Copernican Journal of Finance & Accounting
e-ISSN 2300-3065 p-ISSN 2300-1240
2013, volume 2, issue 1
Data wpłynięcia: 5.12.2012; data zaakceptowania: 25.02.2013.
* Dane kontaktowe: winnicka_edyta@umk.pl, Katedra Rachunkowości, Wydział
Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, ul. Gagarina 13a, 87-100 Toruń, tel. 56 611 47 79.
E
dytaW
innicka*Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu zmiany W msr 1 a praktyka
wybranych spółek notowanych na gpw w warszawie
Słowa kluczowe: międzynarodowe standardy rachunkowości, sprawozdawczość fi-nansowa, zysk całkowity.
Klasyfikacja JEL: G39, D29.
Abstrakt: Artykuł przedstawia wpływ nowych zasad prezentacji sprawozdań sowych na użyteczność informacji. W tym celu poddano badaniu sprawozdania finan-sowe za 2009 i 2011 rok wybranych spółek notowanych na Giełdzie Papierów War-tościowych w Warszawie. Wyniki badań wykazały, że zmiany w Międzynarodowym Standardzie Rachunkowości 1 (wprowadzenie zysku całościowego) nie wpłynęły na wzrost przydatności informacji. Sprawozdania spółek są nieprzejrzyste i nieporówny-walne, co oznacza wzrost kosztów przetwarzania informacji przez ich odbiorców. Po-nadto analiza koncepcji zysku całościowego wykazała, że wynik całościowy nie jest do-brym miernikiem do oceny inwestycji.
Changes in Ias 1 and the practices of selected companies listed on the Warsaw Stock Exchange
Keywords: comprehensive income, financial reporting, international accounting stan-dards.
JEL Classification: G39, D29.
Abstract: The article shows the impact of new rules of presenting financial statements on the usefulness of information. For that purpose financial statements for 2009 and http://dx.doi.org/10.12775/CJFA.2013.012
Edyta Winnicka
170
2011 of selected companies listed on Warsaw Stock Exchange were examined. The re-sults showed that the changes implemented in International Accounting Standard 1 (the introduction of comprehensive income) did not have an influence on the useful-ness of information. As the reports of the companies are unclear, it is impossible to com-pare them, which results in an increase in the costs of information processing of their recipients. The analysis of comprehensive income concept showed that comprehensive income is not a good measure for the evaluation of investment.
Translated by Edyta Winnicka
Wstęp
Sprawozdanie finansowe jest głównym źródłem informacji o sytuacji przedsię-biorstwa. Powinno zatem przedstawiać dane w taki sposób, aby były one przydat-ne różnym grupom interesariuszy. Próbę zmiany formy prezentacji sprawozda-nia finansowego na taką, która sprosta wymogom informacyjnym ich odbiorców, podjęły: Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (International Accounting Standards Board – IASB) oraz amerykańska Rada Standardów Ra-chunkowości Finansowej (Financial Accounting Standards Board – FASB). Współ-praca IASB i FASB, dotycząca zmiany zasad prezentacji sprawozdań finansowych, sprowadza się do nowelizacji MSR 1 Prezentacja sprawozdań finansowych.
Istotną zmianą w MSR 1, dokonaną we wrześniu 2007 roku, a obowiązują-cą od 1 stycznia 2009 roku, było wprowadzenie koncepcji wyniku całościowego. Aktualizacja niniejszego standardu obejmowała również zmiany dotychczaso-wych nazw składodotychczaso-wych sprawozdania finansowego na: sprawozdanie z sytuacji finansowej (bilans), sprawozdanie z całkowitych dochodów (rachunek zysków i strat), sprawozdanie ze zmian w kapitale własnym (zestawienie zmian w kapi-tale własnym), sprawozdanie z przepływów pieniężnych (rachunek przepływów pieniężnych). Stosowanie powyższych tytułów nie ma charakteru obligatoryjne-go – zobligatoryjne-godnie z MSR 1 jednostka może posługiwać się innymi nazwami sprawoz-dań niż te zastosowane w standardzie (Międzynarodowe Standardy 2011: B823). Wynik całościowy (prezentowany w nowym składniku sprawozdania nansowego – sprawozdaniu z całkowitych dochodów) to tradycyjny wynik fi-nansowy netto za okres uzupełniony o przychody i koszty kapitałowe, ujmo-wane dotychczas w zestawieniu zmian w kapitale własnym. Wszystkie pozycje ,,omijające” rachunek wyników składają się na inne całkowite dochody. Są to m.in.: zmiany w nadwyżce z przeszacowania, zyski i straty wynikające z prze-liczenia pozycji sprawozdania finansowego jednostki działającej za granicą, zyski i straty z tytułu przeszacowania składników aktywów finansowych
do- Zmiany w mSR 1 a pRaktyka wybRanych Spółek notowanych…
171
stępnych do sprzedaży (MSR 1, par. 7). W związku z powyższym sprawozdanie ze zmian w kapitale własnym zostało ograniczone do prezentacji kwot wyni-kających z transakcji z właścicielami jednostki.MSR 1 pozostawia jednostkom możliwość wyboru formy prezentacji spra-wozdania z całości zysków i strat. Standard wyróżnia dwa dopuszczalne wa-rianty:
■ pojedyncze sprawozdanie z całkowitych dochodów,
■ oddzielny rachunek zysków i strat oraz sprawozdanie z całościowego
wyniku (MSR 1, par. 81).
