Tom IV, zeszyt 1 — 2008
JERZY NIKO+AJEW
EKUMENICZNY WYMIAR
WSPÓ+DZIA+ANIA DUSZPASTERSTWA PENITENCJARNEGO ZE S+UZEB GA WIEGZIENN GA
NA PRZYK+ADZIE OKREGGU LUBELSKIEGO
1. STRUKTURA, ORGANIZACJA I DUSZPASTERZE KOS´CIO+ÓW I INNYCH ZWI GAZKÓW WYZNANIOWYCH
PROWADZ GACYCH DZIA+ALNOS´C´ RELIGIJN GA NA TERENIE WIEGZIEN´ LUBELSZCZYZNY
Na obszarze wNas´ciwos´ci miejscowej OkreGgowego Inspektoratu SNuzEby WieGziennej w Lublinie znajduje sieG siedem jednostek penitencjarnych: dwa areszty s´ledcze (Krasnystaw, Lublin) i pieGc´ zakNadów karnych (BiaNa Podlas-ka, CheNm, Hrubieszów, WNodawa i Zamos´c´). Ponadto w Zamos´ciu w ramach struktury organizacyjnej wyodreGbniono z jednostki macierzystej poNozEonej przy ulicy Okrzei tzw. oddziaN zewneGtrzny, zlokalizowany przy ulicy Hrubie-szowskiej. We wszystkich zakNadach penitencjarnych Lubelszczyzny posNugeG duszpastersk Ga sprawuj Ga kapelani beGd Gacy przedstawicielami Kos´cioNa kato-lickiego i prawosNawnego, zatrudnieni na etatach cywilnych pracowników wieGziennictwa. Ponadto duchowny Kos´cioNa greckokatolickiego jest pracowni-kiem cywilnym w ZakNadzie Karnym w CheNmie.
Do wieGzien´ Lubelszczyzny przychodz Ga takzEe (poza duchownymi Kos´cioNów wczes´niej wymienionych) z wolontariack Ga posNug Ga przedstawiciele Kos´cioNów i innych zwi Gazków wyznaniowych wedNug nasteGpuj Gacego zestawienia:
Dr JERZYNIKO+AJEW_ adiunkt Katedry MieGdzynarodowych Stosunków Gospodarczych i Ekonomii Publicznej na Wydziale Zamiejscowym Nauk Prawnych i Ekonomicznych Kato-lickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana PawNa II w Tomaszowie Lubelskim; adres do korespondencji: ul. Lwowska 80, 22-600 Tomaszów Lubelski.
_ w ZakNadzie Karnym w BiaNej Podlaskiej: baptys´ci, zielonos´wi Gatkowcy i adwentys´ci;
_ w ZakNadzie Karnym w CheNmie: Zwi Gazek Wyznania S´wiadków Jehowy (Krzysztof Semeniuk), Kos´cióN Zielonos´wi Gatkowy (Andrzej Matysko), Kos´cióN Polskokatolicki (Ryszard Walczyn´ski), Kos´cióN Chrzes´cijan Baptystów (Jan Maksymiuk), Kos´cióN Adwentystów Dnia Siódmego (Wojciech Stelmach);
_ w ZakNadzie Karnym w Hrubieszowie: Zwi Gazek Wyznania S´wiadków Jehowy i Kos´cióN BozEy w Chrystusie;
_ w Areszcie S´ledczym w Krasnymstawie: Zwi Gazek Wyznania S´wiadków Jehowy, Kos´cióN Chrzes´cijan´ski w S´widniku;
_ w Areszcie S´ledczym w Lublinie: Kos´cióN Greckokatolicki, Kos´cióN Zielonos´wi Gatkowy i S´wiadkowie Jehowy;
_ w ZakNadzie Karnym we WNodawie: Zwi Gazek Wyznania S´wiadków Jeho-wy, Kos´cióN Chrzes´cijan´ski Wiary Ewangelicznej, Kos´cióN Chrzes´cijan´ski w S´widniku;
_ w ZakNadzie Karnym w Zamos´ciu: Zwi Gazek Wyznania S´wiadków Jeho-wy, Kos´cióN Zielonos´wi Gatkowy.
Bior Gac pod uwageG struktureG administracyjno-kos´cieln Ga wyznania rzymsko-katolickiego, ZakNad Karny w CheNmie oraz areszty s´ledcze w Krasnymstawie i Lublinie poNozEone s Ga w obszarze archidiecezji lubelskiej, zakNady karne w BiaNej Podlaskiej i WNodawie _ na terenie diecezji siedleckiej, a zakNady karne w Hrubieszowie i Zamos´ciu przynalezE Ga do diecezji zamojsko-lubaczow-skiej z biskupi Ga siedzib Ga w Zamos´ciu. Etatowym kapelanem wieGziennym w CheNmie od 15 maja 2004 r. w wymiarze 0,4 etatu jest ksi Gadz Marek Lu-belski. W Areszcie S´ledczym w Krasnymstawie od 1 paz´dziernika 2007 r. w wymiarze 0,25 etatu posNuguje ksi Gadz Zbigniew G Gabka. W lubelskim aresz-cie s´ledczym kapelanem wieGziennym jest ksi Gadz MirosNaw Flak (od 1 lipca 2000 r.). PeNni on równiezE funkcjeG archidiecezjalnego referenta ds. duszpaster-stwa wieGziennego. Zatrudniony jest na 0,7 etatu.
W BiaNej Podlaskiej opiekeG duszpastersk Ga sprawuje gwardian bialskiego klasztoru Kapucynów o. Dariusz Miastowski. Zatrudniony jest od 30 czerwca 2004 r. w wymiarze 0,4 etatu. We wNodawskim zakNadzie karnym duszpaste-rzem wieGziennym jest o. Stefan Majkowski z zakonu kapucyn´skiego, pracu-j Gacy na 0,25 etatu od 1 sierpnia 2005 r. Ksi Gadz Wiktor Kozin´ski od 1 lipca 2004 r. jest etatowym (0,25 etatu) kapelanem hrubieszowskiego wieGzienia. W Zamos´ciu dziaNalnos´c´ duszpasterska prowadzi dwóch kapelanów. W zakNa-dzie karnym przy ulicy Okrzei pracuje ksi Gadz Tomasz Z´wiernik (0,25 etatu od 1 sierpnia 2004 r.), a w oddziale zewneGtrznym – ksi Gadz Józef Zwolak,
który zatrudniony jest od 1 lutego 2006 r. wymiarze 0,75 etatu. Poza dziaNal-nos´ci Ga duszpastersk Ga – ten ostatni – prowadzi zajeGcia terapeutyczne z alkoho-likami osadzonymi w dziale terapeutycznym oddziaNu zewneGtrznego.
Jednostki penitencjarne okreGgu lubelskiego poNozEone s Ga na terenie diecezji lubelsko-cheNmskiej Autokefalicznego Kos´cioNa PrawosNawnego w Polsce. St Gad tezE duchowni z tej diecezji obejmuj Ga opiek Ga duszpastersk Ga osadzonych prawo-sNawnych przebywaj Gacych w lubelskich wieGzieniach. W BiaNej Podlaskiej kapela-nem wieGziennym w wymiarze 0,25 etatu od 31 stycznia 2004 r. jest ksi Gadz Andrzej Pugacewicz – proboszcz miejscowej prawosNawnej parafii. W tym sa-mym wymiarze zatrudniony jest ksi Gadz Jan +ukaszuk – cheNmski proboszcz i wieGzienny kapelan (na etacie zakNadu karnego od 1 lutego 2004 r.). W Hrubie-szowie etatowym kapelanem pozostaje od 1 lutego 2004 r. ksi Gadz proboszcz Jan Kot (0,25 etatu). Od 1 listopada 2007 r. w wymiarze 0,50 etatu zatrudniony zostaN ksi Gadz PaweN Janiel jako kapelan aresztu w Krasnymstawie. W lubelskim areszcie s´ledczym od 1 paz´dziernika 2004 r. posNugeG kapelan´sk Ga peNni ksi Gadz Andrzej Boublej (0,50 etatu). We WNodawie kapelanem wieGziennym i jedno-czesnym dziekanem kapelanów wieGziennych diecezji lubelsko-cheNmskiej jest miejscowy proboszcz, ksi Gadz Jerzy Ignaciuk. Pracuje on od 1 sierpnia 2006 r. na 0,50 etatu. Opiek Ga duszpastersk Ga osadzonych w zakNadzie karnym w Zamos´-ciu i oddziale zewneGtrznym zajmuje sieG ksi Gadz Witold Charkiewicz. Zamojski proboszcz zatrudniony jest na 0,5 etatu od 1 lutego 2004 r.
