System Osłony Przeciwosuwiskowej (SOPO)

System Os³ony Przeciwosuwiskowej (SOPO)

geologicznymi, w tym z osuwiskami, w œwietle zapewnie-nia bezpieczeñstwa ¿ycia ludzi i miezapewnie-nia, wymagaj¹ obliga-toryjnego rozpoznania i monitorowania. Wobec tego, kie-ruj¹c siê potrzeb¹ zgromadzenia i opracowania danych oraz udostêpniania informacji dotycz¹cych osuwisk i tere-nów zagro¿onych ruchami masowymi w Polsce, G³ówny Geolog Kraju w 2006 r. podj¹³ decyzjê o utworzeniu syste-mu, który zapewni Ÿród³o informacji dla administracji pañstwowej ka¿dego szczebla, w szczególnoœci w zakresie szeroko pojêtego zarz¹dzania i planowania przestrzenne-go, oraz pozwoli ograniczyæ straty wynikaj¹ce z tych szcze-gólnie czêstych naturalnych zagro¿eñ geologicznych. W przygotowanie tego tematu zaanga¿owa³ siê równie¿ Pañstwowy Instytut Geologiczny ze œp. panem Markiem Granicznym na czele oraz zespó³ Rady Geologicznej (g³ównie z pani¹ dr Kamil¹ Olejniczak) oraz administracji geologicznej przy Ministrze Œrodowiska. Pocz¹tki nie by³y ³atwe, bowiem projekt mia³ anga¿owaæ oko³o po³owê rocz-nego bud¿etu tzw. subfunduszu geologiczrocz-nego, bêd¹cego w dyspozycji G³ównego Geologa Kraju – st¹d wizyty tere-nowe Ministra Œrodowiska (prof. Jan Szyszko), senatorów (œp. Stanis³awa Zaj¹ca) w towarzystwie G³ównego Geolo-ga Kraju, czy te¿ specjalne spotkania w NFOŒiGW itd.

Powstanie Systemu Os³ony Przeciwosuwiskowej zo-sta³o wywo³ane ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi, jakie mia³y miejsce w Polsce na prze³omie XX i XXI w. Powodzie spowodowa³y wówczas uaktywnienie siê osu-wisk wystêpuj¹cych na terenie kraju. Wtedy te¿ pojawi³o siê okreœlenie ruchów masowych ziemi w aktach praw-nych, co skutkowa³o na³o¿eniem na organy administracji publicznej obowi¹zku uwzglêdniania obszarów objêtych tymi ruchami w zagospodarowaniu przestrzennym i zapo-biegania negatywnym skutkom tych ruchów.

Realizacjê projektu pn. System Os³ony Przeciwosuwi-skowej (SOPO), który obecnie jest wykonywany w ramach realizacji zadañ pañstwowej s³u¿by geologicznej, rozpo-czêto w 2006 r. Wtedy to podpisano porozumienie na fina-sowanie tego projektu ze œrodków Narodowego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej, a nastêpnie roz-poczêto realizacjê etapu I.

W dniu 20 czerwca 2007 r. og³oszono rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska w sprawie informacji dotycz¹cych ruchów masowych ziemi. Ten akt prawny w sposób jedno-znaczny wskaza³ sposób ustalania terenów zagro¿onych ruchami masowymi ziemi, metody, zakres i czêstotliwoœæ prowadzenia obserwacji, informacje, jakie powinien za-wieraæ prowadzony przez starostów rejestr, a tak¿e jego sposób prowadzenia, formê i uk³ad. Rozporz¹dzenie to sta-nowi³o podstawê wspólnych dzia³añ jednostek samorz¹du terytorialnego oraz PIG-PIB w ramach zadañ pañstwowej s³u¿by geologicznej w zakresie ustalania terenów, na któ-rych wystêpuj¹ ruchy masowe ziemi i dokonywania ich obserwacji. W rezultacie, dziêki tej inicjatywie, po latach mo¿emy powiedzieæ, ¿e znacznie zmniejszono ryzyko zwi¹-zane z wystêpowaniem szkodliwych nastêpstw ruchów masowych ziemi poprzez uregulowanie w ww. rozpo-rz¹dzeniu metod pozyskiwania informacji o osuwiskach i sposobów ich obserwacji.

