Zasady formułowania kryteriów prekwalifikacji wykonawców przez zamawiających roboty budowlane

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 850. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2011. Andrzej Kosecki Katedra Ekonomiki Nieruchomości i Procesu Inwestycyjnego. Edyta Plebankiewicz Politechnika Krakowska im. T. Kościuszki. Zasady formułowania kryteriów prekwalifikacji wykonawców przez zamawiających roboty budowlane 1. Wprowadzenie Wybór kompetentnego wykonawcy robót budowlanych jest gwarancją pomyślnego zakończenia inwestycji. W wielu krajach zamawiający stosują procedurę prekwalifikacji jako przedprzetargowej selekcji oferentów. Jest ona także często stosowana przez polskich inwestorów prywatnych, zwłaszcza przy realizacji dużych, złożonych inwestycji. W artykule scharakteryzowane zostaną kryteria stosowane w procedurze prekwalifikacji, a także czynniki mające wpływ na ich formułowanie. 2. Idea prekwalifikacji Inwestor, wybierając wykonawcę, może zastosować bezpośrednio jeden z trybów przetargowych lub negocjacyjnych bądź poprzedzić go pewną formą wstępnej selekcji (prekwalifikacji). W procedurach, w których stosowana jest prekwalifikacja, selekcja wykonawców jest zazwyczaj dość złożona, a ich ocena dużo. ZN_850.indb 35. 2011-06-30 08:35:39.

(2) 36. Andrzej Kosecki, Edyta Plebankiewicz. dokładniejsza. Możemy mówić o dwóch rodzajach prekwalifikacji1. Pierwszy rodzaj to grupowanie wykonawców najodpowiedniejszych do wykonania określonego typu przedsięwzięć. Prowadzi to do stworzenia „stałej listy” wykonawców. Drugi rodzaj to wyselekcjonowanie grupy wykonawców najodpowiedniejszych do ubiegania się o wykonanie danej inwestycji – selekcja do przedsięwzięcia (per project). W efekcie powstaje „krótka lista”. Te dwa rodzaje wstępnej selekcji mogą również stanowić jej dwa etapy, tzn. z wykonawców zakwalifikowanych na „stałą listę” tworzona jest „krótka lista” dla konkretnego przedsięwzięcia. Obowiązujące w Polsce Prawo zamówień publicznych z dnia 29 stycznia 2004 r. nie przewiduje wstępnej kwalifikacji wykonawców jako procedury poprzedzającej tryb przetargowy (odmiennie niż poprzednia ustawa o zamówieniach publicznych z 1994 r., która wymieniała i omawiała zasady wstępnej kwalifikacji). Niemniej jednak procedury prekwalifikacji są stosowane przez wielu inwestorów prywatnych, a także w wypadku coraz częściej realizowanych przetargów międzynarodowych. Prekwalifikacja jest procedurą zalecaną np. przez międzynarodową organizację FIDIC2. Prekwalifikacja umożliwia wcześniejsze ustalenie kompetencji firm zapraszanych następnie do przetargu. Zapewnia ona, że oferty w procedurze przetargowej zostaną złożone przez wykonawców, którzy posiadają odpowiednie środki i możliwości do jak najlepszego zrealizowania planowanych robót. Prekwalifikacja powoduje, że zaproszenia są kierowane do wiodących przedsiębiorstw, które niekoniecznie uczestniczyłyby w otwartym lub nieograniczonym przetargu. Uważa się także, że stanowi ona zachętę dla wykonawców do odpowiadania na zaproszenia do składania ofert na wykonanie takich inwestycji, które odpowiadają ich kwalifikacjom. W powszechnym przekonaniu prekwalifikacja jest ważna przede wszystkim w wypadku większych przedsięwzięć i tych, dla których organizowane są przetargi międzynarodowe. Prekwalifikacja jest także rozwiązaniem korzystnym dla wykonawcy, gdyż unika on zbędnej pracy nad przygotowaniem ofert, które ze względu na niesprawdzony status firmy są najczęściej odrzucane. Inwestor z kolei nie musi oceniać ofert pochodzących od nieodpowiednich oferentów. Jest to szczególnie ważne w wypadku przetargów, w których liczba zainteresowanych wykonawców bywa bardzo duża. 1 E. Plebankiewicz, A. Dziadosz, Wybrane zagadnienia prekwalifikacji wykonawców robót budowlanych, „Przegląd Budowlany” 2006, nr 5; E. Plebankiewicz, Podstawowe problemy wstępnej kwalifikacji wykonawców robót budowlanych, Materiały z konferencji naukowej nt. „Technologia i zarządzanie w budownictwie”, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2006. 2 Standardowy formularz prekwalifikacyjny dla wykonawców, Międzynarodowa Federacja Inżynierów Konsultantów, Warszawa 1992.. ZN_850.indb 36. 2011-06-30 08:35:39.

