Ziemniak Polski 2012 nr 3 1
S
S
SP
P
PR
R
RZ
Z
ZE
E
ED
D
D
A
AŻ
A
Ż
Ż
Z
ZI
Z
IIE
E
EM
M
M
N
N
N
IIA
I
A
A
K
KÓ
K
Ó
ÓW
W
W
N
N
NA
A
A
M
M
M
II
I
E
EJ
E
JJ
S
SK
S
K
K
II
I
M
M
M
T
TA
T
A
A
R
R
R
G
GO
G
O
OW
W
W
II
I
S
SK
S
K
KU
U
U
dr hab. Zbigniew Czerko, prof. nadzw.
IHAR – PIB, Zakład Przechowalnictwa i Przewórstwa Ziemniaka w Jadwisinie 05-140 Serock, e-mail: z.czerko@ihar.edu.pl
ytuacja na rynku ziemniaka jadalnego znacznie zmieniła się w ostatnich la-tach. Zaopatrywanie się w ziemniaki na okres zimowy, tak popularne jeszcze w latach 80. ubiegłego wieku, dotyczy obecnie niewielkich ich ilości. Duża podaż ziemnia-ków w sklepach, na targowiskach oraz bez-pośrednio u producentów skłania do robienia zakupów na bieżąco. Tym bardziej że są dostępne ziemniaki określonej odmiany, za-pakowane w różnej wielkości opakowania: siatkowe czy z perforowanej folii, a także luzem.
Popularnym miejscem zakupu są targowi-ska, zlokalizowane najczęściej w małych miastach lub na placach przy osiedlach wiel-kich miast. W Polsce sprzedaż targowiskowa ziemniaków, a także innych warzyw, jest powszechna. Jedną z przyczyn jest na pew-no duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych, którym łatwiej sprzedawać towar luzem lub w workach niż dostarczać do sklepów wyma-gających ziemniaków mytych, zapakowa-nych w torby lub siatki, a to oznacza ko-nieczność posiadania nowoczesnych ma-szyn do konfekcjonowania oraz dostaw od-powiednich partii w określonym terminie.
Z analizy struktury gospodarstw rolnych produkujących ziemniaki wynika, że 77% całkowitej powierzchni upraw ziemniaków skupionych jest w gospodarstwach małych, o powierzchni do 5 ha (GUS 2010). Natomiast rozpatrując ilościowo, gospodarstwa upra-wiające ziemniaki stanowią ok. 50% wszyst-kich gospodarstw rolnych. Jednym z waż-niejszych miejsc sprzedaży dla tych rolników są więc miejskie targowiska.
Zasadnicze problemy, jakie mają rolnicy podczas sprzedaży ziemniaków na targowi-sku, można prześledzić na podstawie targo-wiska w Legionowie. Jest to miasto ok. 50- -tysięczne, 15 km na północ od Warszawy.
Jak wiele miast na obrzeżach dużych aglo-meracji pełni funkcję „sypialni”, bo większość mieszkańców wyjeżdża na cały dzień do pracy w Warszawie. Wokół Legionowa jest dużo wsi z gospodarstwami sadowniczymi oraz produkującymi warzywa i kwiaty. Tar-gowisko o powierzchni ok. 2,5 ha mieści się przy dużym osiedlu składającym się głównie z wielopiętrowych bloków. Kupujący to głów-nie mieszkańcy tego osiedla, ale dużo przy-jeżdża też samochodami nawet z najbliż-szych osiedli warszawskich.
Ziemniak Polski 2012 nr 3 2
Przeprowadzono wiele rozmów z rolnika-mi zaopatrującyrolnika-mi targowisko. Dały one od-powiedzi na zasadnicze pytania związane ze sprzedażą ziemniaków w sezonie 2011/12.
Czy na targowisku sprzedają ziemniaki tylko rolnicy, czy może też handlowcy?