Etapy I i II projektu SOPO zakoñczy³y siê odpowiednio w 2008 i 2015 r. W celu zapewnienia ci¹g³oœci tego jak¿e wa¿nego projektu, w kwietniu 2016 r. rozpoczêto realiza-cjê etapu III, który polega na kartowaniu i wykonywaniu map osuwisk i terenów zagro¿onych ruchami masowymi na obszarze Karpat polskich (25% powierzchni) i wybra-nych obszarów Polski pozakarpackiej oraz monitorowaniu wybranych osuwisk, wraz z opracowaniem prognozowania zagro¿eñ osuwiskowych w Karpatach. Efektem realizacji tego programu jest przede wszystkim wzrost œwiadomoœci w³adz lokalnych na temat bezpiecznego posadawiania budynków, a tak¿e wykonywania infrastruktury technicz-nej i komunikacyjtechnicz-nej. Rezultatem funkcjonowania SOPO jest wiêc wspomo¿enie w³adz lokalnych w wype³nianiu obowi¹zków dotycz¹cych problematyki ruchów masowych. Warto jeszcze zaznaczyæ, ¿e w roku 2006 szacowano liczbê osuwisk w Polsce na ok. 10 tys. – dziœ wiemy ¿e jest ich ponad 100 tys., poniewa¿ rozwiniêto metody badawcze (dziœ du¿o lepsze), a wiedza o osuwiskach jest niepo-równywalnie wiêksza. G³ównym mankamentem SOPO jest to, ¿e nie uda³o siê w takim zakresie, jak planowano, zaanga¿owaæ geologów powiatowych, co by³o spowodo-wane przede wszystkim zarzuceniem gotowego w 2007 r. projektu ustawy o wydzieleniu z PIG Polskiej S³u¿by Geo-logicznej. Nie ulega jednak w¹tpliwoœci, ¿e przygotowanie i zlecenie realizacji systemu SOPO spowodowa³o znaczne zniwelowanie ryzyka osuwiskowego, co w konsekwencji doprowadzi³o do ograniczenia szkód i zniszczeñ wywo-³anych procesami ruchów masowych ziemi. Realizowany projekt SOPO ma pozytywny wp³yw nie tylko na gospo-darkê pañstwa, ale i aspekty ekonomiczno-spo³eczne, sta-nowi¹c projekt istotny z punktu widzenia bezpieczeñstwa obywateli. System ten ma nadto kluczowe znaczenie dla wywi¹zywania siê z na³o¿onych obowi¹zków na podmiot pe³ni¹cy pañstwow¹ s³u¿bê geologiczn¹, który jest zobli-gowany do rozpoznawania i monitorowania zagro¿eñ geo-logicznych.

G³ównym zadaniem SOPO by³a i jest graficzna oraz atrybutowa rejestracja osuwisk i terenów zagro¿onych ruchami masowymi, a tak¿e publikacja zgromadzonych informacji w bazie, która funkcjonuje na kanwie profesjo-nalnej bazy danych Oracle. Docelowo projekt ten ma obj¹æ rozpoznanie osuwisk i terenów zagro¿onych ruchami ma-sowymi na obszarze ca³ego kraju i przedstawienie ich na mapie w skali 1 : 10 000. Przygotowana ju¿ na pocz¹tku realizacji I etapu projektu SOPO aplikacja internetowa, charakteryzuj¹ca siê funkcjonalnoœci¹, która do czasu jej powstania cechowa³a wy³¹cznie aplikacje stricte desktopo-we, zosta³a doceniona i nagrodzona tytu³em Innowacji roku 2008, przyznan¹ przez Ministerstwo Rozwoju Regio-nalnego, Oœrodek Przetwarzania Informacji i Centrum Innowacji FIRE, wraz z organizatorem Forum Biznesu.

Z uwagi na dynamiczny przebieg zjawisk osuwisko-wych, których wystêpowanie jest uzale¿nione od wielu czynników, w szczególnoœci geologicznych i atmosferycz-nych, wymagaj¹ one sta³ej weryfikacji i aktualizacji. Te, które we wstêpnej ocenie mog³yby powodowaæ bezpoœred-nie zagro¿ebezpoœred-nie dla ¿ycia ludzkiego, w tym zwartej zabudo-wy mieszkalnej oraz infrastruktury (czasem krytycznej), 286

podlegaj¹ specjalistycznemu monitoringowi powierzch-niowemu i wg³êbnemu, co umo¿liwia weryfikacjê pozio-mu niebezpieczeñstwa. Za³o¿enie systepozio-mu monitoringu powierzchniowego i wg³êbnego pozwoli³o na profesjo-nalne obliczanie wielkoœci i kierunków przemieszczania mas ziemnych.

G³ównym spodziewanym efektem realizacji Systemu Os³ony Przeciwosuwiskowej jest przeciwdzia³anie tym negatywnym zjawiskom poprzez zapobieganie i elimino-wanie zagro¿eñ wynikaj¹cych z ruchów masowych ziemi. Realizacja SOPO pozwoli³a utworzyæ system zarz¹dzania zagro¿eniami zwi¹zanymi z ruchami masowymi ziemi poprzez opracowanie map osuwisk i terenów zagro¿onych, a tak¿e ocenê stopnia ich aktywnoœci oraz prognozê

dalsze-go rozwoju. Odbiorcami systemu s¹ liczne podmioty, takie jak: starostwa powiatowe, urzêdy gmin, urzêdy woje-wódzkie i marsza³kowskie, pañstwowe i wojewoje-wódzkie inspektoraty ochrony œrodowiska, jednostki administracji rz¹dowej, a tak¿e instytucje pozarz¹dowe prowadz¹ce dzia³alnoœæ us³ugow¹ oraz zwi¹zan¹ z ochron¹ œrodowiska i dydaktyk¹. Jak siê okaza³o, zainteresowanie i potrzeba kontynuacji projektu SOPO s¹ znacz¹ce, st¹d te¿ dziesiêæ lat po jego rozpoczêciu podjêto decyzjê o rozszerzeniu obszaru (geograficznie i tematycznie), objêtego rozpozna-waniem i monitororozpozna-waniem osuwisk i terenów zagro¿onych ruchami masowymi w jego kolejnych etapach. Liczê na to, ¿e za kilka lat efekty bêd¹ spe³nia³y tak¿e przysz³e oczeki-wania.

Mariusz Orion Jêdrysek

287

Przegl¹d Geologiczny, vol. 67, nr 5, 2019

Budynki bezpoœrednio zagro¿one przez skarpê g³ówn¹ aktywnego osuwiska w miejscowoœci Dyl¹gowa (gmina Dynów, powiat rze-szowski). Arch. PIG-PIB