Recenzja kwartalnika „Kultura i Edukacja” za okres 2006–2011

Z b i g n i e w K w i e c i ń s k i Dolnośląska Szkoła Wyższa we Wrocławiu

RECENZJA KWARTALNIKA „KULTURA I EDUKACJA”

(WYDAWNICTWO ADAM MARSZAŁEK; WSPÓŁPRACA

WYDAWNICZA WYŻSZA SZKOŁA GOSPODARKI

W BYDGOSZCZY) ZA OKRES 2006–2011

Opinia niniejsza obejmuje 18 woluminów Kwartalnika „Kultura i Edukacja”, od początku roku 2006 do połowy roku 2011, w tym jeden tom ma charakter podwój-nych numerów (2–3/2006) i jeden jest w język angielskim. W numerze 1/2006 redaktorem naczelnym był Ryszard Borowicz, w zespole redakcyjnym byli: Marian Kowalewski jako zastępca naczelnego, Krystyna Szafraniec i Włodzimierz Tybur-ski jako członkowie oraz Joanna Marszałek-Kawa, Arkadiusz Karwacki i Magda-lena Rupińska jako sekretarze.

W numerze 1/2011 (ostatnim, dostępnym już na rynku księgarskim) naczel-nym redaktorem jest nadal Ryszard Borowicz, który współpracę autorską z Kwar-talnikiem rozpoczął od numeru 3/1993 (18 lat temu), a naczelnym redaktorem jest od numeru 1–2/2000 (11,5 roku temu), w składzie zespołu redakcyjnego są: Adam Grzeliński, Agnieszka Jeran i Arkadiusz Karwacki oraz sekretarze Justyna Brylew-ska i Joanna Piechowiak-LamparBrylew-ska. Przez cały ten okres redakcją techniczna: zajmuje się Iwona Banasiak. Podobnie rzecz się ma z numerem 2/2011, który re-cenzowałem jako opiniodawca zewnętrzny.

Zasadniczej zmiany dokonano w składzie Rady Naukowej Kwartalnika. Na początku okresu poddawanego tu ocenie dominowali pedagodzy i politolodzy starszego pokolenia. Obecnie jest to skład zdecydowanie międzynarodowy (Chiny, Czechy, Holandia, Kanada, Niemcy, Słowacja, Rosja, USA, Węgry), a polscy

uczest-nicy układają się w proporcjonalny udział znaczących socjologów, pedagogów i fi lozofów z ośrodków całej Polski; ze składu zniknęło najstarsze pokolenie peda-gogów i politologów oraz osoby, które nie współpracowały z czasopismem. Zespół redakcyjny został zarazem wzmocniony i odmłodzony.

Wszystkie numery „Kultury i Edukacji” były recenzowane, i to – jak mnie się wydaje – z dobrym skutkiem.

W okresie objętym niniejszą recenzją Kwartalnik nadal konsekwentnie rozwi-jał się jako czasopismo naukowe o międzydyscyplinarnym zakresie treściowym, ogarniającym podstawowe kwestie współczesności z perspektywy pedagogiki, no-wych technologii edukacyjnych i międzynarodono-wych studiów nad oświatą, pod-staw socjologii, studiów z socjologii edukacji, socjologii młodzieży i socjologii kwestii społecznych, fi lozofi i współczesnej, etyki, fi lozofi i poznania, fi lozofi i edu-kacji, fi lozofi i kultury. Redakcja stale śledziła w tym okresie ogólnopolskie wyda-rzenia naukowe: dwa zjazdy fi lozofi czne, dwa zjazdy pedagogiczne, zjazd kulturo-znawców, Kongres Kultury Polskiej, Kongres Kobiet, ogólnopolskie konferencje problemowe, przy czym regułą były wystąpienie otwierające zjazdy, kilka wybra-nych referatów i zamówione omówienia sprawozdawcze. Owo szybkie reagowanie na zjazdy ogólnopolskie, niejako towarzyszenie tym wydarzeniom oceniam bardzo wysoko.