Dominują wyspecjalizowani producenci ziemniaków, jest ich ok. 30. Ziemniaki do-starczają samochodami dostawczymi (naj-częściej starymi żukami lub nowocześniej-szymi lublinami) i sprzedają prosto z samo-chodu albo wystawiają towar wokół pojazdu. Gospodarstwa położone są przeważnie w odległości do 20 km. Nieliczni rolnicy dodat-kowo przywożą marchew, cebulę, a nawet zboże. W mniejszej ilości ziemniaki sprze-dawane są także przez handlujących warzy-wami lub innymi towarami.
Jak rolnicy przygotowują ziemniaki do handlu?
Większość od końca czerwca aż do głów-nych wykopków stara się zbierać ziemniaki na bieżąco kopaczką elewatorową, a towar do handlu przygotowuje w sortowni, w której
ziemniaki przebiera i pakuje w siatki. Pod-stawową jednostką opakowania jest siatka o masie 15 kg, wygodna w tym roku przy sprzedaży, gdyż jej cena została ustalona na jesieni równo na 10 zł. W okresie jesienno- -zimowym większość rolników przechowuje ziemniaki w piwnicach i w kopcach, a tylko nieliczni posiadają przechowalnię.
Gdzie oprócz targowiska sprzedają ziemniaki okoliczni rolnicy?
Legionowo nie jest jedynym targowiskiem w okolicy. Duże targowiska mają np. Wyszków, Zakroczym, Nasielsk, Pułtusk, Nowy Dwór Mazowiecki. Także w mniejszych miejsco-wościach są organizowane lokalne targowi-ska, np. w Serocku. Rolnicy zajmujący się sprzedażą targowiskową zaopatrują kilka targowisk i w ciągu tygodnia sprzedają ziemniaki w różnych miejscach. Tylko nie-wielu producentów, i to tych większych, ma umowy z sieciami handlowymi. Część rolni-ków sprzedaje ziemniaki skrobiowe na pod-stawie umowy do zakładów PEPEES w Łomży.
Jakie są opłaty za miejsce na targowisku?
Stałe opłaty targowiskowe wynoszą 170 zł miesięcznie i dodatkowo 20 zł za każdy wjazd samochodem (żukiem). Według rolni-ków są one za wysokie, a tu jeszcze zarząd targowiska planuje podwyżkę do 25 zł. Rol-nicy podają, że w sąsiednim Wyszkowie za wjazd płaci się tylko 10 zł.
Plac targowiska w Legionowie jest jednak ciągle modernizowany i wymaga sporych nakładów finansowych. W ostatnich latach rozmiękczone i błotniste drogi wewnętrzne zostały utwardzone. Doprowadzono również wodę, z której mogą korzystać i sprzedawcy, i kupujący. Dostawcy narzekają na brak dro-gi przelotowej, która znacznie ułatwiłaby wyjazd samochodów. Obecny zamknięty układ dróg wymaga dodatkowych uciążli-wych manewrów wśród tłumu kupujących, nie mówiąc już o niedostatecznym bezpie-czeństwie pożarowym w razie konieczności szybkiego opuszczenia placu. Niektórzy sprzedający chcieliby lepszego oświetlenia placu.
Ziemniak Polski 2012 nr 3 3
Jakie ilości ziemniaków kupują klienci?
Najczęściej stali klienci kupują jeden 15- -kilogramowy worek ziemniaków raz w tygo-dniu. Podmiejskie rodziny posiadające domy z podpiwniczeniem i z wydzielonym po-mieszczeniem na przechowywanie ziemnia-ków zamawiają większą ilość (200 kg). Wte-dy rolnik w umówionym dniu dostarcza je bezpośrednio do domu po cenie nieznacznie niższej.
W którym dniu tygodnia jest większa sprzedaż?
