Zmienność faz fenologicznych ziemniaka. Zróżnicowanie odmian.

(1)

Ziemniak Polski 2010 nr 2

ZMIENNOŚĆ

FAZ FENOLOGICZNYCH ZIEMNIAKA.

ZRÓŻNICOWANIE ODMIAN

dr Barbara Lutomirska

IHAR, Zakład Agronomii Ziemniaka w Jadwisinie e-mail: b.lutomirska@ihar.edu.pl

e wcześniejszej publikacji dotyczą-cej zmienności faz fenologicznych ziemniaka (Ziemniak Polski nr 4 z 2009 roku, s. 19-25) zostały przedstawione wyniki badań nad wpływem warunków pogo-dy w sezonie wegetacyjnym na ich występo-wanie. Celem niniejszej pracy jest ocena od-mianowej zmienności rozwoju roślin tego ga-tunku.

W

Wykorzystane w badaniach dane obser-wacyjne o przebiegu kolejnych fenofaz ziem-niaka zgromadzono w trakcie realizacji

do-świadczeń odmianowych wykonanych w la-tach 1984-1997 w Zakładzie IHAR w Jadwi-sinie, w stałych warunkach glebowych i agro-technicznych (szczegółowa charakterystyka warunków badań we wspomnianej już publi-kacji Ziemn. Pol. 4/2009).

Odmiany biorące udział w badaniach były w pewnych latach zaliczane do grupy waż-nych gospodarczo, a niektóre z nich także obecnie pozostają w krajowym rejestrze i na-leżą do powszechnie uprawianych. Ich wy-kaz przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1

Odmiany ziemniaka w latach badań

Lata badań Odmiany wczesne i bardzo wczesne średnio wczesne średnio późne późne

1984-1991 Duet, Elipsa, Jaśmin Elida, Mila

Atol, Bryza Bronka, Cisa Sokół

Narew, Pilica, San, Tarpan

1986-1995 Ruta, Lotos Fauna Bogna, Brda

Fala, Heban

Bzura, Ceza Stobrawa 1991-1997 Aster, Drop, Frezja, Irys,_{Koral, Malwa, Orlik}

Ekra, Ibis, Irga, Jagna, Jagoda, Kolia, Kos, Lena

Arkadia Fregata, Lawina Łącznie 42 odmiany 12 11 12 7 Odmianowe zróżnicowanie faz fenologicznych ziemniaka

Dwuczynnikowe analizy wariancji (lata ba-dań x odmiana) przeprowadzone dla odmian poszczególnych grup wczesności w każdej z

serii badań wykazały, że odmiany o tej same długości okresu wegetacji są zróżnicowane pod względem:

●

okresu rozwoju kiełków w glebie (od po-sadzenia do początku wschodów),

(2)

● okresu wzrostu elongacyjnego, ● długotrwałości kwitnienia,

●

pełnego okresu wegetacji roślin (od posa-dzenia do fizjologicznego zasychania).

Kwitnienie jest uwarunkowane odmiano-wo, ale cecha ta wykazuje niewielką zmien-ność u odmian tej samej wczesności. Nato-miast długotrwałość wschodów okazała się niezależna od czynnika odmianowego.

Statystycznie udowodniona istotność od-działywania czynnika odmianowego na wy-stępowanie wymienionych fenofaz, stwier-dzona na obszernym materiale zgromadzo-nym i wykorzystazgromadzo-nym w badaniach,

upoważ-niała do dalszych analiz, które pozwoliłyby dokładniej scharakteryzować zróżnicowanie odmian pod względem poszczególnych eta-pów rozwoju roślin.

Wyliczono zatem współczynniki zmienno-ści (V%) występowania i długotrwałozmienno-ści od-powiednich fenofaz oraz wyznaczono górne granice wartości istotnie mniejszych i dolne granice wartości istotnie większych dla oce-nianych faz rozwoju roślin. Zastosowanie po-wyższej metody pozwoliło na obliczenie prze-działów ufności dla poszczególnych fenofaz, właściwych dla każdej grupy wczesności (tab. 2-5).

Tabela 2

Wartości graniczne dla długotrwałości fenofaz wczesnych odmian ziemniaka

Faza rozwoju roślin Pożądany poziom fazy rozwoju

Wartości graniczne

przedziałów ufności dla fazy – liczba dni

krótka średnia długa

Rozwój kiełków krótki poniżej 23,6 23,6 -24,7 24,8 i powyżej

Wzrost elongacyjny średni poniżej 22,1 22,1-24,9 25,0 i powyżej

Kwitnienie nieistotny poniżej 11,6 11,6-15,4 15,5 i powyżej

Pełny okres rozwoju średni poniżej 95 95-100 101 i powyżej

Tabela 3

Wartości graniczne dla długotrwałości fenofaz średnio wczesnych odmian ziemniaka

Faza rozwoju roślin

Pożądany poziom fazy

rozwoju

Wartości graniczne przedziałów ufności dla fazy – liczba dni

Rozwój kiełków krótki poniżej 24,5 24,5-25,9 26,0 i powyżej

Tabela 4

Wartości graniczne dla długotrwałości fenofaz średnio późnych odmian ziemniaka

Faza rozwoju roślin Pożądany poziom fazy rozwoju

Wartości graniczne

Rozwój kiełków krótki poniżej 24,6 24,6- 25,6 25,7 i powyżej

(3)