(3) Zasady formułowania kryteriów prekwalifikacji.... 37. 3. Kryteria prekwalifikacji Bez względu na rodzaj selekcji wykonawców inwestorzy wykorzystują podobne kryteria oceny ich kompetencji. W procedurze, w której nie występuje wstępna selekcja, ocena jest jednak z reguły dość pobieżna. Oferenci muszą jedynie spełnić minimum wymagań. W procedurze prekwalifikacji oceniany jest natomiast także stopień, w jakim wykonawcy spełniają kryteria. W prekwalifikacji na „stałą listę” kryteria są z reguły bardziej ogólne, w prekwalifikacji per project, kiedy znane są już dokładne parametry przedsięwzięcia, kryteria są mocniej związane z jego specyfiką (np. wymagany sprzęt, kadra). Inwestor, decydując się na wstępną kwalifikację wykonawców, musi podjąć wiele decyzji porządkujących i ustalających przebieg prekwalifikacji, a także zasady oceny wykonawców. Do najważniejszych z tych decyzji należy zaliczyć: – ustalenie kryteriów oceny kompetencji wykonawców, – uzgodnienie rodzajów dokumentów i źródeł informacji umożliwiających ocenę spełnienia kryteriów, – ustalenie wag kryteriów. Podstawowe grupy kryteriów przyjmowanych w procesie prekwalifikacji to: – sytuacja finansowa, – możliwości techniczne, – zdolności organizacyjne, – przestrzeganie zasad BHP, – reputacja. W zależności od specyfiki przedsięwzięcia kryteria te charakteryzowane są przez różnego typu podkryteria. W zależności od rodzaju prekwalifikacji – na „stałą listę” czy per project – inwestorzy wymagają przedstawienia różnego typu danych. W dalszej części artykułu omówione zostaną kryteria stosowane w prekwalifikacji do konkretnego przedsięwzięcia. Aby ocenić sytuację finansową wykonawcy, inwestorzy analizują zazwyczaj dane dotyczące obrotu rocznego (sprzedaży robót budowlano-montażowych) z ostatnich kilku lat. Często wymagają przedstawienia danych finansowych (z ostatnich lat i prognozy na dalszy okres), takich jak: aktywa całkowite, aktywa bieżące, zobowiązania całkowite, zobowiązania bieżące, zysk przed opodatkowaniem, zysk po opodatkowaniu. Wykonawcy podają informacje dotyczące banku (nazwa, adres), od którego mogą uzyskać referencje, a także proponowane źródła finansowania robót w toku (wraz z dokumentacją dotyczącą wysokości posiadanych środków finansowych lub zdolności kredytowej). Możliwości techniczne kandydata oceniane są zazwyczaj na podstawie danych dotyczących umów o podobnym charakterze zrealizowanych przez wykonawcę. Często brane jest także pod uwagę doświadczenie kandydata w charakterze. ZN_850.indb 37. 2011-06-30 08:35:39.

(4) 38. Andrzej Kosecki, Edyta Plebankiewicz. generalnego wykonawcy, jak i podwykonawcy, we własnym kraju i na rynku międzynarodowym. Uwzględniana jest liczba personelu kierowniczego, zarówno technicznego, jak i administracyjnego. W wypadku gdy realizacja przedsięwzięcia wymaga zastosowania specjalistycznego sprzętu, konieczne są dane dotyczące posiadanego przez wykonawcę sprzętu. Zazwyczaj wykonawca proszony jest o podanie informacji na temat posiadanego zaplecza, np. warsztatu prefabrykacji, warsztatu mechanicznego, urządzeń produkcyjnych. W niektórych wypadkach wskazane jest zaproponowanie obsady kluczowych stanowisk i dołączenie CV kandydatów. Często kandydaci podają dane dotyczące przedsiębiorstw stowarzyszonych – proponowanych renomowanych podwykonawców. Aby umożliwić ocenę swych zdolności organizacyjnych, wykonawcy przedstawiają schemat organizacyjny przedsiębiorstwa, posiadane certyfikaty, wykorzystywany system zarządzania jakością. Wykonawcy proszeni są także o podanie nazw i adresów współpracowników zaznajomionych z postępowaniem celnym, wizowym itp. w kraju, w którym będą wykonywane roboty. W ocenie przestrzegania zasad BHP brana jest pod uwagę wypadkowość w firmie, system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, dane na temat posiadanej polisy ubezpieczeniowej od odpowiedzialności cywilnej (wartość polisy, okres jej obowiązywania). Reputacja oceniana jest głównie na podstawie referencji. Wykonawcy proszeni są o podanie danych dotyczących sporów sądowych z ich udziałem. 