Targowisko w Legionowie działa w czwartki i w soboty. Większy ruch i tym samym więk-sza sprzedaż jest w sobotę, przeważnie w godzinach 8-11. Rolnik sprzedaje na targo-wisku średnio 500-800 kg ziemniaków dziennie. Sezon 2010/11 był wyjątkowy pod względem ceny ziemniaków i skali sprzeda-ży. Jeden rolnik mógł sprzedać w sobotę nawet tonę ziemniaków. Wynikało to też z tego, że niektórzy rolnicy nie mieli towaru i było mniej sprzedających.
Jak jest ustalana cena na targowisku?
O cenie decydują różne informacje napływa-jące z rynku, cena w sklepie, wielkość uro-dzaju, cena na sąsiednich targowiskach. Cena ziemniaków u wszystkich sprzedaw-ców jest zbliżona; na początku września (10.09.2011) Irga kosztowała 0,80 zł/kg, a Irys 0,90-1,00. Niektórzy sprzedawcy sortują ziemniaki na duże i drobne, które sprzeda-wane są taniej, po 0,60 zł/kg. Cena w są-siednim supermarkecie wynosiła w tym cza-sie 0,79 zł za kilogram ziemniaków luzem i 1,00 zł za ziemniaki pakowane w torby folio-we. Rolnicy przy sprzedaży w workach biorą cenę niższą – 10 zł za 15 kg, czyli 0,66 zł/kg. Wśród konsumentów istnieje opinia, że ziemniaki zapakowane w worki są nieznacz-nie gorszej jakości niż sprzedawane luzem.
W okresie zimowym cena ziemniaków na targowisku nie zmieniała się i ciągle wynosiła 10 zł za 15-kilogramowy worek. Przy dużym urodzaju w roku 2011 i po dobrym przecho-waniu podaż ziemniaków na rynku jest bar-dzo duża i ceny znacznie się obniżyły. Na przedwiośniu (10 marca 2012) cena na tar-gowisku także spadła i za 15-kilogramowy worek rolnicy żądali 8 zł. Należy zaznaczyć, że cena ziemniaków u producenta
(sieradz-kie) była w tym czasie skrajnie niska, spada-ła nawet do 1 zł za 15 kg.
Czy odmiana i kolor miąższu mają znaczenie?
Na tym targowisku, zlokalizowanym koło Warszawy, barwa miąższu bulw ma podsta-wowe znaczenie dla kupujących. Dominują odmiany o białym miąższu, w praktyce jest to Irga i w mniejszej ilości Irys. 90% kupują-cych poszukuje białych ziemniaków, a tylko dla ok. 10% barwa miąższu nie ma znacze-nia.
Dlaczego ludzie wolą robić zakupy na targowisku niż w sklepie?
Kupujący patrzą przede wszystkim na wy-gląd zewnętrzny ziemniaków (czy są jednoli-te, mało zdeformowane, nieuszkodzone, mają płytkie oczka i są średniej wielkości). Uważają, że bezpośrednio u producenta dostają ziemniak „świeży”. Jest to produkt lepszy niż w sklepie, gdzie leży przez kilka dni na sztucznym świetle, i pewny pod względem jednolitości odmianowej. Duża część klientów kupuje u znanego rolnika, na którego ziemniakach dotąd się nie zawiodła. Trzeba wiedzieć, że niekiedy Irga ma we-wnętrzne rdzawe plamy powstające w nieko-rzystnych warunkach uprawy i wady te są widoczne dopiero po obraniu. Dlatego ważny jest „swój” rolnik, który ma sprawdzone ziemniaki. Kupujący łatwo trafia do znajome-go rolnika, który zwykle parkuje swój samo-chód w tym samym miejscu. Dla niektórych konsumentów ważna jest możliwość targo-wania się o cenę, która zwykle jest obniżana przy większych zakupach.
Według oceny rolnika ok. 80% kupują-cych w soboty to stali klienci, a tylko nieliczni są nieznani.