Niezwykłym osiągnięciem Redaktora Naczelnego i Redakcji jest stała obecność prawie w każdym numerze bogatego działu recenzji, przy przestrzeganiu reguły, że do krytycznych uwag odnosi się w tym samym tomie autor recenzowanej książ-ki, a ponadto niektóre recenzje są prawdziwymi debatami krytycznymi nad naj-nowszymi książkami napisanymi przez bardzo kompetentnych autorów. Za tę unikatową pracę nad rozwojem krytyki naukowej i dyskusji nad najważniejszymi kwestiami współczesności należą się Redaktorowi Naczelnemu wyrazy wielkiego uznania. W konsekwentnym rozwoju zakresu treściowego Kwartalnika, stałym byciu o krok od najważniejszych publikacji i wydarzeń w naukach społecznych, a szczególnie w pielęgnowaniu dyskusji naukowych – przejawiają się niezwykle korzystnie doświadczenia Profesora Ryszarda Borowicza w pracy i pełnieniu sta-nowisk kierowniczych, członkostwa w organach kolegialnych na różnych wy-działach uniwersyteckich i w wyższych uczelniach. Rozwój tego czasopisma jest dowodem jego – rzadkich w strukturach nauki polskiej – umiejętności menadżer-skich.

Podjąłem próbę całościowej oceny poszczególnych numerów „Kultury i Edu-kacji” od roku 2006. Jako tomy bardzo udane, z przewagą artykułów, doniesień i recenzji, uznałem 10 z nich na 17 poddanych ocenom: 1/2006, 4/2006, 1/2007, 2/2007, 1/2008, 2/2008, 3/2008, 2/2009, 3/2009 i 1/2011.

W numerze 1/2006 jest aż 5 tekstów o charakterze podstawowych studiów humanistycznych, dotyczących teoretycznych aspektów i kategorii wychowania dla wspólnoty i kultury (K. Szmyda, T. Kozłowskiego, A. Gaweł. W. Sroczyńskiego i J. Głęborskiego), ponadto 4 studia badawcze (A. Dubika, K. Wasielewskiej, M. Krasuckiej-Betiuk i S. Czachowskiego z K. Buczkowskim) o nowatorskim cha-rakterze o kulturze politycznej, społecznej i medialnej młodzieży i o procesach profesjonalizacji młodych lekarzy oraz 4 rzetelne recenzje nowych ważnych ksią-żek napisanych przez znawców problematyki tych ksiąksią-żek (biomedycyna w komik-sie, socjopedagogika patologii rodziny, nowatorskie próby literatury dziecięcej).

Anglojęzyczny numer 4/2006 skoncentrowany jest na problematyce przemian szkolnictwa w Polsce i kontrowersjach wobec nowej matury, eksplozji szkolnictwa wyższego, kształcenia dzieci uzdolnionych. Zawiera też obszerne i krytyczne re-cenzje ważnych książek zagranicznych, wydanych w Polsce, i monografi i młodych socjologów toruńskich (D. Antonowicza i A. Karwackiego), a także sprawozdanie z dużej konferencji socjologów polityki. Tom ten dobrze prezentuje czytelnikom zagranicznym profi l i poziom Kwartalnika.

Numer 1/2007 zawiera 4 studia o charakterze podstawowym, dotyczące episte-mologii i przeszkód poznawczych w nauce według G. Bachelarda (A. Dubik), ko-munikacji międzykulturowej (U. Kusio), aksjologicznych podstaw pedagogiki społecznej (W. Sroczyński) i psychoanalizy u J. Habermasa (A. Kapłon); ponadto w numerze jest kilka oryginalnych studiów badawczych z zakresu fi lozofi i wycho-wania (S. Burdziej), socjologii wychowycho-wania (J. Głuszek), antropologii kulturowej (M. Sprengel), historii oświaty (R. Tomaszewski) i historii kultury (J. Dąbrowska). Są też 4 recenzje niezwykle ważnych książek, jak np. Jeana Baudrillarda Pakt