Jedynym etatowym kapelanem Kos´cioNa greckokatolickiego w okreGgu lu-belskim (i w Polsce) jest ksi Gadz JarosNaw Storoniak. UmoweG o peNnienie posNugi religijnej w zakNadzie karnym w CheNmie w wymiarze 0,25 etatu podpisaN z dniem 1 maja 2007 r. Ten sam duchowny peNni posNugeG dusz-pastersk Ga na zasadzie wolontariatu ws´ród osadzonych w Lublinie. Jednostki penitencjarne okreGgu lubelskiego poNozEone s Ga na terenie diecezji warszawsko-przemyskiej Kos´cioNa greckokatolickiego w Polsce1.
2. UMOCOWANIE FORMALNOPRAWNE LUBELSKICH KAPELANÓW WIEGZIENNYCH
Formaln Ga podstaweG do peNnienia posNugi duszpasterskiej w s´rodowisku osób pozbawionych wolnos´ci stanowi skierowanie zwierzchniej wNadzy du-chownej. NajczeGs´ciej jest to dekret biskupi b Gadz´ pismo czNonka, lub czNonków
kolegium rady danego zwi Gazku wyznaniowego. W dokumentach tych okres´la sieG miejsce peNnienia posNugi duszpasterskiej oraz czas jej rozpoczeGcia. Nato-miast sposób, czas i miejsce peNnienia wieGziennego duszpasterstwa zapisane s Ga w porz Gadkach wewneGtrznych poszczególnych zakNadów karnych i aresztów s´ledczych, wydawanych w formie zarz Gadzen´ dyrektorów jednostek penitencjar-nych. Z kolei zas´ szczegóNowe zasady wykonywania praktyk religijnych i ko-rzystanie z posNug religijnych w zakNadach karnych i aresztach s´ledczych zostaNy wskazane w stosowanym rozporz Gadzeniu ministerialnym wydanym na podstawie ustawy kodeks karny wykonawczy2.
W przepisie tym zapisane zostaNy nasteGpuj Gace zasady funkcjonowania duszpasterstwa w jednostkach penitencjarnych:
1. Osadzonych uprawniono do uczestnictwa w nabozEen´stwach i spotka-niach o charakterze religijnym indywidualnych i zbiorowych.
2. Na miejsce peNnienia posNug wskazano kaplice lub inne odpowiednio przystosowane do tego pomieszczenia.
3. UmozEliwiono praktyki i posNugi o charakterze indywidualnym z zacho-waniem warunków prywatnos´ci i zasad bezpieczen´stwa i porz Gadku wieGzien-nego.
4. Podstaw Ga prawn Ga funkcjonowania duszpasterstwa wieGziennego staNo sieG porozumienie-umowa pomieGdzy duchownym a dyrektorem wieGzienia.
5. Umownie okres´la sieG zakres czynnos´ci kapelan´skich, zasteGpstwo kapela-na i pomoc s´wieckich wolontariuszy niebeGd Gacych duchownymi.
W redakcji rozporz Gadzenia nie uniknieGto jednak niekonsekwencji i bNeGdów. Dotycz Ga one mieGdzy innymi razE Gacych naruszen´ przepisów dotycz Gacych w szczególnos´ci wykonywania kary pozbawienia wolnos´ci, zasad porz Gadku i bezpieczen´stwa wewneGtrznego, sposobu poruszania sieG po wieGzieniu oraz tajemnicy pan´stwowej i sNuzEbowej. Niezdefiniowano pojeGcia i zakresu terminu „razE Gacy”, co stwarzac´ mozEe naduzEycia interpretacyjne, nie wskazano trybu odwoNania duchownego z peNnienia wieGziennej posNugi. W Gatpliwos´ci budzi tezE ograniczony zakres uprawnien´ i swobody poruszania sieG po terenie wieGzienia przez osoby niebeGd Gace kapelanami, a wykonuj Gace de facto funkcje kapelan´-skie. Nie do przyjeGcia jest równiezE odpowiedzialnos´c´ kapelanów i osób im pomocnych za naruszenie tajemnicy pan´stwowej w sytuacji niedopuszczenia
2Rozporz Gadzenie Ministra Sprawiedliwos´ci z dnia 2 wrzes´nia 2003 r. w sprawie
szczegó-Nowych zasad wykonywania praktyk religijnych i korzystania z posNug religijnych w zakNadach karnych i aresztach s´ledczych (Dz. U. z 2003 r., Nr 159, poz. 1546) wydane zostaNo na podsta-wie art. 106 § 4 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557 z póz´n. zm.)
ich wczes´niej do dokumentacji posiadaj Gacej tak Ga klauzuleG. Nawet pobiezEna analiza tekstu rozporz Gadzenia sprawia wrazEenie niekomplementarnos´ci zapisów tam zawartych, co w zestawieniu z wag Ga spoNeczn Ga oddziaNywania duszpaster-skiego wydaje sieG niezrozumiaNe i wymagaj Gace pilnej korekty.
Braki etatowe wysteGpuj Gace w funkcjonowaniu wieGziennictwa rózEnicuj Ga takzEe formaln Ga pozycjeG duszpasterzy wieGziennych. Nierówne ich traktowanie wynika z podziaNu na tych zatrudnionych na etatach cywilnych i tych, którzy posNugeG peNni Ga bez wynagrodzenia. Uprzywilejowana pozycja tych pierwszych wynika z pracowniczych uprawnien´ o charakterze socjalnym. Duchowni nie-zatrudnieni na etatach ubezpieczani s Ga jedynie od nasteGpstw nieszczeGs´liwych wypadków w zwi Gazku z wykonywaniem posNugi duszpasterskiej w wieGzieniu i koszty te ponosi administracja wieGzienna.
Kwestie etatowe mog Ga miec´ uNomne przeNozEenie na relacje mieGdzykonfesyj-ne w zakresie rózEnicowania duchownych ze wzgleGdu na wyznanie. Podobny, to jest negatywny wpNyw w tym wzgleGdzie wynikac´ mozEe z proporcji liczby osadzonych deklaruj Gacych przynalezEnos´c´ do danej religii, do wymiaru czasu pracy kapelan´skiej, b Gadz´ liczby duchownych pracuj Gacych na podstawie poro-zumienia. W Gatpliwos´ci pojawiac´ sieG mog Ga takzEe co do wspólnego korzystania z kaplic i miejsc kultu religijnego. Wszystkie te zagadnienia wymagaj Ga nie tylko przemys´lanego rozwi Gazania ustawowego, ale wspóNpracy i zrozumienia kapelanów, ich wNadzy zwierzchniej, a nade wszystko administracji peni-tencjarnej, w interesie której znajdowac´ sieG musi efekt resocjalizacyjny pracy duszpasterskiej.
3. EKUMENICZNE WSPÓ+DZIA+ANIE DUSZPASTERSTWA WIEGZIENNEGO Z ADMINISTRACJ GA PENITENCJARN GA JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH
PODLEG+YCH OISW W LUBLINIE a) Pocz )atki wie)ziennej ekumenii na Lubelszczyz´nie
PodziaNy i rozNamy wewn Gatrz chrzes´cijan´stwa wraz ze zNozEonos´ci Ga natury historycznej wpNyneGNy na wspóNczesne rozumienie ruchu ekumenicznego. Najbardziej uniwersaln Ga definicjeG ruchu ekumenicznego podaje W. Romano-wicz za A. +apin´skim, to „ruch propaguj Gacy porozumienie mieGdzy wyznania-mi zwyznania-mierzaj Gace do przywrócenia jednos´ci wszystkich chrzes´cijan”3. NalezEy
jednak pamieGtac´ o ekumenicznej tradycji wypracowanej przez pokolenia
s´wiatNych i otwartych religijnie Polaków. Warto tu wspomniec´ o otwartos´ci religijnej Kazimierza Wielkiego, zamierzaj Gacego erygowac´ metropolieG halick Ga po zajeGciu Rusi Halicko-WNodzimierskiej, dalekowzrocznych skutkach ugody sandomierskiej, konfederacji warszawskiej i ugody torun´skiej otwieraj Gacej na lata mozEliwos´c´ wspóNistnienia rózEnych wyznan´ pod koron Ga jednego wNadcy. Jednak trwaNe wydawaNoby sieG osi GagnieGcia w tym zakresie w istotny sposób zniweczyNy dziaNania o charakterze nacjonalistycznym w okresie 20-lecia mieGdzywojennego. DotyczyNy one szczególnie terenów o tradycyjnie uformo-wanej juzE tozEsamos´ci prawosNawnej, w tym województwa lubelskiego. W la-tach 1924-1925 rozebrano sobór prawosNawny w centralnym punkcie Lublina, wykorzystuj Gac do tego wieGz´niów z lubelskiego Zamku4. W ci Gagu kilku
mie-sieGcy 1938 r. na Podlasiu i CheNmszczyz´nie rozebrano 91 cerkwi, 10 kaplic i 26 domów modlitwy5.