Sprzedaż zimą
Kiedy zimą temperatura spada poniżej -10oC, sprzedaż ziemniaków na targowisku
jest zmniejszona. Ziemniaki przeważnie nie są wystawiane na zewnątrz, lecz sprzeda-wane ze środka samochodu, który dodatko-wo jest ocieplany plandeką. Trzeba dodać, że bulwy wystawione na mróz -10oC już po 3 godzinach zaczynają zamarzać. W okresie ostrych mrozów ruch na targowisku słabnie, przykładowo w dniu 4 lutego 2012
tempera-Ziemniak Polski 2012 nr 3 4
tura przed południem wynosiła -17oC, kupu-jących było mniej niż zwykle i była wykorzy-stana tylko jedna trzecia targowiska.
Przyszłość targowisk miejskich
Place targowiskowe są przestrzenią miejską, wobec których władze mogą mieć inne plany zagospodarowania, mając na uwadze po-trzebę rozwoju budownictwa mieszkaniowe-go i usłumieszkaniowe-gowemieszkaniowe-go. Wydaje się, że trudno bę-dzie na dłuższą metę zachować takie targo-wiska w atrakcyjnych punktach miasta.
Podobne dylematy występują w Legiono-wie. Obecnie targowisko zlokalizowane w mieście stwarza niedogodności: zakłóca komunikację, a po dniu targowym jest duża ilość śmieci. Już wiadomo, że urzędnicy miejscy zastanawiają się nad jego przenie-sieniem. Zgłosiła się firma, administrator dużych magazynów, która zaoferowała ratu-szowi wynajęcie na targowisko placu o po-wierzchni 1,5 ha. Oprócz tego proponuje dzierżawę miejsc targowych wewnątrz hali o powierzchni ok. 1 ha. Przeniesienie targowi-ska miałoby wiele zalet. Powstałoby duże centrum handlowe na obrzeżach miasta.
Inne zdanie mają radni przedstawiający argumenty konsumentów. Zauważają, że większość klientów to mieszkańcy pobliskich bloków. Jeśli targ zostanie przeniesiony po-za miasto, ludzie starsi, którzy nie mają sa-mochodów, nie będą raczej jeździć komuni-kacją miejską po zielone zakupy.
Opinie ludzi korzystających z targowiska są podzielone. Z jednej strony jest ono po-trzebne, ale z drugiej dobrze byłoby je ucywi-lizować. Targ odbywa się tylko 2 dni w
tygo-dniu. W pozostałe dni teren ten jest niewyko-rzystany. Obecna statystyka to 730 kupców i tysiące mieszkańców Legionowa i okolicz-nych miejscowości, a nawet mieszkańców
Warszawy. Miasto osiągnęło przychód 1 231 370 zł przy kosztach 1 059 137 zł.
Dochód wyniósł więc 172 233 zł.
Podsumowanie
● Miejskie targowiska są istotnym rynkiem zbytu ziemniaków dla drobnych rolników. ● Konsumenci chętnie korzystają z targo-wisk ze względu na ceny niższe niż w skle-pie i odpowiednią jakość towaru.
● Odmiana kojarzona jest z barwą miąższu i nie jest obojętna dla konsumentów. Nadal obowiązują regionalne preferencje i przy-zwyczajenia.
● Kupujący na ogół nie są zainteresowani typem kulinarnym ziemniaków.
● Daje się zauważyć, że spora grupa rolni-ków specjalizuje się w sprzedaży ziemnia-ków na targowiskach, zarówno produkowa-nych przez siebie, jak i zakupioprodukowa-nych od są-siadów.
● Na targowisku nie zauważa się dużego zróżnicowania cen w zależności od roku (roku wysokich lub niskich plonów). W roku urodzaju 2011 mimo bardzo niskiej ceny ziemniaków u producentów nie nastąpił istotny spadek cen na targowisku. Ceny były tylko nieznacznie niższe niż w sklepie. ● Przyszłość dużych miejskich targowisk nie jest zagrożona, ale lokalizacja w dalszej perspektywie będzie zależała od polityki in-westycyjnej władz miejskich.