Wartości graniczne dla długotrwałości fenofaz późnych odmian ziemniaka

Faza rozwoju roślin Pożądany poziom _{fazy rozwoju}

Wartości graniczne

Rozwój kiełków krótki poniżej 26,4 26,5-28,3 28,4 i powyżej

Wyznaczone przedziały ufności mogą sta-nowić podstawę odpowiedniego przyporząd-kowania każdej odmiany, co ułatwi ich cha-rakteryzowanie pod względem omawianych cech rozwoju roślin. Charakterystykę bada-nych odmian pod względem długotrwałości fenofaz przedstawiono w tabeli 6.

Wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniu na coraz bardziej precyzyjne informacje o licznych cechach odmian ziemniaka, propo-nujemy przedstawione wyżej przedziały uf-ności, dzięki którym, przy wystarczająco re-prezentatywnych wynikach badań, można jednoznacznie określić przebieg rozwoju ro-ślin. Jest to zakończenie kolejnego etapu prac zespołu agronomii ziemniaka IHAR w Jadwisinie nad opracowaniem łatwej w sto-sowaniu metody oceny genotypów ziemnia-ka. Wcześniejsze prace w tym zakresie doty-czyły okresu spoczynku bulw, trwałości prze-chowalniczej, a także wczesnego rozwoju korzeni i kiełków (Sowa-Niedziałkowska 2002, 2004; Zarzyńska 2000ab).

Podsumowanie

●

Występowanie i długotrwałość fenofaz ziemniaka podlegają nie tylko zmienności związanej z warunkami rozwoju, ale są także determinowane przez genotyp.

●

Odmianowa zależność cech rozwoju ro-ślin została statystycznie udowodniona na obszernym materiale doświadczalnym, co upoważniało do wyliczenia przedziałów ufno-ści dla kolejnych fenofaz ziemniaka.

●

Wyliczone przedziały ufności pozwalają scharakteryzować każdą odmianę ziemniaka pod względem długotrwałości poszczegól-nych fenofaz.

●

Wyznaczenie dla poszczególnych grup wczesności odmian właściwych przedziałów występowania i długotrwałości kolejnych faz rozwoju ułatwia charakteryzowanie niezna-nych genotypów. Wydaje się do szczególnie przydatne przy wyróżnianiu pozytywnych kreacji w materiałach hodowlanych.

Tabela 6

Charakterystyka 42 odmian ziemniaka pod względem długotrwałości faz rozwoju roślin

G ru pa w cz es no śc i Odmiana

Faza rozwoju roślin

rozwój kiełków wzrost

elongacyjny kwitnienie pełny okres rozwoju ocena fazy czas trwania – dni ocena fazy czas trwania – dni ocena fazy czas trwania – dni ocena fazy czas trwania – dni B ar dz o w cz es ne i w cz es ne

Aster krótka 22,9 krótka 21,8 średnia 12,7 krótka 95

Drop średnia 24,0 średnia 24,7 średnia 13,1 średnia 95-100

Frezja średnia 24,1 średnia 22,3 długa 18,3 średnia 95-100

Irys krótka 23,3 średnia 23,8 krótka 4,6 krótka 95

Koral średnia 23,7 średnia 23,9 długa 17,0 krótka 95

Malwa długa*** 25,0 średnia 23,8 krótka 3,1 krótka 95

Orlik średnia 24,4 średnia 23,8 średnia 15,1 krótka 95

Ruta krótka 22,6 średnia 24,4 krótka 10,9 średnia 95-100

Duet średnia 24,5 średnia 22,7 długa 19,6 długa 100

(4)

G ru pa w cz es no Odmiana

Faza rozwoju roślin

rozwój kiełków wzrost

elongacyjny kwitnienie pełny okres rozwoju ocena fazy czas trwania – dni ocena fazy czas trwania – dni ocena fazy czas trwania – dni ocena fazy czas trwania – dni