4. Wagi kryteriów w opinii inwestorów Nie wszystkie kryteria są dla inwestora tak samo ważne. Podstawową kwestią jest więc przyznanie kryteriom odpowiednich wag. W celu poznania kryteriów oceny wykonawców, którymi kierują się inwestorzy prywatni, autorka przeprowadziła na przełomie 2007 i 2008 r., pilotażowe badania ankietowe. Badania objąć miały inwestorów zlecających systematycznie realizację robót budowlanych i w związku z tym posiadających doświadczenie w wyborze wykonawców oraz wypracowane metody ich pozyskiwania. Wybrano 27 zamawiających, z czego 18 (67% ogółu badanych) stanowiły spółdzielnie mieszkaniowe, a 9 (33%) to firmy deweloperskie. Badani poproszeni zostali o wypełnienie ankiety otrzymanej drogą mailową. W badaniach uwzględniono 5 kryteriów podstawowych i 21 podkryteriów charakteryzujących bliżej kryteria podstawowe. Kryteria ustalono na podstawie literatury przedmiotu3. Inwestorzy mogli także określić inne, według nich 3 Z. Hatush, M. Skitmore, Evaluating Contractor Prequalification Data: Selection Criteria and Project Success Factors, „Construction Management and Economics” 1997, nr 15; G.D. Holt, P.O. Olomalaiye, F.C. Harris, A Review of Contractor Selection Practice in the U.K. Construction. ZN_850.indb 38. 2011-06-30 08:35:39.

(5) Zasady formułowania kryteriów prekwalifikacji.... 39. szczególnie ważne, kryteria, wszyscy uznali jednak, że zakres podanych jest wystarczający. Respondenci proszeni byli o ocenę kryteriów, a następnie podkryteriów, w skali od 0 – niemające znaczenia, do 6 – mające największe znaczenie. Na tej podstawie określono dla każdego z kryteriów średnią ocenę, a także procent odpowiedzi, w których inwestorzy wybrali niską (poniżej 2), przeciętną (2–4) i wysoką (powyżej 5) ocenę. Ranking kryteriów ustalono na podstawie ich średniej oceny. Wyniki dotyczące kryteriów podstawowych zamieszczono w tabeli 1, natomiast w tabeli 2 przedstawiono wyniki dotyczące podkryteriów. Tabela 1. Kryteria oceny wykonawców Kryterium podstawowe Możliwości techniczne Reputacja Sytuacja finansowa Zdolności organizacyjne Przestrzeganie zasad BHP. Procent odpowiedzi poniżej 2 2–4 powyżej 5 0,00 18,52 81,48 3,70 14,81 81,48 0,00 40,74 59,26 3,70 40,74 55,56 14,81 51,85 33,33. Średnia ocena. Ranking. 5,41 4,96 4,63 4,48 3,67. 1 2 3 4 5. Źródło: opracowanie własne.. Za najważniejsze kryterium inwestorzy uznali możliwości techniczne wykonawcy. Średnia ocen dla tego kryterium wynosi 5,59, ponad 80% inwestorów uznało je za bardzo ważne. Żaden z inwestorów nie dał mu oceny niższej niż 2. Inne kryteria to (w kolejności): reputacja, sytuacja finansowa, zdolności organizacyjne, przestrzeganie zasad BHP. Należy zauważyć, że żadne z kryteriów nie uzyskało średniej oceny poniżej 3, co świadczy o tym, że wszystkie są dla inwestorów ważne. Ocena podkryteriów potwierdza, że najważniejsze dla zamawiających są możliwości techniczne wykonawcy. Doświadczenie, jakość wcześniejszych inwestycji, sprzęt i kadra znalazły się na czołowych miejscach w rankingu. Industry, „Building and Environment” 1995, vol. 30, nr 4; P. Jennings, G.D. Holt, Prequalification and Multi-criteria Selection: A Measure of Contractors’ Opinions, „Construction Management and Economics” 1998, nr 16; E. Plebankiewicz, Kryteria selekcji wykonawców robót budowlanych stosowane przez polskich inwestorów, Prace Naukowe Instytutu Budownictwa Politechniki Wrocławskiej, Seria: Studia i Materiały, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2008; E. Plebankiewicz, Procedura prekwalifikacji wykonawców robót budowlanych [w:] tejże, Problemy naukowo-badawcze budownictwa, Wydawnictwo Politechniki Białostockiej, Białystok 2008; J.S. Russell, D.E. Hancher, M.J. Skibniewski, Contractor Prequalification Data for Construction Owners, „Construction Management and Economics” 1992, nr 10.. ZN_850.indb 39. 2011-06-30 08:35:40.