W tym celu posNuzEono sieG takzEe siN Ga robocz Ga w postaci wieGz´niów. Z per-spektywy czasu angazEowanie aparatu pan´stwowego w tego typu dziaNania wydaje sieG niczym nieuprawnionym naduzEyciem.
Normalizacja stosunków mieGdzyreligijnych takzEe w s´rodowisku osób po-zbawionych wolnos´ci mozEliwa byNa dopiero po przeNomie 1989 r. Z t Ga dat Ga zwi Gazana jest równiezE posNuga wieGzienna proboszcza cheNmskiej parafii Jana +ukaszuka. Duchowny ten najpierw na zasadzie wolontariatu, a póz´niej na podstawie umowy o praceG sprawuje nieprzerwanie opiekeG duszpastersk Ga w zakNadzie karnym w CheNmie. Jest jednoczes´nie najdNuzEej sprawuj Gacym teG funkcjeG kapelanem prawosNawnym w województwie lubelskim6.
Istotny wpNyw na ekumeniczn Ga wspóNpraceG kapelanów rózEnych wyznan´ miaN ks. Grzegorz Draus, peNni Gacy w latach 1995-2000 posNugeG duszpastersk Ga w zakNadzie karnym w CheNmie. DzieGki jego inicjatywie grupa kleryków obrz Gadku wschodniego lubelskiego Seminarium Duchownego podjeGNa trwaj Gac Ga do dzis´ posNugeG wolontariuszy w cheNmskim wieGzieniu. DNugoletnie posNugi-wanie zakon´czyNo sieG sformalizoposNugi-waniem wspóNpracy w postaci zatrudnienia etatowego kapelana wieGziennego, wczes´niejszego kleryckiego wolontariusza JarosNawa Storoniaka na staNe7. Ksi Gadz G. Draus przyczyniN sieG do nawi
Gaza-4G. J. P e l i c a, Kos´ció9 prawos9awny w województwie lubelskim (1918-1939), Lublin
2007, s. 212.
5R o m a n o w i c z, Ekumenizm, s. 30
6 J. + u k a s z u k, Cerkiew prawos9awna s´w. Jana Teologa w Che9mie 1852-2002,
CheNm 2002.
7 Duszpasterstwo wie)zienne kos´cio9a greckokatolickiego w Polsce, red. J. NikoNajew,
nia wspóNpracy mieGdzynarodowej rówien´skiego i lubelskiego wieGziennictwa, w ramach której uwzgleGdnione zostaNy takzEe obszary ekumenicznego dusz-pasterstwa wieGziennego.
W ramach naukowej i praktycznej wymiany dos´wiadczen´ zarówno wieGzien-nicy, jak i duchowni rózEnych wyznan´ uczestniczyli w konferencjach i szkole-niach z zakresu duszpasterstwa penitencjarnego8.
Bogat Ga tradycjeG, rozumian Ga juzE w konteks´cie historycznym, ma wieGzienna posNuga proboszczów bialskiej parafii: Wincentego (ojca) i Andrzeja (syna) Pugacewiczów.
Na podkres´lenie zasNuguje wspóNpraca z administracj Ga wieGzienn Ga i dyrektorem wieGzienia B. Woz´nic Ga. Pierwsze uroczystos´ci zwi Gazane z udzielaniem sakramen-tu maNzEen´stwa w warunkach wieGzienia miaNy miejsce w latach osiemdziesi Gatych ubiegNego stulecia. Widocznym znakiem ekumenicznego d GazEenia do jednos´ci jest wystrój kos´cielno-cerkiewny kaplicy w bialskim wieGzieniu.
WazEne dla wNas´ciwego rozumienia istoty wieGziennej posNugi i relacji Cerkwi prawosNawnej z administracj Ga wieGzienn Ga byNo pos´wieGcenie osobnej kaplicy prawosNawnej w zamojskim zakNadzie karnym w dniu 24 wrzes´nia 1998 r. KapliceG pod wezwaniem s´w. MikoNaja pos´wieGciN biskup Abel w obec-nos´ci ks. MikoNaja Lenczewskiego – naczelnego prawosNawnego kapelana wieGziennego, ksieGdza Witolda Charkiewicza – kapelana z Zamos´cia, kapela-nów wieGziennych z Lubelszczyzny, dyrektora generalnego wieGziennictwa gen. WNodzimierza Markiewicza, dyrektora okreGgowego SW w Lublinie pNk. Andrzeja Malingi, pNk. Jerzego SokoNowskiego – dyrektora zamojskiego zakNadu karnego9.
CheNmskie, bialskie i zamojskie pionierskie dos´wiadczenia w zakresie ekumenicznego duszpasterstwa wieGziennego zbiegNy sieG w czasie z dziaNal-nos´ci Ga naukow Ga Instytutu Ekumenicznego KUL na rzecz wspóNpracy katoli-ków, prawosNawnych i protestantów. ZaangazEowanie ks. prof. A. Nossola i ks. prof. W. Hryniewicza utwierdziNo s´rodowisko lubelskich wieGzienników i kapelanów wieGziennych co do kontynuacji przyjeGtej wczes´niej linii ekume-nicznego dziaNania.
b) Funkcjonowanie ekumenicznych kaplic
Wszystkie otwarte i pos´wieGcone kaplice wieGzienne znajduj Gace sieG w woje-wództwie lubelskim funkcjonuj Ga jako pomieszczenia ekumenicznego
sprawo-8Konferencje i szkolenia organizowane byNy m.in. w Worzelu koNo Kijowa i w Olszanicy. 9A. + o s´, S´piew na ziemi ume)czonej, „Przegl Gad PrawosNawny” 1999, nr 3, s. 4.
wania kultu religijnego. ZakNad karny w Zamos´ciu stanowi swoisty wyNom od zasady. W jednostce macierzystej znajduj Ga sieG dwie s Gasiaduj Gace ze sob Ga kapli-ce: jedna dla katolików, druga dla wyznawców prawosNawia. Trzecia o cha-rakterze ekumenicznym zostaNa otwarta i ekumenicznie pos´wieGcona w dniu 8 grudnia 2005 r. w oddziale zewneGtrznym przy ulicy Hrubieszowskiej. W uroczystos´ci pos´wieGcenia uczestniczyli biskup zamojsko-lubaczowski ks. prof. Jan S´rutwa, prawosNawny arcybiskup lubelski i cheNmski Abel, ks. bis-kup MieczysNaw Czajko – prezbiter naczelny Kos´cioNa zielonos´wi Gatkowego. WieGziennictwo polskie reprezentowane byNo przez gen. Marka Szostka, dyrek-torów wieGzien´ Lubelszczyzny wraz z dyrektorem okreGgowym, a delegacji ukrain´skiej przewodniczyN pNk Aleksander Worobiej z Równego.