W pierwszej opcji należy zastąpić dotychczasowy rachunek zysków i strat sprawozdaniem uwzględniającym dodatkowo pozostałe składniki innych cał-kowitych dochodów. Drugi wariant dopuszcza osobną prezentację rachunku zysków i strat oraz nowego sprawozdania z całkowitych dochodów. Sprawoz-danie to rozpoczyna się od zysku/straty netto, następnie przedstawia poszcze-gólne składniki pozostałych całkowitych dochodów i zamyka sprawozdanie pozycją ,,całkowite dochody ogółem”.
Kolejną nowelizację MSR 1, obowiązującą od 1 lipca 2012 roku, wprowa-dzono w czerwcu 2011 roku. Wówczas opublikowano zmiany dotyczące pre-zentacji i klasyfikacji pozycji innych całkowitych dochodów w sprawozdaniu z całościowego wyniku. Dokonano podziału omawianych pozycji na te, które w kolejnych okresach zostaną przeniesione do rachunku zysków i strat, oraz te, których nie można do niego przenieść (Exposure Draft 2010). Dlaczego w MSR 1 pojawiają się kolejne zmiany? Zdaniem pomysłodawców podział pozostałych całkowitych dochodów na powyższe kategorie zwiększy przejrzystość i przy-datność sprawozdań finansowych. Nowa forma prezentacji ma ułatwić pro-gnozowanie przyszłych przepływów gotówkowych.
Wdrażane w MSR 1 zmiany mają spowodować wzrost użyteczności infor-macji zawartych w sprawozdaniach finansowych, co z kolei powinno przełożyć się na zmniejszenie kosztów analizowania danych przez odbiorców. Czy zatem nowa forma sprawozdań finansowych jednostek korzystnie wpłynęła na pre-zentowane raporty?
Celem artykułu jest odpowiedź na pytania:
■ jak wprowadzenie kategorii zysku całościowego wpłynęło na
przejrzy-stość sprawozdania z całkowitego dochodu;
■ jak menadżerowie, odpowiedzialni za sporządzanie raportów, odnoszą się
do wprowadzanych zmian (zastosowanie zaktualizowanego w 2011 roku MSR 1)?
Edyta Winnicka
172
Opracowanie przedstawia wyniki analizy sprawozdań finansowych wy-branych spółek notowanych na GPW w Warszawie. Badanie zostało podzielo-ne na dwie części. W pierwszej dokonano analizy sprawozdania z całkowitych dochodów – określono jego strukturę i preferowaną formę prezentacji. Ponad-to zbadano relacje poszczególnych pozycji wyniku całościowego z pozycjami kapitału własnego, ujawnianymi w bilansie. Analizą objęto sprawozdania fi-nansowe wybranych spółek WIG20 sporządzone za 2011 rok (badania własne) oraz za 2009 rok (badania przeprowadzone przez Ewę Walińską i Bogusławę Bek-Gaik). Badania Walińskiej i Bek-Gaik były inspiracją do badań własnych – w celu ich porównywalności zastosowano taką samą metodykę badań. Wy-niki badań zostały porównane w celu określenia kierunków zmian praktyki polskich spółek – czy dążą one do zwiększania transparentności sprawozdań finansowych, czy też nic się nie zmieniło w tym zakresie. Druga część badań również dotyczyła sprawozdania z całkowitych dochodów, przy czym skupio-no się na analizie pozycji innych całkowitych dochodów w celu określenia, któ-re z wybranych spółek wdrożyły znowelizowany w czerwcu 2011 roku MSR 1. Nowa forma sprawozdania finansowego jest przedmiotem badań wielu au-torów. Przykładem są prace Jerzego Gierusza (2007, 2010), w których został przedstawiony nowy układ rachunku wyników, oraz prace Ewy Walińskiej (2009) odnoszące się do zmian sposobu prezentacji bilansu. Ponadto problemy związane z wynikiem całościowym, analizowane z perspektywy teoretycznej, odnajdziemy w pracach Anny Szychty (2010).
1. Zastosowanie znowelizowanego w 2007 roku MSR 1
Podstawą przeprowadzenia tej części badań były analizy sprawozdań finanso-wych za 2009 rok przeprowadzone przez Walińską i Gaik (Walińska, Bek--Gaik 2011).
Analizie poddano informacje publikowane w sprawozdaniach finansowych spółek wchodzących w skład indeksu WIG20 z 2011 roku (z wyłączeniem in-stytucji finansowych) oraz spółek mieszczących się w tym indeksie w ostat-nich pięciu latach. Wyniki badania zostały porównane z wynikami badań prze-prowadzonych przez Walińską i Bek-Gaik na sprawozdaniach finansowych spółek sporządzonych za 2009 rok. Wyboru spółek dokonano ze względu na ich wielkość, jak i fakt, że prawdopodobieństwo występowania przychodów/ kosztów uznawanych bezpośrednio w kapitale własnym w ich sprawozdaniach jest wyższe niż w innych spółkach (Walińska, Bek-Gaik 2011).