(6) Andrzej Kosecki, Edyta Plebankiewicz. 40. Tabela 2. Podkryteria oceny wykonawców Procent odpowiedzi < 2. 2–4. > 5. Średnia ocena. Ranking. Doświadczenie firmy w realizacji inwestycji danego typu. 0,00. 7,41. 92,59. 5,59. 1. Wcześniejsze inwestycje i ich jakość. 3,70. 11,11. 85,19. 5,22. 2. Doświadczenie kadry technicznej. 3,70. 18,52. 77,78. 5,04. 3. Renoma i opinia rynkowa firmy. 0,00. 33,33. 66,67. 5,00. 4. Sprzęt i wyposażenie. 0,00. 33,33. 66,67. 4,96. 5. Kadra kierownicza. 3,70. 22,22. 74,07. 4,89. 6. Referencje od poprzednich inwestorów. 3,70. 37,04. 59,26. 4,89. 6. Sukces w zakończonych przedsięwzięciach. 3,70. 29,63. 66,67. 4,70. 7. Wcześniejsze niepowodzenia w realizowanych przedsięwzięciach. 7,41. 29,63. 62,96. 4,52. 8. Polisa ubezpieczeniowa. 0,00. 40,74. 59,26. 4,48. 9. Stabilność finansowa. 3,70. 40,74. 55,56. 4,41. 10. Podkryteria. Współpraca z kontrahentami. 11,11. 40,74. 48,15. 4,11. 11. Środki finansowe i zdolność kredytowa. 14,81. 40,74. 44,44. 3,93. 12. Wcześniejsze relacje z klientami. 11,11. 48,15. 40,74. 3,85. 13. Długość czasu działalności firmy. 11,11. 51,85. 37,04. 3,63. 14. Polityka kontroli jakości. 22,22. 33,33. 44,44. 3,30. 15. System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. 33,33. 33,33. 33,33. 2,89. 16. Wiedza menedżerska. 29,63. 44,44. 25,93. 2,85. 17. Wypadkowość. 33,33. 40,74. 25,93. 2,70. 18. System zarządzania przedsięwzięciami. 44,44. 37,04. 18,52. 2,19. 19. System zarządzania jakością. 44,44. 37,04. 18,52. 2,15. 20. Źródło: opracowanie własne.. Nieco zaskakujące są dość odległe miejsca podkryteriów charakteryzujących możliwości finansowe wykonawcy: stabilność finansowa na 10. miejscu, posiadane środki finansowe i zdolność kredytowa na miejscu 12. Niedocenione zostały też kryteria związane z zarządzaniem przedsięwzięciami.. ZN_850.indb 40. 2011-06-30 08:35:40.

(7) Zasady formułowania kryteriów prekwalifikacji.... 41. 5. Czynniki wewnętrzne i zewnętrzne wpływające na proces formułowania kryteriów prekwalifikacji 5.1. Uwagi ogólne. Stosowanie procedury prekwalifikacji i jej przebieg uzależnione są od wielu czynników wewnętrznych (zależnych od inwestora), jak i zewnętrznych (związanych z otoczeniem, rynkiem, na którym funkcjonuje inwestor)4. Do czynników wewnętrznych zaliczyć można: doświadczenie w selekcji wykonawców robót budowlanych, preferencje w stosunku do wykonawców, stosunek do ryzyka oraz infrastrukturę organizacyjną. Doświadczenie nie tylko wpływa na precyzję oceny wykonawców przez inwestora, ale także określa, jak ważne jest dla niego stosowanie procedury prekwalifikacji. Wielu inwestorów zamawia roboty budowlane jednorazowo lub sporadycznie, co może powodować, że nie dostrzegają zalet prekwalifikacji. Niektórzy z nich uważają, że wstępna selekcja wykonawców może być dokonywana jedynie na podstawie wcześniejszych relacji z nimi. Jest to jednak związane z pewnym ryzykiem. Przykładowo sytuacja finansowa firmy mogła się bardzo zmienić od czasu współpracy. Ponadto fakt, że wykonawca był najodpowiedniejszy do wykonania poprzedniego przedsięwzięcia, nie oznacza, że będzie zdolny do realizacji przedsięwzięcia o odmiennej specyfice. Czynniki zewnętrzne wpływające na zastosowanie i przebieg procedury prekwalifikacji to m.in. regulacje rządowe czy względy polityczne. Inwestor, formułując kryteria prekwalifikacji, powinien starannie rozważyć, jakie czynniki mają wpływ na proces przygotowania i realizacji inwestycji. Mogą one w różnym stopniu wpływać na sposób formułowania i zakres kryteriów prekwalifikacji. W dalszej części artykułu zostaną scharakteryzowane najważniejsze czynniki wpływające na sposób precyzowania kryteriów prekwalifikacji. 5.2. Rodzaj inwestora. Inwestorzy prywatni mogą stosować dowolne procedury (w tym prekwalifikacji) wyboru wykonawców. Mogą także w sposób dowolny kształtować kryteria selekcji wykonawców. Inwestor publiczny zobowiązany jest do stosowania prawa zamówień publicznych, które nie przewiduje prekwalifikacji jako przedprzetargowej procedury selekcji wykonawców. W procedurach przetargowych i negocjacyjnych obowiązujących inwestorów publicznych kompetencje wykonawcy są zazwyczaj sprawdzane na wstępnym etapie, wtedy inwestor powinien zwrócić uwagę na właściwe sformułowanie kryteriów oceny kompetencji wykonawcy. A.W. Cox, I. Thompson, Contracting for Business Success, London 1998.. 4. ZN_850.indb 41. 2011-06-30 08:35:40.

