Antoni Kantecki
Kursy repolonizacyjne
Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny nr 1, 72-75
72
Antoni K antecki
An t o n i Ka n t e c k i
G o r z ó w
KURSY REPOLONIZACYJNE
W powojennym G orzow ie m ieszkała nieliczna grupa ludności polskiego pochodzenia, którą nazwano „autochtonam i”, ale jakże niew ielu wtedy znało historię ziem odzyskanych.
W latach pięćdziesiątych problemem „autochtonów” gorzowskich zajmował się Stefan Paternowski, który na podstawie ksiąg parafial nych Kościoła św. Krzyża w Gorzowie udowodnił, że w naszym m ieście nie ma autochtonów , owej rdzennej tubylczej ludności, lecz są to przybysze, którzy napłynęli do dawnego Landsberga w różnych okresach czasu, począw szy ju ż od 1850 roku, prze w ażnie z W ielkopolski, w celach zarobkow ych, przew ażnie na jeden sezon.
N iektórzy z nich pozostali na stałe, założyli rodziny, często m ieszane, zmieniali nazwiska i z biegiem lat ulegali zniemczeniu.
Przyczyn napływu polskich sił roboczych należy szukać w słabym rozwoju przem ysłu w W ielkopolsce i na Pomorzu. Innym czynnikiem było zjaw isko ucieczki Niemców (tzw. O stflucht - szczególnie nasilony po 1871 roku) z niem ieckich terenów w schodnich na zachód, do W estfalii i N adrenii - głównych oś rodków rozw ijającego się przem ysłu ciężkiego.
Rola niem ieckich przybyszów ze w schodu była decydująca w procesie rozwoju np. Z agłębia Ruhry, w którym 1/5 robo tn i ków stanow ili Niemcy ze wschodnich terenów , zaś opuszczone przez nich m iejsca pracy zajm ow ali Polacy.
Po drugiej wojnie św iatow ej i zm ianach politycznych na m a pie Europy Polsce przypadły ziem ie na wschód od Odry i Nysy
Kursy repolonizacyjne
73
Łużyckiej oraz W arm ia i M azury. Na tych ziem iach zam ieszki wali autochtoni i polska ludność napływowa. Jedni i drudzy zos tali zniem czeni i właśnie dla nich M inisterstw o Oświaty wydało w dniu 6 sierpnia 1945 roku zarządzenie organizow ania kursów repolonizacyjnych.
W G orzow ie Roman U latow ski, ówczesny organizator szkol nictwa i inspektor szkolny pow ierzył nauczycielce, Zofii Ciem- niewskiej, organizację kursów repolonizacyjnych, które prowadzono w Domu Społecznym przy ulicy Łokietka 24 (dzisiaj budynek Z es połu Szkół M edycznych).
Zajęcia na kursie rozpoczęto 2 grudnia 1947 roku. Zastanaw ia dw uletnia zw łoka organizacyjna, na którą w zasadzie wyjaśnienia nie ma. W iemy tylko, że pom iędzy rokiem 1945 a 1947 Inspek torat Szkolny zwerbował niektórych „autochtonów” na kursy dok ształcania dorosłych, lecz trudności językow e zniechęciły ich 1 odeszli, zaś 6 sierpnia 1946 roku władze m iejskie w ręczyły tym m ieszkańcom dokum enty obyw atelstw a polskiego. M oże takie były założenia władz miejscowych wobec tej ludności przed orga nizacją kursów?
Pod względem organizacyjnym kurs dzielił się na trzy stopnie: pierwszy - przeznaczony był dla analfabetów , drugi - dla osób nie znających języka polskiego w mowie ani w piśm ie, trzeci zaś stopień dla zaaw ansow anych, bo i tacy się znaleźli.
Program nauczania przew idyw ał w tygodniu 6 godzin języka polskiego, 2 godziny historii, 2 godziny geografii Polski oraz 2 godziny wiadom ości o Polsce i świecie współczesnym . Z ajęcia odbywały się 3 razy w tygodniu, w godzinach popołudniow ych, od 18 do 21. Udział w kursie był dobrowolny.
Nauczanie pow ierzono trzem osobom. Na kursie pierw szym zajęcia prow adził Leon O lejniczak, urzędnik, na pozostałych p ra cowały nauczycielki: Z ofia C iem niew ska i M onika N ahrebecka, później Zofię C iem niew ską zastąpiła M aria Urbanowa.
U czestnikam i kursu był też Francuz i W ęgierka. On nazywał się A. de Thomas i był ożeniony z Polką z Gorzowa. Kursu nie ukończył, zostaw ił żonę i w yjechał do Francji. W ęgierka nazy w ała się M aria Łącka i była żoną znanego fotografa, Zbigniew a Łąckiego.