Zmiany w mSR 1 a pRaktyka wybRanych Spółek notowanych…
173
W celu uzyskania porównywalności wyników zbadano sprawozdania finan-sowe tych spółek dla obu okresów badawczych (tabela 1)1. Analiza porównaw-cza sprawozdań finansowych za 2009 i 2011 rok umożliwi udzielenie odpowie-dzi na pytanie, czy sposób prezentacji wyniku całościowego i kapitału własnego spółek zmienił się oraz jaki ma to wpływ na przejrzystość sprawozdania finan-sowego.Tabela 1. Wykaz spółek z WIG20 wybranych do analizy porównawczej
sprawozdań finansowych za 2009 i 2011 rok
Lp. Spółka Branża
1 Asseco informatyczna 2 Bioton farmaceutyczna
3 Cez energetyczna
4 Cyfrowy Polsat mediowa
5 GTC deweloperska 6 KGHM surowcowa 7 LOTOS paliwowa 8 PBG budowlana 9 PGE energetyczna 10 PGNiG paliwowa 11 PKN Orlen paliwowa 12 Polimexms budowlana 13 TP SA telekomunikacyjna 14 TVN mediowa 15 Agora mediowa
16 Cersanit materiały budowlane
17 Kęty aluminiowa
18 Netia telekomunikacyjna
19 MOL paliwowa
Ź r ó d ł o : opracowanie własne na podstawie: Roczniki GPW; Walińska, Bek-Gaik 2011: 332.
Edyta Winnicka
174
1.1. Preferowana forma prezentacji sprawozdania z całkowitych dochodów Analizę rozpoczęto od zbadania sprawozdania z całkowitych dochodów wy-branych spółek w celu ustalenia formy prezentacji wyniku całościowego (ta-bela 2).
W 2009 roku jedynie trzy spośród dziewiętnastu spółek sporządziły spra-wozdanie z całkowitych dochodów w formie jednoczłonowej (LOTOS, PGE, PKN Orlen), pozostałe spółki przyjęły formę tradycyjną – oddzielnie sporządziły ra-chunek zysków i strat oraz sprawozdanie z całkowitych dochodów (Walińska, Bek-Gaik 2011).
Tabela 2. Forma sprawozdania z całkowitych dochodów badanych spółek
Lp. Nazwa spółki Jedno sprawozdanie Dwa sprawozdania 2009 r. 2011 r. 2009 r. 2011 r. 1 Asseco Poland x x 2 Bioton x x 3 CEZ x x 4 Cyfrowy Polsat x x 5 GTC x x 6 KGHM x x 7 LOTOS x x 8 PBG x x 9 PGE x x 10 PGNiG x x 11 PKN Orlen x x 12 Polimexms x x 13 TP SA x x 14 TVN x x 15 Agora x x 16 Cersanit x x
Zmiany w mSR 1 a pRaktyka wybRanych Spółek notowanych…
175
Lp. Nazwa spółki Jedno sprawozdanie Dwa sprawozdania 2009 r. 2011 r. 2009 r. 2011 r.
17 Kęty x x
18 Netia x x
19 MOL x x
Ź r ó d ł o : badania własne; Walińska, Bek-Gaik 2011: 332.
Analiza sprawozdań finansowych za 2011 rok wykazała, że poza KGHM, żadna ze spółek nie zdecydowała się na zmianę formy prezentacji sprawoz-dania z całkowitych dochodów. Może to wynikać z przekonania, iż przedsta-wienie wyniku finansowego oraz całkowitych dochodów ogółem w jednym sprawozdaniu spowoduje nadmierną koncentrację uwagi użytkowników spra-wozdań na końcowej pozycji tego sprawozdania, to jest całkowitym dochodzie ogółem (Międzynarodowe Standardy 2011; MSR 1: B833).
1.2. Analiza pozycji sprawozdania z całkowitych dochodów
Następnie przeanalizowano pozycje ujawniane przez spółki w sprawozdaniu z całkowitych dochodów (tabela 3).
Strukturę sprawozdania z całkowitych dochodów prezentuje wykres 1. Po-zycjami najczęściej pojawiającymi się w sprawozdaniach z całkowitych docho-dów badanych spółek w 2009 roku były: różnice kursowe z przeliczenia jed-nostek zależnych (wykazane przez 78,95% badanych spółek), zabezpieczenia przepływów pieniężnych (68,42%), podatek odroczony dotyczący pozostałych całkowitych dochodów (68,42%) oraz zysk/strata netto z tytułu aktywów fi-nansowych dostępnych do sprzedaży (42,11%).