(8) 42. Andrzej Kosecki, Edyta Plebankiewicz. 5.3. Cele inwestora. Do ogólnych celów, które stawia sobie inwestor, realizując przedsięwzięcie, można zaliczyć: maksymalizację zysku, zwiększenie udziału w rynku i polepszenie reputacji firmy. Cele te w różnym stopniu mogą wpływać na formułowanie kryteriów prekwalifikacji. Przykładowo dążenie do maksymalizacji zysków powinno skutkować wyborem wykonawcy oferującego najniższe ceny, zarazem jednak kondycja finansowa oferenta musi gwarantować wywiązanie się z powierzonych mu zadań. 5.4. Specyfika przedsięwzięcia. Duże znaczenie w kształtowaniu procedury prekwalifikacji mają także uwarunkowania przedsięwzięcia, do których zaliczyć należy m.in. jego koszt i czas realizacji. Uwzględnić trzeba również takie elementy, jak wymagana siła robocza i inne środki (materiały, sprzęt). Środki niezbędne do realizacji przedsięwzięcia powinny być rozpoznane przez inwestora przed rozpoczęciem procedury prekwalifikacji. Mogą one mieć wpływ na zastosowane kryteria lub na stopień ważności tych kryteriów. Szczególne znaczenie mają także zakres planowanych robót budowlanych, wielkość przedsięwzięcia, a także rodzaj robót budowlanych (budownictwo ogólne, przemysłowe, drogowe itp.). Wielkość przedsięwzięcia decyduje o poziomie szczegółowości kryteriów w procesie prekwalifikacji, a rodzaj robót może mieć wpływ na sformułowanie dodatkowych wymagań dotyczących kadry czy sprzętu wykonawcy. Inwestor powinien rozpoznać również takie elementy jak lokalizacja geograficzna przedsięwzięcia oraz czynniki środowiskowe mające wpływ na przedsięwzięcie (zanieczyszczenie powietrza, usuwanie odpadów toksycznych). 5.5. Uwarunkowania prawne mające wpływ na przedsięwzięcie. Inwestorzy muszą znać przepisy prawne odnoszące się do specyfiki danego przedsięwzięcia. Dotyczy to uzyskania pozwolenia na budowę, formalności związanych z przygotowaniem przedsięwzięcia, wymaganych licencji itp. Przykładowo, jeżeli przedsięwzięcie jest realizowane za granicą lub wymaga sprowadzenia materiałów z zagranicy, inwestor powinien znać procedury i przepisy prawne obowiązujące w danym kraju, czy też dotyczące eksportu materiałów. Im lepiej inwestor zna te uwarunkowania, tym lepiej będzie mógł ustalić kryteria, które sprawdzą doświadczenie wykonawcy w zakresie znajomości i stosowania wymaganych przepisów.. ZN_850.indb 42. 2011-06-30 08:35:40.

