w ybrana bibliografia o bejm u je rów nież n ieco 6 Por. przypis 3.

7 Tygodniki społeczno-literackie jednak przyniosły w ypow iedzi na tem at K o n ­ gresu i jego problem atyki, lecz niestety już po przygotow aniu niniejszego spraw o­ zdania. N iew ątp liw ie osłabia to zarzut, który im w y że j postaw iłem , choć n ad al są’- dzę, iż publicystyka polska nie w ykorzystała szansy dysku sji nad law in ow o w zra ­ sta ją c ą rolą nauki w świecie w spółczesnym , szansy stw orzonej przez X I K o n ­ gres. In form acje o odgłosach K ongresu w m iesięcznikach i kw artalnikach k ra jo ­ w ych oraz w prasie zagranicznej znajdą się w następnych num erach „K w artaln ik a ” . 8 Por. om ów ienie pierw szego zeszytu tego w ydaw n ictw a w nrże 3/1965 „K w a r ­ taln ika” , ss. 4 3 5 - 4 3 6 .