Ta be la 3 . S kł ad ni ki s pr aw oz da ni a z c ał ko w it yc h d oc ho dó w b ad an yc h s pó łe k Lp. Spó łk i Po zy cj e Asse co Biot on CEZ Cyf row y at Pols GTC KGHM LO TOS PBG PGE PG NiG PKN O rle n Polim exm s TP S A TV N Agor a Cersa nit Kęt y Neti a MOL 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 1 Ak ty w a f in an so w e d os tę pn e d o s pr ze da ży x x x x x x x x x x x x x x x x 2 Za be zp ie cz en ia p rz ep ły w ów p ie ni ęż ny ch x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 3 Ko sz ty z a r ok o br ot ow y r oz po zn an e b ez po śr ed -ni o w k ap ita le w ła sn ym x x 4 Ró żn ic e k ur so w e z p rz el ic ze ni a j ed no st ek z a-le żn yc h x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 5 Zm ia na w ar to śc i g od zi w ej p ap ie ró w w ar to śc io -w yc h d os tę pn yc h d o s pr ze da ży u ję ta w k ap ita le w ła sn ym x x 6 U dz ia ł w z m ia na ch k ap ita łó w w ła sn yc h j ed no -st ek s to w ar zy sz on yc h x x 7 Sk ut ki a kt ua liz ac ji w yc en y a kt yw ów t rw ał yc h x x 8 W yc en a in st ru m en tó w fi na ns ow yc h x x x 9 Po da te k o dr oc zo ny d ot yc zą cy i nn yc h c ał ko w i-ty ch do cho dó w x x x x x x x x x x x x x x x x x x 10 W yc en a n ie ru ch om oś ci d o w ar to śc i g od zi w ej n a m om en t p rz ek las yf ik ow an ia x
Lp. Spó łk i Po zy cj e Asse co Biot on CEZ Cyf row y at Pols GTC KGHM LO TOS PBG PGE PG NiG PKN O rle n Polim exm s TP S A TV N Agor a Cersa nit Kęt y Neti a MOL 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 11 St ra ty a kt ua ria ln e d ot yc zą ce ś w ia dc ze ń p ra co w -ni cz yc h p o o kr es ie z at ru dn ie ni a x 12 Pr ze sz ac ow an ie a kt yw ów j ed no st ek s to w ar zy -sz on yc h x x x 13 Po zo st ał e c ał ko w ite d oc ho dy x x x x x x x x Ź ró d ło : b ad an ia w ła sn e; W al iń sk a, B ek -G ai k 2 01 1: 3 33 .
Wykres 1. Ujawnienia pozycji w sprawozdaniach
z całkowitych dochodów badanych spółek
Zmiany w mSR 1 a pRaktyka wybRanych Spółek notowanych…
179
W 2011 roku pozycje dotyczące różnic kursowych, jak i zabezpieczeń akty-wów pieniężnych zostały wykazane przez większą liczbę spółek (odpowied-nio: 84,21% i 78,95%). W sprawozdaniach z całkowitych dochodów wzrosła również liczba ujawnień pozycji ,,pozostałe całkowite dochody’’ – z 15,79% w 2009 do 26,32% w 2011 roku. Inaczej było w przypadku pozycji dotyczącej podatku odroczonego związanego z innymi całkowitymi dochodami, która zo-stała ujawniona jedynie przez 26,32% spółek (spadek o około 42 punkty pro-centowe w porównaniu z rokiem 2009).1.3. Analiza pozycji sprawozdania z sytuacji finansowej
W kolejnym etapie zaprezentowano pozycje kapitału własnego ujęte w spra-wozdaniu z sytuacji finansowej, które wiążą się z elementami wyniku całościo-wego (tabela 4).
Najczęściej wykazywanymi pozycjami w kategorii kapitał własny, zarówno w roku 2009, jak i 2011, były: zyski zatrzymane, różnice kursowe z przeliczenia jednostek podporządkowanych oraz kapitał rezerwowy (wykres 2).
Wykres 2. Ujawnienia pozycji w sprawozdaniach
z sytuacji finansowej badanych spółek
36,84% 21,05% 21,05% 21,05% 73,68% 10,53% 94,74% 78,95% 26,32% 26,32% 26,32% 68,42% 10,53% 94,74% 0, 00 % 10 ,0 0% 20 ,0 0% 30 ,0 0% 40 ,0 0% 50 ,0 0% 60 ,0 0% 70 ,0 0% 80 ,0 0% 90 ,0 0% 100 ,00 % kapitał rezerwowy kapitał z aktualizacji wyceny kapitał z wyceny transakcji zabezpieczających pozostałe kapitały różnice kursowe z przeliczenia jednostek
podporządkowanych inne całkowite skumulowane całkowite dochody
zyski zatrzymane
2011 2009
Ta be la 4 . P oz yc je k ap ita łu w ła sn eg o w b ila ns ie b ad an yc h s pó łe k Lp. Spó łk i Po zy cj e Asse co Biot on CEZ Cyf row y Pol sat GTC KGHM LO TOS PBG PGE PG NiG PKN O rle n Polim exm s TP S A TV N Agor a Cersa nit Kęt y Neti a MOL 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 2009 2011 1 Ka pi ta ł r ez er w ow y ( + p oz os ta łe k ap ita ły re ze rw ow e) x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 2 Ka pi ta ł z a kt ua liz ac ji w yc en y x x x x x x x x x 3 Ka pi ta ł z w yc en y t ra ns ak cj i z ab ez pi e-cza jąc yc h x x x x x x x x x 4 Po zo st ał e k ap ita ły x x x x x x x x x 5 Ró żn ic e k ur so w e z p rz el ic ze ni a j ed no st ek po dp or zą dk ow an yc h x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 6 In ne c ał ko w ite s ku m ul ow an e d oc ho dy x x x x 7 Zy sk i z at rz ym an e x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x Ź ró d ło : b ad an ia w ła sn e; W al iń sk a, B ek -G ai k 2 01 1: 3 35 .
Zmiany w mSR 1 a pRaktyka wybRanych Spółek notowanych…
181
W 2009 roku przyjęto cztery rozwiązania dotyczące struktury tej części kapitału własnego, w której były uznane przychody/koszty kapitałowe:■ rozwiązanie I – ujawniono 1 zbiorczą pozycję kapitału własnego – 1 spółka, ■ rozwiązanie II – ujawniono 2 pozycje kapitału własnego – 7 spółek, ■ rozwiązanie III – ujawniono 3 pozycje kapitału własnego – 6 spółek, ■ rozwiązanie IV – ujawniono 4 pozycje kapitału własnego – 5 spółek
(Walińska, Bek-Gaik 2011: 334).