Wystrój bialskiej kaplicy wieGziennej wymownie s´wiadczy o jej ekumenicz-nym charakterze. W zwi Gazku z tym zarówno katolicy, jak i prawosNawni wNas´ciwie odczuwaj Ga atmosfereG swojej bliskos´ci z Bogiem. Pozostaj Gace na wyposazEeniu kaplicy ikony – w wieGkszos´ci depozyty Muzeum PoNudniowego Podlasia w BiaNej Podlaskiej zostaNy uzEyczone takzEe kaplicy Aresztu S´ledcze-go w Lublinie. WypozEyczenie ich z BiaNej Podlaskiej do Lublina byNo wspól-nym pomysNem lubelskich kapelanów: katolickiego ksieGdza MirosNawa Flaka i jego prawosNawnego wspóNbrata Andrzeja Boubleja. DzieGki temu 8 grudnia 2006 r. mozEliwe byNo ekumeniczne pos´wieGcenie kaplicy wieGziennej w Lubli-nie z udziaNem abpa Józefa ZEycin´skiego (katolickiego metropolity lubelskie-go), abpa Abla z Cerkwi PrawosNawnej i reprezentuj Gacego grekokatolików lubelskiego proboszcza ksieGdza Stefana Batrucha10.
c) Organizacja wspólnych konferencji duszpasterskich i naukowych Jedn Ga z pierwszych konferencji, w której uczestniczyli dyrektorzy zakNa-dów karnych i aresztów s´ledczych Lubelszczyzny oraz kapelani prawosNawni, byNo spotkanie zorganizowane w ZakNadzie Karnym w Zamos´ciu w dniu 22 marca 2001 r. StroneG cerkiewn Ga reprezentowaN abp Abel oraz ksieGzEa: W. Charkiewicz, J. Kot, M. Wiszniewski, M. Chodakowski, A. Pugacewicz, J. +ukaszuk. WieGziennictwo prezentowane byNo przez pNk. Andrzeja MalingeG – dyrektora okreGgowego SW w Lublinie oraz szefów placówek penitencjar-nych w osobach: B. Woz´nicy, J. Kuz´niarza, T. Bartnika, A. Stryjeckiego, J. SokoNowskiego, J. Adamowskiego i J. NikoNajewa. KonferencjeG rozpoczeGNo
10G. J. P e l i c a, Kaplica za wie)ziennym murem, „Przegl Gad PrawosNawny” 2007, nr 1,
s. 27-28; G. W Ga g i e l - L i n d e r, DuzQe zmiany w Lublinie, „Forum Penitencjarne” 2007, nr 1, s. 4.
nabozEen´stwo z udziaNem gos´ci oraz wieGz´niów zamojskiego zakNadu karnego, w których pamieGci utkwiNy szczególnie sNowa arcybiskupa: „Ksi Gadz nios Gac nadziejeG, podtrzymuj Gac na duchu wieGz´nia, mozEe byc´ wspóNwychowawc Ga w rozmieGkczaniu ludzkich zatwardziaNych serc”11.
Kolejnym wazEnym przedsieGwzieGciem z zakresu wspólnych spotkan´ dusz-pastersko-wieGziennych okazaN sieG organizowany w dniach 15-19 kwietnia 2002 r. wyjazd lubelskich i rzeszowskich wieGzienników wraz z kapelanami diecezji lubelsko-cheNmskiej do Lwowa, +ucka, Równego i Kowla. Wyjazd miaN charakter edukacyjno-poznawczy i dotyczyN zarówno wieGziennictwa ukrain´skiego, jak i specyfiki duszpasterstwa tamtego kraju. W ramach wizyty miaNy miejsce spotkania o charakterze konferencyjnym i szkoleniowym. Z ra-mienia Cerkwi prawosNawnej wizycie patronowaN abp Abel z Lublina oraz abp Augustyn ze Lwowa. Oprócz duchownych prawosNawnych diecezji lubel-sko-cheNmskiej (J. Kot, A. Pugacewicz, W. Skiepko) uczestniczyli takzEe ksieG-zEa z Ukrainy: katolicki ksi Gadz G. Draus i prawosNawny A. +ukjanczuk, obaj z Równego. W skNad delegacji wieGziennej weszli: dyrektor okreGgowy z Lubli-na oraz wszyscy dyrektorzy lubelskich wieGzien´. OkreGg rzeszowski reprezento-wali: szef Inspektoratu, komendant ODK SW w Olszanicy oraz dyrektorzy zakNadów karnych z Rzeszowa i Przemys´la. W wieGziennej kaplicy w Horo-dyszczu koNo Równego uczestnicy wyjazdu wzieGli udziaN w ekumenicznym nabozEen´stwie oraz wysNuchali opinii ksieGdza Drausa na temat trudnos´ci w pra-cy duszpasterskiej w s´rodowisku ukrain´skich wieGz´niów12.
W paz´dzierniku 2002 r. w Holeszowie koNo WNodawy miaNo miejsce spot-kanie dyrektorsko-wieGzienne funkcjonariuszy okreGgu lubelskiego i kapelanów diecezji lubelsko-cheNmskiej na temat roli kapelanów prawosNawnych w reedu-kacji skazanych. Gospodarzem spotkania byN abp Abel, który zEegnaj Gac uczest-ników seminarium, zwróciN sieG w nasteGpuj Gacy sposób:
Mys´leG, zEe nasze spotkanie dowiodNo, zEe praca reedukacyjna waszej sNuzEby opiera sieG na chrzes´cijan´skim fundamencie wiary, na wierze w dobro jako przyrodzon Ga cecheG czNowieka, który – z´le korzystaj Gac z daru dobrej woli – daje uwodzic´ sieG licznym pokusom z zE Gadz Ga posiadania na czele. Wielk Ga rados´c´ sprawiaj Ga mi opinie panów dyrektorów tak wysoko oceniaj Gacych posNugeG ewangelizacyjn Ga, niesion Ga przez duchowien´stwo prawosNawne i jego wysiNki wspieraj Gace kadreG penitencjarn Ga w jej pracy na rzecz skutecznej reedukacji osadzonych13.
11B. W o z´ n i c a, S9uzQba bliz´nim, „Forum Penitencjarne” 2001, nr 5, s. 5. 12B. W o z´ n i c a, Raj za Bugiem, „Forum Penitencjarne” 2002, nr 8, s. 7. 13K. M a z u r, Lubelskie bogos9uzQenije, „Forum Penitencjarne” 2002, nr 12, s. 12.
W seminarium oprócz duchownych i s´wieckich z terenu Lubelszczyzny udziaN wzieGli takzEe dyrektor Biura Penitencjarnego CZSW – Kajetan Dubiel, Eugeniusz Pryndiuk z ambasady ukrain´skiej w Polsce oraz Krzysztof Mazur – dyrektor siedleckiego wieGzienia, poNozEonego jeszcze na terenie diecezji lubelsko-cheNmskiej. Zwien´czeniem seminarium byNa wizyta w monasterze s´w. Onufrego w pobliskiej JabNecznej. Holeszowskie spotkanie utwierdziNo jego uczestników co do koniecznos´ci kontynuacji cyklicznych spotkan´ i wy-miany dos´wiadczen´ w zakresie duszpasterstwa prawosNawnego w procesie resocjalizacji wieGz´niów.
Kolejne spotkanie zorganizowano w dniach 2 i 3 czerwca 2004 r. w Ku-lach koNo CzeGstochowy. Tematem przewodnim konferencji (podobnie jak w Holeszowie) staNa sieG rola kapelana prawosNawnego w readaptacji skaza-nych. W konferencji uczestniczyN abp Abel, duchowni prawosNawni peNni Gacy posNugeG duszpastersk Ga w lubelskich wieGzieniach oraz przedstawiciele adminis-tracji penitencjarnej z Lubelszczyzny, BiaNostocczyzny, Podkarpacia i Dolnego S´l Gaska. W ramach konferencji wygNoszono referaty, mieGdzy innymi na temat historii duszpasterstwa prawosNawnego w polskich wieGzieniach (autorstwa R. Maleszyka)14, roli kapelana prawosNawnego w s´rodowisku osób
pozbawionych wolnos´ci (M. Puszka)15, relacji kapelan´sko-dyrektorskich
(re-ferent J. NikoNajew)16. Spotkanie w Kulach byNo okazj Ga do wymiany dos´wiadczen´ w skali szerszej, nizE praktyka realizowana w ujeGciu lubelskim. Jednak zawsze opinie duchownych prawosNawnych z Lublina wspierane przez kadreG wieGzienn Ga stanowiNy wyznacznik dobrej i konstruktywnie twórczej dzia-Nalnos´ci na rzecz osób pozbawionych wolnos´ci. Zreszt Ga przedstawiciel ducho-wien´stwa lubelskiego, ksi Gadz MikoNaj Chodakowski z WNodawy oficjalnie reprezentowaN Cerkiew PrawosNawn Ga podczas organizowanej przez Rzecznika Praw Obywatelskich w dniu 18 lutego 2004 r. konferencji pt. „UdziaN osób duchownych w realizacji sprawiedliwos´ci naprawczej i wykonywaniu kar kryminalnych”. W konferencji uczestniczyli mieGdzy innymi: profesor Andrzej Zoll, minister Jerzy +ankiewicz, senator Teresa Liszcz, gen. Jan Pyrcak oraz
14R. M a l e s z y k, Kapelan prawos9awny w wie)zieniu w uje)ciu historycznym.