Elipsa długa 25,4 krótka 22,0 długa 22,2 długa 100

Jaśmin długa 26,1 średnia 24,1 krótka 11,1 długa 100

Lotos średnia 24,5 średnia 24,7 krótka 9,9 długa 100

Ś re dn io w cz es ne

Elida średnia 25,1 krótka 24,5 krótka 12,6 średnia 104-109

Ekra średnia 25,0 długi 29,0 długa 20,7 średnia 104-109

Fauna krótka 24,3 średnia 26,6 długa 21,4 długa 109

Ibis długa 28,0 krótka 24,1 krótka 11,9 średnia 104-109

Irga średnia 25,4 długa 29,3 krótka 10,9 krótka 104

Jagna średnia 24,7 średnia 26,4 długa 18,6 średnia 104-109

Jagoda krótka 24,0 krótka 24,6 długa 18,9 krótka 104

Kolia krótka 24,0 średnia 25,0 długa 19,9 krótka 104

Kos krótka 23,7 średnia 26,9 długa 19,0 długa 109

Lena średnia 24,7 średnia 26,4 średnia 16,8 średnia 104-109

Mila długa 28,4 średnia 26,7 krótka 10,2 długa 109

Ś re dn io p óź ne

Atol średnia 25,5 krótka 25,0 długa 28,4 krótka 117

Arkadia długa 25,9 długa 28,6 krótka 20,7 krótka 117

Bogna krótka 24,6 krótka 22,8 długa 29,6 długa 122

Bronka długi 27,9 krótka 24,2 krótka 21,1 długa 122

Bryza średnia 25,4 średnia 26,4 długa 29,3 średnia 117-122

Brda średnia 25,4 krótka 21,1 średnia 23,7 krótka 125

Cisa krótka 24,2 długa 31,6 średnia 21,8 średnia 117-122

Fregata krótka 24,4 długa 31,6 krótka 17,1 długa 122

Fala krótka 24,3 średnia 27,2 średnia 21,3 długa 122

Heban krótka 23,8 długa 30,6 krótka 18,2 długa 122

Lawina krótka 24,6 średnia 27,0 długi 27,9 krótka 117

Sokół średnia 25,9 średnia 27,0 średnia 21,9 krótka 117

P

óź

ne

Bzura długa 28,4 długa 30,6 średnia 21,7 długa 132

Ceza średnia 26,7 krótka 22,7 średnia 34,6 krótka 125

Narew krótka 25,1 średnia 25,0 długa 51,1 długa 132

Pilica krótka 26,0 średnia 25,1 średnia 36,3 średnia 125-132

San długa 29,1 średnia 25,5 średnia 28,9 długa 132

Stobrawa średnia 27,4 średnia 23,5 krótka 23,0 średnia 125-132

Tarpan długa 28,8 długa 30,8 krótka 25,0 krótka 125

Literatura uzupełniająca

1. Allen E. J., Bean J. N., Griffit R. L., O’Brien P. J. 1979. Effects of length of sprouting on growth and

yield of contrasting early potato varieties. – J. Agric. Sci. 92: 151-163; 2. Almekinders C. J. M., Struik P.

C. 1996. Shoot development and flowering in potato

(Solanum tuberosum L.). – Potato Res. 39: 581-607; 3.

Firman D. M., O’Brien P. J., Allen E. J. 1995.

Ap-pearance and growth of individual leaves in the canop-ies of several potato cultivars. – J. Agric. Sci. 125: 379-394; 4. Listowski A. 1974. Biologia ziemniaka. [W:]

Ziemniak (W. Gabriel red.) PWRiL Warszawa: 15-60;

5. Lutomirska B. 2005. Zmienność rozwoju roślin i

wybranych cech użytkowych bulw ziemniaka (Solanum tuberosum L.) zależnie od warunków meteorologicz-nych okresu wegetacji. Rozpr. dokt. IHAR Oddz. Ja-dwisin; 6. Lutomirska B. 2007. Zmienność faz fenolo-gicznych ziemniaka. – Frag. Agron. 2: 199-207; 7.

So-wa-Niedziałkowska G. 2002. Określenie optymalnej

temperatury przechowywania sadzeniaków różnych odmian ziemniaka w skali 9-stopniowej. – Biul. IHAR 223/224: 361-368; 8. Sowa-Niedziałkowska G. 2004.

(5)

Wskaźniki procesów życiowych zachodzących w sa-dzeniakach ziemniaka podczas długotrwałego prze-chowywania bulw ziemniaka. Część I. Okres uśpienia i intensywność wzrostu kiełków. – Biul. IHAR 233: 219- -236; 9. Zarzyńska K. 2000a. Wartości wskaźników charakteryzujących stan fizjologiczny bulw i rozwój ro-śliny ziemniaka. Cz. III. Początkowy rozwój kiełków i

korzeni. – Biul. IHAR 213: 19-30; 10. Zarzyńska K.

2000b. Wartości wskaźników charakteryzujących stan

fizjologiczny bulw i rozwój rośliny ziemniaka. Cz. IV. Liczba łodyg w roślinie i procent kiełkujących oczek u bulw matecznych różnej wielkości. – Biul. IHAR 214: 167-181