(9) Zasady formułowania kryteriów prekwalifikacji.... 43. 6. Prekwalifikacja w wypadku szczególnych rodzajów umów 6.1. Uwagi ogólne. Oprócz typowych umów o roboty budowlane w budownictwie wykorzystuje się szczególne rodzaje umów, takie jak: umowy o projekt i budowę, umowy o zarządzanie przedsięwzięciem budowlanym, umowy o realizację serii obiektów budowlanych. Dążąc do zawarcia tego rodzaju umów, zamawiający może również stosować prekwalifikację potencjalnych kontrahentów. W niniejszym artykule wzięto pod uwagę trzy szczególnego rodzaju umowy, starając się określić dla nich kryteria prekwalifikacyjne, które można lub warto zastosować oprócz zwykle formułowanych kryteriów. Jest to próba przełożenia potrzeb zamawiających, w tych szczególnych przypadkach, na kryteria prekwalifikacji kontrahentów. 6.2. Umowa o projekt i budowę. Zawierając tego rodzaju umowę, wykonawca zobowiązuje się do zaprojektowania obiektu budowlanego i zbudowania go na podstawie swojego projektu. Na ogół umowa przewiduje, że jeśli jakichś działań nie chce lub nie może wykonać sam, może zlecić je innej firmie, biorąc jednak pełną odpowiedzialność za efekty jej działań. Wybierając wykonawcę, zamawiający ocenia walory projektu oraz warunki jego realizacji. Projektowanie i wykonawstwo budowlane powinny być połączone w jedną, dobrze funkcjonującą całość. Z tego powodu firmy oferujące projekt i budowę dzieli się na trzy kategorie5: 1) wszystkie działania związane z projektowaniem i budową, wysoce zintegrowane, wykonywane są wyłącznie w ramach organizacji oferenta, 2) w ramach organizacji oferenta istnieje zespół podstawowych projektantów i prowadzących budowy menedżerów; jeśli jest to konieczne, organizacja wynajmuje specjalistów projektujących lub kierujących robotami, zapewniając stosowną koordynację ich prac, 3) w ramach organizacji oferenta interpretuje się wymagania klienta, zatrudnia się natomiast projektantów z zewnątrz, koordynując ich pracę i mając na uwadze potrzeby budowy. Jednym z istotnych kryteriów prekwalifikacji byłaby zatem, możliwie jednoznacznie opisana, kategoria firmy. Na ogół przyjmuje się, że im wyższa kategoria, tym mniejsze ryzyko niepowodzenia przedsięwzięcia (tj. odstępstw od 5 A. Kosecki, Zarządzanie przedsięwzięciem budowlanym jako usługa regulowana umową, cz. 1 i 2, „Przegląd Budowlany” 2003, nr 3 i 4.. ZN_850.indb 43. 2011-06-30 08:35:41.

(10) 44. Andrzej Kosecki, Edyta Plebankiewicz. zakładanych rezultatów czasowych, kosztowych i jakościowych), lecz jednocześnie wyższa cena oferowana za całość. Drugim ważnym czynnikiem wpływającym na wybór wykonawcy mogą być wcześniej wykonane i zrealizowane projekty. Zamawiający może oceniać walory powstałych w ten sposób obiektów budowlanych. Znane są pożądane cechy obiektu budowlanego: funkcjonalność, trwałość, estetyka, technologiczność, energooszczędność, koszty eksploatacji i inne. Odpowiedź na pytanie, w jakim stopniu obiekt spełnia wymienione kryteria, jest trudna, gdyż części ocen nie można wyrazić ilościowo (np. estetyka), a inne bardzo trudno określić (np. koszty eksploatacji w zakładanym okresie istnienia obiektu). Wykorzystując współczesne metody oceny wielokryterialnej (np. aparat logiki rozmytej), można jednak temu sprostać. Ważność poszczególnych postulatów może być zhierarchizowana przez przypisanie każdemu określonej wagi. Zawierając umowę o projekt i budowę, zamawiający może liczyć na relatywnie krótki czas realizacji przedsięwzięcia dzięki częściowemu pokrywaniu się w czasie projektowania i budowy. W dużej mierze zależy to od dobrego skoordynowania prac projektowych i budowlanych, a to z kolei zależy od umiejętności organizatorskich i doświadczenia zaangażowanej w przedsięwzięcia kadry – wiodących projektantów i menedżerów budowlanych. Kolejne kryterium prekwalifikacji powinno zatem dotyczyć ludzi, którzy będą odpowiedzialni za prowadzenie przedsięwzięcia; kryterium to można nazwać krótko jakością kadry. 6.3. Umowa o zarządzanie przedsięwzięciem budowlanym. W umowie tej przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do zarządzania całością lub pewną częścią przedsięwzięcia budowlanego. Znane są różne warianty i odmiany tej umowy. Istotą wszystkich jest jednak to, że dotyczą one przyjęcia na siebie przez kontrahenta czynności zarządzania, których zakres może być różny, w zależności od wielu okoliczności towarzyszących podejmowanemu przedsięwzięciu6. Jeśli zamawiający decyduje się na zawarcie tego rodzaju umowy, powinien przede wszystkim wziąć pod uwagę wiarygodność oferenta, rozumianą jako doświadczenie w zarządzaniu przedsięwzięciami budowlanymi poświadczone stosownymi zaświadczeniami, referencjami, nagrodami itp. W szczególności istotna jest wiarygodność szefa zespołu zarządzającego, który powinien legitymować się sukcesami w tym zakresie (przedsięwzięcia ukończone w terminie, z zachowaniem standardów jakości, nieprzekraczanie kosztów). Jeśli firma nie zawierała wcześniej tego rodzaju umów, można wziąć pod uwagę doświadcze6 Więcej informacji na ten temat w: S. Rowlinson, Design Build – Its Development and Present Status, Occasional Paper No. 36, CIOB, Ascot, May 1987.. ZN_850.indb 44. 2011-06-30 08:35:41.