ja-sności. O inteligencji Zła (K. Wieczorkowski) czy J. Dudały Fani-Chuligani. Rzecz o polskich kibolach (P. Skuza). Wreszcie tom zawiera aż 4 sprawozdania z ważnych

wydarzeń naukowych: z doktoratu honorowego Profesora W. Okonia, z jubileuszu Profesora A. Piskozuba, Festiwalu Słowian i Wikingów, z Ogólnopolskiej Konfe-rencji Pedagogów w Augustowie.

W numerze 2/2007 zawartych jest aż 6 artykułów o charakterze badań pod-stawowych z fi lozofi i (P. Wasyluk, T. Kalbarczyk, I. Stachowska), dydaktyki lite-ratury (J. Czechowski) i teorii zarządzania (M. Karwacka), z których dwa uwa-żam za bardzo nowatorskie i odkrywcze (M. Karwackiej o marketingu społecznym i T. Kalbarczyka odczytanie fi lozofi i edukacji Richarda Rorty’ego). Ponadto tom zawiera świetne studia empiryczne z socjologii młodzieży (A. Brosch, Z. Remiszewska, M. Siatkowska, D. Kozłowska, A. Baranowska) oraz analizę kultury śmiechu w Rękopisie… J. Potockiego (C. Marasiński); i znowu 5 recenzji i 1 sprawozdanie.

W numerze 1/2008 znajdujemy aż 7 tekstów, które można zaliczyć do studiów podstawowych, teoretycznych, proponujących nowe ujęcia ważnych problemów (samotności, wykluczenia, kultury zdrowotnej, determinizmu środowiskowego, zaburzeń w zachowaniu, kobiecości w kulturze, teorii gier w badaniu szkolnictwa wyższego) z przewagą młodych autorów od Zielonej Góry poprzez Toruń i Opole do Olsztyna). Unikatową pozycją w tym tomie jest studium M. Nawojczyk i A. Chrząszcz Wirtualne nauczanie. Przekraczanie kulturowych i technologicznych

barier. Przypadek Kamp, które jest naukową relacją z eksperymentu edukacyjnego,

co przy gwałtownym rozwoju ilościowym środowiska pedagogicznego w Polsce zdarza się niezwykle rzadko. Zeszyt zawiera 3 recenzje, dyskusję autorki z recen-zentką i sprawozdanie z jubileuszu Profesora K. Denka.

Numer 2/2008 obfi tuje w studia podstawowe, w tym nowatorskie teksty o ety-ce transplantacji (A. Raniszewka-Wyrwa) i o maszynach społecznych (Ł. Afelto-wicz i K. PietroAfelto-wicz), odkrywcze studia nad oświatą i kulturą za granicą (V. Mi-lenkova o elitarnym szkolnictwie bułgarskim w tłumaczeniu M. Dybaś i P. Wawrzyński o dążeniu Kurdów do niezależności), wśród recenzji są wprost rewelacyjne: A. Dubika – książki G. Jeana o pedagogii G. Bachelarda i A. Chyły – książki R. Gardian o sponsoringu studentek. Tom domyka sprawozdanie z kon-ferencji ogólnopolskiej.