Niepubli-kowane materiaNy z konferencji w Kulach koNo CzeGstochowy, 2-3 czerwca 2004 r.
15M. P u s z k a, Rola kapelana prawos9awnego w spo9ecznej readaptacji skazanych na
przyk9adzie Zak9adu Karnego w Zamos´ciu. Niepublikowane materiaNy z konferencji w Kulach koNo CzeGstochowy, 2-3 czerwca 2004 r.
16 J. N i k o N a j e w, Relacje kapelan wie)zienny prawos9awny a dyrektor wie)zienia.
Misja czy koniecznos´c´. Dos´wiadczenia okre)gu lubelskiego. Niepublikowane materiaNy z konfe-rencji w Kulach koNo CzeGstochowy, 2-3 czerwca 2004 r.
naczelni kapelani wieGziennictwa Kos´cioNa katolickiego, Cerkwi PrawosNawnej i Kos´cioNa Ewangelicko-Augsburskiego. Podejmuj Gac swoje rozwazEania na temat roli osób duchownych w s´rodowisku wieGziennym, ksi Gadz Chodakowski zwróciN uwageG na szczególny wymiar ekumeniczny swojej posNugi duszpaster-skiej, kiedy wspominaN, jak:
jeden z wieGz´niów kos´cioNa rzymskokatolickiego prosiN mnie, zEebym poszedN do Dyrektora i poprosiN o to, zEeby on mógN uczestniczyc´ w pielgrzymce na Jasn Ga GóreG, poniewazE kazEdego roku bierze w niej udziaN. I to jest miNe zwNaszcza dla nas kapelanów innych wyznan´, w tym kos´cioNa prawosNawnego, zEe ci ludzie szu-kaj Ga u nas pomocy. Dla nich osoba duchowna jest po prostu osob Ga duchown Ga. Bóg jest jeden i oni modl Gac sieG do tego Boga, czeGsto szukaj Ga pomocy u kapela-nów wNas´nie innych wyznan´17.
Wypowiedz´ wNodawskiego kapelana stanowi w moim przekonaniu credo posNugi duszpasterskiej ws´ród wieGz´niów rózEnych wyznan´ oraz sedno ekume-nicznej wspóNpracy kapelanów wieGziennych.
Z kolei w dniach 4-5 paz´dziernika 2005 r. w Zamos´ciu zorganizowano konferencjeG na temat wartos´ci religijnych w resocjalizacji z udziaNem przed-stawicieli duszpasterstwa prawosNawnego okreGgu lubelskiego i pracowników wieGziennictwa z Lubelszczyzny.
W czasie konferencji podejmowano mieGdzy innymi zagadnienia wartos´ci w procesie resocjalizacji, kwestie eschatologii, kultury, uniwersalnego wymia-ru posNugi duszpasterskiej w wieGzieniu. Uczestnicy spotkania byli zgodni: s´rodowisko wieGzienia powinno byc´ miejscem odkrywania i przekazywania wartos´ci uniwersalnych na podstawie chrzes´cijan´skiego rozumienia tego, co dla czNowieka wazEne w jego rozwoju18. Wymiernym s´wiadectwem
ekume-nicznego rozumienia wspóNpracy mieGdzywyznaniowej w s´rodowisku osób pozbawionych wolnos´ci byNo symboliczne przekazanie Biblii w jeGzyku ukrain´-skim z przeznaczeniem dla wieGz´niów. Przekazania 100 egzemplarzy Pisma S´wieGtego dokonaN dyrektor Biura Penitencjarnego wieGziennej centrali z War-szawy Kajetan Dubiel.
Duszpasterze prawosNawni i katoliccy wraz z pracownikami wieGziennictwa z Lubelszczyzny uczestniczyli ponadto w konferencjach pos´wieGconych zagad-nieniom resocjalizacyjnym i duszpasterskim, organizowanym mieGdzy innymi
17 M. C h o d a k o w s k i, Udzia9 osób duchownych w realizacji sprawiedliwos´ci
naprawczej i wykonywaniu kar kryminalnych, w: Udzia9 osób duchownych w realizacji spra-wiedliwos´ci naprawczej i wykonywaniu kar kryminalnych, red. J. Zagórski, Warszawa 2004.
w paz´dzierniku 2005 r. w Kulach, w maju i we wrzes´niu 2006 r. w Zakopa-nem. Ponadto w dniach 14-15 maja 2004 r. zarówno kapelani, jak i dyrekto-rzy wieGzien´ lubelskich wzieGli udziaN w ogólnopolskiej konferencji w Warsza-wie i PopoWarsza-wie z udziaNem metropolity warszawskiego i caNej Polski abpa Sawy. Poza nabozEen´stwem w katedralnej cerkwi s´w. Marii Magdaleny odbyNa sieG dyskusja na temat prawosNawnego duszpasterstwa wieGziennego w Polsce. UczestniczyN w niej takzEe ksi Gadz MikoNaj Lenczewski – naczelny kapelan wieG-zienny Kos´cioNa prawosNawnego, oraz biskupi z Siemiatycz i Piotrkowa19.
W dniach 4-5 wrzes´nia 2006 r. kapelani wieGzienni z Lublina i dyrektorzy wieGzien´ gos´cili na WoNyniu (we WNodzimierzu i w Kowlu) na zaproszenie arcy-biskupa prawosNawnego Symeona. Delegacji przewodniczyN arcybiskup lubelski i cheNmski, a w programie wizyty znalazNa sieG wspólna polsko-ukrain´ska konfe-rencja kapelan´sko-wieGzienna. W czasie jej obrad zajmowano sieG mieGdzy innymi sytuacj Ga Ukrain´ców przebywaj Gacych w polskich wieGzieniach. Wskazano na po-trzebeG intensyfikacji dziaNan´ o charakterze religijnym i pomocowym20.
JabNeczna i Koden´ staNy sieG w dniach 22 i 23 maja 2007 r. miejscem eku-menicznego spotkania o charakterze rekolekcyjnym z udziaNem kapelanów wieGziennych Kos´cioNa katolickiego i prawosNawnego oraz dyrektorów wieGzien´ okreGgu lubelskiego. UdziaN w spotkaniu w miejscach kultu religijnego Wscho-du i ZachoWscho-du wzieGli prawosNawny abp Abel z Lublina i katolicki ordynariusz diecezji siedleckiej ksi Gadz biskup Zbigniew Kiernikowski. Spotkanie to miaNo charakter wyj Gatkowy z wielu wzgleGdów. W sanktuariach Podlasia zebrali sieG duchowni obydwu Kos´cioNów, zajmuj Gacy sieG na co dzien´ duszpasterstwem
19M. L e w c z a k, Ogólnopolska konferencja kapelanów S9uzQby Wie)ziennej,
„Wiado-mos´ci Polskiego Autokefalicznego Kos´cioNa PrawosNawnego” 2007, nr 7-8, s. 8.
20WieGcej na temat sytuacji obcokrajowców z byNego Zwi Gazku Radzieckiego przebywaj
Ga-cych w polskich zakNadach karnych znajduje sieG w niepublikowanym referacie ks. W. Cybulin´-skiego „Rola kapelanów prawosNawnych w pracy z obcokrajowcami ze szczególnym uwzgleGd-nieniem obywateli byNego Zwi Gazku Radzieckiego”, wygNoszonym w dniu 16 maja 2006 r. na konferencji w Zakopanem. Na podstawie tego referatu wyznaczyNem nasteGpuj Gace obszary dziaNalnos´ci prawosNawnego kapelana wieGziennego w pracy z obcokrajowcami, zwNaszcza pochodz Gacymi z byNego ZSRR: 1. Pokonanie bariery jeGzykowej. 2. Odprawianie nabozEen´stw. 3. Rozmowa duszpasterska. 4. Aspekt wspólnotowy. 5. Wskazanie wNas´ciwej drogi do Boga. 6. TNumaczenie sensu cierpienia. 7. Odrodzenie duchowe i pocieszenie. 8. Prosta forma przeka-zu Boga. 9. Budowanie zaufania. 10. WNas´ciwe wykorzystanie pobytu w ZK. 11. Modlitwa. 12. Wspólne przezEywanie s´wi Gat.