W 2011 roku żadna spółka nie ujawniła jednej zbiorczej pozycji kapita-łu własnego, drugie rozwiązanie zastosowało 5 spółek, trzecie rozwiązanie – 7 spółek, czwarte rozwiązanie – 3 spółki. Ponadto Bioton, PBG, Polimexms oraz Cersanit ujawniły nie 4, a 5 pozycji składających się na kapitał własny i od-noszących się do kosztów oraz przychodów kapitałowych.
Z powyższego wynika, że badane spółki rozbudowały strukturę kapitału własnego w porównaniu z 2009 rokiem. Jednak aby zbadać, czy prezentowane sprawozdania finansowe cechuje przejrzystość, należy sprawdzić powiązania między pozycjami sprawozdania z sytuacji finansowej i pozycjami pozostałych całkowitych dochodów.
1.4. Relacje między pozycjami sprawozdania z całkowitych dochodów i pozycjami sprawozdania z sytuacji finansowej
W celu określenia relacji między składowymi innych całkowitych dochodów a elementami kapitału własnego ujawnionymi w bilansie przyjęto sprawozda-nia finansowe spółek, dla których udział pozostałych całkowitych dochodów w zysku netto przekroczył 5%.
Aby zwiększyć próbę analizy porównawczej, uwzględniono także sprawoz-dania finansowe spółek, dla których współczynnik istotności2 przekroczył 5% w 2009 roku oraz 3% w 2011 roku (tabela 5).
Tabela 5. Udział innych całkowitych dochodów w zysku netto badanych spółek
Lp. Spółka Współczynnik istotności 2009 r. 2011 r.
1 Asseco 7,13% 58,18%
2 Współczynnik istotności jest równy sumie innych całkowitych dochodów
Edyta Winnicka
182
Lp. Spółka Współczynnik istotności 2009 r. 2011 r. 2 Bioton 1,34% 83,36% 3 CEZ 1,64% 20,87% 4 Cyfrowy Polsat 0,00% 6,00% 5 GTC 21,20% 32,36% 6 KGHM* 16,58% 3,28% 7 LOTOS 1,81% 57,24% 8 PBG 43,25% 10,92% 9 PGE 0,94% 0,11% 10 PGNiG 1,14% 3,94% 11 PKN Orlen 6,83% 33,45% 12 Polimexms 27,60% 5,68% 13 TP SA 3,28% 0,10% 14 TVN 0,32% 0,06% 15 Agora 1,19% 0,04% 16 Cersanit * 474,40% 3,84% 17 Kęty 20,56% 1,25% 18 Netia 1,86% 0,68% 19 MOL 2,43% 65,29%
* Dodatkowe spółki objęte badaniem, ze względu na współczynnik istotności przekraczający w 2011 roku 3%.
Ź r ó d ł o : badania własne; Walińska, Bek-Gaik 2011: 336.
Tabela 6 przedstawia pozycje pozostałych całkowitych dochodów oraz od-powiadające im pozycje kapitału własnego z bilansu, których zmiana stanu po-winna odzwierciedlać przychody/koszty kapitałowe ujawnione w sprawozda-niu z całkowitych dochodów (Walińska, Bek-Gaik 2011: 337).
Z tabeli wynika, że w 2009 roku spółki przyjęły różne podejścia dotyczące badanego zagadnienia. W pierwszym podejściu, mimo szczegółowej prezenta-cji przychodów i kosztów kapitałowych w sprawozdaniu z całkowitych docho-dów, nie ujawniono odpowiadających im pozycji kapitału własnego (Asseco, KGHM). Drugie podejście polegało na tym, że nie ujawniono szczegółowych
ka- Zmiany w mSR 1 a pRaktyka wybRanych Spółek notowanych…
183
tegorii w sprawozdaniu z całkowitych dochodów lub w kapitale własnym (Po-limexms, Cersanit). W trzecim podejściu, zaobserwowanym w spółkach: GTC, PKN Orlen i PBG, dokonano wyodrębnienia szczegółowych kategorii kosz-tów/ przychodów kapitałowych korespondujących z odpowiednimi kategoria-mi kapitału własnego w bilansie (Walińska, Bek-Gaik 2011: 338).Tabela 6. Relacja między pozycjami innych całkowitych dochodów
i pozycjami kapitału własnego w badanych spółkach
Lp. Sprawozdanie z całkowitych dochodów/ sprawozdanie z sytuacji finansowej Pozycja sprawozda-nia z całkowitych dochodów/pozycja kapitału własnego w sprawozdaniu z sytuacji finansowej Spółki As se co Ce rsa -ni t G
TC KGHM PBG PKN Orlen Poli- mexm
s 20 09 20 11 20 09 20 11 20 09 20 11 20 09 20 11 20 09 20 11 20 09 20 11 20 09 20 11 1 Sprawozdanie z
całko-witych dochodów aktywa finansowe do-stępne do sprzedaży x X x x x x Sprawozdanie z
sytu-acji finansowej kapitał z aktualizacji wyceny aktywów
finansowych x x x x
2 Sprawozdanie z
całko-witych dochodów zabezpieczenia prze-pływów pieniężnych x X x x x x x x x x x x x x Sprawozdanie z
sytu-acji finansowej kapitał z rachunkowo-ści zabezpieczeń x x x x x x 3 Sprawozdanie z
całko-witych dochodów różnice kursowe z przeliczenia
jedno-stek zależnych x X x x x x x x x x x x x Sprawozdanie z
sytu-acji finansowej różnice kursowe z przeliczenia
jedno-stek zależnych x X x x x x x x x x x x 4 Sprawozdanie z
całko-witych dochodów pozostałe całkowite dochody x x 4a Sprawozdanie z
sytu-acji finansowej pozostałe kapitały własne x x x x 4b inne skumulowane
całkowite dochody x x
4c niepodzielony zysk oraz kapitały
rezer-wowe X x x x x x x x x x
5 Sprawozdanie z
całko-witych dochodów podatek dochodowy związany z innym
cał-kowitym dochodem x X x x x x x x x x x x
Edyta Winnicka
184
Generalnie rozwiązania przyjęte przez polskie spółki w 2009 roku były praktykowane również w roku 2011. Niektóre spółki ujawniły dodatkowe po-zycje. Przykładowo w spółkach Cersanit i Polimexms w bilansie zostały wyka-zane pozycje ,,pozostałe kapitały własne”, jednak nie odniesiono ich do pozy-cji „pozostałe całkowite dochody”. Na uwagę zasługuje spółka PBG, która jako jedyna ujawniła dodatkowe pozycje w sprawozdaniu z sytuacji finansowej i sprawozdaniu z całkowitych dochodów, dotyczące tej samej kategorii.