W zeszycie 3/2008 za studia podstawowe można uznać 3 artykuły, w tym U. Wybraniec-Skardowskiej z fi lozofi i poznania, M. Leźnickiego o sporze bioetyki chrześcijańskiej i bioetyki utylitarystycznej na temat „ułomnego” życia ludzkiego, 3 artykuły uważam za innowacyjne (A. Wójtewicz o seksualizacji nastolatek w kul-turze konsumpcyjnej, K. Cantarero o znaczeniu reklamy dla relacji społecznych i K. Nagórny o kontrowersjach wokół edukacji jednopłciowej, zwanej – o ironio – „edukacją zróżnicowaną”). Są też 3 świetne studia z antropologii i pedagogiki międzykulturowej: o futbolu w kulturze Ameryki Łacińskiej (J. Sokołowski i A. Stelmach), o roli wiedzy w Australii (M. Sprengel) i edukacji jako instrumen-tu integracji cudzoziemców (R. Sielaczek). W tomie są aż 2 recenzje książki E. Czy-kwin o stygmacie i polemika autorki. Jest też sprawozdanie z konferencji ogólno-polskiej.

W numerze 2/2009 zawarte są 3 bardzo ważne studia teoretyczno-historyczne: H. Ciążeli o etyce odpowiedzialności globalnej, E. Wejbert-Wąsiewicz o przemia-nach ideologii i polityki w kwestii edukacji seksualnej w ostatnim stuleciu oraz M. Staszewicz o cielesności i seksualności w romantycznej ideologii edukacji. Jest też kilka solidnych doniesień z badań empirycznych, w tym szczególnie ważne studium porównawcze T. Biernata o małżeństwie i rodzinie w opiniach młodzieży trzech krajów. W tomie są aż dwie dyskusje: wokół niezwykłej książki E. Matyni

o demokracji performatywnej i książki W. Dróżki z biografi styki pedeutologicznej z udziałem autorek.

Numer 3/2009 zasługuje na wyróżnienie ze względu na duży pakiet tekstów poświęconych emancypacji społecznej i emancypacyjnej funkcji edukacji. Na-leżą do nich artykuły: A. Pluskoty-Lewandowskiej (optymizm-pesymizm młodzie-ży a edukacja, esej I. Bukraby-Rylskiej o wyzwalaniu się kobiet od czasów staro-żytnych, relacja N. Krzyżanowskiej i Kongresu Kobiet Polskich, dyskusja nad książką P. Rudnickiego Oblicza buntu w biografi ach kontestatorów (A. Chyła i au-tor), M. Jarząbek recenzja książki Rozkoszna zaraza. O rządach mody i kultury

konsumpcyjnej pod red. T. Szlendaka i K. Pietrowicza. Ważnym doniesieniem jest

tekst A. Kusztelaka o problemach wychowania w szkołach przy polskich placów-kach dyplomatycznych, który sygnalizuje problem w swoim podtekście, polegają-cy na tym, że polspolegają-cy dyplomaci zajmują się kształceniem własnych dzieci, podczas gdy tysiące Polaków pozbawionych jest pomocy państwa polskiego w kształceniu własnym i ich dzieci. Ponadto w tomie zamieszczono blok doskonałych recenzji.

Numer 1/2011 zawiera ważne studium podstawowe B. Arcimowicz i K. Canta-rero o podstawach psychologii kulturowej, wielkiej wagi artykuł E. Przvbylskiej o tendencjach przemian w europejskiej edukacji dorosłych oraz artykuł M. Chom-czyńskiej-Rubachy o dyskryminacji szkolnej dziewcząt. Tom zawiera cały blok interesujących i oryginalnych badań empirycznych (moda, agresja, odbiór radia, teatr wobec niepełnosprawnych, postrzeganie życia społecznego przez polskich emigrantów). Obszerne są w nim materiały z ostatniego Zjazdu Pedagogicznego. Duży blok recenzji z mistrzowską dyskusją D. Antonowicza nad książką D. Hej-wosz o kreowaniu elit na uniwersytetach; ważna recenzja H. Ostrowickiej książki pod red. Amy O. Best o metodologii studiów nad młodzieżą. Numer 1/2011 ma nową szatę grafi czną, tytuł czasopisma jest także w języku angielskim i chińskim.