Znaczenia posNugi kapelanów prawosNawnych wobec wieGz´niów pochodz Gacych z krajów byNego ZSRR nie mozEna pomin Gac´ w zEadnym wzgleGdzie, choc´ ci stanowi Ga nieznaczny uNamek ogóNu populacji przebywaj Gacych w polskich wieGzieniach. Na dzien´ 7 listopada 2007 r. na 89.528 osadzonych, 381 to obywatele b. ZSRR. SzczegóNowe zestawienie przedstawia tabela, beGd Gaca zaN Gacznikiem do niniejszego opracowania.
wieGziennym, przy wspóNudziale kadry kierowniczej wieGziennictwa lubelskiego. Spotkanie miaNo wymiar konsolidacji i wzajemnego wspierania wspólnych dziaNan´ prawosNawnych i katolickich kapelanów na rzecz osób pozbawionych wolnos´ci. Uczestnicy konferencji po wysNuchaniu nauk rekolekcyjnych zgodni byli co do zasadnos´ci podejmowania zintegrowanych religijnie dziaNan´ na-prawczych adresowanych do wieGz´niów21.
W siedzibie OISW w Lublinie w dniu 16 paz´dziernika 2007 r. odbyNa sieG konferencja dotycz Gaca aktualnej sytuacji duszpasterstwa prawosNawnego na terenie wieGzien´ Lubelszczyzny. Z ramienia Cerkwi PrawosNawnej uczestniczyN kanclerz lubelskiej kurii ksi Gadz Andrzej +os´ wraz z kapelanami miejscowej diecezji, a z drugiej strony obecni byli dyrektorzy zakNadów karnych i aresz-tów s´ledczych województwa lubelskiego. W ramach dyskusji zaakceptowano dalsze kierunki wspóNdziaNania administracji penitencjarnej z duszpasterstwem prawosNawnym. Dotyczyc´ one beGd Ga akcji porz Gadkowania przez wieGz´niów opuszczonych cmentarzy prawosNawnych na terenie województwa lubelskiego, wdrozEenia programu resocjalizacyjnego z udziaNem osadzonych w Areszcie S´ledczym w Lublinie na rzecz osób przebywaj Gacych w diecezjalnym domu pomocy spoNecznej przy ulicy Dolin´skiego w Lublinie i spisania monografii duszpasterstwa wieGziennego Kos´cioNa prawosNawnego na Lubelszczyz´nie. Inicjatywy te sNuzEyc´ maj Ga rozwijaniu wspóNpracy prawosNawnego duszpaster-stwa z administracj Ga wieGzienn Ga.
W maju 2007 r. w Olszanicy zorganizowano takzEe konferencjeG na temat duszpasterstwa Kos´cioNa greckokatolickiego pod nazw Ga „WieGzien´ – czNowiek potrzebuj Gacy duchowo”. ByNa ona kontynuacj Ga wczes´niejszego spotkania, które odbyNo sieG w Lublinie 31 marca 2006 r. na temat historii i wspóNczesnos´ci duszpasterstwa wieGziennego Cerkwi Greckokatolickiej w Polsce. Jednoczes´nie okreGg wieGzienny z Lublina podejmowaN dziaNania zwi Gazane ze wspóNprac Ga z ukrain´skim Kos´cioNem greckokatolickim w wymiarze duszpasterstwa wieGzien-nego. W listopadzie 2006 r. dyrektor okreGgowy uczestniczyN w spotkaniu reko-lekcyjnym z udziaNem katolickich i prawosNawnych kapelanów wieGziennych na Ukrainie zakon´czonym historyczn Ga wizyt Ga w kijowskiej +awrze Peczerskiej. NiezalezEnie od tego biskupi ukrain´scy gos´cili w Areszcie S´ledczym w Lublinie 22 wrzes´nia 2006 r. w zwi Gazku z modlitw Ga o pojednanie narodów na terenie byNego obozu zagNady na Majdanku22. Symbolicznym wydarzeniem
ekumenicz-21H. S´ w i e s z c z a k o w s k a, Refleksja nad s9uzQb )a, „Forum Penitencjarne” 2007,
nr 7, s. 14; G. J. P e l i c a, Konferencja penitencjarzy, „Niedziela” (wydanie lubelskie) 2007, nr 25, s. VI.
nego wspóNdziaNania Kos´cioNa rzymskiego i greckokatolickiego byNa odprawiona w Areszcie S´ledczym w Lublinie 11 paz´dziernika 2007 r. msza prymicyjna ksieGdza JarosNawa Storoniaka. NalezEy przypuszczac´, zEe byNa to pierwsza tego typu liturgia realizowana w warunkach polskiego wieGzienia.
d) Dostarczanie literatury i prasy religijnej
Kapelani Kos´cioNa prawosNawnego regularnie dostarczaj Ga do wieGzien´ praseG i wydawnictwa, gNównie o charakterze religijnym. Odbiorcami „Przegl Gadu Pra-wosNawnego”, „Wiadomos´ci Polskiego Autokefalicznego Kos´cioNa PrawosNawne-go” i „ZEoNnierza PrawosNawnePrawosNawne-go” s Ga przede wszystkim osadzeni w jednostkach penitencjarnych Lubelszczyzny. CzeGs´c´ nakNadu przekazywana jest takzEe pracow-nikom administracji penitencjarnej, gdyzE niektórzy spos´ród nich s Ga wyznawcami religii prawosNawnej. NiezalezEnie od tego prasa prawosNawna i aktualne wartos´-ciowe pozycje ksi GazEkowe przekazywane s Ga do bibliotek wieGziennych i do wiado-mos´ci dyrektorów placówek penitencjarnych. Informacje zawarte w literaturze religijnej wzbogacaj Ga wiedzeG religijn Ga i rozszerzaj Ga horyzonty s´wiatopogl Gadowe równiezE katolickiej czeGs´ci personelu i wieGz´niów.
Duchowny Kos´cioNa greckokatolickiego dostarcza do zakNadów karnych i aresztów s´ledczych egzemplarze „BNahowista” i „Wiadomos´ci Archidiecezjal-nych” jako uzupeNnienie prasy katolickiej „Gos´cia Niedzielnego” i „Niedzieli”.
Ksi GazEki i prasa religijna do wieGzien´ jest przekazywana nieodpNatnie. Doty-czy to biezE Gacych i archiwalnych wydawnictw. Religijne informacje prasowe najczeGs´ciej nie podlegaj Ga dezaktualizacji, zwNaszcza w tej czeGs´ci, która doty-czy zasad teologicznych i moralnych.
e) Praca osadzonych na rzecz Kos´cio9ów i innych zwi )azków wyznaniowych Osadzeni w ramach nieodpNatnego zatrudnienia na rzecz Cerkwi Pra-wosNawnej wykonuj Ga prace o charakterze porz Gadkowym. W ramach wspóNpra-cy mieGdzy dyrektorami wieGzien´ a proboszczami parafii prawosNawnych na Lubelszczyz´nie wykonano wiele uzEytecznych przedsieGwzieGc´. MieGdzy innymi wyremontowano ogrodzenie wokóN cerkwi w Hrubieszowie, uporz Gadkowano teren wokóN zabudowan´ cerkiewnych w Zamos´ciu, uporz Gadkowano stare cmentarze poNozEone na terenie wNodawskiej parafii. W pracach tych bior Ga udziaN nie tylko osadzeni wyznania prawosNawnego. Kontakt z prawosNawiem jest dla czeGs´ci pracuj Gacych na rzecz cerkwi katolików mozEliwos´ci Ga poznania nowej kultury, tradycji i religii.