2. Stosowanie znowelizowanego w czerwcu 2011 roku MSR 1 Druga część badania obejmuje analizę sprawozdania z całkowitych dochodów, a jej celem jest określenie, które z omawianych spółek wdrożyły wprowadzo-ne w czerwcu 2011 roku zmiany dotyczące prezentacji pozycji innych całkowi-tych dochodów (tabela 7).
Czytelnik sprawozdania finansowego ma prawo oczekiwać, że zostanie po-informowany o wpływie zastosowania w przyszłości nowego standardu, jego zmiany lub interpretacji, które zostały już wydane przez Radę MSR, a które nie weszły jeszcze w życie i nie zostały zastosowane przez spółkę (Szmigielski 2007: 37).
Tabela 7. Zastosowanie uaktualnionej wersji MSR 1 oraz ujawnienia informacji
o wpływie wdrożenia standardu na sprawozdania finansowe w badanych spółkach
Lp. Spółka zaktualizowanej Zastosowanie wersji MSR 1
Ujawnianie informacji o wpływie zastosowania nowej wersji standardu na sprawozdanie finansowe
1 Asseco – –
2 Bioton – brak istotnego wpływu
3 CEZ – wpływ wyłącznie na wykazanie pozycji w wykazach finanso-wych; na sytuację finansową spółki ani na jej wyniki gospodar-cze nie ma wpływu
4 Cyfrowy Polsat – –
5 GTC – –
6 KGHM – brak istotnego wpływu 7 LOTOS – w trakcie analizy
8 PBG – w trakcie analizy
Zmiany w mSR 1 a pRaktyka wybRanych Spółek notowanych…
185
Lp. Spółka zaktualizowanej Zastosowanie wersji MSR 1
Ujawnianie informacji o wpływie zastosowania nowej wersji standardu na sprawozdanie finansowe
10 PGNiG – brak istotnego wpływu
11 PKN Orlen – wzrost liczby wymaganych ujawnień 12 Polimexms – w trakcie analizy
13 TP SA – w trakcie analizy 14 TVN – brak istotnego wpływu 15 Agora – brak istotnego wpływu 16 Cersanit – brak istotnego wpływu 17 Kęty – w trakcie analizy 18 Netia – w trakcie analizy
19 MOL – –
Ź r ó d ł o : badania własne.
Z tabeli 7 wynika, że żadna omawiana spółka nie zdecydowała się na wcze-śniejsze zastosowanie uaktualnionego MSR 1. Ponadto w spółkach: Asseco, Cyfrowy Polsat, GTC oraz MOL nie zamieszczono szacunków wpływu wyko-rzystania nowej wersji standardu na sprawozdanie finansowe. Spółki, które przeprowadziły taką analizę, wskazały, iż przyjęcie znowelizowanej wersji nie wpływa istotnie na sprawozdanie (z wyjątkiem spółek PKN Orlen oraz CEZ). PKN Orlen jako jedyna spółka zamieściła informację o wzroście liczby wyma-ganych ujawnień, wynikających z podziału pozycji innych całkowitych docho-dów na dwie grupy. Według szacunków spółki CEZ ,,nowelizacja ma wpływ wyłącznie na wykazanie pozycji w wykazach finansowych, na sytuację finan-sową spółki ani na jej wyniki gospodarcze nie ma wpływu”. Pozostałe badane spółki były w trakcie analizy wpływu standardu na sprawozdania finansowe.