Wyróżnienie tych 10 numerów niczego nie ujmuje pozostałym. Dla przykła-du – udanym „eksperymentem” Redaktora Naczelnego było oddanie całego nu-meru 2/2010 zaproszonej uczonej i przeznaczenie go monografi cznemu proble-mowi ukrytego programu kształcenia i wychowania w szkole. Udany jest też duży blok gdańskich autorów o pamięci miejsca, któremu zdaje się przewodzić Maria Mendel. Ponadto w każdym numerze „Kultury i Edukacji” można znaleźć kilka „perełek” wśród artykułów, komunikatów z badań i w recenzjach.

W ocenianym sześcioleciu (ściślej to 5,5 roku) redagowania i wydawania Kwar-talnika „Kultura i Edukacja” znalazłem kilka tekstów, które uważam za rewelacyj-ne, odkrywcze poznawczo i błyskotliwe autorsko. Zaliczam do nich trzy artykuły Adama Dubika o przeszkodach poznawczych według B. Bachelarda (nr 1/2007), o jego pedagogii (nr 2/2008 i także nr 1/2007), a szczególnie o ukrytych

przesła-niach krytyczno-pedagogicznych w tekstach i realizacjach piosenek Kazika Sta-szewskiego. To ostatnie dzieło jest niezwykle przejmującą krytyką przegranej pol-skiej demokracji, upadku polpol-skiej kultury, epidemicznej niemoralności, jest mistrzowską dekonstrukcją kultury popularnej na przykładzie jednego z jej bardów, osadzoną w niezwykle szerokiej erudycji autora tej demaskatorskiej analizy.

Niezwykle odkrywcze są też trzy studia Mieczysława Sprengla na temat prze-mian kulturowych społeczeństwa australijskiego, a w nim oświaty, szkolnictwa wyższego, młodzieży i roli wiedzy i jej upowszechniania (numery 1 i 3/2007, 3/2008).

Za bezcenne dla polskiej pedagogiki i debat nad polską edukacją uznaję stu-dium Tomasza Kalbarczyka Liberalizm i wychowanie. Richarda Rorty’ego fi lozofi a

edukacji (nr 2/2007). Jest to niebywale ważny trop w chaotycznej biegunce polskich

reform wychowania i bałaganie dyskusji pedagogicznych nad nimi.

Opublikowany w numerze wcześniejszym (nr 1/2007) artykuł Stanisława Bur-dzieja uważam za sensację antropologiczno-pedagogiczną. Autor bardzo rzetelnie omawia i analizuje Spór o ewolucję w szkole amerykańskiej – o społecznych

przyczy-nach antyewolucjonizmu w USA. Czytałem go ze zdumieniem, przekonując się, jak

mało wiemy o szkole, kulturze i religijności Amerykanów i jak wiele nas, Europej-czyków, od nich dzieli. Podobne zdziwienie mogą przeżywać Niemcy czy Żydzi, gdy czytają, że w Polsce z ambon i na lekcjach religii bezkarnie propaguje się an-tysemityzm.

W numerze 2/2007 odkrywczemu artykułowi T. Kalbarczyka wtóruje nowator-ski artykuł M. Karwackiej Marketing społeczny w służbie biznesu i społeczeństwa. Koncepcja „marketingu społecznego” Ph. Kotlera i N.R. Lee oraz innych autorów analizowanych przez autorkę wskazuje nowe, niezwykle ważne drogi polskiej pe-dagogice społecznej, pepe-dagogice zdrowia czy pepe-dagogice troski o zdrowie.

Za doskonałe, wzorcowe recenzje uważam w tym zbiorze roczników „Kultury i Edukacji” dyskusje Arkadiusza Karwackiego nad książką Johna K. Galbraitha

Gospodarka niewinnego oszustwa. Prawda naszych czasów (nr 4/2008) i Dominika

Antonowicza nad książką Darii Hejwosz Edukacja uniwersytecka i kreowanie elit

społecznych (nr 1/2011). Obydwie recenzje zawierają nie tylko bardzo rzetelną

rekonstrukcję tych ważnych książek, ale też wielowarstwową debatę nad postawio-nymi tezami, założeniami, metodologią studiów i badań, wykazują znawstwo pro-blematyki samych autorów, możliwości alternatywnego ujęcia problemów. Pod-kreślę raz jeszcze, że wielką satysfakcję przynoszą pomieszczone w „Kulturze i Edukacji” recenzje krytyczne książek skomentowane przez ich autorów.