(11) Zasady formułowania kryteriów prekwalifikacji.... 45. nia i sukcesy w pełnieniu obowiązków generalnego wykonawcy przedsięwzięć o podobnym charakterze. Firma podejmująca się zarządzania przedsięwzięciem budowlanym powinna być świadoma trudności, z którymi prawdopodobnie się zetknie w ramach danego przedsięwzięcia. Postulowanym kryterium prekwalifikacyjnym byłaby zatem umiejętność identyfikacji trudności realizacyjnych właściwych dla danego przedsięwzięcia i przedstawienia propozycji ich przezwyciężenia. Jedną z propozycji może być podział robót do wykonania na stosowne pakiety przydzielane odrębnym, odpowiednio wyselekcjonowanym wykonawcom. Ten zdecydowanie trudny element oceny może wymagać przedłożenia przekonującej (ilościowej) analizy ryzyka związanego z danym przedsięwzięciem i propozycji reakcji na nie. W wypadku umowy o zarządzanie przedsięwzięciem budowlanym ważne są również zasoby finansowe, którymi może dysponować kontrahent zarządca. Chodzi o bieżące finansowanie robót oraz swojej działalności, a także pokrycie finansowe ewentualnych błędów popełnionych w trakcie realizacji przedsięwzięcia. Ważne jest posiadanie lub zobowiązanie się do zakupu stosownych polis ubezpieczeniowych. 6.4. Umowa o realizację serii obiektów budowlanych. Ideą tej umowy jest wykorzystanie, z korzyścią dla obu stron, doświadczenia nabywanego w trakcie realizacji kolejnych, podobnych do siebie, obiektów budowlanych. Wykonawca ubiega się o ich wykonawstwo, posiadając zapewnienie zamawiającego o zamówieniu realizacji kolejnego obiektu, o ile w trakcie realizacji poprzedniego należycie wywiązywał się ze zobowiązań umownych. Seria może składać się z kilku lub kilkunastu obiektów. Jej wielkość powinna być z dużym prawdopodobieństwem znana przed pierwszym zamówieniem. Oprócz kryteriów tradycyjnie stosowanych w prekwalifikacji oferentów ważne są również deklarowane elementy współdziałania wykonawcy z przedstawicielami zamawiającego. Dotyczy to przede wszystkim propozycji w zakresie komunikowania się stron, które w tym układzie umownym ma szczególne znaczenie. W tym wypadku również należy się liczyć z problemami w ustaleniu wymiernej oceny stopnia spełnienia tego kryterium. Pomocne mogą się okazać propozycje dotyczące obiegu informacji i procedur obowiązujących w tym zakresie. Istotna jest także reputacja firmy, w tym jej zasoby osobowe, techniczne, finansowe, a także okres obecności firmy na rynku usług budowlanych. Upadek bądź zerwanie umów przez wykonawcę zaangażowanego w realizację serii obiektów budowlanych jest dla zamawiającego bardziej dotkliwy niż w wypadku realizacji pojedynczego obiektu.. ZN_850.indb 45. 2011-06-30 08:35:41.