3. Podsumowanie wyników badań
Wyniki pierwszej części badania wskazują, że większość spółek nadal sporzą-dza sprawozdanie z całkowitego dochodu w formie dwóch osobnych sprawoz-dań – dotychczasowego rachunku zysków i strat oraz sprawozdania z innych całkowitych dochodów. Może to wynikać z przywiązania spółek do tradycyjnej formy prezentowania rachunku wyników czy też znajomości wad
prezentowa-Edyta Winnicka
186
nia sprawozdania w postaci jednoczłonowej. Spółki wykazują różne pozycje innych całkowitych dochodów. Co więcej, struktura bilansu w kategorii ,,ka-pitał własny” oraz struktura pozostałych całkowitych dochodów we wszyst-kich analizowanych spółkach – zarówno w 2009, jak i 2011 roku – była bardzo zróżnicowana. Dowodzi to braku porównywalności sprawozdań poszczegól-nych podmiotów. W 2009 roku spółki prezentowały pozycje pozostałych cał-kowitych dochodów, nie odnosząc ich do pozycji przedstawianych w kapita-le własnym (Walińska, Bek-Gaik 2011). Ta sytuacja nie ukapita-legła zmianie w roku 2011. Oznacza to, że spółki przedstawiają swoje raporty finansowe w sposób nieprzejrzysty i nie podejmują żadnych kroków w kierunku zwiększenia przy-datności ujawnianych informacji dla ich czytelników.
Wyniki drugiej części badania wskazują na niechęć spółek do zastosowa-nia opublikowanego w 2011 roku MSR 1, dotyczącego prezentacji pozostałych całkowitych dochodów. Mogło to wynikać z faktu, że wdrożenie zmian doty-czących prezentacji tych pozycji wiąże się ze wzrostem kosztów. Należałoby usprawnić systemy raportowania tak, aby można było wyodrębnić informa-cje niezbędne do przedstawienia pozycji pozostałych całkowitych dochodów w wymaganej formie. Ponadto spółki nie wykazały zainteresowania znoweli-zowanym standardem, co wynikało z braku oszacowania wpływu nowej wer-sji MSR 1 na sprawozdania finansowe.
Analiza sprawozdań finansowych wybranych spółek giełdowych dowiodła, że nowy model sprawozdania finansowego dostarcza informacji trudno po-równywalnych i nieprzejrzystych, co może sprawiać problemy w podejmowa-niu przez interesariuszy trafnych decyzji ekonomicznych. Należy zastanowić się, jakie inne konsekwencje dla rynku kapitałowego niesie ze sobą nowa forma prezentacji sprawozdań finansowych.
Rachunek zysków i strat jest postrzegany jako najistotniejsza składowa sprawozdania finansowego, a wynik finansowy netto stanowi kluczowy mier-nik opisujący zyskowność przedsiębiorstwa. Zysk netto jest komponentem wielu wskaźników giełdowych i często decyduje o wyborze konkretnej spółki przez inwestora. W nowym modelu sprawozdania finansowego (obowiązują-cym od stycznia 2009 roku) wynik finansowy obejmuje dodatkowo przycho-dy i koszty kapitałowe, ujmowane dotychczas w zestawieniu zmian w kapi-tale własnym. Wprowadzenie kategorii wyniku całkowitego wiąże się zatem z szerszym zastosowaniem wartości godziwej jako podstawy wyceny akty-wów i zobowiązań. Korzyścią płynącą z zastosowania wartości godziwej jest niewątpliwie możliwość określenia przyszłych zysków ekonomicznych
wyni- Zmiany w mSR 1 a pRaktyka wybRanych Spółek notowanych…
187
kających z posiadania danych składników majątkowych. Nie należy jednak za-pominać o ryzyku, jakie się z tym wiąże. Dane historyczne charakteryzuje wy-soki poziom wiarygodności (dokumentacja operacji gospodarczych), podczas gdy wartość godziwa jest zmienna w czasie i zależy od uwarunkowań rynko-wych – stąd też jej rzetelne ustalenie nie jest łatwym zadaniem. Inwestorzy dostarczają kapitał niezbędny dla funkcjonowania przedsiębiorstwa, dlate-go oczekują od emitentów papierów wartościowych informacji przydatnych w procesie podejmowania racjonalnych decyzji inwestycyjnych. Przydatność informacji wzrasta, jeśli na ich podstawie możliwe jest sporządzenie progno-zy prprogno-zyszłych przepływów pieniężnych, a także ustalenie kosztu kapitału. Pre-zentowane informacje są również wykorzystywane do oceny pracy zarządu oraz identyfikacji ryzyka towarzyszącego działalności podmiotu.Uwzględnienie w wyniku finansowym pozycji innych całkowitych docho-dów, które:
■ stanowią w większości zyski i straty niezrealizowane, niezależne od
działań zarządu jednostki,
■ mają charakter przejściowy (Chambers i in. 2007: 557–593),
utrudnia przewidywanie przyszłej wielkości wyniku finansowego i ocenę po-ziomu ryzyka inwestycji. Ponadto, ze względu na brak sprawowania kontroli nad tymi składnikami przez właścicieli jednostki, kategoria wyniku całościo-wego nie stanowi najlepszej podstawy do oceny procesu zarządzania jednostką. Za koncepcją wyniku całkowitego przemawia łatwość identyfikacji przez użytkowników sprawozdań transakcji kształtujących wynik finansowy. Wy-nik całkowity obejmuje wszystkie źródła tworzenia wartości w jednostce, co obliguje zarząd do uwzględnienia w swojej działalności wszystkich czynników, które wpływają na tworzenie wartości w firmie (Chambers i in. 2007: 561).
Zakończenie
Sprawozdanie finansowe, podstawowe źródło informacji o dokonaniach i sytu-acji finansowej jednostki, podlega nieustannym modyfikacjom. Opracowując nowe zasady prezentacji sprawozdań, IASB i FASB skupiają się na potrzebach głównych odbiorców informacji sprawozdawczych – inwestorów. Nie należy jednak zapominać o drugiej stronie, a więc o sporządzających sprawozdania fi-nansowe, od których zależy przydatność przekazywanych informacji.