Dają się w tych sześciu rocznikach zauważyć pewne ścieżki tematyczne, które poprzez pewną powracalność stanowią podkreślanie przez autorów i Redakcję

wagi pewnych problemów. Należą do nich kwestie etyczne (zrównoważony rozwój, etyka odpowiedzialności globalnej, status płodu ludzkiego, kwestia dopuszczalno-ści eutanazji i samobójstwa). Ambitnym nurtem jest też poszukiwanie nowych ujęć i odczytań podstawowych kategorii, teorii i metod w socjologii edukacji przez takich autorów, jak: Tomasz Leszniewski, Hanna Kostyło, Piotr Skuza, udane próby rekonceptualizacji teorii zachodnich do dobrze przetartych u nas badań empirycz-nych (np. J. Colemana do badań nad szkołą wiejską – Anna Wojtewicz, nr 2–3/2006). Sporo miejsca znajduje dla siebie w „Kulturze i Edukacji” ostatnich lat problema-tyka nowych technologii w edukacji i edukacyjnych aspektów funkcjonowania mediów, z poszukiwaniem nowych problemów, zastosowań, nowych ujęć badaw-czych. Nowatorskie są wątki karnawalizacji i kultury śmiechu podejmowaną z na-leżytą powagą humanistyczną i badawczą. Znaczące miejsce zajmują studia nad problematyką płci kulturowej, nad kwestią pełnej emancypacji kobiet, nad wycho-waniem seksualnym i nad seksualizacją jako funkcją kultury konsumpcyjnej, nad młodzieżą, jej postawami, postrzeganiem świata społecznego i szkoły, nad ich ucze-niem się w toku masowych migracji na Zachód. Studia nad zagraniczną oświatą nie są szczególnie często reprezentowane, ale artykuły o oświacie w Australii, Belgii, Bułgarii, Izraelu (kształcenie Beduinów!), studium porównawcze nad kształceniem dorosłych w Europie czy nad antyewolucjonizmem w szkolnictwie USA (!), o szko-łach polskich na Łotwie, o szkoszko-łach przy polskich placówkach dyplomatycznych, o nowych możliwościach psychologii międzykulturowej – oryginalnie i smakowicie dopełniają niedostatek ilościowy tego nurtu.

W latach 2006–2011 miała miejsce konsekwentna kontynuacja i umocnienie międzydyscyplinarnego profi lu treści Kwartalnika „Kultura i Edukacja”, widoczny jest wysiłek Redaktora Naczelnego na rzecz starannego doboru dobrych autorów z wielu środowisk akademickich, z wszystkich pokoleń, z wielu dyscyplin nauk humanistycznych i społecznych, zdolnych do publikowania studiów oryginalnych, odkrywczych, poszukujących nowych problemów, uwrażliwionych na kwestie społeczne. Każdy tom „Kultury i Edukacji” jest otwarty na dyskusje naukowe na dobrym poziomie. Zawiera dużą porcję recenzji i materiałów z bieżącego życia naukowego.

Wysoko oceniam to sześciolecie „Kultury i Edukacji”. Redaktorowi Naczelnemu Profesorowi Ryszardowi Borowiczowi, Redakcji, Redaktorom, Wydawcy Panu Prezesowi Adamowi Marszalkowi i współwydawcy Wyższej Szkole Gospodarki składam najlepsze gratulacje i życzenia wytrwania w wysiłku na rzecz wysokiego poziomu tego czasopisma.