2
±
A ntoni K antecki
Liczba uczniów kształtow ała się w granicach od 30 do 44, ale frekw encja na zajęciach była słaba. K ierow nictw o w ysyłało alar m ujące pism a do różnych instytucji społecznych i politycznych, do zakładów pracy, jednak bez rezultatu. Zakłady w ogóle nie reagow ały na prośby kierow nictw a, by uczestników kursu p rze nieść na pierw szą zm ianę, zaś wspomniane instytucje obiecywały Powołać społecznych opiekunów i w zasadzie na obietnicy się kończyło.
Frekw encja nie popraw iła się do końca kursu.
Z analizy pochodzenia społecznego uczniów wynika, że: 21 Wywodziło się ze środow iska robotniczego, 8 - inteligencji p ra cu jącej, a 15 - rzem ieślniczo-kupieckiego, zaś struktura wieku tej grupy kształtow ała się następująco:
od 16 do 17 lat - 8 uczniów, od 18 do 21 lat - 9 uczniów, ponad 21 lat - 27 uczniów.
W iekowo przew ażali ludzie ju ż dorośli, zawodowo czynni, na tom iast kobiety stanow iły większość - 62,5%.
Były przypadki, że niektóre osoby zabiegały o zw olnienie
Z kursu. Podstaw ą do zw olnienia był zły stan zdrowia, podeszły Wiek lub m ałżeństw o z Polką lub Polakiem . W takiej sytuacji po lska strona jedn ego z małżonków składała ośw iadczenie, że nauczy w spółm ałżonka języka polskiego. Decyzję o zw olnieniu podejm ow ała Rada Ośw iatow a Domu Społecznego.
Późniejsze zarządzenia władz ośw iatow ych zalecały, by nauka n a kursie kończyła się egzaminem . Jeżeli kandydat dostarczył świadectwo ukończenia szkoły niem ieckiej, powszechnej lub śred niej, wtedy w ystaw iano absolwentow i zaśw iadczenie ukończenia szkoły w zależności, jak ie przedstaw ił św iadectw o szkoły n ie m ieckiej.
Jak pow yższe zarządzenie M inisterstw a Oświaty realizow ane było w warunkach gorzow skich? Nie mamy na to odpow iedzi. Zachow ał się jed y n ie wzór zaśw iadczenia o ukończeniu kursu, bez im ienia i nazw iska, tylko z datą rozpoczęcia i zakończenia kursu, natom iast na m arginesie zaśw iadczenia wpisano odręcznie cztery nazw iska, z adnotacją, że następujące osoby ukończyły kurs:
Kursy repolonizacy jne
75
1. M ałgorzata Tom czak ur. w Landsbergu w 1927 roku, 2. Eleonora O lszyńska ur. w L andsbergu w 1927 roku, 3. Tuta O lszyńska ur. w Landsbergu w 1929 roku, 4. Jan K uberski ur. w M eklem burgii w 1922 roku.
Czy to są w szyscy absolw enci? Nie wiemy. Nie ma też żadnej wzmianki o tym, ilu analfabetów nauczono pisać i czytać po polsku. Jedynie na podstawie pisma kierownictwa z dnia 30 czerwca 1950 roku dow iadujem y się, że kurs repolonizacyjny zakończył się 23 czerw ca 1950 roku.
Niektórzy uczestnicy kursu mieszkający w Gorzowie pracowali jako robotnicy, posiadali własne w arsztaty rzem ieślnicze, byli urzędnikam i. D zisiaj to przew ażnie em eryci lub renciści. Kilku w yjechało do N iem iec.
Zdaję sobie sprawę, że podejm ując tak ciekawy tem at nie w y czerpałem go w pełni. W zasadzie zasygnalizowane zostały pewne fragm enty, zaś podstawowym mankamentem jest brak dokumentacji kilkuletniej pracy repolonizacyjnej, ale taka ju ż je st „uroda” n a szych archiw aliów .
W pracy wykorzystano:
A. P. w S z c z ec in ie , O d d z ia ł w G o rz o wie, Z e sp ó l a k t In sp . S z k o tn e g o
A. P. w S z c z ec in ie , O dd ział w G o rz o w ie, Z e sp ó l a k t U rz . S t. C y w iln eg o .
S praw ozdanie i plany pracy Dom u S p o łeczn eg o za 1 9 4 5 -1 9 4 6 r. w p o siad an iu autora.
P o lska za c h o d n ia i p ó łn o c n a , P o z n a ń