(12) 46. Andrzej Kosecki, Edyta Plebankiewicz. 7. Zakończenie W artykule scharakteryzowano kryteria stosowane w procedurze prekwalifikacji, a także czynniki wewnętrzne i zewnętrzne wpływające na proces ich formułowania. Wskazano także kryteria szczególnie istotne w wypadku wybranych rodzajów umów, takich jak umowa o projekt i budowę, umowa o zarządzanie przedsięwzięciem budowlanym oraz umowa o realizację serii obiektów budowlanych. Większość przedstawionych propozycji kryteriów prekwalifikacyjnych, choć dotyczą one ważnych i istotnych z punktu widzenia zamawiającego potrzeb, nie umożliwia bezpośrednio dokonania wymiernej oceny oferentów. Powstaje zatem pytanie, czy zrezygnować z nich, zadowalając się tradycyjnymi, wymiernymi kryteriami oceny, czy też może próbować je przełożyć na bardziej jednoznaczne podkryteria umożliwiające ocenę jakościową lub stosować doskonalony formalny aparat służący do formułowania ocen trudno wymiernych, np. logikę rozmytą. Jeśli weźmiemy pod uwagę transparentność procesu wyboru, drugie rozwiązanie wydaje się nam wysoce pożądane lub wprost niezbędne. Dotyczy to szczególnie tych zamawiających, którzy reprezentują udziałowców firmy podejmującej przedsięwzięcie budowlane lub społeczeństwo. Transparentność procesu wyboru wykonawców robót budowlanych ma również duże znaczenie dla rozwoju branży budowlanej jako takiej. Przedsiębiorstwa ustalają, czego wymagają klienci i – co za tym idzie – jakie zachowania i własne walory wzmacniać, a czego unikać. To jednak powinno być możliwie jasno określone przez stosowane kryteria oceny wykonawców, w tym kryteria prekwalifikacyjne. Powstaje w ten sposób swego rodzaju sprzężenie zwrotne pozwalające na rozwój firm w kierunkach, które są pożądane przez ich klientów. Literatura Cox A.W., Thompson I., Contracting for Business Success, London 1998. Hatush Z., Skitmore M., Evaluating Contractor Prequalification Data: Selection Criteria and Project Success Factors, „Construction Management and Economics” 1997, nr 15. Holt G.D., Olomalaiye P.O., Harris F.C., A Review of Contractor Selection Practice in the U.K. Construction Industry, „Building and Environment” 1995, vol. 30, nr 4. Jennings P., Holt G.D., Prequalification and Multi-criteria Selection: A Measure of Contractors’ Opinions, „Construction Management and Economics” 1998, nr 16. Kosecki A., Zarządzanie przedsięwzięciem budowlanym jako usługa regulowana umową, cz. 1 i 2, „Przegląd Budowlany” 2003, nr 3 i 4. Plebankiewicz E., Kryteria selekcji wykonawców robót budowlanych stosowane przez polskich inwestorów, Prace Naukowe Instytutu Budownictwa Politechniki Wrocław-. ZN_850.indb 46. 2011-06-30 08:35:41.

(13) Zasady formułowania kryteriów prekwalifikacji.... 47. skiej, Seria: Studia i Materiały, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2008. Plebankiewicz E., Podstawowe problemy wstępnej kwalifikacji wykonawców robót budowlanych, Materiały z konferencji naukowej nt. „Technologia i zarządzanie w budownictwie”, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2006. Plebankiewicz E., Procedura prekwalifikacji wykonawców robót budowlanych [w:] tejże, Problemy naukowo-badawcze budownictwa, Wydawnictwo Politechniki Białostockiej, Białystok 2008. Plebankiewicz E., Dziadosz A., Wybrane zagadnienia prekwalifikacji wykonawców robót budowlanych, „Przegląd Budowlany” 2006, nr 5. Rowlinson S., Design Build – Its Development and Present Status, Occasional Paper No. 36, CIOB, Ascot, May 1987. Russell J.S., Hancher D.E., Skibniewski M.J., Contractor Prequalification Data for Construction Owners, „Construction Management and Economics” 1992, nr 10. Standardowy formularz prekwalifikacyjny dla wykonawców, Międzynarodowa Federacja Inżynierów Konsultantów, Warszawa 1992. Formulating Prequalification Criteria for Contractors Hired by Investors to do Construction Work When choosing a contractor, an investing party may directly use a form of tender procedure or negotiation, or precede it with a form of preliminary selection (prequalification). In procedures where prequalification is used, the selection of contractors tends to be quite complex, and their assessment more thorough. An investor deciding on preliminary qualifying criteria for a contractor must make numerous decisions, ordering and establishing the course of prequalification and also the criteria for assessing contractors, including those for assessing contractor competencies. The article presents the results of the authors’ own research on the selection criteria used for contractors, and discusses internal factors such as experience in selecting construction contractors, preferences for contractors, tolerance for risk, and organisational infrastructure as well as external ones including government regulation and political issues, all of which inf luence the prequalification process. The article discusses prequalification criteria that are especially important when the investing entity wishes to finalise particular types of contracts, including contracts for design and construction, for the management of construction, or for the construction of a group of buildings.. ZN_850.indb 47. 2011-06-30 08:35:41.

(14)