f) Udzia9 kapelanów wie)ziennych rózQnych wyznan´ w zQyciu spo9ecznos´ci S9uzQby Wie)ziennej
Kapelani wieGzienni bior Ga udziaN w wazEnych dla zakNadów penitencjarnych wydarzeniach. Uroczystos´ci z okazji s´wieGta SNuzEby WieGziennej maj Ga równiezE ekumeniczny charakter. Na przykNad 26 kwietnia 2007 r. okreGgowe uroczys-tos´ci w BiaNej Podlaskiej rozpoczeGNy sieG od molebnia w miejscowej cerkwi s´w. Cyryla i Metodego i kontynuowane byNy w kos´ciele kapucyn´skim s´w. Antoniego. Zreszt Ga wspólna obecnos´c´ ksieGdza Dariusza Miastowskiego i ksieGdza Andrzeja Pugacewicza staNa sieG juzE tradycj Ga bialskiego wieGzienia. Obaj uczestnicz Ga w odprawach sNuzEbowych kadry penitencjarnej, razem uczestniczyli w konferencji organizowanej przez Uniwersytet Warszawski w dniu 1 kwietnia 2005 r. na temat religii w warunkach wieGzienia, czy wspólnie obchodzili 25-lecie posNugi kapucynów w wieGzieniu 11 grudnia 2006 r. Natomiast wieGz´niowie z BiaNej Podlaskiej wykonywali prace budowla-ne zwi Gazabudowla-ne z utworzeniem Podlaskiego Centrum Kultury PrawosNawbudowla-nej, którego uroczyste otwarcie miaNo miejsce 28 paz´dziernika 2007 r.23
W dniu 30 paz´dziernika 2007 r. wieGzienny kapelan z CheNma ksi Gadz Jan +ukaszuk obchodziN potrójny jubileusz. W uroczystos´ciach 50-lecia urodzin oraz 25-lecia pozEycia maNzEen´skiego i s´wiecen´ kapNan´skich uczestniczyli przed-stawiciele SNuzEby WieGziennej z Lublina i CheNma, wyrazEaj Gac wdzieGcznos´c´ kapelanowi cheNmskiego zakNadu karnego za nieprzerwan Ga, wzorow Ga posNugeG rozpoczeGt Ga w 1989 r.
Przedstawiciele wieGziennictwa zapraszani s Ga zawsze na uroczyste odpusty parafialne organizowane z okazji s´wi Gat patronalnych. Dotyczy to BiaNej Pod-laskiej, CheNma, WNodawy, Zamos´cia, Lublina i Hrubieszowa. Uwidacznia sieG wtedy wieGz´ mieGdzy parafi Ga prawosNawn Ga a spoNecznos´ci Ga wieGzienn Ga, reprezen-towan Ga przez administracjeG penitencjarn Ga.
g) WyrózQnienia i odznaczenia kapelan´skie
Aktywny udziaN prawosNawnych kapelanów wieGziennych w zEyciu osób pozbawionych wolnos´ci daje podstawy do wyrózEnien´ i odznaczen´ ze strony SNuzEby WieGziennej. Odznaczeniami Ministra Sprawiedliwos´ci „Za zasNugi w pracy penitencjarnej” wyrózEniono wielu kapelanów z Lubelszczyzny. W 2004 r. zNot Ga odznakeG ministerialn Ga otrzymaN abp Abel, a wyrózEnienia _ kapelani z Zamos´cia, BiaNej Podlaskiej, Hrubieszowa i CheNma (ksieGzEa
23A. M a t r e n´ c z y k, Mia9o nas tu nie byc´, „Przegl Gad PrawosNawny” 2007, nr 12,
W. Charkiewicz, A. Pugacewicz, J. Kot i J. +ukaszuk). WreGczenie odznaczen´ ma zawsze podniosNy charakter i odbywa sieG podczas uroczystos´ci sNuzEbowych o charakterze okreGgowym.
4. KORZYS´CI DLA S+UZEBY WIEGZIENNEJ WYNIKAJ GACE
Z EKUMENICZNEGO WSPÓ+ISTNIENIA KAPELAN´STWA WIEGZIENNEGO WieGziennictwo cheGtnie korzysta z dos´wiadczen´ duszpasterzy rózEnych wyz-nan´ i ubogaca sieG przez to s´rodowisko wieGz´niów i personelu penitencjarnego. WieGziennicy tym bardziej czerpi Ga z ekumenii, gdy mog Ga poznawac´, lepiej rozumiec´, zblizEyc´ sieG do innych, wzmacniac´ tolerancjeG, siNeG akceptacji i roz-wijac´ swoje duchowe wneGtrze.
a) Wymiar poznawczy
Warunkiem kazEdego rozumnego i konsekwentnego dziaNania jest okres´lenie pNaszczyzny podstawowej po to, by z niej wyprowadzac´ wnioski implicite. Tak dzieje sieG równiezE w zakresie ekumenii wieGziennej. Poznanie rózEnorod-nos´ci jeGzyka, form i rytuaNów liturgicznych, zachowan´ i zwyczajów religij-nych, sposobu zwracania sieG duchownych do wiernych oraz wzajemnego ich odnoszenia sieG, a przede wszystkim zaNozEen´ dogmatycznych, wydaje sieG pierwszym i fundamentalnym krokiem w kierunku wspóNistnienia. Staje sieG to o tyle perspektywicznie wazEne i celowe, gdy dotyczy sytuacji s´rodowiska pracowników wieGziennictwa szukaj Gacych wNasnej akceptacji spoNecznej dla realizacji swojej zawodowej misji. Wymiar poznania rzeczywistos´ci innej, nizE nabyta i wyuczona w domu oraz zakNadzie penitencjarnym, uprawnia do po-szukiwan´ w sferze wiedzy i wiary.
b) Wymiar zrozumienia
Poznanie traktowane w kategoriach rozpoznania rózEnic i wNas´ciwego ich nazywania daje mozEliwos´c´ rozumnego odbioru religijnej ekumenii. Wiedza religijna dotycz Gaca odmiennos´ci wyznawania wiary w tego samego Boga, umacnia przekonania religijne pracowników wieGziennictwa. Daje im gwaran-cjeG tego, zEe rozumiej Gac potrzeby religijne swoich podopiecznych (osadzo-nych), czeGstokroc´ inne nizE ich samych, beGd Ga mogli umiejeGtniej wpNywac´ na zmiany osobowos´ciowe, w tym religijne wieGz´niów, co jest wartos´ci Ga nie do przecenienia.
c) Wymiar zblizQenia
Ekumenia wieGzienna zblizEa juzE z zaNozEenia wszystkich uczestników procesu resocjalizacyjnego. Aspekt bliskos´ci mieGdzy wyznaniami transformowany jest równiezE na personel wieGzienny, a przede wszystkim na osadzonych. Nie chodzi tu byc´ mozEe o bliskos´c´ obu tych jednak dychotomicznych grup spoNecznych (wieGz´niowie-personel), ale zblizEenie do wymiaru pojmowania Boga jako Stwórcy i Ojca wszystkich, bez podziaNu na dobrych i zNych, biblijnych ZEydów i Greków.
d) Wymiar tolerancji
Ekumeniczne wspóNistnienie rózEnych religii aktywnych duszpastersko w s´rodowisku osób uwieGzionych i tych pracuj Gacych na ich rzecz, wskazuje na koniecznos´c´ uznania obecnos´ci duchownych bez rózEnic natury konfesyjnej. WieGzienia rozumiane jako zbiorowos´c´ w skali mikrospoNecznej, musz Ga byc´ na tyle pojemne duszpastersko, aby realizowac´ zasadeG otwartej bramy24.
Dys-kryminacja wyznawców okres´lonej religii i preferowanie jednego lub niektó-rych wyznan´ pogNeGbiac´ beGdzie i tak juzE zrózEnicowan Ga spoNecznos´c´ wieGzienn Ga. SNuszny wieGc wydaje sieG postulat jednakowego, nie preferencyjnego w zEaden sposób odnoszenia sieG do relacji stosunków religijnych w s´rodowisku peniten-cjarnym. WazEne jest takzEe to, aby zasady tolerancji religijnej nie znosiNy sieG wzajemnie, ale uzupeNniaNy rózEnorodnos´ci Ga i odmiennos´ci Ga.
e) Wymiar akceptacji
Kapelan´ska posNuga wieGzienna zawierac´ musi w sobie aktywny pierwiastek akceptacji rózEnic religijnych dotycz Gacych zarówno osadzonych, jak i wieGzien-ników. Analizuj Gac wartos´c´ ekumenii penitencjarnej, nalezEy wskazac´ na zna-czenie akceptacji innos´ci wyznawanej wiary. Akceptacja jawi sieG tutaj jako szczytowa, najbardziej zmodyfikowana i zaawansowana rozwojowo forma ekumenicznego traktowania innych. + Gaczy w sobie aspekt poznania, ratio, bliskos´c´ i tolerancjeG. Akceptuj Gac innych religijnie, osadzeni najczeGs´ciej nabyli juzE rozumn Ga wiedzeG i wcale im nie przeszkadza to, zEe ktos´ modli sieG inaczej nizE oni. Podobnie rzecz ma sieG z czNonkami personelu penitencjarnego, obser-wuj Gacego czeGsto z boku zachowania religijne osadzonych.