Jedna z ważniejszych zmian w MSR 1 dotyczyła wprowadzenia kategorii wy-niku całościowego. Projektodawcy wykazali szereg zalet nowej formy
prezen-Edyta Winnicka
188
tacji wyniku, m.in. przejrzystość i porównywalność informacji. Jednak wśród analizowanych sprawozdań finansowych spółek nie znajdziemy sprawozdania modelowego. Wynika to z możliwości stosowania różnego nazewnictwa okre-ślonych pozycji (na potrzeby badania nazewnictwo zostało ujednolicone), bku ich powiązania z pozycjami wykazywanymi w pozostałych częściach ra-portu, jak też dopuszczenia przez standard różnych form prezentacji innych całkowitych dochodów. Należy zwrócić uwagę na fakt, że większość badanych spółek sporządza sprawozdanie z całkowitego dochodu w formie dwóch osob-nych sprawozdań (oddzielnie rachunek wyników i sprawozdanie z całkowitych dochodów). ,,Przemieszczenie” kosztów i przychodów kapitałowych z zestawie-nia zmian w kapitale własnym do rachunku zysków i strat wpłynęło na pro-ces decyzyjny uczestników rynku kapitałowego. Koncentracja uwagi inwesto-rów na wyniku całościowym może doprowadzić do podjęcia błędnych decyzji, dotyczących m.in.: utrzymania lub zbycia inwestycji, oceny sposobu zarządza-nia spółką przez jej kierownictwo, oceny przyszłej pozycji jednostki na rynku. Uzupełnienie wyniku finansowego netto o inne całkowite dochody negatyw-nie wpłynęło na ocenę zdolności spółki do budowania wartości. Niższa wartość predykcyjna jest skutkiem zatarcia granicy między kosztami i przychodami wynikającymi z transakcji powtarzalnych, dotyczących podstawowej działal-ności jednostki, a kosztami i przychodami niezrealizowanymi i wynikającymi z transakcji o charakterze niepowtarzalnym. Analizę źródeł wyniku finanso-wego oraz prognozowanie jego przyszłej wielkości ułatwiłaby odrębna prezen-tacja pozycji innych całkowitych dochodów, mogących wpłynąć na wynik finan-sowy w przyszłych okresach, jednak żadna z badanych spółek nie zdecydowała się na wcześniejsze zastosowanie uaktualnionego w czerwcu 2011 roku MSR 1 (z takim sposobem prezentacji pozycji wiąże się wzrost kosztów dla jednostek).
Aby efekty pożądane przez projektodawców nowych zasad prezentacji sprawozdań mogły zostać osiągnięte, spółki powinny dążyć do podnoszenia jakości omawianych raportów, przekazując zrozumiałe, przejrzyste i wyczer-pujące informacje użytkownikom. Ujawnianie takich informacji o emitentach papierów wartościowych wpłynie na wzrost zaufania inwestorów, a tym sa-mym doprowadzi do rozwoju rynków kapitałowych.
Literatura
Chambers D., Linsmeier T., Shakespeare C., Sougiannis T. (2007), An evaluation of SFAS no. 130 comprehensive income disclosure, Review of Accounting Studies, vol. 12.
Zmiany w mSR 1 a pRaktyka wybRanych Spółek notowanych…
189
Exposure Draft: Presentation of Items of Other Comprehensive Income (2010), http://www.efrag.org (dostęp: 19.05.2012).
Gierusz J. (2007), Propozycja zmian w układzie i treści rachunku zysków i strat, [w:] Ra-chunkowość wczoraj, dziś, jutro, T. Cebrowska, A. Kowalik, R. Stępień (red.), SKwP, Warszawa.
Gierusz J. (2010), Koszty i przychody w świetle nadrzędnych zasad rachunkowości – poję-cia, klasyfikacja, zakres ujawnień, ODDK, Gdańsk.
Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (2011), część B, IFRS Fo-undation, SKwP, Warszawa.
MSR 1: Międzynarodowy Standard Rachunkowości 1 Prezentacja sprawozdań finanso-wych, [w:] Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1274/2008 z dnia 17 grudnia 2008 r. zmieniające (WE) nr 1126/2008 przyjmujące określone międzynarodowe standar-dy rachunkowości zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1606/2002 Parlamentu Eu-ropejskiego i Rady w odniesieniu do Międzynarodowego Standardu Rachunkowości (MSR) 1, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 339/3, z dnia 18.12.2008 r. Roczniki GPW, http://www.gpw.pl (dostęp: 17.05.2012).
Szmigielski M. (2007), Jakość sprawozdań finansowych, Rachunkowość, nr 1.
Szychta A. (2010), Pomiar i prezentowanie wyniku całościowego spółki kapitałowej w sprawozdaniu finansowym, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, t. 59 (115). Walińska E. (2009), Bilans jako fundament sprawozdawczości finansowej w kontekście
zmian współczesnej rachunkowości, Wolters Kluwer Polska, Warszawa.
Walińska E., Bek-Gaik B. (2011), Sprawozdanie z całkowitych dochodów w praktyce wy-branych spółek notowanych na GPW w Warszawie, Zeszyty Teoretyczne Rachunko-wości, t. 62 (118).