24K. M a z u r, O pracy duszpasterskiej w s´rodowisku skazanych, „Przegl Gad
f) Wymiar rozwoju duchowego
Wzajemny szacunek i wNas´ciwie uNozEone relacje mieGdzywyznaniowe w moim przekonaniu w istotny sposób wpNywaj Ga na atmosfereG wewneGtrzn Ga wieGzienia i obejmuj Ga wszystkie mozEliwe relacje pionowe i poziome. Dotycz Ga nasteGpuj Ga-cych pNaszczyzn: wieGz´niowie–personel, personel-duchowni, wieGz´niowie-duchowni oraz duchownych rózEnych wyznan´ mieGdzy sob Ga. Ekumeniczne rozumienie „wieG-ziennego Boga” w rózEnych formach i obrzeGdach religijnych nosi w swojej isto-cie jeden szczególny wymiar. SNuzEy bowiem rozwojowi duchowemu osób ko-rzystaj Gacych z wNas´ciwej koegzystencji kapelan´stwa wieGziennego. Wszyscy legi-tymizuj Ga sieG tezE mozEliwos´ci Ga korzystania z dos´wiadczen´ bogactwa i rózEnorod-nos´ci, ale wci GazE przeciezE tajemniczos´ci istnienia Boga.
Tab. 1. Dane statystyczne pochodz Gace z Biura Informacji i Statystyki CZSW, doty-cz Gace osadzonych z krajów byNego Zwi Gazku Radzieckiego, przebywaj Gacych w pol-skich jednostkach penitencjarnych wedNug stanu na dzien´ 7 listopada 2007 r.
Pan´stwo (kraje b. ZSRR) Kara dozEywotniego pozbawienia wolnos´ci Tymczasowe aresztowanie po wyroku I instancji Tymczasowe aresztowanie Zasadnicza kara pozbawienia wolnos´ci ZasteGpcza kara pozbawienia wolnos´ci za grzywneG Razem Armenia 0 0 19 25 2 46 AzerbejdzEan 0 0 1 3 0 4 BiaNorus´ 0 0 23 22 0 45 Estonia 0 0 0 1 0 1 Gruzja 1 0 6 4 0 11 Kazachstan 0 0 1 3 0 4 Litwa 0 0 15 9 1 25 +otwa 1 0 6 3 0 10 MoNdawia 0 0 9 9 0 18 Rosja 1 1 35 19 0 56 TadzEykistan 0 0 0 1 0 1 Ukraina 3 1 67 88 0 159 Uzbekistan 0 0 0 1 0 1 RAZEM 6 2 182 188 3 381
Z powyzEszego zestawienia wynika, zEe w polskich zakNadach karnych i aresztach s´ledczych przebywaj Ga osadzeni pochodz Gacy ze wszystkich byNych republik radzieckich, z wyj Gatkiem Kirgistanu i Turkmenistanu.
BIBLIOGRAFIA
C y b u l i n´ s k i W., Rola kapelanów prawosNawnych w pracy z obcokrajowcami ze szcze-gólnym uwzgleGdnieniem obywateli byNego Zwi Gazku Radzieckiego. Niepublikowane materia-Ny z konferencji w Zakopanem, 15-17 maja 2006 r.
C h o d a k o w s k i M., UdziaN osób duchownych w realizacji sprawiedliwos´ci naprawczej i wykonywaniu kar kryminalnych, w: UdziaN osób duchownych w realizacji sprawiedliwos´ci naprawczej i wykonywaniu kar kryminalnych, red. J. Zagórski, Warszawa 2004.
Duszpasterstwo wieGzienne kos´cioNa greckokatolickiego w Polsce, red. J. NikoNajew, Krasnystaw 2006.
L e w c z a k M., Ogólnopolska konferencja kapelanów SNuzEby WieGziennej, „Wiadomos´ci Polskiego Autokefalicznego Kos´cioNa PrawosNawnego” 2007, nr 7-8.
+ o s´ A., S´piew na ziemi umeGczonej, „Przegl Gad PrawosNawny” 1999, nr 3.
+ u k a s z u k J., Cerkiew prawosNawna s´w. Jana Teologa w CheNmie 1852-2002, CheNm 2002.
M a l e s z y k R., Kapelan prawosNawny w wieGzieniu w ujeGciu historycznym. Niepublikowa-ne materiaNy z konferencji w Kulach koNo CzeGstochowy, 2-3 czerwca 2004 roku. M a t r e n´ c z y k A., MiaNo nas tu nie byc´…, „Przegl Gad PrawosNawny” 2007, nr 12. M a z u r K., Lubelskie bogosNuzEenije, „Forum Penitencjarne” 2002, nr 12.
M a z u r K., O pracy duszpasterskiej w s´rodowisku skazanych, „Przegl Gad WieGziennictwa Polskiego” 1995, nr 11.
N i k o N a j e w J., Kapelan na Majdanku, „Forum Penitencjarne” 2006, nr 12.
N i k o N a j e w J., Relacje kapelan wieGzienny prawosNawny a dyrektor wieGzienia. Misja czy koniecznos´c´. Dos´wiadczenia okreGgu lubelskiego. Niepublikowane materiaNy z konferencji w Kulach koNo CzeGstochowy, 2-3 czerwca 2004 roku.
N o w o s a d A., O posNugach religijnych, „Forum Penitencjarne” 2006, nr 1. P e l i c a G. J., Kaplica za wieGziennym murem, „Przegl Gad PrawosNawny” 2007, nr 1. P e l i c a G. J., Konferencja penitencjarzy, „Niedziela” (wydanie lubelskie) 2007, nr 25. P e l i c a G. J., Kos´cióN prawosNawny w województwie lubelskim (1918-1939), Lublin 2007. P u s z k a M., Rola kapelana prawosNawnego w spoNecznej readaptacji skazanych na przykNa-dzie ZakNadu Karnego w Zamos´ciu. Niepublikowane materiaNy z konferencji w Kulach koNo CzeGstochowy, 2-3 czerwca 2004 roku.
R o m a n o w i c z W., Ekumenizm na poNudniowym Podlasiu, Koden´ 2003.
Rozporz Gadzenie Ministra Sprawiedliwos´ci z dnia 2 wrzes´nia 2003 roku w sprawie szczegóNo-wych zasad wykonywania praktyk religijnych i korzystania z posNug religijnych w zakNa-dach karnych i aresztach s´ledczych (Dz. U. z 2003 r., Nr 159, poz. 1546).
S´ w i e s z c z a k o w s k a H., Refleksja nad sNuzEb Ga, „Forum Penitencjarne” 2007, nr 7. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557
z póz´n. zm.).
W Ga g i e l - L i n d e r G., DuzEe zmiany w Lublinie, „Forum Penitencjarne” 2007, nr 1. W o z´ n i c a B., Raj za Bugiem, „Forum Penitencjarne” 2002, nr 8.
THE ECUMENICAL DIMENSION OF COOPERATION BETWEEN THE PENITENTIARY PASTORATE AND THE PRISON SERVICE
ON THE EXAMPLE OF THE LUBLIN DISTRICT
S u m m a r y
In the first part of the article the author mentions the Churches and religious associations whose representatives visit prisoners serving their sentences in the Lublin district. Among them there are chaplains of the Catholic Church, the Orthodox Church, numerous Protestant Churches and Jehovah’s Witnesses. Further, he describes the legal foundations of prison pastorate and the principles of the functioning of chaplain’s ministry in prisons. In the next part there is informa-tion concerning mutual ecumenical chapels, organizing academic-pastorate conferences, transmit-ting ecumenical values in the form of religious press. In the last part profits are mentioned for the Prison Service resulting from ecumenical co-existence of the prison pastorate in the cognitive dimension, in the dimension of understanding, closeness, tolerance, acceptance and spiritual development. Also, the author cites subject literature, including Orthodox literature.
Translated by Tadeusz Kar9owicz
S"owa kluczowe: ekumenizm, wspóNdziaNanie, kapelan´stwo wieGzienne, SNuzEba WieGzienna. Key words: ecumenism, co-operation, prison pastorate, Prison Service.
